Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 czerwca 2020 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa B. C. i M. C.

przeciwko (...)S.A. w K.

o uchylenie uchwały

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 20 listopada 2019 r. sygn. akt VII GC 103/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

„I. uchyla punkt 2 uchwały nr (...) z dnia 25 marca 2019 r. Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (...) S.A. w K. w części, tj. ponad kwotę 1.190.627,55 zł (jeden milion sto dziewięćdziesiąt tysięcy sześćset dwadzieścia siedem złotych 55/100);

II. zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 3.097 zł (trzy tysiące dziewięćdziesiąt siedem złotych) tytułem kosztów procesu.”;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 5.810 zł (pięć tysięcy osiemset dziesięć złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Wojciech Żukowski SSA Jan Kremer SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I AGa 32/20

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 16 czerwca 2020 r.

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił powództwo B. C. i M. C. o uchylenie uchwały nr (...)Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy pozwanej GRUPA (...) Spółki Akcyjnej w K. z 25 marca 2019 r., w sprawie przeznaczenia zysku netto za poprzedni rok obrotowy, ustalającej, że spółka pod firmą GRUPA (...) S.A. z siedzibą w K. dokona podziału zysku netto w wysokości 2.381.255,10 zł za rok obrotowy od 1 października 2017 r. do 20 września 2018 r. w następujący sposób: 1) kwotę 595.313,78 zł przeznaczy na wypłatę dywidendy akcjonariuszom spółki, przy czym wypłata nastąpi w terminie do 31 maja 2019 r.; 2) kwotę 1.785.941,32 zł przeznaczy na poczet kapitału zapasowego, którą to powodowie zaskarżyli w części, tj. ponad kwotę 1.190.627,55 zł wynikającą z punktu 2) zaskarżonej uchwały, a nadto orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że pozwana spółka prowadzi działalność w zakresie wydawania i sprzedaży książek, w tym podręczników, głównie w segmencie wychowania przedszkolnego, kształcenia zintegrowanego, nauczania blokowego oraz szkoły podstawowej i liceum, wprowadzając swoje produkty na rynek poprzez księgarnie, sklep internetowy i sprzedaż wysyłkową. Jej akcjonariuszami są: A. C. posiadający 51% akcji i pełniący funkcję Przewodniczącego Rady Nadzorczej, a także powodowie, którzy posiadają 49% akcji. W dniu 25 marca 2019 r. odbyło się Zwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, które podjęło m.in. uchwałę nr(...), mocą której dokonano podziału zysku netto w wysokości 2.381.255,10 zł za rok obrotowy od 1 października 2017 r. do 30 września 2018 r. w ten sposób, że: kwotę 595.313,78 zł przeznaczono na wypłatę dywidendy akcjonariuszom Spółki, zaś pozostałą kwotę 1.785.941,32 zł przeznaczono na poczet kapitału zapasowego. W głosowaniu wzięli udział akcjonariusze mający łącznie 100% akcji, za jej podjęciem głosowało 51%, a przeciw 49%. Pełnomocnik powódki działającej wówczas równocześnie jako przedstawiciel ustawowy małoletniego akcjonariusza M. C., zgłosił swój sprzeciw wobec podjętej uchwały i oświadczył, że głosował przeciw uchwale. Aktywa trwałe Spółki wynosiły na dzień 30 września 2018 r. 43.381.446,85 zł, zaś obrotowe 79.093.976,46 zł. Największym składnikiem aktywów był majątek obrotowy stanowiący 64,58% ogólnej sumy bilansowej. Aktywa obrotowe to w przeważającej mierze należności krótkoterminowe stanowiące 31,15%, inwestycje krótkoterminowe – 17,71%, zapasy – 14,44%. Pozostałą część (0,28%) stanowią rozliczenia międzyokresowe. Głównym składnikiem pasywów był kapitał zapasowy, który stanowi 60,61% sumy bilansowej i pochodził w przeważającej mierze z zysków wypracowanych przez Spółkę dominującą oraz spółki zależne. Znaczącą pozycją pasywów były rezerwy na zobowiązania, które stanowiły 8,21% sumy bilansowej oraz zobowiązania krótkoterminowe 9% sumy bilansowej. Skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych wykazywał zmniejszenie środków pieniężnych z działalności operacyjnej w wysokości 1.935.035,46 zł. W działalności inwestycyjnej Spółki nastąpił wypływ środków pieniężnych w kwocie 21.606.685,13 zł. Na ten stan największy wpływ miały wydatki na zakup praw autorskich do publikacji na kwotę 5.219.797,24 zł, udzielone pożyczki jednostkom spoza grupy kapitałowej w wysokości łącznie 27.500.000 zł, z czego na dzień 20 września 2018 r. spłacono 10.556.000 zł. Grupa (...) S.A. korzysta z dwóch kredytów obrotowych na kwoty 15.000.000 zł i 10.000.000 zł, których łączna wysokość była większa w porównaniu do ubiegłego roku. Zgodę na zaciągnięcie tych zobowiązań udzieliła Rada Nadzorcza w uchwale z 10 maja 2019 r. Za jej podjęciem głosował pełnomocnik powodów i ich – jako akcjonariuszy Spółki – przedstawiciel w organie nadzoru. Z uwagi na cykl przychodów w okresie od czerwca do września spółka nie ma takich samych możliwości finansowania działalności gospodarczej własnymi środkami pieniężnymi przez cały rok. Spółka przystąpiła w roku 2019 do wymiany systemu (...), a także podjęła projekt budowy systemu e-commerce i portalu (...). Nastąpił również wzrost kosztów wynagrodzeń pracowników. Aktualne inwestycję Spółki mają przynieść zysk dopiero pod koniec roku 2019. Wobec tego z zysku wypracowanego w latach poprzednich nie pozostały już żadne środki. Spółka wdraża podręczniki do klas 7-8 szkoły podstawowej oraz do klas 1-3 do języka angielskiego, a także pomoce naukowe i dydaktyczne.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy przyjął, że:

- powództwo rozpoznane poprzez pryzmat art. 422 § 1 k.s.h. oraz art. 347 §1 k.s.h. okazało się nieuzasadnione;

- powodowie nie wykazali, aby zaskarżona uchwała była sprzeczna z dobrymi obyczajami i miała na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy;

- sytuacja ekonomiczna pozwanej obecnie skupia się na realizacji inwestycji długofalowych, koniecznych do wdrożenia z uwagi na wymagania rynku oraz rozwój działalności w kierunku nowych technologii, których finansowanie odbywać się może wyłącznie w drodze przeznaczenia na ten cel znacznych nakładów finansowych, których Spółka nie posiadała w chwili wniesienia pozwu oraz w dniu wyrokowania, zaś ich finansowanie odbywać by się mogło wyłącznie w drodze zaciągnięcia zobowiązania finansowego – kredytu obrotowego i kredytu na rachunku bieżącym, w łącznej wysokości 25.000.000 zł;

- akcjonariusz większościowy, wbrew rekomendacji zarządu, wyszedł z propozycją wypłaty dywidendy w takiej części, która nie mogła zostać uznana za kwotę symboliczną, zaś pozostała cześć zysku pozwoli na dalsze sprawne funkcjonowanie pozwanej oraz realizację zaplanowanych inwestycji i celów długofalowych.

- przedstawiciel strony powodowej w radzie nadzorczej wyraził zgodę na zaciągnięcie ww. zobowiązań, a zatem powodowie na taką a nie inną sytuację ekonomiczną spółki mieli wpływ, była im ona znana, zgadzali się z nią;

- powodowie nie wykazali, jakie dobre obyczaje miałyby zostać naruszone i w jaki sposób zaskarżona uchwała miałaby je naruszyć.

- sam fakt wypłacenia dywidendy w znacznej kwocie, choć stanowiącej 25% osiągniętego przez pozwaną Spółkę zysku, przemawia za uznaniem, że takie działalnie nie może mieć na celu pokrzywdzenia akcjonariuszy, nawet mniejszościowych, którzy posiadają niemal połowę akcji przedsiębiorstwa;

- obecna sytuacja pozwanej jest odmienna od tych, które stanowiły podstawę uprzednich orzeczeń sądowych.

Wyrok powyższy zaskarżyli w całości apelacją powodowie, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelujący zarzucił: 1) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że: a) rezerwy na zobowiązania stanowiące 9% sumy bilansowej są „znaczną” pozycją pasywów, w sytuacji gdy ich wielkość jest tożsama z odpisem z tego tytułu dokonywanym w poprzednich latach obrotowych i tym samym ma wpływ na ocenę tego, czy (...) S.A. jest w sytuacji finansowej uzasadniającej przeznaczenie na dywidendę jedynie 25% uzyskanego dochodu; b) rezerwy na zobowiązania stanowiące 8,21% sumy bilansowej są „znaczną” pozycją pasywów, w sytuacji gdy ich wielkość jest tożsama z odpisem z tego tytułu dokonywanym w poprzednich latach obrotowych i tym samym ma wpływ na ocenę tego czy (...)S.A. jest w sytuacji finansowej uzasadniającej przeznaczenie na dywidendę jedynie 25% uzyskanego dochodu; c) zaciągnięcie kredytu w wysokości 25.000.000 zł jest sytuacją wykraczającą poza dotychczasową praktykę Spółki w zakresie finansowania swojej bieżącej działalności gospodarczej, w sytuacji gdy Spółka rok do roku zaciąga tego rodzaju zobowiązania kredytowe; 2) naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść wyroku, tj. art. 233 §1 i art. 316 k.p.c. - polegające na dowolnej ocenie dowodów oraz braku wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego, a tym samym przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów i poczynieniu przez Sąd Okręgowy dowolnych, sprzecznych z materiałem dowodowym oraz zasadami doświadczenia życiowego ustaleń, że „wdrożenie z uwagi na wymogi rynku oraz rozwój działalności w kierunku nowych technologii, których finansowanie odbywać się może wyłącznie w drodze przeznaczenia na ten cel znacznych nakładów finansowych, których Spółka nie posiada w chwili wniesienia pozwu oraz wyrokowania, zaś i finansowanie odbywać by się mogło wyłącznie w drodze zaciągniętego zobowiązania finansowego - kredytu obrotowego i kredytu na rachunku bieżącym, w łącznej wysokości 25.000.000 zł”, w sytuacji gdy Sąd I instancji nie wskazał, o jakie „wymogi rynku oraz rozwój działalności w kierunku nowych technologii” dotyczące (...) S.A. w K. chodzi oraz jakie kwoty na owe bliżej nieokreślone wymogi będą (...) SA. Niezbędne; 3) naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest: a) art. 422 k.s.h. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i w wyniku tego przyjęcie, że nie zachodzą podstawy do uchylenia uchwały Nr (...) z dnia 25 marca 2019 Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia (...) S.A. w K., w sprawie sposobu podziału zysku netto za poprzedni rok obrotowy; b) art. 64 i 72 Konstytucji RP poprzez ich niezastosowanie przy ocenie stanu faktycznego sprawy niniejszej.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Jakkolwiek w wywiedzionym środku odwoławczym znalazły się zarzuty wadliwych ustaleń faktycznych, to w istocie dotyczyły one oceny dokonanej przez Sąd pierwszej instancji oraz wniosków wyciągniętych z tychże ustaleń, co jednak powinno zostać rozpoznane poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego, o czym niżej.

Z zarzutów o charakterze materialnoprawnym, najdalej idące były te dotyczące uchybienia przepisom Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W kategoriach nieporozumienia, ewentualnie oczywistej omyłki w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, traktować należy zarzut obrazy art. 72 Ustawy zasadniczej, nota bene nie uzasadniony w żaden sposób w apelacji. Kwestia, że powód zainicjował postępowanie jako osoba małoletnia była całkowicie irrelewantna.

Powołanie się z kolei przez skarżących na art. 64 Konstytucji RP nie wydaje się przekonujące, tym bardziej, że na te same przepisy powołuje się strona przeciwna. W rozpoznawanej sprawie doszło właśnie do kolizji praw majątkowych spółki kapitałowej i części jej akcjonariuszy. Rozwiązanie konfliktu między konstytucyjnie chronionymi uprawnieniami obu podmiotów ustawodawca przewidział właśnie w art. 422 §1 k.s.h., a zatem ten przepis powinien stanowić podstawę rozstrzygnięcia, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy.

Powodowie, domagając się uchylenia zaskarżonej uchwały w części, powoływali się na to, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami, a jednocześnie miała na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy. Ta druga przesłanka wiązana była z faktem doskonałej kondycji finansowej pozwanej, która nie uzasadniała pozbawienia akcjonariuszy jednego z podstawowych praw korporacyjnych. Powoływano się przy tym na wysokość zgromadzonego dotychczas kapitału zapasowego. Dodatkowo podniesiono okoliczność dysproporcji sytuacji powodów i akcjonariusza większościowego, który jako przewodniczący Rady Nadzorczej pozwanej otrzymuje comiesięczne wynagrodzenie w wysokości kilkudziesięciu tysięcy złotych. Jednocześnie autor pozwu wskazał, że zaniechanie wypłaty dywidendy przez spółkę przy jej dobrej kondycji finansowej stanowi naruszenie dobrych obyczajów kupieckich.

Argumentacja przytoczona w pozwie, a następnie powielona w apelacji zasługuje na podzielenie. Pozwana w swoim stanowisku procesowym akcentowała odrębność majątku spółki kapitałowej, autonomię walnego zgromadzenia jako organu spółki w zakresie decydowania o przeznaczeniu zysku na wypłatę dywidendy, priorytet obowiązku dbałości o prawidłowe funkcjonowanie spółki nad prawami akcjonariuszy do udziału w zysku. Jakkolwiek wywody te co do zasady są trafne, to nie można przy ich ocenie zapominać, że uprawnienia spółki czy jej organów nie mają charakteru absolutnego. Oczywistym jest, że z uwagi na charakter spółki akcyjnej ustawodawca daje prymat ochronie majątku spółki, a decydowanie o funkcjonowaniu spółki oddaje w ręce organów kolegialnych, w których obowiązuje zasada większości. Niemniej ten sam ustawodawca stawia granice, m.in. w art. 422 §1 k.s.h., których przekroczenie daje akcjonariuszowi mniejszościowemu uprawnienie do ochrony swoich praw, naruszonych lub zagrożonych działaniem spółki. W istocie przewidziane w art. 347 §1 k.s.h. prawo do dywidendy jest jednym z podstawowych przynależnych akcjonariuszowi. Dla ochrony tego prawa, sposób jego realizacji, wbrew sugestiom pozwanej, nie ma istotnego znaczenia. We wskazanych wyżej okolicznościach, skoro konstytucyjność rozwiązań przewidzianych w art. 422 §1 k.s.h. nie została zakwestionowana, nie można mówić też o naruszeniu art. 20-22 i 31 Konstytucji RP.

Jak wynika z samej odpowiedzi na apelację, spółka od prawie 10 lat nie przeznacza całego zysku na wypłatę dywidendy, a maksymalnie czyni to w 50%. Czyniąc argument z faktu wypłaty dywidendy w takiej wysokości, pozwana zdaje się zapominać, że w czterech wypadkach (lata obrotowe (...), (...), (...), (...)) było to następstwem orzeczeń sądowych. Okoliczności te wynikają z uzasadnień wyroków Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawach (...) (...) (...) (...), znanych Sądowi odwoławczemu w obecnym składzie z urzędu, a nadto w znakomitej części dołączonych do akt sprawy rozpoznawanej aktualnie. Już zatem z samego ww. zestawienia wynika, że spółka od lat stosuje praktykę wypłacania dywidendy jedynie w ograniczonym zakresie. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że za lata obrotowe (...), (...) i (...), uchwały walnego zgromadzenia pierwotnie pozbawiały akcjonariuszy dywidendy w całości. W kontekście tych okoliczności całkowicie traci na znaczeniu podkreślany przez Sąd Okręgowy fakt rekomendacji przez zarząd pozwanej całkowitego zaniechania wypłaty dywidendy za rok obrotowy (...). Na szczególną uwagę zasługuje także to, że we wszystkich uprzednich sprawach o uchylenie uchwał, jako okoliczności przemawiające za uwzględnieniem żądań powodów uznawano udzielanie przez pozwaną wielomilionowych pożyczek podmiotom zewnętrznym (co miało świadczyć o dobrej kondycji finansowej spółki) oraz pobieranie przez akcjonariusza większościowego wynagrodzenia za pełnienie funkcji Przewodniczącego Rady Nadzorczej, co z kolei unaocznić miało dysproporcję w korzyściach majątkowych uzyskiwanych ze spółki przez akcjonariuszy. W obecnie rozpoznawanej sprawie okoliczności te nie uległy zmianie. Jak ustalił Sąd Okręgowy, jednostkom spoza grupy kapitałowej udzielono pożyczek w łącznej wysokości 27.500.000 zł. Bezsporne z kolei w sprawie było, że Przewodniczący Rady Nadzorczej uzyskuje miesięczne wynagrodzenie w kwocie 30.000 zł. Suma udzielonych pożyczek, nota bene przewyższająca zaciągnięte kredyty obrotowe, w kontekście pozostałych składników bilansu, musi świadczyć o bardzo dobrej sytuacji spółki. Pozwana na dzień 30 września 2018 r. dysponowała kapitałem zapasowym w wysokości ponad 59 mln złotych i uległ on zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego, podobnie jak zysk netto. Analiza uzasadnień poprzednich orzeczeń zapadłych między stronami w kontekście sporów odnośnie do wypłaty dywidendy prowadzi także do wniosku, że za każdym razem spółka powoływała się na konieczność inwestycji, zaciągania i spłaty zobowiązań, w tym kredytowych, a mimo wypłaty dywidendy zgodnie z wyrokami sądów rokrocznie uzyskiwała zysk, prowadziła prężną działalność gospodarczą, zwiększała kapitał zapasowy.

W kontekście przedłożonych przez powodów dokumentów obrazujących sytuację finansową spółki oraz dotychczasowego sposobu funkcjonowania pozwanej uwidocznionego w uzasadnieniach uprzednio wydanych orzeczeń, rzeczą pozwanej było wykazanie, że obecnie istnieją takie uwarunkowania ekonomiczne, w których racjonalnym działaniem spółki będzie przeznaczenie ¾ wypracowanego zysku na kapitał zapasowy. Za wystarczający dowód nie mogły być z pewnością uznane zeznania G. K., który przedstawił swoją ocenę funkcjonowania spółki w spornym okresie z punktu widzenia Prezesa Zarządu. Jak wskazano wyżej, pozwana w każdym z toczących postępowań powoływała się na potrzeby inwestycyjne, a jednocześnie aktualnie nie pokazano, że obowiązek wypłaty dywidendy w wysokości 50% zysku wpłynął negatywnie na osiągnięcie zamierzonych celów. Podobnie ocenić należy protokół z posiedzenia Rady Nadzorczej, na którym podjęto uchwałę o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie kredytu obrotowego. Taka decyzja w kontekście ogólnej kondycji finansowej pozwanej obrazowanej m.in. wysokością kapitału zapasowego, udzielanych podmiotom zewnętrznym pożyczek czy osiąganych corocznie zysków, może świadczyć jedynie o przyjętej strategii regulowania kosztów bieżącej działalności. Słusznie przy tym zauważają skarżący, że korzystanie z kredytów obrotowych było zwykłą praktyką spółki, która to okoliczność nie była kwestionowana, a nadto wynika m.in. z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego wK. w sprawie (...)

Ograniczenie uprawnienia akcjonariuszy do uzyskania należnej dywidendy bez uzasadnionej ekonomicznie potrzeby, które nadto przyjęło charakter corocznej praktyki, uznać należy za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami kupieckimi w rozumieniu art. 422 §1 k.s.h., a jednocześnie w sposób oczywisty krzywdzące akcjonariuszy mniejszościowych (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013 r., I CSK 407/12). Jest to tym bardziej widoczne, że jedynie akcjonariusz większościowy uzyskuje dodatkowy, znaczny dochód ze spółki, który nota bene pomniejsza zysk przeznaczony następnie do podziału.

W konkluzji powyższych rozważań dojść należało do przekonania o zasadności powództwa opartego o przepis art. 422 §1 k.s.h. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia, że okoliczności związane z funkcjonowaniem pozwanej w spornym okresie przemawiały za ograniczeniem prawa akcjonariuszy do dywidendy w zakresie większym niż 50% zysku.

Konsekwencją zmiany wyroku co do meritum była konieczność modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach procesu, o czym orzeczono na podst. art. 98 §1 k.p.c. Na koszty te po stronie powodów złożyły się: opłata od pozwu (2000 zł), wynagrodzenie adwokata (1080 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł).

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym miało swoje prawne umocowanie w art. 374 k.p.c.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powodów ograniczyły się do opłaty od apelacji (5000 zł) oraz wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §8 ust. 1 pkt 22 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSO Wojciech Żukowski