Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2019 roku

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: SSR Sławomir Splitt

Protokolant: Jolanta Migot

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2019 r. w Gdyni na rozprawie

sprawy z powództwa L. L.

przeciwko Gminie M. G. – Zarządowi Cmentarzy (...)

o zapłatę

I. oddala powództwo;

II. zasądza od powoda L. L. na rzecz pozwanej Gminy M. G. – Zarządu Cmentarzy (...) kwotę 287,00 złotych (dwieście osiemdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 270,00 złotych (dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 1079/18

UZASADNIENIE

Powód L. L. wniósł pozew przeciwko Gminie M. G. – Zarządowi Cmentarzy (...) domagając się zapłaty kwoty 1.020,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 14 sierpnia 2018 roku do dnia zapłaty, a także zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że jego matka J. L. (1), zmarła w styczniu 2018 roku, została pochowana w rodzinnym murowanym grobowcu na cmentarzu w G. – W. – kwatera nr (...)), a opłaty były już wcześniej wnoszone w związku z wcześniejszymi pochówkami.

Natomiast w związku z organizacją pogrzebu J. L. (1) powód zmuszony był do uiszczenia żądanej opłaty uzupełniającej do pełnych 20 lat za miejsce grzebalne.

Zdaniem powoda opłata ta była nieuzasadniona, gdyż stało to w sprzeczności z art. 7 ust. 3 w zw. z art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 21 kwietnia 2017 roku. Według powoda pobór opłaty za miejsce grzebalne jest wyłączony w stosunku do grobów murowanych przeznaczonych do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok.

Powód zwrócił się do pozwanej o zwrot pobranej opłaty, co pozostało bezskuteczne.

Nadto powód zakwestionował skuteczność zarządzenie nr (...) Prezydenta Miasta G. z dnia 12 lutego 2014 roku, albowiem nie jest to akt prawa powszechnie obowiązującego, a więc nie może stanowić źródła praw i obowiązków obywateli. Poza tym, jak twierdził powód, zarządzenie to było sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującymi o randze ustawy.

Powód oparł powództwo o treść przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 § 2 k.c.)

(pozew – k. 3-4v.)

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu.

Zdaniem pozwanej art. 7 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych reguluje zasady ponownego użycia grobów do pochowania, nie reguluje natomiast spraw związanych z wysokością opłat czy też częstotliwością ich pobierania.

Pozwana podniosła nadto, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ww. ustawy zakładanie i rozszerzanie cmentarzy komunalnych należy do zadań własnych gminy, a wedle art. 2 ust. 1 tej ustawy utrzymanie cmentarzy komunalnych i zarządzanie nimi należy do właściwych wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), na których terenie cmentarz jest położony. Zatem przepis ten wskazuje na organ władny regulować kwestie związane z zawieraniem umów na udostępnianie miejsc pod groby i wysokością opłat z tym związanych. Wobec tego Prezydent Miasta G. jako podmiot ustawowo uprawniony do zarządzania cmentarzami wydał zarządzenie nr (...) z dnia 12 lutego 2014 roku w sprawie ustalania opłat obowiązujących na (...) cmentarzach komunalnych, a także zarządzenie nr (...) z dnia 31 marca 2015 roku w sprawie przyjęcia Regulaminu cmentarzy komunalnych administrowanych przez Zarząd Cmentarzy (...) w G.. Poza tym zarządzenia te nie zostały uchylone przez żaden organ nadzoru, wobec tego strona powodowa nieskutecznie powołuje się na ich nieważność.

(odpowiedź na pozew – k. 23-28)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W styczniu 2018 roku zmarła matka powoda J. L. (2). Jej pogrzeb odbył się dnia 5 lutego 2018 roku na cmentarzu komunalnych w G. na W., gdzie została pochowana na kwaterze numer (...) w rodzinnym grobowcu murowanym. W związku z pochówkiem, powód uiścił na rzecz pozwanej kwotę 1.020 zł tytułem opłaty uzupełniającej do pełnych 20 lat za miejsce grzebalne pod grób murowany pojedynczy, tj. za 17 lat do roku 2038 roku, albowiem wcześniej w grobowcu pochowana była inna osoba, w związku z czym powód uiścił opłatę za miejsce pod grób murowany za okres od 1981 roku do 2021 roku.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: fakturę VAT nr (...) – k. 8, fakturę VAT nr (...) – k. 9-9v.)

Zarządcą cmentarza w G. na W. jest Gmina M. G. – Zarząd Cmentarzy (...) w G..

(okoliczność bezsporna)

Powód pismem z dnia 1 sierpnia 2018 roku wezwał pozwaną do zwrotu nienależnie pobranej opłaty od grobu. Pozwana pismem z dnia 14 sierpnia 2018 roku. Po dalszej wymianie korespondencji między stronami, strony nie doszły do porozumienia.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: korespondencję stron – k. 10-13v.)

Dnia 12 lutego 2014 roku Prezydent Miasta G. wydał zarządzenie nr (...) w sprawie ustalania opłat obowiązujących na (...) cmentarzach komunalnych. Zgodnie z § 1 ust. 1 pkt 3 opłata 20-letnia za miejsce grzebalne w grobie murowanym pojedynczym wynosiła 1.200 zł.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o: zarządzenie nr (...) – k. 14-15)

Natomiast dnia 31 marca 2015 roku Prezydent Miasta G. wydał zarządzenie nr (...) w sprawie przyjęcia Regulaminu cmentarzy komunalnych administrowanych przez Zarząd Cmentarzy (...) w G., zgodnie z którym na cmentarzu komunalnym stosuje się i pobiera opłaty na zasadach i w wysokościach określonych przez Prezydenta Miasta G. w drodze zarządzenia. Natomiast miejsce grzebalne winno być opłacone na okres 20 lat od daty zawarcia umowy lub użyciu go do pogrzebu.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o: zarządzenie nr (...) – k. 31-41)

Powyższe zarządzenia nie zostały uchylone w trybie administracyjnym. Zarządzenia nie były publikowane w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o: zeznania świadka A. R. – k. 57v.-58)

Informacja o opłatach za miejsca grzebalne umieszczona jest na stronie internetowej Zarządu Cmentarzy (...) w G. wraz ze wskazaniem podstawy pobierania opłat.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o: wydruk ze strony internetowej – k. 52v.)

Podstawą pobierania powyższych opłat było zarządzenie Prezydenta Miasta G. z dnia 12 lutego 2014 roku nr (...). Środki pozyskane od dysponentów grobów ziemnych i murowanych przeznaczane są na utrzymanie cmentarza. Kwatera nr (...) przeznaczony jest do pochowania 4 trumien.

(dowód: zeznania świadka A. R. – k. 57v.-58)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedłożonych przez strony oraz na podstawie dowodu z zeznań świadka A. R.. Wskazane powyżej dowody z dokumentów nie budzą wątpliwości co do swej prawdziwości oraz wiarygodności i brak było podstaw do odmowy im wiary i mocy dowodowej. Podobnie w przypadku zeznań pozwanych Sąd nie doszukał się żadnych okoliczności, które wzbudzałyby wątpliwości co do ich wiarygodności i zgodności z prawdą. Wręcz przeciwnie, w ocenie Sądu, zeznania pozwanych były szczere, spójne, a nadto nie były kwestionowane przez stronę przeciwną.

Powód oparł powództwo na treści art. 410 k.c., a więc przepisów o nienależnym świadczeniu.

Przepis art. 405 k.c. stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Bezpodstawne wzbogacenie jest zatem szczególnym zdarzeniem prawnym, w wyniku którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Bezpodstawne wzbogacenie jest samoistnym źródłem zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.08.2007 r., sygn. V CSK 152/07, LEX nr 465613), a podmiot, który został bezpodstawnie wzbogacony, ma obowiązek zwrotu nienależnej korzyści (por: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.12.2006 r., IV CSK 272/06, LEX nr 250047). Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego (wyrok SN z dnia 13 maja 1988 r., III CRN 83/88, OSNCP 1989, nr 5, poz. 84, OSPiKA 1989, z. 7-12, poz. 149, PiP 1990, z. 5, s. 114).

Ponadto na uwadze mieć trzeba, że dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza trzy podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, mianowicie: wymaga się, aby doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, by wzbogacenie i zubożenie pozostawało ze sobą w związku w tym znaczeniu, że wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło, oraz by wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej. W judykaturze podkreślono, że bez znaczenia jest, w wyniku jakiego zdarzenia nastąpiło wzbogacenie; może to być działanie wzbogaconego, zubożonego, osoby trzeciej, a także jakiekolwiek inne zdarzenie. Istotnym jest jedynie, by w wyniku tego zdarzenia nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1998 r., II CKN 58/98, LEX nr 55389). Dodatkowo przyjęto, iż dla istnienia wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. nie ma znaczenia wina wzbogaconego lub jakakolwiek inna forma jego uchybienia lub zaniedbania, bezprawność ani związek przyczynowy w ujęciu art. 361 § 1 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKN 1128/97, LEX nr 1633815). Zauważono także, że dla istnienia bezpodstawnego wzbogacenia nie ma znaczenie ani wiedza, ani wola osoby wzbogaconej, a do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść nawet wbrew woli tej osoby (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2002 r., V CKN 641/00, LEX nr 54331).

Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne, do którego stosuje się przepisy artykułów 405-409 k.c. dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W piśmiennictwie wskazuje się, iż przez świadczenie na gruncie art. 410 k.c. należy zatem rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku jakiejś osoby, które z punktu widzenia odbiorcy świadczenia można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby nieważnemu lub w ogóle jeszcze nieistniejącemu. Świadczenie nienależne może przybrać zarówno postać czynności prawnej, w tym nawet nieważnej, jak również mieć charakter czynności czysto faktycznej (por. Paweł Księżąk, Bezpodstawne wzbogacenie, 2007). Jak wskazano, nienależne świadczenie stanowi postać bezpodstawnego wzbogacenia, w konsekwencji ogólne przesłanki z art. 405 k.c. muszą być spełnione także w wypadku bezpodstawnego wzbogacenia. Jednakże, na gruncie nienależnego świadczenia przesłanka bezpodstawnego wzbogacenia musi być rozumiana w sposób szczególny. Jeśli doszło do świadczenia, które w świetle jednej z kondykcji podlega zwrotowi, bez względu na to, co stanowiło jego przedmiot, zachodzi domniemanie, iż ten kto świadczenie otrzymał jest wzbogacony (por. Paweł Księżąk, Bezpodstawne wzbogacenie, 2007).

Zdaniem Sądu powód nie wykazał podstawowej przesłanki nienależnego świadczenia z powodów wskazanych poniżej.

Zważyć należało, że stosunki pomiędzy zarządem cmentarza a osobami uprawnionymi do dysponowania miejscem w grobie są stosunkami cywilnoprawnymi (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 roku, I CR 25/79, OSNCP 1979, nr 10, poz. 195 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1970r., III CZP 75/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 127). Źródłem prawa do grobu jest umowa pomiędzy osobą nabywającą prawo do dysponowania grobem a zarządem cmentarza, określająca miejsce stanowiące grób, tzw. pole grzebalne, rodzaj grobu, osobę uprawnioną do pochowania zwłok oraz opłatę. Prawo do grobu przed pochowaniem w nim zwłok ma charakter majątkowy, a z chwilą pochowania zwłok staje się uprawnieniem o charakterze dobra osobistego, zawierającym także elementy majątkowe (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 roku, I CR 25/79, OSNCP 1979, nr 10, poz. 195 oraz z dnia 04 czerwca 1982 roku, I CR 141/82, OSNC 1983, nr 2-3, poz. 41). Uprawnienia te składają się na typ władztwa wyrażającego się w posiadaniu prawa do grobu a nie posiadania grobu.

Zasady funkcjonowania cmentarza, utrzymywania porządku na cmentarzu, organizacja pogrzebu oraz pochówku i podobne kwestie związane z funkcjonowaniem cmentarzy są uregulowane przepisami porządkowymi zawartymi w regulaminach cmentarzy. Natomiast kwestia opłat odwołuje w niniejszym przypadku do rozporządzenia Prezydenta Miasta G..

Zapisy regulaminu cmentarzy (...) są zgodne z przepisami powołanej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, której przepisy stanowią, iż grób nie może być użyty do ponownego chowania przed upływem lat 20. Po upływie tego okresu ponowne użycie grobu do chowania nie może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenie przeciw temu i uiści opłatę, przewidzianą za pochowanie zwłok. Zastrzeżenie to ma skutek na dalszych lat 20 i może być odnowione (art. 7 ust. 1-2).

Niemniej jednak nie ma racji powód twierdząc, że opłata nie powinna być pobrana z tego względu, że stoi w sprzeczności z art. 7 ust. 3 w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych, bowiem ww. przepis nie sprzeciwia się możliwości pobierania opłat za miejsca grzebalne, w tym także za miejsca grzebalne w grobach murowanych, a jedynie określa zasady możliwego użycia grobu.

Nawet więc, jeżeli grób obecnie jest grobem murowanym, to nie przesądza to rodzaju prawa do tego grobu. Z ustawy tej wynika, że możliwe jest użycie grobu murowanego do ponownego chowania przez upływem 20 lat od ostatniego pochówku i nie jest dopuszczalne ograniczenie, o jakim mowa w art. 7 ust. 2 tej ustawy, natomiast ustawa ta nie określa innych kwestii, tj. możliwości pobrania opłat, o czym decyduje zakres umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, I ACa 1227/14, LEX nr 1665090).

Mając na uwadze powyższe uznać należało, że o ile uzasadnione wątpliwości budzi moc obowiązująca zarządzenia Prezydenta Miasta G. dotyczącego przyjęcia regulaminu cmentarzy komunalnych, regulującego m.in. opłaty za pochówek, tym niemniej, do czasu ewentualnego uchylenia tego zarządzenia przez właściwy organ kontrolny, brak jest podstaw do twierdzenia, że na kanwie niniejszej sprawy mamy do czynienia ze świadczeniem nienależnym, w szczególności w sytuacji, kiedy powód zaakceptował świadczenie co do zasady, albowiem nie kwestionował innych zapisów kwestionowanego rozporządzenia, które ustalały inne opłaty, objęte przedmiotową fakturą.

Zważyć również należało, że Sąd w niniejszej sprawie nie posiadał uprawnienia, aby orzec o zgodności z prawem ww. Rozporządzeń Prezydenta Miasta G., albowiem nie mieściło się to w zakresie sprawy cywilnej.

Skoro zatem pomiędzy stronami istniał stosunek zobowiązaniowy w postaci nienazwanej umowy cywilno-prawnej, nie może być mowy, aby pobrana opłata za miejsce grzebalne nie miała podstawy prawnej. Zważyć należy, jak słusznie zauważyła pozwana, że przepisy art. 7 ustawy o cmentarzach komunalnych i chowaniu zmarłych przewidują 20-letni termin, po upływie którego można dokonać ponownego pochówku w tym samym miejscu, z wyłączeniem grobów murowanych i urn kremacyjnych. Uzależnione jest to względami sanitarno-epidemiologicznymi. Przez okres 20 lat zarządca cmentarza zobowiązany jest do jego utrzymywania i niewątpliwie zasadnym jest, aby w tych kosztach partycypowali uprawnieni do grobu. Nie ma więc znaczenia rodzaj grobu (murowany czy też ziemny) skoro przez okres 20 lat brak byłoby możliwości pochowania w tym samym miejscu innej osoby (w przypadku grobu murowanego po jego wypełnieniu). Należy przypomnieć, że pobrana opłata nie była nową opłatą, ale opłatą uzupełniającą za okres 17 lat, albowiem w przedmiotowym grobowcu 3 lata wcześniej dokonano już pochówku. Istotą pobrania takiej opłaty jest zatem konieczność utrzymania cmentarza przez okres 20 lat w związku z niemożnością korzystania z miejsca grzebalnego zajętego przez uprawnionego do grobu.

W pewnym sensie żądanie powoda zmierzało do uznania, że jednorazowe opłacenie miejsca grzebalnego na okres 20 lat de facto przesądza o bezterminowym uprawnieniu do grobu, niemal zrównane z uprawnieniami właścicielskimi skoro nie istniałaby podstawa do pobrania opłaty. Taka sytuacja jest niedopuszczalna, albowiem natura stosunku zobowiązaniowego za odpowiednim uprawnieniem pociąga za sobą również określone obowiązki, w szczególności wyrażające się w opłacie za miejsce grzebalne.

Nadto na marginesie należy wskazać, że powód winien otrzymać zasiłek pogrzebowy w wysokości 4.000 zł, który co prawda nie jest uzależniony od faktycznych kosztów pogrzebu, jednak jego celem jest umożliwienie pochowania zmarłego bez obaw o finansowe możliwości zorganizowania pochówku. Na fakturze VAT (vide: k. 9) poczyniono odręczne wzmianki, że powód wpłacił gotówką kwotę 820 zł, natomiast pozostałe koszty pochówku w kwocie 4.000 zł (w tym opłata uzupełniająca za miejsce grzebalne w kwocie 1.020 zł, będąca przedmiotem niniejszego postępowania). Trudno zatem byłoby uznać, że nastąpiło przesunięcie majątkowe z majątku powoda do majątku pozwanej, a nawet jeśli to nie w wysokości 1.020 zł. Wypłacony zasiłek pogrzebowy nie może być bowiem źródłem wzbogacenia, lecz służyć swojemu celowi, o którym wspomniano powyżej.

Mając zatem powyższe na uwadze, na mocy art. 410 k.c. a contrario Sąd w punkcie 1. wyroku oddalił powództwo.

O kosztach Sąd orzekł w punkcie II. wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804 ze zm.) uznając, że powód uległ w swoim żądaniu w całości i zasądził od niego na rzecz pozwanej całość kosztów procesu, tj. kwotę 287 zł, na co składają się: wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w stawce minimalnej (270 zł).