Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I.C 648/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 lipca 2020 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący

SSO Cezary Olszewski

Protokolant

st. sekretarz sądowy Marzena Miksza

po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2020 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z powództwa I. T. (1)

przeciwko T. M.

o zapłatę

1.Uchyla nakaz zapłaty z dnia 17 marca 2015r wydany przez Sąd Okręgowy w Suwałkach w sprawie o sygnaturze akt I Nc 15/15.

2.Oddala powództwo.

3.Zasądza od powoda I. T. (1) na rzecz pozwanego T. M. kwotę 17117 zł (siedemnaście tysięcy sto siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Cezary Olszewski

Sygn. akt I C 648/15

UZASADNIENIE

Powód I. T. (1) wystosował pozew, w którym domagał się orzeczenia nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym, że pozwany T. M. jest zobowiązany zapłacić na rzecz powoda kwotę 109.913,49 zł euro, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa prawnego powoda w wysokości 7217 zł.

W uzasadnieniu żądania wskazywał, iż dnia 30 czerwca 2014 roku strony dokonały czynności prawnej w postaci zawarcia umowy pożyczki, w oparciu o którą powód pożyczył pozwanemu kwotę 100.000 euro z obowiązkiem jej zwrotu do końca września 2014 roku. W ramach przedmiotowej umowy pozwany miał zobowiązać się również do zapłaty na rzecz powoda przewidzianego w § 1 pkt. 4 oprocentowania w przypadku nieuregulowania należności w terminie.

Celem zabezpieczenia wierzytelności został wystawiony weksel in blanco, do którego została sporządzona deklaracja wekslowa mieszcząca się w § 2 umowy z dnia 30 czerwca 2014 roku. Powód podkreślał, że weksel miał być uzupełniony poprzez wpisanie kwoty odpowiadającej należnościom wynikającym z umowy pożyczki, wymagalnym i płatnym zgodnie z postanowieniami umownymi. Z uwagi na brak zapłaty zobowiązania w terminie powód I. T. (2) wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 109.913,49 euro oraz wykupu weksla w terminie do dnia 23 lutego 2015 roku. Na kwotę wskazaną w wekslu złoży się: kwota należności głównej, odsetki umowne w wysokości 10%, odsetki maksymalne od dnia 01 października 2014 roku do dnia wypełnienia weksla oraz koszty zastępstwa procesowego.

Nakazem zapłaty wydanym w dniu 17 marca 2015 roku w postępowaniu nakazowym w sprawie o sygn. akt I Nc 15/15 tut. Sąd Okręgowy uwzględnił roszczenie powoda w całości, nakazując pozwanemu T. M. aby zapłacił na rzecz powoda I. T. (1) kwotę 109.913,49 euro wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 marca 2015 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 12.923 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 7217 zł poniesionych kosztów zastępstwa procesowego.

Od powyższego nakazu zapłaty, w przewidzianym ustawą terminie, zarzuty wniósł pozwany T. M., żądając uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W ramach przedmiotowego środka zaskarżenia pozwany podkreślał, że czynność prawna na podstawie, której wystosowane zostało roszczenie z pozwu w postaci umowy pożyczki z dnia 30 czerwca 2014 roku pozostaje czynnością pozorną i nieważną z mocy samego prawa. Załączony do akt sprawy weksel in blanco miał stanowić zabezpieczenie w ramach transakcji zakupu paliwa, zaś powód przekazał pozwanemu kwotę 100.000 euro jako wynagrodzenie za czynność pośrednictwa. Równocześnie z uwagi na chęć zabezpieczenia się stron powód i pozwany zawarli pozorną umowę pożyczki. W jej ramach pozwany wystawił weksel in blanco, który miał zostać zwrócony wystawcy po zakończeniu usług w zakresie dostaw paliwa.

Pozwany wskazywał przy tym na wypełnienie weksla in blanco sprzecznie z ustną deklaracją wekslową – weksel miał bowiem zostać zwrócony wystawcy po zakończeniu dostaw paliwa. Jako sprzeczne z treścią pozornej czynności prawnej (umowy pożyczki) pozwany wskazywał wypełnienie weksla, gdyż wpisana w nim kwota (109.913,49 euro) była wyższa od kwoty wskazanej w umowie tj.: 100.000 euro. Wraz z zarzutami pozwany przedłożył weksel wystawiony przez I. T. na rzecz (...) oraz szereg innych dokumentów, na potwierdzenie czynności zawierania przez powoda umów o świadczenie tożsamych usług z innymi podmiotami, jak i występowania przez pozwanego w roli pośrednika w obrocie paliwami.

Postanowieniem z dnia 15 października 2018 roku na zgodny wniosek stron zawieszono postępowanie w sprawie z uwagi na możliwość zawarcia ugody, jednakże brak konsensusu i wniosek pełnomocnika powoda z dnia 07 października 2019 roku skutkowały podjęciem postępowania (postanowieniem z dnia 19 listopada 2019 roku).

Sąd ustalił, co następuje:

Strony I. T. (1) i T. M. łączyły stosunki gospodarcze z tytułu wzajemnego świadczenia usług. Pozwany T. M. wykonywał na rzecz reprezentowanych przez powoda firm czynności w postaci zapewnienia dostaw paliwa. W ramach przedmiotowej działalności strony uzgodniły, iż powód uiści na rzecz pozwanego wynagrodzenie w wysokości 100 000 euro. Z uwagi na znaczną sumę wynagrodzenia pozwanego oraz brak zgody na odroczenie wypłaty kwoty wynagrodzenia, strony postanowiły zabezpieczyć się poprzez zawarcie pozornej umowy pożyczki zabezpieczonej wekslem in blanco, podlegającym zwrotowi wystawcy z chwilą zakończenia świadczenia usługi dostaw paliwa. Dnia 30 czerwca 2014 roku I. T. (1) i T. M. zawarli umowę zatytułowaną jako (...), w ramach której pożyczkodawca I. T. (1) miał przekazać na rzecz pożyczkobiorcy T. M. kwotę 100.000 euro. W § 1 ust. 4 umowy ustalono, iż w sytuacji gdy pożyczka nie zostanie zwrócona do dnia 31 września 2014 roku do kwoty pożyczki zostaną doliczone odsetki w wysokości 10 % od dnia udzielenia pożyczki do dnia w którym kwota pożyczki miała zostać spłacona. Od skapitalizowanej kwoty pożyczki miały być naliczane odsetki maksymalne w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP za każdy dzień opóźnienia w spłacie. Jednocześnie w § 2 ust. 1 umowy strony przewidziały, że w celu zabezpieczenia roszczeń pożyczkodawcy wynikających z niniejszej umowy, w tym cele zabezpieczenia terminowej spłaty kwoty pożyczki, wraz z należnym oprocentowaniem i odsetkami przewidzianymi w § 1 ust. 4, pożyczkodawca złożył do dyspozycji pożyczkobiorcy weksel in blanco. W przypadku uchybienia terminowi spłaty kwoty pożyczki wraz z należnym oprocentowaniem, pożyczkodawca ma prawo wypełnić weksel na sumę odpowiadającą kwocie aktualnego zadłużenia pożyczkobiorcy z tytułu pożyczki, powiększoną o odsetki i koszty obsługi prawnej wynikającej z obowiązku dochodzenia roszczenia (dowód: umowa pożyczki k. 11-12, weksel k. 6, pismo z dnia 30 marca 2015 roku stwierdzające działalność pozwanego w zakresie pośrednictwa w obrocie paliwami k 44-45, kontrakty z dnia 26 sierpnia 2014 roku pomiędzy (...) a (...) BUSINESS (...) k. 51-56 i k. 57-62 oraz pomiędzy (...) a (...) k. 69-74 i k. 75-80, stanowisko strony pozwanej zaprezentowane w uzasadnieniu zarzutów od nakazu zapłaty z dnia 17 marca 2015 roku, Umowa Nr (...) k. 57-62 wraz z załącznikiem k. 64, Umowa Nr (...) k. 75-80 wraz z załącznikiem k. 85-86, weksel wystawiony przez I. T. (1) dniu 11 września 2014 roku k. 47, ).

Reprezentujący powoda profesjonalny pełnomocnik w osobie adwokata, na rozprawie w dniu 16 maj 2016 roku początkowo wskazywał, iż nie posiada informacji co do współpracy powoda z pozwanym w ramach relacji gospodarczych, jednakże w dalszym etapie oświadczył, iż strony bazowały na dużym zaufaniu do siebie zaś ich relacje wynikały z wcześniejszej działalności pozwanego jako Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej za granicą. Jednocześnie pełnomocnik powoda oświadczył, iż nie jest uprawniony do wskazania okoliczności zawarcia przez strony powołanej umowy pożyczki z dnia 30 czerwca 2014 roku, gdyż przedmiotowe informacje pozostają objęte tajemnicą zawodową (wyjaśnienie pełnomocnika powoda na rozprawie w dniu 16 maja 2016 roku k. 267v.-268).

Mimo prób wezwania zawnioskowanych przez pozwanego świadków, nie stawili się oni na rozprawę.

Pismem z dnia 02 marca 2020 roku Prokuratura (...) w B. wystąpiła do tut. Sądu o udostępnienie akt przedmiotowej sprawy, z uwagi na prowadzenie śledztwa w sprawie o sygn. akt RP I (...)przeciwko I. T. i in. podejrzanemu o przestępstwo z art.. 258 § 3 k.k tj.: kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą. Jednocześnie z informacji wiadomych dla Sądu i powszechnie znanych jest to, iż powód pozostaje poszukiwany listem gończym za kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą zaś pozwany uczestniczył w tym procederze jako pośrednik (dowód: pismo Prokuratury (...) w B. z dnia 02 marca 2020 roku k. 517).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jako bezzasadne zostało oddalone.

Na wstępie wskazać należy, iż w przedmiotowej sprawie powód dochodził roszczenia z umowy zabezpieczonej wekslem in blanco. Tego rodzaju weksel stanowi gwarancję zabezpieczenia stosunku umownego zachodzącego pomiędzy wystawcą weksla oraz osobą której weksel jest wręczany. W sytuacji gdy wystawca weksla na etapie postępowania sądowego kwestionuje istnienie wskazanego w nim zobowiązania, może podnosić zarzuty odnośnie stosunku podstawowego, który został wekslem zabezpieczony. Wraz z podniesieniem zarzutów odnośnie czynności będącej podstawą wystawienia weksla, spór pomiędzy wystawcą weksla a remitentem, zostaje przeniesiony z płaszczyzny zobowiązania wekslowego na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Od tego moment strony są uprawnione zgłaszać zarzuty i dowodzić twierdzeń bezpośrednio związanych z łączącym je podstawowym stosunkiem prawnym. Ciężar wykazania okoliczności stanowiących podstawę faktyczną zarzutu braku podstaw do wypełnienia weksla in blanco spoczywa zaś na podnoszącym zarzut, przy czym wierzyciel, który dochodzi wierzytelności wekslowej w zasadzie nie musi wykazywać podstawy prawnej swego żądania, a może poprzestać na przedłożeniu weksla. Zobowiązanie wekslowe charakteryzuje bowiem samodzielny i abstrakcyjny charakter, i jest niezależne od podstawy prawnej jego zaciągnięcia. W szczególności nie jest dopuszczalne uzupełnienie weksla, gdy zobowiązanie, które weksel zabezpieczał, było nieskuteczne, np. nie powstało, umowa była nieważna lub pozorna.

Przenosząc powyższą argumentację na grunt sprawy niniejszej należy podkreślić, że roszczenie w przedmiotowej sprawie zostało oparte na twierdzeniu strony powodowej, iż strony łączyła umowa pożyczki z dnia 30 czerwca 2014 roku, której zawarcie zostało potwierdzone poprzez wystawienie przez pozwanego T. M. weksla in blanco, który nie został wykupiony przez wystawcę w dniu wskazanym jako graniczna data wykupu. Pozwany kwestionował natomiast twierdzenia powoda podnosząc, iż umowa pożyczki była pozorna, zaś wskazana w umowie kwota stanowiła ekwiwalent w zamian za pośrednictwo w handlu paliwami.

Sąd Okręgowy po przeanalizowaniu dokonanych ustaleń doszedł do wniosku, iż zawarta przez strony w dniu 30 czerwca 2014 roku umowa pożyczki była umową pozorną, przy czym przez umowę pożyczki należy rozumieć umowę w ramach której dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Kwestia pozorności czynności prawnej została uregulowana w art. 83 k.c. Jak stanowi treść przedmiotowego artykułu, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Jednocześnie pozorność oświadczenia woli sprowadza się do złożenia przez strony czynności prawnej oświadczenia ze świadomością, iż nie wywoła ono właściwych dla siebie skutków prawnych, lecz będzie jedynie stwarzało fikcję skutecznego dokonania wynikającej z niego czynności. Co do zasady pozorność należy rozumieć jako złożoną przez strony niezgodność między aktem woli a jej przejawem na zewnątrz (por z wyrokiem SN z dnia 23 czerwca 1986 roku, sygn. akt I CR 45/86, niepublikowany – t. legalis).

Oświadczenie woli dotknięte wadą pozorności zmierza zatem do stworzenia imitacji oświadczenia woli, co do tego, że składający je zmierza do osiągnięcia określonego celu, wynikającego z treści oświadczenia, gdy w rzeczywistości w zgodnym zamiarze stron konsekwencje prawne przewidziane dla pozornej czynności nie mają powstać. Pozorność pozostaje wadą o tyle istotną, iż strona składająca pozorne oświadczenie woli podejmuje świadomą decyzję o wyrażeniu woli określonej treści przy równoczesnej świadomości, iż przedmiotowe oświadczenie nie wywoła skutków prawnych typowych dla oświadczenia tego rodzaju. Podkreślić w tym miejscu należy, że w ustawie nie rozstrzygnięto w sposób jednoznaczny kwestii ważności czynności prawnej ukrywanej pod czynnością pozorną, gdyż wskazano jedynie, że ważność czynności prawnej dysymulowanej winna być oceniana według kryteriów właściwości tej czynności.

Dla uznania lub oddalenia powództwa w niniejszej sprawie, istotną pozostawała jedynie kwestia oceny czy (...) datowana na 30 czerwca 2014 roku zabezpieczona wekslem in blanco pozostawała umową faktycznie i skutecznie dokonaną. Stosownie do regulacji z art. 65 § 1 i § 2 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. W umowach należy zaś raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Jak już wskazano Sąd Okręgowy analizując materiał zgromadzony w sprawie doszedł do przekonania, że czynność zawarcia umowy pożyczki miała jedynie charakter pozorny. Za taką oceną przemawiały między innymi złożone przez pozwanego dokumenty w postaci: pisma z dnia 30 marca 2015 roku, weksla wystawionego przez powoda I. T. (1) na rzecz spółki (...), pisma z dnia 13 marca 2015 roku stwierdzającego działalność pozwanego w branży pośrednictwa w obrocie paliwami oraz kontraktów z dnia 26 sierpnia 2014 roku pomiędzy (...) a (...) BUSINESS (...) i (...) a (...), potwierdzające okoliczność zawierania przez powoda umów o analogicznym charakterze z innymi podmiotami, jak również okoliczność pośredniczenia przez pozwanego w realizacji kontraktów związanych z obrotem paliwami. Powód nie przedstawił natomiast na powyższą okoliczność kontrdowodu. Co więcej pełnomocnik powoda odmówił podania okoliczności dotyczących zawarcia umowy pożyczki zasłaniając się tajemnicą zawodową – co z punktu widzenia zarzutów podnoszonych przez pozwanego (pozorności umowy pożyczki) jest co najmniej niezrozumiałe.

Zauważyć w tej kwestii również należało, że faktem powszechnie znanym w rozumieniu art. 228 k.p.c. i mającym istotne znaczenia w przedmiotowej sprawie pozostawała informacja o prowadzonym przeciwko pozwanemu I. T. śledztwie (w sprawie o sygn. akt RP I(...)) podejrzanemu o przestępstwo z art. 258 § 3 k.k. tj.: kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą, której działalność sprowadzała się do fikcyjnego obrotu paliwami, celem wyłudzenia należności podatkowych. Sam powód pozostaje zaś poszukiwany listem gończym z w/w tytułu.

Powyższe w ocenie Sądu przemawiało za uznaniem, iż zawarta przez strony umowa miała jedynie fikcyjny i blankietowy charakter, zaś rzeczywistą intencją stron było wynagrodzenie pozwanego T. M. za świadczenie określonego rodzaju usług.

Przyjmując zatem, iż wskazany w pozwie podstawowy stosunek prawny, o który oparto roszczenie procesowe był jedynie stosunkiem pozornym i nie istniał we wskazywanej przez powoda formie, w ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do uwzględnienia żądania powoda.

W realiach przedmiotowej sprawy wyjaśnić również należało, iż nie znalazły zastosowania restrykcje wynikające z art. 247 k.p.c. odnośnie dopuszczalności przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadków oraz stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę. Jak wynika bowiem z nadal obowiązującego stanowiska prezentowanego w judykatach Sądu Najwyższego, pozorność czynności prawnej stwierdzonej dokumentem może być udowodniona za pomocą zeznań świadków i przesłuchania stron, również między uczestnikami tej czynności (por. z wyrokiem SN z dnia 13 listopada 1973 roku, sygn. akt ICR 678/73, wyrokiem SN z dnia 18 marca 1966 r., sygn akt II CR 123/66) tak też kom. do art. 247 kpc pod red Z.; kom. do art. 247 pod red. T S., podobnie również T. E. ,(...)- K. i inni .

Na kanwie powyższego niezrozumiałym dla Sądu pozostawał brak woli pełnomocnika powoda do wskazania okoliczności towarzyszących zawarciu umowy pożyczki z dnia 30 czerwca 2014 roku i zasłonienie się w tym zakresie tajemnicą adwokacką i kodeksem etyki zawodowej. Pełnomocnik I. T. (1) pozostawał świadkiem podjęcia tejże czynności prawnej, w którego kancelarii miało miejsce zawarcie umowy, zaś na stronie powodowej jako występującej z roszczeniem leżał obowiązek udowodnienia faktu zawarcia przedmiotowej czynności.

Reasumując z uwagi na oddalenie powództwa (pkt. 2 sentencji) nakaz zapłaty z dnia 17 marca 2015 roku podlegał uchyleniu w całości (pkt. 1 sentencji).

O kosztach postępowania orzeczono (w pkt.3 sentencji) w myśl regulacji z art. 98 k.p.c. w zw. z art. 83 ust. 2 u.k.s.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c. (ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku, tj. z dnia 16 kwietnia 2020 r. Dz. U. z 2020 r. poz. 755).

Kwota kosztów ograniczona została do opłaty od zarzutów tj.: 17117 zł, od której pozwany został zwolniony. Sąd nie rozstrzygnął w przedmiocie zwrotu poniesionych przez pozwanego kosztów zastępstwa procesowego, z uwagi na brak zgłoszenia przez pełnomocnika pozwanego wniosku w tym przedmiocie.

SSO Cezary Olszewski