Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2019 r., wydanym w sprawie z powództwa Z. S. przeciwko A. T. o ustalenie istnienia stosunku prawnego, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi oddalił powództwo, zasądzając od powoda na rzecz pozwanej kwotę 917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od tego wyroku złożył powód, zaskarżając go w całości i żądając jego zmiany poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie poprzez uwzględnienie powództwa w części, „(…) tj. za okres od dnia 5 września 2013 roku do dnia 31 grudnia 2016 roku (…)”, jak również zasądzenia na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, przed Sądami obu instancji. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:

⚫

art. 189 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, jak również błędną wykładnię tych przepisów i przyjęcie braku interesu prawnego po stronie powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie wysokości czynszu najmu, podczas gdy w toku postępowania udowodnił on istnienie interesu prawnego;

⚫

art. 8a ustawy z dnia 21 czerwca 2011 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1182 ze zm.) poprzez przyjęcie, że pismem z dnia 5 września 2016 r. pozwana skutecznie wypowiedziała powodowi dotychczasową stawkę najmu, podczas gdy podwyżka nie została uzasadniona, chociaż przekraczała 3 % wartości odtworzeniowej lokalu, a ponadto pozwana nie zachowała terminu wypowiedzenia czynszu.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od skarżącego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna. W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że z art. 387 § 2 ¹ k.p.c. wynika, iż w sytuacji, gdy sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku może zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W sprawie niniejszej Sąd odwoławczy nie przeprowadził jakichkolwiek nowych dowodów, a ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym w pełni akceptuje i przyjmuje za własne. Skarżący natomiast, choć w treści jednego z zarzutów powołał naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., który reguluje dyrektywy dokonywania oceny dowodów – co winno prowadzić w dalszej kolejności do zakwestionowania w treści środka odwoławczego prawidłowości przypisania określonym dowodom wiarygodności i mocy dowodowej, a w konsekwencji tego do zarzutu błędnego ustalenia konkretnych faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy – to jednak w rzeczywistości nie twierdził, iż Sąd meriti błędnie ustalił stan faktyczny sprawy, ale wywodził – bez kwestionowania ustalonych okoliczności – że na gruncie tego stanu Sąd nieprawidłowo przyjął, iż po stronie powoda nie istnieje interes prawny w żądaniu ustalenia istnienia określonego elementu stosunku prawnego. W istocie zatem jest to zarzut nieprawidłowej wykładni art. 189 k.p.c., a w szczególności zawartego w treści tej normy pojęcia „interesu prawnego” jako materialnoprawnej przesłanki zasadności dochodzonego roszczenia – i w ten też sposób zarzut ten będzie traktowany w toku dalszych rozważań.

Po drugie, zwrócić należy uwagę, że z treści wniosków apelacyjnych wynika przekonanie autora apelacji, iż roszczenie o ustalenie, że wysokość czynszu najmu lokalu należnego pozwanej od powoda w okresie od dnia 5 września 2013 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. wynosiła 189,81 zł, stanowi część roszczenia dochodzonego pozwem, a więc żądania ustalenia, iż wysokość czynszu najmu lokalu należnego pozwanej od powoda wynosi 189,91 zł. Tak jednak nie jest. Żądanie pozwu zostało sformułowane przez profesjonalnego pełnomocnika powoda i nie budzi większych wątpliwości interpretacyjnych. Nie ma wątpliwości, że Z. S. mógł domagać się ustalenia treści stosunku prawnego w konkretnym okresie czasu w przeszłości, jednak tego nie uczynił, zaś sformułowanie roszczenia pozwu nakazuje Sądowi badać – jak wymaga tego art. 316 § 1 k.p.c. – obu przesłanek zasadności powództwa ustalającego, tj. istnienia interesu prawnego oraz ewentualnie treści składających się na łączący strony stosunek najmu zobowiązań powoda (w zakresie wysokości czynszu najmu), według stanu na dzień zamknięcia rozprawy (tak np. w w wyroku SA w Szczecinie z dnia 4 lipca 2018 r., I ACa 94/18, niepubl. lub w wyroku SA w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2019 r., VII AGa 502/18, niepubl.). Istnienie lub nieistnienie wskazanego w pozwie stosunku prawnego w określonej wcześniejszej chwili lub okresie czasu badane jest przez Sąd jako przesłanka zasadności powództwa ustalającego jedynie wówczas, gdy żądanie pozwu dotyczy ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego w owej chwili lub okresie czasu (tak w wyroku SN z dnia 16 lutego 2012 r., III CSK 201/11. OSNC-ZD Nr C z 2013 r., poz. 50 lub w wyroku SN z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 403/13, OSNC-ZD Nr C z 2015 r., poz. 34). Wobec powyższego, stwierdzić należy, że powód w apelacji zgłosił zupełnie nowe roszczenie – jako żądanie ewentualne – które nie było przedmiotem postępowania przed Sądem Rejonowym, jednak taka czynność procesowa jest bezskuteczna z mocy art. 383 zd. I k.p.c., a w konsekwencji roszczenie o ustalenie, że wysokość czynszu najmu lokalu należnego pozwanej od powoda w okresie od dnia 5 września 2013 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. wynosiła 189,81 zł, nie zostało objęte kognicją Sądu II instancji.

Przechodząc do rozważań o charakterze merytorycznym, za zasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. poprzez przyjęcie, że po stronie powoda nie zachodzi interes prawny w żądaniu dokonania ustalenia. Jak trafnie wywiódł Sąd I instancji, przez interes prawny należy rozumieć obiektywną potrzebę prawną uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występującą wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej, a skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego treść stosunku prawnego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy istniejący spór. Interes prawny, o którym mowa w przywołanym wyżej przepisie, może wynikać nie tylko z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda, ale może również zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu i występuje on także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi bądź też stwarza wątpliwości co do ich istnienia czy realnej możliwości realizacji. W rozpoznawanej sprawie pomiędzy stronami umowy najmu lokalu istnieje wątpliwość co do wysokości stawki czynszu najmu, a zatem niepewność co do elementu istotnego dla bytu samego zobowiązania. Dla powoda jedyną drogą wyjaśnienia tej kwestii jest wystąpienie z powództwem o ustalenie nieistnienia uprawnienia wynajmującego do pobierania czynszu w podwyższonej wysokości, bądź też o ustalenie, że wynajmujący jest uprawniony do domagania się czynszu w wysokości obowiązującej przed podwyżką (tak np. w wyroku SA w Katowicach z dnia 5 lutego 2013 r., I ACa 991/12, niepubl.). Nie ma racji Sąd Rejonowy, wywodząc, że skoro Z. S. przysługiwał w przeszłości środek ochrony prawnej w postaci powództwa z art. 8a ust. 5 pkt. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1182 ze zm.), zwanej dalej u.o.p.l., to nawet upływ terminu zawitego do wytoczenia takiego powództwa nie pozwala przyjąć istnienia po stronie najemcy przesłanki interesu prawnego w ustaleniu wysokości czynszu. Sąd argumentuje, że możność wytoczenia w takiej sytuacji powództwa z art. 189 k.p.c. niweczyłaby sens powołanego wyżej unormowania, nie dostrzega jednak, że roszczenie z art. 8a ust. 5 pkt. 2 u.o.p.l. zmierza nie do ustalenia treści stosunku prawnego, ale do ustalenia istnienia przesłanki skuteczności oświadczenia woli zmierzającego do zmiany tej treści, zaś wyrok uwzględniający powództwo ma de facto charakter konstytutywny, gdyż wywołuje konsekwencje w sferze stosunku prawnego łączącego strony, pozbawiając skuteczności dokonane przez wynajmującego wypowiedzenie wysokości czynszu. Upływ terminu z art. 8a ust. 5 pkt. 2 u.o.p.l. nie pozostaje zatem z pewnością bez skutku dla treści stosunku najmu, jednak brak równocześnie podstaw do przyjęcia, że w takiej sytuacji nie może powstać między stronami tego stosunku stan niepewności co do treści jego elementów, a tym bardziej nie można uznać, że najemca dysponuje wówczas innym, skuteczniejszym środkiem prawnym zmierzającym do jej ustalenia. O ile możliwe byłoby przyjęcie, że powód, żądający ustalenia wysokości czynszu ze względu na wątpliwości co do zasadności dokonanej podwyżki, nie miałby interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c., jeśli przysługiwałoby mu nadal prawo do wystąpienia z powództwem z art. 8a ust. 5 pkt. 2 u.o.p.l., gdyż wytaczając takie powództwo, mógłby w istocie osiągnąć cel dalej idący w postaci ubezskutecznienia dokonanego wypowiedzenia, o tyle po wygaśnięciu takiego roszczenia ustaje przesłanka negatywna istnienia interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia ustalającego treść stosunku prawnego w związku z wątpliwościami co do konsekwencji zaistniałych zdarzeń prawnych, takich jak dokonanie wypowiedzenia czy niewystąpienie w ustawowym terminie z powództwem o ustalenie bezzasadności podwyżki. Nie można też się zgodzić, że Z. S. winien szukać ochrony prawnej, czekając na wytoczenie przeciwko niemu powództwa o zapłatę zaległego czynszu i podnosząc dopiero w takim postępowaniu stosowne zarzuty. Od dawna nie budzi wątpliwości judykatury, że dłużnik ma dopóty interes prawny w ustaleniu rozmiaru swego długu, dopóki nie został pozwany przez wierzyciela, a dopiero kiedy się to już stało, przysługuje mu wyłącznie obrona we wszczętym procesie (tak np. w wyroku SN z dnia 29 lutego 1972 r., I CR 88/71, niepubl., w wyroku SN z dnia 5 lutego 2009 r., I CSK 332/08, niepubl. i w wielu innych orzeczeniach). Trudno byłoby doprawdy wywodzić, że dłużnik, który ma wątpliwości co do rozmiaru swojego długu, nie ma interesu w ustaleniu treści zobowiązania, natomiast winien świadczyć wierzycielowi, stawiając co do treści swych zobowiązań własne hipotezy (bądź też nie świadczyć w ogóle) i narażając się na konsekwencje prawne takiego zachowania, jeśli ostatecznie okaże się, że Sąd w procesie o zapłatę zaistniałe wątpliwości rozstrzygnie w sposób odmienny.

Mimo stwierdzenia istnienia po stronie powoda interesu prawnego w żądaniu zbadania i ustalenia przez Sąd treści stosunku najmu łączącego strony, wynik tego badania nie uzasadnia uwzględnienia powództwa, zarzut naruszenia art. 8a u.o.p.l. jest chybiony. Apelujący wywodzi, że do wypowiedzenia wysokości czynszu z dnia 5 września 2016 r. nie doszło, gdyż podwyżka nie została uzasadniona. Nie jest do końca jasne dla Sądu II instancji, czy skarżący rozumiał przez to nieprzedstawienie na piśmie przyczyny podwyżki i jej kalkulacji czy też niemożność uznania podwyżki za uzasadnioną ze względu na to, że w jej wyniku wysokość czynszu w skali roku przekroczyła 3 % wartości odtworzeniowej lokalu, a jednocześnie nie zaistniały sytuacje przewidziane w art. 8a ust. 4a w związku z art. 8a ust. 4b u.o.p.l., ani w art. 8a ust. 4e u.o.p.l.; zauważyć należy, że wywody uzasadnienia apelacji dotyczą raczej tej drugiej kwestii. Jeżeliby więc odnieść ten zarzut do obowiązku wynajmującego przewidzianego w art. 8a ust. 4 zd. II u.o.p.l., którego niedopełnienie skutkuje nieważnością wypowiedzenia, to trzeba wskazać, że obowiązek ten powstaje jedynie w wypadku otrzymania pisemnego żądania od najemcy. W doktrynie trafnie przyjmuje się, że z tym żądaniem można wystąpić tylko przed upływem dwumiesięcznego terminu na zakwestionowanie podwyżki przed sądem (tak np. K. Pałka [w:] „Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Komentarz” pod red. K. Osajdy, 2019, teza 42 do art. 8a), a skoro nie zostało wykazane, by w tym okresie czasu Z. S. zgłosił pozwanej takie żądanie, nie sposób tym samym przyjąć, by po jej stronie powstał obowiązek przedstawienia uzasadnienia podwyżki, a idąc dalej, nie można też mówić o niedopełnieniu tego obowiązku i o jego ewentualnych skutkach dla ważności wypowiedzenia. Jeśli natomiast chodzi o to, że dokonana wypowiedzeniem podwyżka czynszu jest niezasadna w rozumieniu art. 8a ust. 5 pkt. 2 w związku z art. 8a ust. 4-4e u.o.p.l., to w ocenie Sądu odwoławczego kwestia ta jest bez znaczenia dla aktualnej treści łączącego strony stosunku prawnego, w szczególności dla rozmiaru zobowiązań najemcy, a w konsekwencji również i dla rozstrzygnięcia sprawy. Przesądza o tym art. 8a ust. 6a pkt. 3 u.o.p.l., z którego wynika, że w sytuacji, gdy lokator nie skorzysta z prawa do wniesienia powództwa przewidzianego w art. 8a ust. 5 pkt. 2 u.o.p.l., wówczas od upływu terminu wypowiedzenia zobowiązany jest do uiszczania czynszu w wynikającej z niego wysokości; przepis nie uzależnia zaistnienia tego skutku od zasadności podwyżki. Skoro zatem Z. S. takiego powództwa nie wytoczył, to bezsprzecznie z chwilą upływu terminu wypowiedzenia obowiązująca go wysokość czynszu najmu została skutecznie podwyższona do wskazanej w wypowiedzeniu kwoty 800,00 zł, choćby tej podwyżki do takiej wysokości nie można byłoby uznać za uzasadnioną na gruncie art. 8a ust. 4-4e u.o.p.l. Odnosząc się wreszcie do treści oświadczenia woli pozwanej w zakresie, w jakim wskazała ona tam moment skuteczności wypowiedzenia na koniec września 2016 roku, a więc określiła termin wypowiedzenia wysokości czynszu jako krótszy niż przewidziany w art. 8a ust. 2 u.o.p.l., podnieść należy, że choć w treści oświadczenia o wypowiedzeniu winien być uwzględniony termin wynikający z powołanego unormowania, jednak wprowadzenie innego terminu, nieuzgodnionego umownie, nie niweczy skuteczności wypowiedzenia, ale prowadzi do modyfikacji stosunku najmu w terminie określonym przepisem ustawy, tj. 3 miesięcy (tak np. Jezioro [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz” pod red. E. Gniewka i P. Machnikowskiego, Warszawa 2019, teza 6 do art. 673 lub J. Górecki i G. Matusik [w:] „Kodeks cywilny. Komentarz” pod red. K. Osajdy, 2019, teza 23 do art. 673). Konkludując, stwierdzić trzeba, że zastosowanie przepisów prawa materialnego do ustalonego prawidłowo stanu faktycznego sprawy pozwala ustalić, iż na chwilę zamknięcia rozprawy treścią zobowiązań powoda, jako elementu łączącego strony stosunku najmu, była zapłata czynszu w wysokości wynikającej z doręczonego mu wypowiedzenia z dnia 5 września 2016 r., a tym samym rozstrzygnięcie Sądu meriti oddalające powództwo o ustalenie wysokości czynszu na niższą kwotę 189,91 zł jest prawidłowe.

Apelacja jako bezzasadna została oddalona, a o kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od skarżącego na rzecz wygrywającej sprawę pozwanej koszty zastępstwa procesowego w wysokości wynikającej z § 10 ust. 1 pkt. 1 w związku z § 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).