Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania (...) Sp. z o.o. w Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

przy udziale zainteresowanych: P. D., K. G., J. B., M. B., J. D., M. D., K. J.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji odwołującej (...) Sp. z o.o. w Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze

z dnia 8 marca 2012 r. sygn. akt IV U 1917/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 2 czerwca 2011 r. znak : (...), (...),(...), (...),(...), (...), (...), pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że podstawę wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ż. jako pracownika:

-M. B. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 3461,12 zł.; za wrzesień 2009 r. – 1638,90 zł. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 2986,59 zł. a za wrzesień 2009 r. – 1414,21 zł.

-J. B. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 6143,35 zł.; za sierpień 2009 r. – 1798,04 zł; za wrzesień 2009 r. – 3576,34 zł. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 5301,10 zł., za sierpień 2009 r. – 1551,53 zł. a za wrzesień 2009 r. – 3086,02 zł.

-P. D. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 8568,88 zł.; za sierpień 2009 r. – 3759,29 zł. za wrzesień 2009 r. – 1830,47 zł. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 7394,09 zł., za sierpień 2009 r. – 3243,89 zł. a za wrzesień 2009 r. – 1579,51 zł.

-J. D. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 5962,3 zł.; . oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009r. – 5144,88 zł.

-M. D. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 6437,02 zł.; oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 5554,50 zł

-K. G. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 4879,48 zł.; za sierpień 2009 r. – 2201,47 zł., za wrzesień 2009 r. – 1691,68 zł. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 4210,49 zł.; za sierpień 2009 r. – 1899,65 zł. a za wrzesień 2009 r. – 1459,74 zł.

-K. J. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowią kwoty za lipiec 2009 r.- 4879,47 zł.; za sierpień 2009 r. – 2448,43 zł., za wrzesień 2009 r. – 2642,26 zł. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za lipiec 2009 r. – 4210,49 zł.; za sierpień 2009 r. – 2112,74 zł., a za wrzesień 2009 r. – 2280,01 zł.

W uzasadnieniu decyzji pozwany naprowadzał, że płatnik w podstawie wymiaru składek nie ujął jako przychód należności „z tytułu podróży służbowych” wynikających z wartości wypłacanych świadczeń w naturze tj. opłaconych przez płatnika składek noclegów i wyżywienia oraz diet z tytułu podróży poza granicami kraju.

Od decyzji powyższych płatnik składek odwołał się do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze.

Wyrokiem z dnia 8 marca 2012 r. odwołania oddalono.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Przedmiotem działalności odwołującej spółki jest obróbka metali, nakładanie powłok na metale, obróbka mechaniczna elementów metalowych, konserwacja wyrobów gotowych, maszyn i urządzeń oraz roboty budowlane. Działalność firmy polega na montażu i demontażu kolejek linowych oraz parków rozrywki.

W spornym okresie (...) sp. z o.o. w dniu 1 września 2008 r. i 2 stycznia 2009 r. zawarła z firmą (...) w H. umowy ramowe dotyczące robót montażowych w parkach rozrywki na terytorium Unii Europejskiej. W ramach tych umów zawierano pojedyncze zlecenia, w których określano miejsce i rodzaj świadczonych usług. Jednocześnie na podstawie powyższych umów płatnik zawierał z pracownikami (zainteresowanymi) umowy na czas określony (lata 2008-2010) gdzie wskazywano min. rodzaj umówionej pracy – monter i konserwator produkcji stalowych, miejsce wykonywania pracy – siedziba formy w Ż. przy ul.(...) oraz wysokość wynagrodzenia. W ustaleniach ustnych przy zawieraniu każdej z umów pracownik był informowany przez płatnika składek, że pracę wykonywać będzie za granicą.

Firma (...) zapewniała zainteresowanym przejazd do miejsca pracy, zakwaterowanie i częściowe wyżywienie a następnie poniesionymi kosztami obciążała odwołującą spółkę.

Pracownicy odwołującej w ramach umów wykonywali pracę w Niemczech, Hiszpanii, Danii, Szwecji, Anglii, we Włoszech oraz w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Z tego tytułu płatnika traktował zainteresowanych jako pracowników kierowanych do pracy na terenie powyższych państw w ramach podróży służbowych i na podstawie poleceń wyjazdu służbowego wypłacał diety w PLN z tytułu pracy poza granicami kraju , naliczone według wartości diet danego kraju za dobę. Sporządzał także imienne miesięczne zestawienia dotyczące wystawianych poleceń wyjazdu służbowego z datami i godzinami wyjazdu (przyjazdu), przekroczenia granicy, ilości diet i ich wartości za dni pobytu za granicą.

Z uwagi na specyfikę wykonywanej pracy na wniosek płatnika pracownicy otrzymali w okresach od września 2008 r. do grudnia 2010 r. druki poświadczające właściwe dla nich ustawodawstwo i podleganie ubezpieczeniom społecznym Polsce (druki E-101) gdzie we wnioskach wskazywano okresy oddelegowania.

(...) sp. z o.o. nie osiąga obrotów w Polsce. Zainteresowani nie wykonywali pracy na terenie Polski.

Płatnik składek ustalił w oparciu o faktury wystawione przez spółkę niemiecką i swoją dokumentację osobową faktyczne wysokości diet, kosztów zakwaterowania , wyżywienia i przejazdów poniesionych przez płatnika w rozliczeniu na poszczególnych pracowników z uwzględnieniem terminu pobytu każdego z nich na budowie zagranicznej.

Zainteresowany M. B. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Zainteresowany J. B. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Zainteresowany P. D. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Zainteresowany J. D. jest Prezesem zarządu odwołującego , był zatrudniony na stanowisku dyrektora wykonawczego. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju – w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Do jego obowiązków należały prace biurowe oraz rekrutacja pracowników i zawieranie z nimi umów. Wydawał on pracownikom polecenia wyjazdu służbowego oraz wystawiał delegacje. Wynagrodzenie wypacała mu spółka w złotych polskich. Nie płacił on za transport, wyżywienie ani zakwaterowanie za granicą.

Zainteresowany M. D. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Zainteresowany K. G. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Zainteresowany K. J. był zatrudniony u odwołującego na stanowisku montera i konserwatora konstrukcji stalowych. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano w umowie o pracę siedzibę firmy. W okresie zatrudnienia zainteresowany wykonywał pracę poza granicami kraju, w miejscach wskazanych przez pracodawcę.

Organ rentowy wyliczenie podstawy wymiaru składek za zainteresowanych w zaskarżonych decyzjach dokonał w oparciu o przedłożone przez płatnika dokumenty kadrowo-płacowe zawierające zestawienie wysokości diet, kosztów zakwaterowania i przejazdu.

Stan faktyczny ustalony został przez Sąd I instancji na podstawie akt kontroli ZUS, zeznań zainteresowanych J. D. oraz odwołującego.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd uznał wniesione odwołania za nieuzasadnione.

Sąd Okręgowy przywołał brzmienie art.18 ust.1 ustawy z dnia 13.10.198 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm.), zgodnie z którym podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracownika jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany u pracodawcy z tytułu pozostawania w stosunku pracy, z wyłączeniami ujętymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz.1106 ze zm.).

Przychodem ze stosunku pracy w myśl art.12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 51 poz.307 ze zm.) są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności : wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia a godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona ,a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone przez pracownika , jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo płatnych. W myśl par.2 ust.1 powołanego wyżej rozporządzenia z 18.12.1998 r. wyłączeniu podlegają pewne rodzaje przychodów wymienione wyczerpująco od punktu 1 do 32.

Zgodnie z punktem 15 podstawy wymiaru składek nie stanowią diety i inne należności z tytułu podróży służbowych – do wysokości określonej w przepisach odrębnych (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju Dz.U. Nr 236 poz.1991 ze zm.), a także – zgodnie z pkt 16 - część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców odpowiadająca równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem , że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art.19 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych .

Norma zawarta w par.2 ust.1 pkt 15 rozporządzenia z dnia 18.12.1998 r. jak i wynikająca z art. 21 ust.1 pkt 16 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczy sytuacji, o której mowa w art.77 ⁵ kodeksu pracy, to jest o należnościach przysługujących na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową, czyli z tytułu wykonywania na polecenie pracodawcy zadań służbowych poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy. W takiej sytuacji pracownikowi przysługują diety przeznaczone na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, zwrot kosztów przejazdu, noclegów i innych udokumentowanych wydatków. Zwolnienie od składek dotyczy faktycznie wypłaconych takich należności do określonego limitu.

Z powołanych przepisów – zdaniem sądu – w sposób nie budzący wątpliwości wynika , że wyłączenie dotyczy pracowników zatrudnionych na stałe w Polsce a delegowanych w podróż służbową na terenie kraju lub za granicę. Za czas podróży służbowej z tytułu wykonywania zadań służbowych pracownicy otrzymują także wynagrodzenie podlegające składkom na ubezpieczenie społeczne bez określonego minimum podstawy wymiaru składek. Stosownie do par.2 ust.1 pkt 16 powołanego rozporządzenia z podstawy wymiaru składek wyłączona jest część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskiego pracodawcy (jak w przedmiotowej sprawie) odpowiadająca równowartości diety, z tym że tak ustalony przychód nie może być niższy od prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Przepis ten koresponduje z art.21 ust.1 punkt 20 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych co prowadzi do wniosku, że dotyczy pracowników zatrudnionych u polskich pracodawców i mających miejsce pobytu związane z pracą za granicą i uzyskujących tam przychody w walucie obcego państwa.

W świetle powołanych przepisów – w uznaniu Sądu I instancji – zatrudnienie takie nie ma znamion podróży służbowej a zatem należności przewidziane w art.77 ⁵ kodeksu pracy z tego tytułu nie przysługują.

Zgodnie z powołaną normą pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Sąd wskazywał dalej, że w literaturze ugruntowany jest pogląd, iż podróżą służbową jest każdy wyjazd pracownika na polecenie pracodawcy poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałe miejsce pracy w celu wykonania zadania służbowego. Przez to ostatnie sformułowanie należy rozumieć iż ma ono na celu wykonanie konkretnej czynności , w terminie i miejscu określonym przez pracodawcę w czasie trwania stosunku pracy. Sąd przywołał także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 30 maja 2001 r. IPKN 424/00, gdzie wskazano, że podróżą służbową poza granice kraju jest wykonywanie zadania określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika.

Sąd podzielił także w całości stanowisko SN zawarte w wyroku z dnia 11 lutego 1999 r. II UKN 466/98, z którego jednoznacznie wynika, że dla pracownika którego ustalonym na stałe miejscem wykonywania pracy jest inny kraj niż ten, w którym siedzibę ma pracodawca , podróżą służbową jest delegowanie do innej miejscowości w kraju zatrudnienia w celu załatwienia spraw związanych z realizacją obowiązków służbowych. Dokładnie z taką sytuacją pod względem ustalonego miejsca pracy mamy – zdaniem sądu – do czynienia w niniejszej sprawie. Miejscem pracy zainteresowanych (na podstawie umów o pracę ) był Ż. a więc siedziba spółki, a w rzeczywistości miejscem pracy były kraje Europy i Zjednoczone Emiraty Arabskie. W Ż. żaden z zainteresowanych nie pracował – okoliczność ta nie była przez odwołującego i zainteresowanych kwestionowana . Takie wyjaśnienie złożyła także spółka na etapie postępowania przed ZUS (k.36 akt kontroli :”Firma nie osiąga obrotów w Polsce, pracownicy nie wykonują pracy na terenie Polski”). Co prawda zainteresowani wskazywali, że w siedzibie spółki brali udział w szkoleniach, jednakże nie można uznać tego za pracę wykonywaną na terenie kraju. W ramach zawartych umów zainteresowani wykonywali stale swe obowiązki służbowe poza granicami kraju, w którym siedzibę ma pracodawca. Nie można zatem zdaniem sądu podnosić argumentu, że obowiązki służbowe były wykonywane przez zainteresowanych na podstawie polecenia wyjazdu służbowego, w którym pracodawca wyznaczał zadanie, miejsce i termin jego wykonywania.

W ocenie Sądu przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż zamiarem stron już w momencie zawarcia umowy o pracę było wykonywanie robót poza granicami kraju i to zagranica była stałym miejscem pracy. W konsekwencji świadczenie pracy nie odbywało się w ramach podróży służbowej i tym samym nie powodowało po stronie pracodawcy obowiązku wypłacania diet. Przesłanki do uznania pracy za podróż służbową istnieją bowiem tylko w takiej sytuacji gdy wykonywane są zadania na rzecz zakładu pracy poza miejscowością w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika w terminie i miejscu określonym w poleceniu wyjazdu służbowego. Sąd przywołał także tezy postanowienia SN z 13 maja 2008 r. II PZP 8/08 (LEX 485856).

W związku z powyższym pokrywanych przez spółkę kosztów zakwaterowania , wyżywienia oraz przejazdów pracowników wykonujących czynności służbowe poza granicami kraju gdzie siedzibę ma pracodawca nie można uznać za należności związane z podróżą służbową. Odwołujący – płatnik składek ustalając podstawę wymiaru składek zainteresowanych winien był zastosować wyłączenie określone w par.2 ust.1 pkt 16 powołanego rozporządzenia MPPiS z dnia 18 grudnia 1998 r.

Sąd podkreślał także, że w polskim systemie prawa ubezpieczeń społecznych wysokość składki jest wielkością matematyczną wyliczoną na podstawie stałych ustawowo określonych danych. Wbrew twierdzeniom odwołującego przyjęta w zaskarżonych decyzjach wysokość składki od kosztów zakwaterowania, wyżywienia, przejazdów oraz wysokości diet poniesionych przez płatnika w czasie pobytu pracowników za granicą nie jest okolicznością sporną. Wartości te – przyjęte w zaskarżonych decyzjach – zostały ustalone przez pozwanego w oparciu o przedłożone przez płatnika składek materiały dowodowe to jest dokumentację kadrowo-płacową zawierającą zestawienie wysokości diet, kosztów zakwaterowania, wyżywienia i przejazdów konkretnych zainteresowanych. Wbrew tezie odwołującego nie jest to wyliczenie hipotetyczne czy też orientacyjne – dokonano go w oparciu o dowodowy księgowe płatnika. Pozwany ustalił jaka była wartość kwot faktyczne uiszczonych przez pracodawcę za noclegi w czasie pobytu pracowników za granicą. W wyniku analizy dokumentów księgowych i rzetelnego rozliczenia kosztów organ rentowy wydał decyzje uwzględniające przepisy prawa a także faktyczne zdarzenia gospodarcze. Mając powyższe na uwadze decyzje podlegały oddaleniu w oparciu o treść art.477 ¹⁴ par.1 k.p.c.

Apelację od powołanego orzeczenia wywiodła spółka (...) sp. z o.o. w Ż. , domagając się zmiany wyroku i uwzględnienia odwołań, ewentualnie – uchylenia orzeczenia i decyzji oraz przekazania sprawy ZUS do ponownego rozpoznania, bądź – uchylenia wydanego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy zasądzeniu od strony przeciwnej kosztów procesu za I i II instancję.

Zarzuty apelacji objęły:

- naruszenie art.7 Konstytucji RP oraz art.6 i art.8 kodeksu postępowania administracyjnego poprzez sankcjonowanie działania organów państwowych wbrew przepisom prawa oraz w sposób naruszający zaufanie do działania organów państwowych ,

- naruszenie art.328 par.2 k.p.c. poprzez wadliwe uzasadnienie nie zawierające stanowiska sądu co do zarzutu wadliwej reprezentacji ZUS przy wydawaniu zaskarżonych decyzji,

- naruszenie par.2 ust.1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. poprzez wadliwe uznanie, że przepis ten nie znajduje zastosowania,

- naruszenie art.18 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z par.1 rozporządzenia z 18.12.1998 r. (j.w.) poprzez błędne przyjęcie podstawy wymiaru składek.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący wywodził ,że decyzje podpisane zostały przez osobę nieuprawnioną co powoduje ich nieważność (art.156 par.1 punkt 1 i 2 k.p.a.) o czym sąd się nie wypowiedział.

Sąd błędnie przyjął, iż to zagranica była stałym miejscem pracy zainteresowanych, tu powołując wyrok SN z 9 lutego 2010 r. IPK 157/09. Spółka zastosowała się bowiem do wskazań PiP (pismo z 21 marca 2011 r.), oraz pozwanego.

Odnośnie błędnego stanowiska sądu co do pojęcia podróży służbowej apelujący powołał orzeczenia SN: 1.04.1985 r. I PR 19/85; 2.03.1993 r. IPRN 35/83; 19.03.2008 r. IPK230/07; 20.09.2005 r. IIPK49/05; 15.02.2000 r. IPKN536/99; 19.02.2007 r. IPK232/06; 30.03.2001 r. IPKN 424/00; 22.01.2004 r. I PK 298/03 oraz NSA z 15.09.2005 r. FSK 2175-76/04; 5.06.2007 r. IIFSK 732/06; 26.07.2007 r. II FSK 942/06.

Zdaniem apelującego kwoty ujęte w decyzjach mają charakter szacunkowy albowiem przekazane przez spółkę zestawienie miało charakter hipotetyczny.

Pozwany organ rentowy nie zajął wobec wniesionej apelacji merytorycznego stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej spółki jest bezzasadna.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że w pełni aprobuje ustalenia faktyczne poczynione na etapie postępowania pierwszo instancyjnego, co czyni zbędnym ich ponowne w tym miejscu szczegółowe przywoływanie. Apelujący nie naprowadził w środku zaskarżenia zarzutu naruszenia zasady swobodnej sędziowskiej oceny dowodów w rozumieniu art.233 par.1 k.p.c.

Prawidłowo naprowadził także Sąd I instancji materialno prawne podstawy zaskarżonych decyzji.

Przywołać się godzi – za Sądem Okręgowym – iż art.18 ust.1 ustawy z dnia 13.10.198 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm.)rozstrzyga, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracownika stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany u pracodawcy z tytułu pozostawania w stosunku pracy, z wyłączeniami ujętymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz.1106 ze zm.).

Z kolei przychodem ze stosunku pracy w myśl art.12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 51 poz.307 ze zm.) są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności : wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia a godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona ,a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone przez pracownika , jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo płatnych. W myśl par.2 ust.1 powołanego wyżej rozporządzenia z 18.12.1998 r. wyłączeniu podlegają pewne rodzaje przychodów wymienione wyczerpująco w punktach 1- 32.

Zgodnie z punktem 15 podstawy wymiaru składek nie stanowią diety i inne należności z tytułu podróży służbowych – do wysokości określonej w przepisach odrębnych (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju Dz.U. Nr 236 poz.1991 ze zm.), a także – zgodnie z pkt 16 - część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców odpowiadająca równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem , że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art.19 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych .

Norma zawarta w par.2 ust.1 pkt 15 rozporządzenia z dnia 18.12.1998 r. jak i wynikająca z art. 21 ust.1 pkt 16 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dotyczy sytuacji, o której mowa w art.77 ⁵ kodeksu pracy, to jest o należnościach przysługujących na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową, czyli z tytułu wykonywania na polecenie pracodawcy zadań służbowych poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy. W takiej sytuacji pracownikowi przysługują diety przeznaczone na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia w czasie podróży, zwrot kosztów przejazdu, noclegów i innych udokumentowanych wydatków. Zwolnienie od składek dotyczy faktycznie wypłaconych takich należności do określonego limitu.

Błędny jest zarzut naruszenia powołanych norm prawa materialnego .

Sąd I instancji prawidłowo ustalił – na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego spójnego w tej mierze – że zainteresowani wykonywali pracę na podstawie zawartych z płatnikiem umów wyłącznie za granicą, nie pozostając w ogóle w zatrudnieniu na ternie kraju siedziby pracodawcy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego takie ustalenie nie pozwala na przyjęcie (jak słusznie zważył to Sąd I instancji ) , że zainteresowani pozostawali w podróży służbowej w rozumieniu art.77 ⁵ kodeksu pracy. Zgodnie z powołaną normą pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.

Sąd Apelacyjny wskazuje w tym miejscu, że zagadnienie definicji podróży służbowej było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W orzecznictwie tym dominujący jest pogląd przedstawiony w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 listopada 2008 r. II PZP 11/08 (OSNP 2009, Nr 13-14 poz.166). wskazano tam, iż zastosowanie art.77 ⁵ k.p. wymaga spełnienia przesłanki incydentalnego, tymczasowego i krótkotrwałego charakteru podróży służbowej. Wykonywanie zadania zleconego przez pracodawcę jest czymś zasadniczo odmiennym od świadczenia pracy określonego rodzaju w ujęciu art.22 kodeksu pracy. Z kolei stałe miejsce pracy w rozumieniu przepisu normującego podróż służbową nie różni się od umówionego miejsca pracy , o którym mowa w art.29 par.1 pkt 2 kodeksu pracy. Skoro tak – to jak wskazywał SN – traci na znaczeniu ustalenie, czy miejsce pracy określone w umowie o pracę odpowiada faktycznemu miejscu pracy pracownika. Z samego braku tożsamości miejsca pracy określonego w umowie i faktycznego miejsca wykonywania pracy nie wynika, że pracownik odbywa podróż służbową tylko z uwagi na to, że wykonuje pracę w innym miejscu niż określone w umowie. Decydujące znaczenie ma natomiast rozstrzygnięcie, czy pracownik ma do wykonania zadanie w ramach podróży służbowej, a więc czy zlecone w jej ramach zadanie stanowi zjawisko nadzwyczajne, nietypowe, incydentalne w stosunku do zwykłych czynności pracowniczych.

W wyroku z 17 lutego 2012 r. IIIUK 54/11 (LEX 1157573) Sąd Najwyższy precyzował dalej, że pracownik (wykonujący na ogół prace budowlane czy remontowe) może być zatrudniony w różnych miejscach pracy i nie ma zasadniczego znaczenia czy miejsca te różnią się od miejsca wskazanego w umowie o pracę. Jeżeli więc pracownik umówił się z pracodawcą na wykonywanie pracy określonym miejscu ( w rozpoznawanej sprawie – w ramach aneksów do umowy o pracę) to nie jest to niestałe miejsce pracy. Wówczas nie znajdują do stron umowy zastosowanie przepisy regulujące podróż służbową. W wyroku SN z 22 lutego 2008 r. I PK 208/07 OSNP 2009 Nr 11-12 poz.134 podkreślone zostało ponadto, że cechą charakterystyczną dla podróży służbowej jest jej odbywanie poza miejscowością siedziby pracodawcy lub stałym miejscem pracy, na polecenie pracodawcy i w celu wykonania określonego zadania wyznaczonego przez pracodawcę. Cechy te występować musza kumulatywnie.

Poglądów tych nie podważają tezy wyroków Sądu Najwyższego powołanych w apelacji albowiem w znakomitej większości dotyczą one odmiennych sytuacji a mianowicie statusu tzw. pracowników mobilnych (kierowców) wykonujących zadania pracownicze na terenie kilku krajów (1.04.1985 r. I PR 19/85- pojęcie „miejsca pracy” w odniesieniu do kierowców;2.03.1993 r. IPRN 35/83 – godziny nadliczbowe a diety kierowców;19.03.2008 r. IPK230/07 –miejsce wykonywania pracy kierowców, nocleg w kabinie pojazdu;20.09.2005 r. IIPK49/05- wysokość ryczałtu w walucie obcej;15.02.2000 r. IPKN536/99 – ryczałt w walucie obcej a wynagrodzenie za pracę;19.02.2007 r. IPK232/06- początek czasu pracy kierowcy;22.01.2004 r. I PK 298/03 – zagraniczna podróż służbowa kierowcy.

Zdaniem apelującego kwoty ujęte w decyzjach mają charakter szacunkowy

Odnośnie zarzutów dotyczących pominięcia przez sąd orzekający zarówno w trakcie sądowego postępowania odwoławczego jak i w treści uzasadnienia wydanego orzeczenia problemu nieważności decyzji administracyjnych skarżonych w postępowaniu sądowym, Sąd Apelacyjny zgadza się ze stanowiskiem Sądu I instancji .

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2011 r. III UK 38/11 w punkcie 3 wskazano stanowczo, iż naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd ubezpieczeń społecznych ( LEX nr 1124106).

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wyjaśniał, iż w utrwalonym jego orzecznictwie przyjmuje się, że naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd ubezpieczeń społecznych, co oznacza, że przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego nie są przez ten Sąd stosowane. W związku z tym wśród przewidzianych w art. 477 ⁹ § 3, art. 477 ¹⁰ § 2 i art. 477 ¹⁴ k.p.c. sposobów rozpoznania odwołania przez sąd nie przewidziano stwierdzania nieważności decyzji organu rentowego, nawet przy odpowiednim stosowaniu art. 180 § 1 k.p.a. Sąd pierwszej instancji albo oddala odwołanie, albo, uznając je za zasadne, zmienia zaskarżoną decyzję (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 336/09, LEX nr 604222 albo z dnia 9 lutego 2010 r., I UK 151/09, LEX nr 585708). Formalne wady postępowania przed organem rentowym, podobnie jak formalne wady decyzji administracyjnej wydanej przez organ rentowy, nie powodują, co do zasady, jej uchylenia ani stwierdzenia jej nieważności. Sąd ubezpieczeń społecznych ocenia zasadność roszczeń odwołującego się, a nie formalną legalność postępowania przed organem rentowym. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe nie stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego; tylko w wyjątkowych wypadkach sądowa kontrola decyzji organu rentowego przeprowadzana jest przez pryzmat przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Zasadę posiłkowego stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych wyrażono w art. 180 k.p.a. Jego treść normatywna z jednej strony oznacza przyznanie pierwszeństwa w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przepisom szczególnym (np. przepisom ustawy o emeryturach i rentach z FUS), z drugiej zaś zwraca uwagę, że postępowanie odwoławcze toczy się, poprzez zastosowanie art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania cywilnego. Z przytoczonych regulacji jednocześnie wynika, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pierwszeństwo w zastosowaniu mają przepisy szczególne (np. przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), natomiast przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się wtedy, gdy określonej kwestii nie normują przepisy szczególne.

Tożsame stanowisko zaprezentowane zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r. II UK 336/09, gdzie w punkcie 2 wskazano, iż naruszenie przepisów k.p.a. nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, więc także w tym aspekcie przepisy k.p.a. nie są przez ten sąd stosowane. W związku z tym jest oczywiste, że wśród przewidzianych w art. 477 ⁹ § 3 k.p.c., art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. i art. 477 ¹⁴ k.p.c. sposobów rozpoznania odwołania przez sąd nie przewidziano stwierdzania nieważności decyzji organu rentowego, nawet przy odpowiednim stosowaniu art. 180 § 1 k.p.a. Sąd pierwszej instancji albo oddala odwołanie, albo, uznając je za zasadne, zmienia zaskarżoną decyzję. Z oczywistych względów wada decyzji administracyjnej nie może prowadzić do zmiany zaskarżonej decyzji zgodnie z materialnoprawnym żądaniem zawartym w odwołaniu. Taka zmiana decyzji oznaczałaby bowiem ostateczne rozstrzygnięcie merytoryczne przedmiotu sporu tworzące stan powagi rzeczy osądzonej, uniemożliwiając wydanie nowej, pozbawionej wad decyzji ( LEX nr 604222).

Przepis art. 1 k.p.c. zawiera definicję sprawy cywilnej, która jest sprawą wynikającą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz z prawa pracy. W rozumieniu tego przepisu (formalnoprawnym znaczeniu) sprawami cywilnymi są również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych (art. 477 ⁹ k.p.c.), do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii. Odwołanie pełni rolę pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNAPiUS 1999, nr 16, poz. 529 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006 r. I UK 314/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 173). Jego zasadność ocenia się zatem na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego. Postępowanie sądowe, w tym w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8, poz. 142, z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985 nr 5-6, poz. 65), jako przedmiotu odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. Jedynie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I UK 109/09 (LEX nr 550987) wyrażono odosobniony pogląd, że w przypadku wydania decyzji na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych sąd ubezpieczeń społecznych powinien zbadać prawidłowość zastosowania przez organ rentowy odpowiednich przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, gdyż stanowią one merytoryczną podstawę tej decyzji. Podkreślono przy tym, że nie chodzi o ocenę sposobu procedowania przez organ rentowy, lecz o prawidłowość decyzji tj. istnienie jej podstaw prawnych. Nie można jednak nie dostrzec, że nie wyjaśniono w tym stanowisku, jaką formę miałby przybrać wyrok sądu pierwszej instancji, który stwierdziłby brak podstaw prawnych (innych niż przepisy prawa materialnego) do wydania decyzji, bowiem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych formuły uchylenia decyzji, o czym szczegółowo poniżej.

Podzielając pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 356/01 (OSNAPiUS 2004 nr 3, poz. 52) oraz w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 238/09 - niepublikowanym, wskazać należy, że w wypadkach decyzji rozstrzygających indywidualne sprawy, wydanych na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ich wady wymienione w art. 156 § 1 k.p.a. i w przepisach, do których odsyła art. 156 § 1 pkt 7 k.p.a., powodują konieczność wszczęcia odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w przywołanym wyżej postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., będącym wyrazem ugruntowanego już stanowiska w doktrynie i orzecznictwie, instytucja stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej nie mieści się w pojęciu "odwołania" i nie podlega normie art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast postępowanie toczące się w trybie art. 158 k.p.a. jest jednym z trybów pozaodwoławczych; nie jest kontynuacją rozpoznawania sprawy będącej przedmiotem decyzji administracyjnej, lecz sprawą "w przedmiocie stwierdzenia nieważności" tej decyzji, które - z mocy art. 16 § 1 zdanie drugie k.p.a. - może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w tym Kodeksie lub w ustawach szczególnych. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej jest więc samodzielnym postępowaniem administracyjnym ograniczającym się do ustalenia, czy decyzja dotknięta jest jedną z wad wymienionych w art. 156 § 1 pkt 1-7 k.p.a. Rozstrzygnięcie kończące to postępowanie następuje w drodze decyzji (art. 158 § 1 k.p.a.) podejmowanej przez organ administracji publicznej (art. 156 § 1 k.p.a.), toteż orzekanie w tej kwestii przez sąd powszechny (stwierdzenie nieważności decyzji) byłoby naruszeniem kompetencji właściwego organu administracji publicznej. Natomiast decyzja organu rentowego o tyle ma znaczenie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot żądania (sporu) jest określony treścią tej decyzji (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 121, w postanowieniu z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601).

Podobnie problem ten rozstrzygnięto w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2010 r. I UK 151/09, gdzie wskazano, co następuje:

1. Treść art. 181 k.p.a. z jednej strony oznacza przyznanie pierwszeństwa w sprawach z ubezpieczeń społecznych przepisom szczególnym, z drugiej zaś wskazuje, że postępowanie odwoławcze toczy się, poprzez zastosowanie art. 83 ust. 2 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednoznacznie zatem wynika z przytoczonych regulacji, że w wymienionych sprawach pierwszeństwo w zastosowaniu mają przepisy szczególne, natomiast przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się wtedy, gdy określonej kwestii nie normują przepisy szczególne.

2. Postępowanie sądowe, w tym w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego, jako przedmiotu odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania ( LEX nr 585708 ).

Wskazania płynące z przywołanych orzeczeń Sąd Apelacyjny w całości aprobuje.

Odnosząc się na koniec do zarzutu naruszenia art.7 Konstytucji RP oraz art.6 i art.8 kodeksu postępowania administracyjnego poprzez sankcjonowanie działania organów państwowych wbrew przepisom prawa oraz w sposób naruszający zaufanie do działania organów państwowych Sąd II instancji zarzut ten uważa za nieusprawiedliwiony. Zasada praworządności, zwana także zasadą legalności i praworządności wyrażona w art. 6 i początkowej części art. 7 k.p.a., jest także zasadą konstytucyjną. Artykuł 7 Konstytucji, stanowiąc szeroko, iż "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa", obejmuje podmiotowo nie tylko organy administracji publicznej prowadzące postępowanie administracyjne, ale także inne podmioty uprawnione do stosowania prawa. Przepis ten nawiązuje do zasady demokratycznego państwa prawnego wyrażonej w art. 2 Konstytucji. Nawiązanie do tych zasad w art. 6 k.p.a. oraz umieszczenie jej jako pierwszej w rozdziale 2 k.p.a. świadczy, iż jest to podstawowa zasada ogólna postępowania administracyjnego zaliczana jest do tzw. pierwotnych . Z kolei przepis art.8 k.p.a. nakłada na organy administracji publicznej obowiązki w zakresie sposobu prowadzenia postępowania administracyjnego. "Sposobu" tego nie określa jednak bezpośrednio (mowa jest tylko o "takim sposobie"), lecz czyni to przez wskazanie celu (rezultatu), jaki sposób ten ma osiągnąć. Formułuje w tym zakresie dwa oczekiwane cele: pierwszy to pogłębianie zaufania obywateli do organów Państwa, drugi to pogłębianie świadomości i kultury prawnej obywateli. Podkreślić należy, że zasady te odnoszą się do prowadzonego postępowania administracyjnego zwieńczonego wydaniem decyzji. Tymczasem w sprawie niniejszej nie mieliśmy do czynienia ani a postępowaniem takim ani tez z formalną decyzją administracyjną wydaną w ramach uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy. Strona odwołująca powoływała się jedynie na informację uzyskaną od tego organu, przy czym nie może ona mieć w żadnej mierze charakteru wiążącego z uwagi na jej formę.

Mając na uwadze treść przywołanych argumentów orzeczono jak w sentencji kierując się brzmieniem art.385 k.p.c.

SSA Marta Sawińska SSA Iwona Niewiadowska-Patzer SSA Marek Borkiewicz