Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 sierpnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2020 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa J. C. (1), J. C. (2)

przeciwko E. C.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  oddala powództwo,

II.  przyznaje ze Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Olsztynie) adwokatowi P. A. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom
z urzędu kwotę 7.200 zł podwyższoną o kwotę podatku od towarów i usług 1.656 zł (wg stawki 23%),

III.  zasądza solidarnie od powodów: J. C. (1), J. C. (2) na rzecz pozwanego E. C. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu przez adwokata Ł. G. kwotę 7.200 zł podwyższoną o kwotę podatku od towarów i usług 1.656 zł (wg stawki 23%).

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 411/19

UZASADNIENIE

Powodowie: J. C. (2) i J. C. (1) w dniu 21 czerwca 2019 r. wnieśli przeciwko swojemu synowi E. C. pozew o nakazanie mu złożenia oświadczenia woli, że przenosi na Ich rzecz własność nieruchomości zabudowanej położonej w P. ul. (...). W uzasadnieniu wskazali, że pozwany dopuszcza się względem nich rażącej niewdzięczności. Boją się z nim mieszkać, wyzywa ich, straszy spaleniem domu, grozi, utrudnia wspólne zamieszkiwanie, nie pomaga im w utrzymaniu domu, nadal na powodach ciąży płacenie rachunków, zakup opału, palenie w piecu. Pozwanemu zależy na pozbyciu się powodów. Na kilka dni odłączył im prąd, ukradł im drewno, pozrywał sznurki do wieszania prania, niektóre pomieszczenia w piwnicy zabił deskami, zabraniając korzystania z nich, zabrał powodom: piłę motorową, piłę do cięcia płytek, migomat, betoniarkę, maszynę do koszenia trawy, długi szlauch. Dom w dacie darowizny był niewykończony, a to powodowie dokonali zakupów w celu jego wykończenia. Ponadto żona pozwanego też zachowuje się wobec powodów niewłaściwie – ostatnio podczas kłótni uderzyła powódkę. Dlatego powodowie złożyli oświadczenie o odwołaniu darowizny i domagają się zwrotnego przeniesienia własności.

W odpowiedzi pozwany wniósł o oddalenie powództwa. Wskazał, że to powodowie dopuszczają się względem niego straszenia, wyzywania, bicia oraz utrudniania mieszkania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie posiadają dwóch pełnoletnich synów - pozwanego – E. C. oraz A. C..

(bezsporne)

19 lipca 2002 r. w formie aktu notarialnego powodowie przenieśli własność gospodarstwa rolnego składającego się z zabudowanej nieruchomości rolnej
w R. i niezabudowanej nieruchomości rolnej położonej w K. na rzecz syna A. C. i jego żony M. C., którzy zobowiązali się względem powodów do zapewnianie im utrzymania i przyjęcia ich jako domowników, dostarczania im wyżywienia, mieszkania, ubrania, światła i opału, zapewniania im odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawieniu im własnym kosztem pochówku oraz do korzystania z jednego pomieszczenia w oborze i dużego pokoju w budynku mieszkalnym (umowa dożywocia). Powodowie zamieszkują parter domu, a pozwany z rodziną pierwsze piętro.

(bezsporne, nadto dowód z akt sprawy I C (...) SO w (...)- z aktu notarialnego Rep. A (...) k. 5-7).

W 2010 r. powodowie wnieśli powództwo o rozwiązanie umowy dożywocia przeciwko A. C. i jego żonie M.. Sprawa zawisła przed Sądem Okręgowym w (...) (I C (...)), który wyrokiem z 17 września 2010 r. oddalił powództwo. Apelacja nie była składana, nie było sporządzane pisemne uzasadnienie wyroku.

(dowód z akt sprawy SO w (...) I C (...) tj.: pozwu k. 2-4, wyroku k. 216)

12 czerwca 2007 r. w Kancelarii Notarialnej w P. przez notariuszem J. S., Powodowie przenieśli na syna (jeszcze wtedy kawalera) w drodze umowy darowizny własność nieruchomości zabudowanej o pow. 0,0511 ha położonej w P. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą nr (...). E. C. darowiznę przyjął. Pozwany ustanowił na rzecz rodziców nieodpłatną dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z dwóch pokoi, kuchni, łazienki, wspólnego przedpokoju na parterze budynku mieszkalnego i jednego pomieszczenia w piwnicy. Powodowie na ustanowienie ww. prawa wyrazili zgodę.

(bezsporne, a nadto dowód z aktu notarialnego Rep. A. (...) k. 8-9 i 62-63).

Już 5 października 2007 r. powodowie wnieśli pozew przeciwko E. C. o „unieważnienia aktu notarialnego” z 12 czerwca 2007 r. Sprawa zawisła przed Sądem Rejonowy w (...) pod sygnaturą akt I C (...). Sąd ten wyrokiem z 23 stycznia 2008 r. (prawomocnym) oddalił powództwo, wskazując, że nie ma podstaw do uznania umowy darowizny za nieważną, a ponieważ nie doszło do odwołania darowizny, nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa pod kątem roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu własności.

(bezsporne, nadto dowód z akt SR w (...)w sprawie I C (...)tj.: pozwu k. 2-3, odpowiedzi na pozew k. 15-18, wyrok k. 20, uzasadnienie wyroku k. 25-26)

Relacje pomiędzy powodami a pozwanym oraz pomiędzy powodami a ich drugim synem, są równie złe i w stosunku do pozwanego było tak zawsze, zaś wobec jego brata rzadko były poprawne. W 2007 r. pozwany opuścił zakład karny po 2,5 roku pozbawienia wolności. Pierwotnie zamiar powodów był odwrotny – pozwany miał otrzymać od nich gospodarstwo rolne, a jego brat dom w P., jednak powodowie uznali, że pozwany jest zdeprawowany i to jego brat objął gospodarstwo, zresztą wskutek złych relacji z rodzicami wielokrotnie się z niego wyprowadzał, zamieszkując na stancji. W 2004 r. postanowił, że więcej wyprowadzać się nie będzie i odtąd mieszka tam nieprzerwanie. W 2007 r. namówił powodów, by dotrzymali słowa i by darowali dom pozwanemu. Powodowie zgodzili się na to, mimo że nadal uważali pozwanego za zdeprawowanego.

(dowód: zeznania świadka A. C. k. 256-257)

Między stronami od lat nie ma zgodnego zamieszkiwania, czego wyrazem jest choćby pozew o „unieważnienie aktu notarialnego” wniesiony na krótko po darowiźnie. W 2008 r. ówczesna konkubina Pozwanego, a aktualnie żona K. W. (obecnie C.) zawiadomiła Policję o znęcaniu się powodów nad nią i nad jej rodziną w okresie od września 2007 r. do 23 kwietnia 2008 r. Ostatecznie postanowieniem Prokurator z Prokuratury Rejonowej w (...) odmówił wszczęcia postępowania wobec braku dostatecznych danych uzasadniających podejrzenie popełniania czynu zabronionego.

(dowód: kserokopia postanowienia (...) k. 87-88v)

Przekazana nieruchomość wymagała dużych nakładów inwestycyjnych - wymiany okien, drzwi, grzejników, podłóg. Niemalże od samego początku, przeniesienia prawa własności na pozwanego, pozwany współdziałał w celu przywrócenia nieruchomość do stanu używalności. Kupował sprzęt niezbędny do pracy na nieruchomości w postaci betoniarki, piły spalinowej, agregatu, wierteł, szlifierek, nożyc skokowych, szlifierek kątowych, wkrętarek. Od tego też momentu Pozwany opłacał wszystkie rachunki za cały dom . Przy pomocy rąk swojej pracy lub osób wynajętych i zakupionego sprzętu dokonywał w nim napraw i remontów. Pozwany wspólnie z powodami zrobił generalny remont spornego domu, który jest do dzisiaj. Powodowie kupowali do pomieszczeń używanych przez siebie np. grzejniki, okna, panele podłogowe, a pozwany pomagał przy ich montażu.

(dowód: umowy i faktury k. 66-69, zdjęcia k. 142-161, rachunki k. 90-141 zeznania pozwanego k. 290)

W 2010 r. Pozwany wstąpił w związek małżeński z K. W. (aktualnie (...)).

(bezsporne, nadto dowód z zeznań świadka K. C. k. 259v)

E. C. utrzymuje się z handlu drewnem, które to drewno służy do opalania całego domu. Powodowi nie muszą zaopatrywać się opał. Pozwany zatrudnia pracownika, R. M., któremu dodatkowo wynajmuje jeden pokój w spornej nieruchomości. Pracownik ten czasami pracuje na posesji w spornej nieruchomości np. pali w piecu. Zdarzało się, że rodzice Pozwanego nie pozwalali mu pracować, odganiali go od maszyn stojących na posesji lub wyłączali prąd. Pracownik ten, kilkakrotnie był przez Powoda popychany i trącany. Powodowie swoim zachowaniem ubliżają mu, wyzywają go, wyciągają do niego ręce.

(dowód: zeznania świadka R. M. k. 260, oświadczenia o gotowości do samowyrębu drewna k. 70-71, asygnaty i paragony Leśnictwa B. k. 72-79, umowa sprzedaży drewna k. 80, zeznania pozwanego k. 290)

6 marca 2018 r. strony zawarły umowę zamiany, w której to powodowie przekazali synowi i jego żonie piłę H. (...) w zamian za drewno i pomoc w pocięciu go w pieńki.

(dowód: umowa k. 81)

Agregat (...) i piła spalinowa są wpisane do środków trwałych pozwanego. Kupione przez pozwanego są: betoniarka rok produkcji 2005 koloru brązowego, piła spalinowa H. rok produkcji 2006 koloru pomarańczowego, marki M.: agregat (...), młotowiertarka udarowa, szlifierki kątowe (2 szt.), wiertarka udarowa, nożyce skokowe, wkrętarka.

(dowód: arkusz spisu z natury k. 66, umowy k. 67-68, faktura k. 69)

Powód, J. C. (1) często spożywa alkohol. Głównym jego napojem jest piwo. Zdarza się także mocniejszy alkohol – wódka. Wówczas jest bardziej agresywny. Wskazane napoje kupuje mu powódka, która namawia go do awantur i kłótni. Pozwany nie pije alkoholu w ogóle od 20 lat. O dłuższego czasu nie pije alkoholu też w ogóle jego żona. Każda część domu ma osobny licznik. W 2018 r. relacje pomiędzy stronami były na tyle złe, że pozwany postanowił nie płacić za prąd zużywany przez rodziców. Pozwany na bieżąco, w miarę możliwości finansowych wykonuje remonty domu. Pozwany nie zabrania rodzicom korzystania z działki. Unika rozmów z nimi. Nigdy nie było sytuacji, aby pozwany odciął im prąd. Była sytuacja braku prądu, gdy przyjechał do powodów ich drugi syn – wówczas okazało się, że spalony jest bezpiecznik. Powodowie mają pretensje do pozwanego, gdy ten napali w piecu, że jest za ciepło,
a gdy nie napali, że jest za zimno. Ojciec wielokrotnie pozwanemu, wyzywał, ubliżał, poniżał, groził popychał. Podobne zachowanie miało miejsce w stosunku do żony pozwanego. Powódka zaczepia sznurki na pranie na samochód pozwanego, a ten wtedy musi je odczepiać. Pozwany nigdy nie groził powodom, że spali dom, nie wyzywał ich, nie wyrzucał z domu, nie utrudnia wyjścia na podwórze, a nakazuje opuszczenie podwórza, gdy powodowie jego wyzywają. Nie zrywał rynien, a jedynie źle je zainstalował i zerwała je wichura. Nie zabijał wejścia do piwnicy i nie utrudniał wejścia.

(dowód: zeznania świadka A. C. k. 259, zeznania świadka K. C. k. 259v-260, zeznania świadka R. M. k. 260, zeznania pozwanego k. 290, umowa k. 81, pismo Policji k. 189, Niebieska Karta k. 190-198, oględziny nagrań na płycie CD k. 166)

Pismem z 28 marca 2019 r. Powodowie złożyli oświadczenie o odwołaniu darowizny z 12 czerwca 2007 r. Jako powód odwołania wskazali rażącą niewdzięczność obdarowanego w stosunku do darczyńców tj. znieważania darczyńców, uniemożliwienie im godnego życia, niewywiązywania się z zapisów dotyczących służebności.

(dowód: pismo z 21 marca 2019 r. k. 10, pismo z 28 marca 2018 r. k. 11, zpo k. 12)

Z uwagi na zastany stan złych relacji, w domu stron często interweniuje Policja. Zgłaszali zarówno powodowie, jak i pozwany lub jego żona. 2 października 2018 r. żona pozwanego zawiadomiła Policję o awanturze wywołanej agresywną postawą jej teścia. W międzyczasie podobny telefon wykonała powódka, zgłaszając, iż to powód bije swojego niepełnosprawnego ojca. W trakcie interwencji ustalono, że pomiędzy ww. panami doszło do kłótni na tle korzystania z pomieszczeń piwnicznych. W obecności policjantów, powód wyzywał syna słowami wulgarnymi, prowokował do awantury, żądał dostępu do wszystkich pomieszczeń, w związku z czym założono mu Niebieska Kartę.

(dowód: zeznania świadka A. C. k. 259, zeznania świadka K. C. k. 259v-260, zeznania świadka R. M. k. 260, zeznania pozwanego k. 290, umowa k. 81, pismo Policji k. 189, Niebieska Karta k. 190-198)

Pismem z 21 marca 2019 r. Powodowie wezwani syna do przestrzegania postanowień umowy darowizny, pod rygorem jej odwołania. W piśmie wezwali do:

a)  czynienia starań celem utrzymania nieruchomości tj. płacenia rachunków za media,

b)  opalania budynku,

c)  wykończenia budynku mieszkalnego celem uzdatniania go do użytku,

d)  umożliwienie dostępu do piwnicy.

(dowód: pismo z 21 marca 2019 r. k. 10, pismo z 28 marca 2018 r. k. 11, zpo k. 12)

Kolejna interwencja Policji miała miejsce 29 sierpnia 2019 r., gdzie pozwany złożył zawiadomienie o tym, że jego rodzice znęcają się psychicznie i fizycznie nad jego żoną. Objawami wskazanej przemocy były awantury, wyzwiska słowami wulgarnymi, wyganianie z domu, bicie. Postępowanie zakończyło się odmową wszczęcia dochodzenia. We wrześniu 2019 r. w Komendzie Powiatowej Policji w P. wszczęto dochodzenie w sprawie zaistniałego w okresie od 9 września 2019 r. do 11 września 2019 r. w domu stron psychicznego znęcania się nad powodami. 26 stycznia 2020 r. Komenda Powiatowa Policji w P. wydała postanowienie o umorzeniu dochodzenia, stwierdzając po przesłuchaniu świadków brak danych dostatecznie uzasadniających popełnienie przestępstwa.

(dowód: pismo k. 189 i 39, Niebieska Karta k. 190-198, postanowienie w sprawie (...) k. 255-256).

Sąd zważył, co następuje:

Bezsporna część stanu faktycznego potwierdzona jest częścią powołanych odpowiednio dokumentów złożonych przez strony. Zostały powołane odpowiednio, nie były kwestionowane przez strony i nie budzą wątpliwości Sądu.

Co do spornej części stanu faktycznego należy zwrócić uwagę na przewagę dowodową pozwanego, który w odróżnieniu od powodów:

1)  przedstawił świadków (wiarygodnych w ocenie Sądu),

2)  złożył spójne ze świadkami, dość przekonujące zeznania,

3)  zachowywał się na rozprawie spokojnie, w przeciwieństwie do powodów,

4)  poparł swoje twierdzenia i zeznania dodatkowo zapisem obrazu i dźwięku.

Wszyscy świadkowie są zgodni – z korzyścią dla pozwanego - w ocenie konfliktu. O ile w przypadku żony pozwanego i jego pracownika nie powinno to dziwić, o tyle relacja osoby równie bliskiej dla obu stron (drugiego syna powodów, A.) wskazuje na to, że główną przyczyną konfliktu jest postawa pozwanych, której genezy można poszukiwać w nadużywaniu alkoholu przez powoda i w konfliktowym charakterze powódki. Wbrew jednoznacznej wymowie dowodów przedstawionych przez pozwanych Sąd starał się zachować krytyczny i wobec niego ogląd sytuacji, dochodząc do wniosku, że stosunki rodzinne są między stronami z gruntu nieprawidłowe, a pozwany potrafi odnieść się do powodów niewiele lepiej niż oni do niego. Świadczy o tym sposób nagrany przez niego przebieg wielu rozmów między stronami, odsłuchany na ostatniej rozprawie. Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę, że pozwany, nagrywając, kontrolował się z pewnością w swych wypowiedziach,
w przeciwieństwie do adwersarzy.

Niemniej dowody przedstawione przez pozwanego wskazują na to, że to powodowie zachowują się naganniej w stosunku do powoda i że wzajemna niechęć między stronami istnieje od początku dorosłego życia pozwanego, którego powodowie traktowali zawsze jako zdeprawowanego, a mimo to zdecydowali się na darowiznę. Dowody przemawiają za tym, że nie było żadnych dodatkowych okoliczności mogących uzasadniać negatywny odbiór pozwanego w oczach powodów. Co więcej, odbiór ten powinien być pozytywniejszy, skoro pozwany nie wrócił na drogę przestępstwa, a nawet zupełnie porzucił spożywanie alkoholu.

Za wiarygodnością pozwanego i jego świadków, w odróżnieniu od zeznań powodów, przemawia zachowanie powodów na rozprawie przed wydaniem wyroku. Pozwany zachował zimną krew i opanowanie, natomiast powodowie – co odnotowano w protokole – zachowywali się karygodnie, przerywając pozwanemu jego zeznania oraz wypowiadając się w jego kierunku nienawistnie. Szczególne nasilenie tego typu zachowań nastąpiło po odtworzeniu nagrań pozwanego, kiedy to powodowie zdali już sobie sprawę z tego, że ich twierdzenia o nagannym zachowaniu pozwanego poległy
w starciu z dowodami, i zapowiedzieli Sądowi w razie przegrania procesu interwencję medialną w tej sprawie.

Wobec powyższego powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Podkreśla się, że oceny przesłanki rażącej niewdzięczności nie można dokonywać wyłącznie przez analizę zachowań obdarowanego w oderwaniu od zachowań po stronie darczyńcy. Tam, gdzie istnieje po stronie obdarowanego zachowanie niewłaściwe, jednakże w jakimś stopniu wywołane postawą darczyńcy, nie ma mowy o rażącej niewdzięczności. W wyroku z 4.02.2005 r. (I CK 571/04) Sąd Najwyższy stwierdził, że o tym, czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością obdarowanego, można przesądzić tylko biorąc pod uwagę całokształt okoliczności dotyczących zarówno darczyńcy jak i obdarowanego. Z kolei w wyroku z dnia 29.10.1999 r. (I CKN 174/98) uznał, że ustalenie, iż u podstaw pogorszenia się stosunków między stronami leży naganne zachowanie się zarówno obdarowanego, jak
i darczyńcy, nie pozwala przyjąć, że spełnione zostały przesłanki umożliwiające skuteczne odwołanie wykonanej darowizny. Ustawa wymaga bowiem, aby niewdzięczność obdarowanego była rażąca, a więc wymaga, aby przybrała postać kwalifikowaną, którą charakteryzuje nasilenie złej woli i naganności zachowania się obdarowanego. Takiej szczególnie negatywnej oceny nie sposób formułować, gdy istotną przyczynę konfliktów występujących pomiędzy stronami umowy darowizny stanowi zachowanie się darczyńcy. W wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 12.03.2013 r. (I ACa 1357/12) stwierdzono, że nie stanowią rażącej niewdzięczności
w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. incydentalne i podyktowane emocjami wypowiedzi czy gesty, które są przejawem konfliktu rodzinnego, spowodowanego przez obie strony.

W sprawie niniejszej powodowie nie wykazali żadnym wiarygodnym dowodem żadnego z twierdzeń pozwu o rażącej niewdzięczności pozwanego.

Wobec tego powództwo podlegało oddaleniu na podstawie art. 898 § 1 k.c.

Strony nie poniosły kosztów procesu – powód był zwolniony od opłaty od pozwu. Obie strony korzystały z pomocy prawnej z urzędu. Stawka wynagrodzenia adwokackiego wynika w obu przypadkach z § 8 pkt 7 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z § 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, przy czym w przypadku adwokata strony wygrywającej (pozwanego) zasądzono to wynagrodzenie od strony przeciwnej, natomiast w przypadku adwokata strony przegrywającej – przyznano je Skarbu Państwa (patrz uzasadnienie postanowienia SN z 9.12.2010 r., III CZ 56/10).

sędzia Rafał Kubicki