Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt.

VIII Ga 484/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lipca 2020r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący

Sędzia

Sędzia

Sędzia Elżbieta Kala

Wojciech Wołoszyk

(del.) Eliza Grzybowska (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 2020r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa: (...) w G.

przeciwko : (...) w S.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 2 sierpnia 2019r. sygn. akt VIII GC 1335/19

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Eliza Grzybowska Elżbieta Kala Wojciech Wołoszyk

VIII Ga 484/19

UZASADNIENIE

Powód (...) w G. wniósł pozew przeciwko (...) w W. o zapłatę kwoty 1.679,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 czerwca 2018 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że pojazd marki P. (...) o nr rej. (...) został uszkodzony w wyniku kolizji w dniu 19 lutego 2018 roku, której sprawca posiadał zawartą z pozwanym umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Powód podał, iż poszkodowany zawarł umowę najmu pojazdu zastępczego z (...) w W.. Najem pojazdu zastępczego trwał od dnia 5 marca 2018 r. do dnia 16 marca 2018 r., a stawka czynszu najmu wyniosła 191,00 zł netto za dobę najmu. W dniu 5 marca 2018 r. poszkodowany zawarł również z tym podmiotem umowę przelewu wierzytelności, obejmującą prawo do zwrotu kosztów najmu auta zastępczego. Wskutek umowy cesji wierzytelności z dnia 3 kwietnia 2018 r. zawartej z (...) w W., powód nabył powyższą wierzytelność. Koszty najmu wskazane w fakturze VAT nr (...)/ z dnia 16 marca 2018 roku wynosiły 2.292,00 zł netto, to jest 2.819,16 zł brutto. Pismem z dnia 11 maja 2018 r. pozwany został wezwany do zwrotu kosztów najmu auta zastępczego, jednakże ubezpieczyciel spełnił tylko część świadczenia w kwocie 1.140,00 zł, w związku z czym powód ponownie wezwał go do zapłaty należności.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym z dnia 21 marca 2019 roku w sprawie o sygn.. VIII GNc 2386/19 Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Bydgoszczy orzekł zgodnie z żądaniem powoda wyrażonym w pozwie.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wnosił o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany przyznał, iż wypłacił odszkodowanie z tytułu zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego w kwocie 1.140,00 zł oraz podnosił, że zweryfikował dobową stawkę najmu do kwoty 95,00 zł brutto. Pozwany zarzucał, iż poszkodowany naruszył obowiązek minimalizacji szkody, albowiem nie skorzystał z propozycji najmu pojazdu zastępczego ze strony poszkodowanego. Pozwany podkreślił, iż zastrzegł poszkodowanemu, iż w sytuacji, gdy poszkodowany nie skorzysta z oferty pozwanego, pozwany zweryfikuje stawkę najmu do stawek stosowanych przez firmy współpracujące z pozwanym.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 19 lutego 2018 roku pojazd marki P. (...) o nr rej. (...), należący do poszkodowanego M. I., został uszkodzony z winy sprawcy, który był objęty ochroną ubezpieczeniową pozwanego towarzystwa w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. W dniu 5 marca 2018 r. poszkodowany M. I. zawarł z (...) w W. umowę najmu samochodu marki O. (...) o nr rej. (...). Integralną cześć umowy cennik wynajmu aut oraz Ogólne Warunki Najmu Samochodu w (...), jak również Warunki Szczególne umowy najmu pojazdu zastępczego w ramach programu „Usługa Auto Zastępcze”. Zgodnie z ust. 10 Szczególnych Warunków Najmu, (WS) umowy najmu pojazdu zastępczego w ramach programu „Usługa Auto Zastępcze” powód zastrzegł, że najemca (poszkodowany) nie zostanie bezpośrednio obciążony kosztami wynajmu, płatność nastąpić bowiem miała bezgotówkowo w formie cesji wierzytelności. Najem pojazdu zastępczego trwał do dnia 16 marca 2018 r. W dniu 5 marca 2018 r. poszkodowany M. I. zawarł z (...) w W. umowę cesji wierzytelności – prawa zwrotu kosztów z tytułu najmu auta zastępczego.

Sąd I instancji ustalił również, że przedsiębiorstwo (...) wykonało naprawę uszkodzonego pojazdu. Przy tego typu uszkodzeniu naprawa trwa 1 dzień. W dniu 16 marca 2018 r. poszkodowany odebrał naprawiony samochód marki P. (...) o nr rej. (...) oraz wydał wynajmującemu najmowany samochód zastępczy. W dniu 16 marca 2018 r. spółka (...)obciążyła poszkodowanego fakturą VAT nr (...) za okres 12 dni najmu samochodu zastępczego na kwotę 2.292,00 zł, z terminem płatności do dnia 30 marca 2018 r. Na fakturze jako płatnik został wskazany pozwany.

Sąd Rejonowy ustalił także, że auto zastępcze było niezbędne poszkodowanemu do dojeżdżania m. in. do pracy. Poszkodowany w tym czasie nie posiadał innego pojazdu, z którego mógł korzystać. Poszkodowany nie poniósł kosztów najmu pojazdu zastępczego.

Sąd I instancji ustalił, że (...) w dniu 3 kwietnia 2018 r. zbył na rzecz powoda roszczenie poszkodowanego M. I. o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego.

(...) zgłosiła powstanie szkody pozwanemu, który przeprowadził postępowanie likwidacyjne i wypłacił odszkodowanie w kwocie 1.140,00 zł tytułem najmu pojazdu zastępczego. Pozwany uznał za zasadne 12 dni najmu pojazdu zastępczego oraz stawkę czynszu najmu w kwocie 95,00 zł netto za dobę najmu.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy wskazał, że posiadanie przez powoda zdolności sądowej i procesowej daje mu uprawnienie do bycia stroną (w szerokim rozumieniu) w postępowaniu sądowym. Obie zdolności, oceniane z punktu widzenia przepisów procesowych pozwalają na stwierdzenie, że z ich udziałem może być prowadzone ważne postępowanie sądowe, nie wyjaśniają natomiast, czy powód pozostaje do przedmiotu sporu w określonym przez prawo materialne stosunku.

W ocenie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy nie budzi wątpliwości, że tylko ze stosunku określonego przez prawo materialne płynie uprawnienie konkretnego podmiotu do występowania z konkretnym roszczeniem przeciwko innemu konkretnemu podmiotowi. To szczególne uprawnienie, oceniane z punktu widzenia prawa materialnego, nazywane jest legitymacją procesową. Jeśli zostanie wykazane, że strony są związane prawnomaterialnie z przedmiotem procesu, którym jest roszczenie procesowe, to zostanie wykazana legitymacja procesowa powoda i pozwanego.

Sąd Rejonowy powołał się na brzmienie art. 509 k.c., zgodnie z którym wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Przedmiotem przelewu jest wierzytelność, tj. prawo podmiotowe wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia. Ponieważ warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa – przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności. W dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Przedmiotem umowy o przelew wierzytelności przyszłej nie jest więc wierzytelność, lecz jej ekspektatywa. Z chwilą dokonania cesji wierzytelności przyszłej nie następuje przejście wierzytelności na cesjonariusza, wierzytelność ta bowiem jeszcze nie istnieje w chwili zbycia. Wynikająca z takiej umowy oznaczona wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia umowy cesji (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 157/05, LEX nr 346081).

Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie w treści pkt 10 Warunków Szczególnych (WS) umowy najmu pojazdu zastępczego w ramach programu „Usługa Auto Zastępcze” powód zastrzegł, że najemca (poszkodowany) nie zostanie bezpośrednio obciążony kosztami wynajmu, płatność nastąpić bowiem miała bezgotówkowo w formie cesji wierzytelności (pkt 10 WS)

Sąd I instancji zauważył, że już tego samego dnia w którym sporządzona została przedmiotowa umowa najmu pojazdu zastępczego pomiędzy (...)(jako wynajmującym), a poszkodowanym M. I. (jako najemcą) – tj. 5 marca 2018 r. – została pomiędzy tymi samymi stronami dokonana cesja wierzytelności dotycząca prawa poszkodowanych do zwrotu kosztów z tytułu najmu pojazdu zastępczego, stanowiąca załącznik nr 1 do umowy najmu. Wprawdzie w treści faktury z dnia 16 marca 2018 r. o nr (...) wystawionej następnie przez (...)wskazano dzień 30 marca 2018 r. jako termin płatności należności z tego tytułu, jednak w świetle powołanego wyżej postanowienia pkt 10 Warunków Szczególnych (WS) umowy najmu, nie mogło stanowić to wezwania dłużnika (poszkodowanego) do zapłaty w myśl art. 455 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 28/05, LEX nr 180911). Ponadto już w fakturze, jako płatnik wskazany został pozwany, a nie poszkodowany. W dacie tej, a także i później, kosztami najmu pojazdu zastępczego poszkodowany nie miał zostać obciążony, a strony tej umowy pozostawały mylnym w przekonaniu, iż zostały one już „uregulowane” poprzez ww. cesję wierzytelności. W konsekwencji, nie można przyjmować, aby w okolicznościach niniejszej sprawy poszkodowany (jako cedent) mógł skutecznie przenieść na (...) (jako cesjonariusza) wierzytelność odszkodowawczą wobec pozwanego zakładu ubezpieczeń w związku z przedmiotowym wypadkiem komunikacyjnym - w postaci refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego. W związku z powyższym w ocenie Sądu Rejonowego nie można również uznać za skuteczną cesji dokonanej na rzecz powoda.

Sąd I instancji podkreślił, że roszczenie o zwrot kosztów wynajmu pojazdu zastępczego ma inny charakter niż roszczenie o zwrot kosztów naprawy pojazdu. W tym drugim przypadku poszkodowany ponosi szkodę już w momencie zaistnienia zdarzenia i powstania uszkodzeń, w tym bowiem momencie powstaje uszczerbek w jego majątku. W przypadku zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego sprawa ma się o tyle inaczej, że szkoda powstaje nie w momencie zaistnienia szkody, lecz dopiero wówczas, gdy poszkodowany koszty te już poniesie. Szkodę w tym wypadku można wiązać jedynie z wydatkami poniesionymi przez poszkodowanego na wynajem, a nie z samym faktem, iż on pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy.

Sąd Rejonowy zważył także, iż w również w uchwale z dnia 24 sierpnia 2017 r. o sygn. akt III CZP 20/17 Sąd Najwyższy wskazał, iż w przypadku kosztów naprawy pojazdu służących bezpośrednio wyeliminowaniu już istniejącej szkody majątkowej interes poszkodowanego podlega intensywniejszej ochronie niż w przypadku wydatków na najem pojazdu zastępczego, które nie służą wyrównaniu szkody - utrata możliwości korzystania z rzeczy nie jest szkodą - lecz jedynie wyeliminowaniu negatywnych następstw majątkowych doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu (por. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11). W konsekwencji wymagania dotyczące pokrycia obu kategorii kosztów różnią się. O ile celowość i ekonomiczność wydatków służących bezpośrednio restytucji (naprawie pojazdu) jest kontrolowana co do zasady tylko w wąskich granicach określonych w art. 363 § 1 zd. 2 k.c., o tyle w przypadku kosztów służących wyeliminowaniu negatywnych następstw majątkowych - jest samoistną, podstawową przesłanką warunkującą zakwalifikowanie tych wydatków jako szkodę. Znaczenie tej różnicy uwidacznia się także w tym, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11) kompensacie podlegają jedynie rzeczywiście poniesione wydatki na najem pojazdu zastępczego, podczas gdy koszty naprawy pojazdu mogą być - zgodnie z utrwalonym orzecznictwem - dochodzone jeszcze przed ich poniesieniem

Niezależnie od powyższego, Sąd Rejonowy podkreślił, iż podstawę prawną dochodzonego roszczenia stanowiły przepisy o umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z art. 822 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Wedle § 4 cytowanego artykułu, uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela.

Sąd Rejonowy wskazał, że na gruncie przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 2060), utrwaliło się w orzecznictwie sądowym przekonanie, że „Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej” (uchwala Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11, Biul. SN 2011 nr 11, GP, OSNC 2012 nr 3, poz. 28, str. 1, OSP 2013 nr 1, poz. 2, str. 7, OSG 2014 nr 1, poz. 1, str. 3, Legalis).

Sąd Rejonowy podkreślił, że poniesiony przez poszkodowanego koszt wynajmu pojazdu zastępczego stanowi skutek szkody, winien podlegać wyrównaniu, ale musi to być wydatek celowy i ekonomicznie uzasadniony. Odnosząc się, natomiast do granic odpowiedzialności ubezpieczyciela, nie budzi wątpliwości, że chodzi tylko o refundację kosztów najmu za okres konieczny i niezbędny do naprawy samochodu, z uwzględnieniem rozsądnej proporcji pomiędzy korzyścią wierzyciela, a obciążeniem dłużnika. Postulat pełnego odszkodowania przemawia więc za przyjęciem stanowiska o potrzebie zwrotu przez ubezpieczyciela tzw. wydatków koniecznych, potrzebnych na czasowe używanie zastępczego środka komunikacji w związku z niemożliwością korzystania z niego wskutek zniszczenia, z tym że tylko za okres między dniem zniszczenia a dniem w którym poszkodowany może nabyć analogiczny pojazd, nie dłuższy jednak niż za czas do zapłaty odszkodowania.

W ocenie Sądu Rejonowego powód nie wykazał, iż poszkodowany z uzasadnionych przyczyn nie skorzystał z najmu pojazdu zastępczego oferowanego przez pozwanego. Ponieważ czas najmu nie był sporny, dlatego pozwany miał prawo dokonać obniżenia czynszu najmu do wysokości akceptowanych stawek najmu w swojej ofercie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy powództwo oddalił.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. W myśl tej zasady strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W niniejszej sprawie koszty poniesione przez pozwanego wyniosły łącznie 917,00 zł. W powyższej kwocie mieściła się kwota 17,00 zł stanowiąca opłatę skarbową od pełnomocnictwa oraz kwota 900,00 zł ustalona zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 5 listopada 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Od powyższego wyroku apelację wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości. Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1.  naruszenie art. 509 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności poprzez:

- ustalenie przez Sąd I instancji, że powódka nie posiada legitymacji procesowej do dochodzenia przedmiotowego roszczenia, ponieważ pomiędzy poprzednikiem prawnym a poszkodowanym doszło do przelewu wierzytelności a w konsekwencji uznając brak skuteczności cesji dokonanej na rzecz powoda;

- poprzez przyjęcie, ze nie doszło do skutecznego przelewu wierzytelności względem ubezpieczyciela z tytułu odszkodowania pomiędzy poszkodowanym a (...) , bowiem poszkodowanemu w dacie podpisania umowu najmu oraz cesji wierzytelności nie przysługiwała żadna wierzytelność z tytułu umowy najmu;

- poprzez przyjęcie, że dopiero poprzez rzeczywiste poniesienie kosztów najmu mogłaby powstać wierzytelność odszkodowawcza względem ubezpieczyciela;

2.  naruszenie art. 58 k.c. i art. 659 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności poprzez przyjęcie, że nie doszło do skutecznego przelewu wierzytelności względem ubezpieczyciela z tytułu odszkodowania pomiędzy poszkodowanym a (...), bowiem poszkodowanemu w chwili podpisania umowy najmu oraz cesji wierzytelności nie przysługiwała żadna wierzytelność z tytułu najmu, bowiem nie określała sposobu zapłaty za najem pojazdu a najemca korzystał z pojazdu nieodpłatnie;

3.  naruszenie art. 510 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie;

4.  naruszenie art. 361 k.c. poprzez jego niezastosowanie;

5.  naruszenie art. 6 k.c. – poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że strona powodowa nie jest legitymowana czynnie d wytoczenia niniejszego powództwa;

6.  naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sprawie, poprzez przyjęcie, że strony zawarły umowę pod tytułem darmym a nie odpłatnym;

7.  naruszenie art. 66 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sprawie i przyjęcie, że pozwana skutecznie złożyła poszkodowanemu ofertę najmu;

8.  art. 233 § 1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i błędne ustalenie stanu faktycznego sprawy w sposób sprzeczny z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a mianowicie uznanie, że powód nie posiada legitymacji czynnej i przyjęcie, ze strona pozwana udowodniła, że skutecznie złożyła poszkodowanemu ofertę najmu oraz poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji zasady swobodnej oceny dowodów i sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w tej sprawie materiałem dowodowym, wadliwą ocenę dowodów, sprzeczną z zasadami prawidłowego rozumowania, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, polegające na przyjęciu, że powódka nie ma legitymacji czynnej a także przyjęcie, że strona pozwana udowodniła, iż skutecznie złożyła pozwanej propozycję najmu.

W konsekwencji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz powoda dalszej kwoty 1.679,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 18.06.2018 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Powód złożył też wniosek ewentualny o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji powód wskazał, że umowa, którą zawarł poszkodowany z wynajmującym zobowiązywała poszkodowanego do zapłaty czynszu najmu. Najem rozpoczął się 05.03.2018 r. a zakończył się 16.03.2018 r. Powód wskazał, ze poszkodowany dokonał wyboru sposobu płatności należności za najem poprzez przelew wierzytelności przysługującej mu względem ubezpieczyciela. Umowa cesji została zawarta a poszkodowany zapłacił w ten sposób za najem pojazdu zastępczego. Taka forma zapłaty jest dozwolona. Z faktów tych wynikało zdaniem powoda, że poszkodowany poniósł koszty wynajęcia pojazdu zastępczego i uregulował należność wynikającą z zawartej umowy najmu. Ponadto powód podkreślił, ze zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie uznaje się, ze dopuszczalny jest przelew wierzytelności przyszłej. Nadto powód zauważył, że nielogicznym jest stanowisko Sądu Rejonowego, iż (...). udostępniła poszkodowanemu pojazd zastępczy bez odpłatności. W tej sytuacji powód wskazał, że stanowisko Sadu Rejonowego, iż powodowi nie przysługiwała legitymacja czynna do dochodzenia roszczenia objętego pozwem jest błędne. Nadto powód podniósł, że pozwany nie wykazał w toku postępowania , że proponowała poszkodowanemu bezgotówkowe wynajęcie pojazdu zastępczego a informacja zakładu ubezpieczeń nie miała charakteru oferty.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. W treści uzasadnienia pozwana podtrzymała prezentowaną wcześniej w toku postepowania argumentację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy nie podzielił wprawdzie w tej sprawie stanowiska wyrażonego przez Sąd Rejonowy, iż powodowi nie przysługiwała legitymacja czynna do dochodzenia roszczenia objętego pozwem, to jednak uznał za słuszną argumentację Sądu I instancji w pozostałym zakresie, co skutkowało oddaleniem apelacji.

Przede wszystkim wskazać należy, że materiał dowodowy zebrany w tej sprawie nie potwierdza stanowiska Sądu Rejonowego, iż powód nie wykazał w tej sprawie istnienia po jego stronie legitymacji czynnej do dochodzenia roszczenia, będącego przedmiotem pozwu.

Swoje uprawnienie do wystąpienia z powództwem strona powodowa opierała na fakcie nabycia od poszkodowanego wierzytelności przysługującej mu względem pozwanego.

Legitymacja procesowa jest jedną z przesłanek materialnych, czyli okoliczności stanowiących w świetle prawa materialnego warunki poszukiwania ochrony prawnej na drodze sądowej. Otóż, aby ochrona ta mogła być przez sąd udzielona, z żądaniem jej udzielenia musi wystąpić osoba uprawniona. Wykazanie legitymacji procesowej czynnej powinno mieć miejsce już w fazie składania pozwu i stanowić wstępny etap, pozwalający sądowi na rozważenie w dalszym zakresie zasadności roszczenia. Ponadto należy zauważyć, że zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie, zgodnie przyjmuje się, że legitymacja procesowa jest zawsze powiązana z normami prawa materialnego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony w chwili orzekania co do istoty sprawy i bierze tę przesłankę pod uwagę z urzędu, ma zatem obowiązek ustalić okoliczności, które stanowią o istnieniu tej legitymacji. Brak legitymacji procesowej zarówno czynnej jak i biernej prowadzić musi do wydania wyroku oddalającego powództwo.

Powód powołał się na fakt nabycia wierzytelności przysługującej poszkodowanemu w drodze umowy cesji.

Zgodnie z treścią art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią , chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie , zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności o zaległe odsetki. Na skutek przelewu wierzytelność cedenta przechodzi na cesjonariusza w takim stanie, w jakim dotychczas istniała. Zasadniczo cesja nie wpływa na kształt wierzytelności, zmienia się jedynie podmiot uprawniony do żądania świadczenia. Przejście takie może być albo następstwem umowy albo bezpośrednim skutkiem działania ustawy. Warunkiem skutecznego zawarcia umowy przelewu i rozporządzenia wierzytelnością jest to, aby była ona zindywidualizowana. Winien zostać określony stosunek prawny, z którego ona wynika. Ważne jest zatem wskazanie stron tego stosunku, świadczenia, jak również przedmiotu. Umowa cesji może być zawarta zasadniczo w dowolnej formie. Jedynie w przypadku, gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew zgodnie z treścią art. 511 k.c. powinien być również pismem stwierdzony.

W ocenie Sądu Okręgowego strona powodowa wykazała w tej sprawie, że nabyła wierzytelność będącą przedmiotem niniejszego postępowania. Zarówno umowa cesji zawarta przez (...)z poszkodowanym jak i umowa zawarta przez powoda z (...) – wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego – przeniosły bowiem cedowaną wierzytelność na cesjonariusza.

Roszczenie z tytułu najmu pojazdu zastępczego powstało już w dniu podpisania umowy najmu tj. 05.03.2018 r. W tym dniu poszkodowany zaciągnął bowiem zobowiązanie do uregulowania czynszu za wynajęty pojazd. Zobowiązanie to obciążało od tego momentu majątek poszkodowanego i stanowiło jego pasywa. W orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, że poszkodowany nabywa roszczenie względem ubezpieczyciela o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego dopiero w chwili ich rzeczywistego poniesienia (por. Uchwałą Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11) W oparciu o treść art. 361 § 2 k.c. przyjąć należy, że wydatki te można uznać za poniesione w momencie, kiedy powstaje wierzytelność wynajmującego wobec poszkodowanego o zapłatę czynszu najmu. Zobowiązanie to zaś obciąża najemcę od dnia zawarcia przez niego umowy z tą chwilą bowiem w skład jego majątku wchodzą pasywa związane z obowiązkiem uregulowania należności za najem. Stanowisko takie zostało wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2020 r. wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP 63/19. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy powołał się na treść art. 361 § 2 k.c. i wskazał, że z przepisu tego wynika, iż wraz z zaciągnięciem zobowiązania przez poszkodowanego w postaci obowiązku zapłaty czynszu najmu zastępczego całkowita wartość majątku poszkodowanego zmniejsza się o wartość długu. Szkoda powstaje zatem już w momencie zaciągnięcia zobowiązania a jej wysokość jest równa wartości długu. Nadto Sąd Najwyższy zauważył, że polskie prawo obligacyjne przewiduje różne sposoby wykonania zobowiązania. Jeżeli obie strony umowy najmu godzą się na inny sposób wykonania zobowiązania w miejsce realnej zapłaty, to nie może być to traktowane jako gorszy sposób wykonania zobowiązania. Dokonanie zatem przez poszkodowanego cesji wierzytelności przysługującej mu wobec sprawcy szkody nie wywołuje odmiennego skutku od zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego i z woli stron staje się taką zapłatą. Oznacza to, że w chwili zawarcia umowy przelewu pomiędzy poszkodowanym a (...) M. I. przysługiwała względem ubezpieczyciela wierzytelność o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego. Dalsza umowa zawarta przez (...) z powodem skutecznie przeniosła zatem tę wierzytelność na powoda.

Pomimo słuszności argumentów powoda w odniesieniu do przysługującej mu legitymacji czynnej apelacja podlegała oddaleniu.

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że w orzecznictwie sądowym wielokrotnie prezentowany był pogląd, że roszczenie o zwrot kosztów najmu pojazdu nie przysługuje zawsze i każdemu a o jego zasadności decydują okoliczności konkretnej sprawy. Potrzebę korzystania z pojazdu zastępczego przez poszkodowanego, wysokość kosztów z tego tytułu jak i niezbędny czas trwania najmu, zgodnie z treścią art. 6 k.c. powinien udowodnić powód (por. wyrok S.O. w Olsztynie z 15.02.2017 r., IX Ca 965/16). Zgodnie przyjmuje się też, że nie wszystkie wydatki pozostające w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym mogą być refundowane. Na ubezpieczycielu ciąży bowiem obowiązek zwrotu jedynie wydatków celowych i ekonomicznie uzasadnionych, pozwalających na wyeliminowanie negatywnych dla poszkodowanego następstw z zachowaniem rozsądnej proporcji między korzyścią poszkodowanego a obciążeniem ubezpieczyciela.

Przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej są: zaistnienie zdarzenia, z którym przepis prawny łączy odpowiedzialność odszkodowawczą, powstanie szkody oraz adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem i szkodą. W przypadku wystąpienia wymienionych przesłanek naprawienie szkody przez podmiot do tego zobowiązany, powinno polegać na przywróceniu w majątku poszkodowanego stanu rzeczy naruszonego zdarzeniem wyrządzającym szkodę, nie może przewyższać jednak wysokości faktycznie poniesionej szkody.

W kontekście powyższych ustaleń należy wskazać, że w toku niniejszego procesu powód powinien wykazać istnienie następujących przesłanek:

1. wystąpienie zdarzenia szkodowego,

2. istnienie związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem i szkodą,

3. fakt doznania szkody w określonej wysokości.

Pierwsza ze wskazanych wyżej okoliczności była między stronami bezsporna, nie było zatem potrzeby, aby powód w tym zakresie składał jakieś wnioski dowodowe.

Niewątpliwym jest również, że poszkodowany został obciążony przez (...) kwotą 2.819,16 zł z tytułu najmu pojazdu zastępczego.

Powód nie wykazał jednak, iżby szkoda w tej wysokości w całości pozostawała w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem ją powodującym.

Zgodnie z treścią art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Brzmienie tego przepisu opiera się na teorii przyczynowości adekwatnej, zgodnie z którą odpowiedzialność podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody ogranicza się do zwykłych następstw danej przyczyny. W związku z brzmieniem tego przepisu sąd winien najpierw zbadać, czy w ogóle pomiędzy kolejnymi faktami istnieją obiektywne powiązania w znaczeniu warunku sine qua non. O ile takie powiązania zostaną ustalone sąd bada, czy wspomniane powiązania można traktować jako „normalne” tj. typowe lub oczekiwane w zwykłej kolejności rzeczy. Ocena, czy skutek jest normalny, powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy i wynikać z zasad doświadczenia życiowego, a w razie potrzeby – z zasad wiedzy naukowej, specjalnej. Wobec tego zakład ubezpieczeń nie ma obowiązku ponoszenia kosztów wynajmu przez okres dłuższy niż czas potrzebny do dokonania naprawy ani w wysokości przekraczającej zwykły koszt najmu samochodu tej samej klasy, co pojazd uszkodzony. Podkreślić należy, że poszkodowany również winien swym działaniem zmierzać do minimalizacji doznanej szkody.

W tych okolicznościach sąd uznał, jak wskazano wyżej, że powoda w myśl art. 6 k.c. obciążał ciężar udowodnienia, że okres najmu i przyjęta stawka czynszu były uzasadnione.

Pozwany nie kwestionował zasadności wynajęcia pojazdu przez okres 12 dni. Wątpliwości budzi natomiast wysokość stawki czynszu najmu.

Poszkodowany nie wywiązał się bowiem z obowiązku minimalizacji szkody. Podkreślić trzeba, że nie wszystkie koszty i nie wszystkie wydatki pozostające w związku z wypadkiem komunikacyjnym mogą być refundowane w ramach ubezpieczenia OC. Po stronie poszkodowanego istnieje bowiem obowiązek zapobiegania szkodzie i zmniejszenia jej rozmiarów. Obowiązek ten wynika wprost z treści art. 354 § 2 k.c., art. 362 k.c. i art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Zgodnie z treścią ostatniego z wymienionych przepisów w razie zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem obowiązkowym, o którym mowa w art. 4 pkt 1-3 wymienionej ustawy, osoba w nim uczestnicząca jest obowiązana do zapobieżenia w miarę możliwości, zwiększeniu się szkody. W oparciu o tę regułę w orzecznictwie sądowym wskazuje się, że bierne oczekiwanie na zapłatę odszkodowania, powodujące dalsze szkody w postaci np. niszczenia samochodu, kosztów jego garażowania jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (wyrok SN z 01.09.1970, sygn. akt II CR 371/70). Podnosi się także, że poszkodowany powinien nawet w razie odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela, podejmować działania w celu realizacji naprawy pojazdu, celem zapobieżenia zwiększeniu szkody (por. wyrok SN z 22.11.2002 r., V CKN 1397/00, wyrok S.O. w Łodzi z 20.06.2017 r., XIII Ga 1185/16, , wyrok SN z 05.11.2004 r., II CK 494/03, wyrok S.O. w Łodzi z 25.05.2016 r., XIII Ga 1114/15). W orzecznictwie wskazuje się również, że wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego, przekraczające koszty zaproponowanego przez ubezpieczyciela skorzystania z takiego pojazdu są objęte odpowiedzialnością z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, jeżeli ich poniesienie było celowe i ekonomicznie uzasadnione (Uchwała Sądu Najwyższego z 24.8.2017 r. , sygn.. akt III CZP 20/17).

W niniejszej sprawie pozwany przedstawił poszkodowanemu ofertę wynajmu pojazdu zastępczego z uwzględnieniem stawki wynoszącej dla samochodów tej klasy co pojazd uszkodzony 95 zł brutto. Dokładna treść propozycji została przedstawiona poszkodowanemu po raz pierwszy we wiadomości e-mail z 20.02.2018 r a po raz drugi wraz z kalkulacją szkody na piśmie. Informacja przedstawiona przez pozwanego zawierała wszystkie istotne elementy, tj. proponowane pojazdy, wysokość stawek czynszu najmu oraz dane kontaktowe umożliwiające wynajęcie pojazdu za pośrednictwem zakładu ubezpieczeń (por. akta szkody). Poszkodowany odebrał kalkulację i podpisał się pod ofertą pozwanego w dniu 23.02.2018 r., a więc przed wynajęciem pojazdu od (...) Poszkodowany nie skorzystał z tej propozycji i wynajął pojazd zastępczy uzgadniając w umowie stawkę znacznie wyższą – w kwocie 234,94 zł. Jednocześnie w toku postępowania nie wykazano, iżby decyzja o wynajęciu pojazdu zastępczego z pominięciem oferty zakładu ubezpieczeń była uzasadniona jakimikolwiek racjonalnymi przesłankami. W toku rozprawy poszkodowany nie wyjaśnił z jakiej przyczyny nie skorzystał z tej propozycji. W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że poszkodowany miały możliwość wynajęcia pojazdu zastępczego przy zastosowaniu stawki najmu wynoszącej 95 zł brutto a decyzja o zawarciu umowy z (...) była nieracjonalna i ekonomicznie nieuzasadniona. Dokonując wyboru oferty droższej, poszkodowany zachował się nielojalnie i nie dochował obowiązku minimalizacji szkody. Skoro poszkodowany swoim działaniem sam spowodował wzrost wysokości szkody, to brak jest podstaw do obciążenia ubezpieczyciela obowiązkiem pokrycia niezasadnie poniesionego wydatku.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że powodowi przysługuje odszkodowanie obejmujące koszty wynajmu pojazdu zastępczego za 12 dni z uwzględnieniem stawki wynoszącej 95 zł brutto tj. w kwocie łącznej 1.140 zł. Sumę tę pozwany wypłacił poszkodowanemu.

Kierując się tą argumentacją Sąd Okręgowy w punkcie I. wyroku na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację.

O kosztach procesu w punkcie II. Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o treść art. 98 § 1 i 3 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Zasądzona kwota 450 zł stanowiła wynagrodzenie pełnomocnika powoda ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018 poz. 265 t.j.).

Eliza Grzybowska Elżbieta Kala Wojciech Wołoszyk