Pełny tekst orzeczenia

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2020 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi, II Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia B. L.

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2020 roku w Łodzi

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B.

przeciwko L. B. (1)

o zapłatę

oddala powództwo.

sygnatura akt II C 787/20

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 listopada 2019 roku (...) Spółka Akcyjna w B. domagała się zasądzenia na swoją rzecz od L. B. (1) kwoty 5.215,63 zł z umownymi odsetkami za opóźnienie równymi dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonymi od dnia 1 listopada 2019 roku do dnia zapłaty. Strona powodowa powołała się w pozwie na dysponowanie prawidłowo wypełnionym wekslem własnym pozwanym, wnosząc o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (pozew k. 4).

Po stwierdzeniu braku podstaw do wydania w tej sprawie nakazu zapłaty, sprawa została wpisana do repertorium C, a sprawa została skierowana na rozprawę.

Pozwany nie wniósł odpowiedzi na pozew, nie zajął żadnego stanowiska w sprawie. Zostały zatem spełnione przesłanki wydania wyroku zaocznego.

Sąd Rejonowy ustalił następujące fakty:

W dniu 17 września 2018 roku została zawarta umowy pożyczki, zgodnie z którą (...) Spółka Akcyjna w B. pożyczyła L. B. (2) kwotę 4.000 zł, ten zaś zobowiązał się do zwrotu pożyczki w 30 miesięcznych ratach. Opłaty i koszty pożyczki powodowały, że pożyczając kwotę 4.000 zł, pozwany zobowiązany była zapłacić kwotę 9060 zł i to przy przyjęciu założenia dokonywania wszystkich wpłat w terminie. Zgodnie z punktem 2.5 umowy wierzytelności pożyczkodawcy z tytułu umowy pokrywane są w ramach danej raty, rozpoczynając od rat zaległych najwcześniej, a następnie w ramach raty bieżącej, w następującej kolejności: a) kwota z tytułu pożyczki, b) odsetki umowny. (umowa k. 20 – 25).

Pozwany podpisał deklarację wekslową, zobowiązując się do zwrotu całego zadłużenia z tytułu pożyczki udzielonej przez (...) Spółkę Akcyjną w B., na podstawie umowy pożyczki gotówkowej numer (...) z dnia 17 września 2018 roku (deklaracja wekslowa wystawcy weksla k. 8).

W dniu 1 października 2019 roku strona powodowa sporządziła dokument wypowiedzenia umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla. Wskazała, że do zapłaty pozostaje kwota 6.095 zł (dokument wypowiedzenia umowy k. 6).

Powódka wypełniła z datą 18 września 2018 roku weksel własny pozwanego na kwotę 6.115,21 zł zł, płatny 3 października 2019 roku w B. (weksel – kopia k. 5, oryginał przechowywany w sekretariacie wydziału).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dokumentów.

Sąd Rejonowy wziął pod uwagę następujące argumenty:

Powództwo wywiedzione w tej sprawie podlegało oddaleniu, z dwóch konkurencyjnych przyczyn. Po pierwsze jako nieudowodnione co do wysokości, po drugie jako w znacznej części niezasadne merytorycznie.

Na wstępie należy jednak krótko wyjaśnić, że w sprawie nie został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, gdyż sąd akceptuje i podziela rozważania co do niedopuszczalności takiego procedowania w przypadku konsumentów, zawarte w wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 13 września 2018 roku, wydanym w sprawie C-176/17 w wyniku zadania pytania prejudycjalnego przez polski sąd, prowadzący sprawę o zapłatę właśnie z powództwa (...) S.A. Zgodnie z powoływanym wyrokiem, artykuł 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on przepisom krajowym takim jak te będące przedmiotem postępowania głównego, pozwalającym na wydanie nakazu zapłaty opartego na wekslu własnym, który stanowi gwarancję wierzytelności powstałej z umowy kredytu konsumenckiego, w sytuacji gdy sąd rozpoznający pozew o wydanie nakazu zapłaty nie jest uprawniony do zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, jeżeli sposób wykonania prawa do wniesienia zarzutów od takiego nakazu nie pozwala na zapewnienie przestrzegania praw, które konsument opiera na tej dyrektywie.

Przechodząc do pierwszej z przyczyn oddalenia powództwa należy wyjaśnić, że na skutek zaniechań dowodowych po stronie powoda sąd nie był w stanie zweryfikować twierdzeń powoda, sprowadzających się do tego, że powodowi należna jest obecnie kwota przez niego określona. Jak bowiem wynika z dokumentów sprawy (dochodzona kwota jest niższa od zobowiązania wynikającego z umowy), pozwany częściowo spłacił jego zobowiązanie. Nie sposób jednak zweryfikować, jaką kwotę powód otrzymał w wyniku wykonywania umowy przez pozwanego i ile z otrzymanych pieniędzy przeznaczył na zaspokojenie roszczenia głównego, a ile na narosłe odsetki i w jakiej wysokości, oraz które z odsetek zaspokoił. Nie sposób zatem sformułować wyroku zasądzającego powództwo, skoro nie wiadomo, jaka kwota jest obecnie należna powodowi, zarówno w zakresie należności głównej jak i odsetek.

Już powyższe rozważania wystarczały do oddalenia powództwa w całości. Należy jednak dać także wyraz drugiej z przyczyn oddalenia powództwa, wyrażającej się lichwiarskim charakterem działalności powoda. Trzeba tu jednak wskazać, że wyjaśniona poniżej alternatywna przyczyna oddalenia powództwa aktualna jest jedynie co niektórych elementów roszczenia powódki. Gdyby nie powyżej wskazane zaniechania dowodowe, uniemożliwiające wyliczenie aktualnego zadłużenia strony powodowej, powództwo w tej sprawie podlegałoby częściowemu uwzględnieniu.

Analizowana przez sąd umowa pożyczki zawiera klauzule, które są sprzeczne z przepisami prawa. Powódka dochodziła oprócz spłaty kapitału pożyczki wraz z odsetkami również dodatkowych kosztów w postaci opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł, prowizji w wysokości 3271 zł oraz kwoty 600 zł z tytułu „Twojego pakietu”.

Zgodnie z treścią przepisu art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Cytowany przepis jednoznacznie zakreśla granicę swobody umów wskazując, iż ta jest ograniczona w szczególności przepisami ustawy.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Pozwany nie miał rzeczywistego wpływu na treść postanowień umownych, w tym postanowienia o wynagrodzeniu prowizyjnym i regulującego opłatę za „Twój pakiet”. Postanowienia te zostały pozwanemu narzucone przez powódkę i kształtują prawa i obowiązki pozwanego jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a tym samym nie wiążą pozwanego.

Powódka poprzez zawarcie w umowie obowiązku uiszczenia wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za „Twój pakiet”, nie uwzględnia uregulowania art. 359 § 2 ¹ kc , w odniesieniu do odsetek za maksymalnych.

Powołany przepis reguluje ustawowy zakaz zastrzegania w czynnościach prawnych (umowach, w tym zawieranych z zastosowaniem wzorców umownych, a także w czynnościach jednostronnych i uchwałach) odsetek przekraczających wartość stanowiącą odsetki maksymalne, zdefiniowaną jako dwukrotność wysokości odsetek ustawowych.

Jego naruszenie oznacza sprzeczność czynności prawnej (postanowienia o odsetkach) z ustawą; nie powoduje jednak nieważności czynności prawnej, ale takie ograniczenie jej skutków, że dłużnik zobowiązany jest do zapłaty odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 ² KC; zob. art. 58 § 1 in fine KC). Ustawodawca w § 2 ³ artykułu 359 kc podkreśla jego imperatywny charakter oraz, co ważniejsze, zamieszcza klauzulę wymuszającą zastosowanie ustawowego zakazu zastrzegania nadmiernych odsetek niezależnie od dokonanego przez strony wyboru prawa właściwego.

Ustaleniu wynagrodzenia dla powódki za korzystanie przez konsumenta z kapitału służy instytucja odsetek umownych, których wysokość nie może przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych w stosunku rocznym.

Działalność powodowej spółki nastawiona jest na zysk i obciążona ryzkiem niewypłacalności pożyczkobiorców, jednak analogicznie jak w przypadku innych instytucji finansowych, jej działalność musi mieścić się w granicach przewidzianych przez obowiązujące przepisy.

Przykładowo – o czym stanowi art. 110 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe - bank może pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonywanych czynności bankowych oraz opłaty za wykonywanie innych czynności, to jednak należy zaznaczyć, iż przyznanie bankom znaczących uprawnień co do możliwości określania i egzekwowania stosownych opłat i prowizji nie oznacza, że jest to sfera pozostawiona uznaniowości banku. Opłaty i prowizje muszą mieć uzasadnienie ekonomiczne i nie mogą być określane w sposób dowolny. Uprawnienie banku do wynagrodzenia za określone czynności nie może bowiem zmierzać do przerzucenia na klientów kosztów funkcjonowania banku. /tak L.Mazur w: Prawo bankowe. Komentarz do art. 110 ustawy Prawo bankowe, opublikowany w programie komputerowym Legalis/

Powódka nie wskazała jakie względy ekonomiczne przemawiałyby za obciążaniem strony pozwanej dodatkowo kwotami 3271 zł i 600zł zł. W odniesieniu do prowizji w umowie brak jakichkolwiek odniesień w zakresie przyczyn jego ustalenia. W przypadku opłaty za „Twój pakiet” z treści pkt 15 umowy wynika, że w zmian za uiszczenie kwoty 600zł pozwanemu miały przysługiwać dodatkowe uprawienia polegające na możliwości odroczenia rat albo obniżenia ich wysokości a także skróceniu terminu postawienia pożyczki do dyspozycji pożyczkobiorcy oraz pakietu powiadomień. Analiza tego postanowienia pozwala jednak na stwierdzenie, że wynagrodzenie na taką możliwość było niewspółmiernie wysokie do korzyści płynącej z uprawnienia pożyczkobiorcy. Poza tym, że opłata była naliczana niezależnie od tego czy pożyczkobiorca skorzystał z tego uprawnienia (o czym mowa w ostatnim zdaniu pkt 15 umowy), to z treści umowy wynika, że termin spłaty pożyczki mógł ulec przedłużeniu tylko o 2 miesiące (w przypadku odroczenia spłaty rat) albo o 4 miesiące (w przypadku obniżenia raty), przy czym w obu wypadkach pozwany i tak był zobowiązany do spłaty całej wynikającej z umowy kwoty.

W ocenie sądu nie ulega żadnej wątpliwości, iż sporne postanowienia nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom z pozwanym, który nie miał żadnego wpływu na ich treść, zostały one bowiem narzucone w ramach stosowanego przez powódkę wzorca umowy. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika bowiem, aby pozwany zawierając z powódką umowę w oparciu o przedmiotowy wzorzec umowy miał rzeczywisty wpływ na kształtowanie treści tej umowy i aby treść ta w zakresie wysokości i sposobu ustalania powyższych kwot podlegała indywidualnym negocjacjom między stronami. Zdaniem Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy nie może w żadnym wypadku świadczyć to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania tych kwot, pozwany wyraził zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę pożyczki. Również możliwość zapoznania się przez pozwanego z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia przez niego wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, także nie świadczy jeszcze o tym, że postanowienia te zostały uzgodnione z pozwanym indywidualnie. Wskazać przy tym należy, iż ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 1 § 4 k.c.), a zatem w niniejszej sprawie ciężar ten spoczywał na powódce, która jednakże, w ocenie sądu, obowiązkowi temu nie sprostała.

Z przedłożonej umowy wynika, że na całkowity koszt pożyczki składał się kapitał w kwocie 4.000 zł, 129 zł opłaty przygotowawczej, odsetki umowne, 600 zł opłaty za przyznanie pożyczkobiorcy (...) i 3.271 zł prowizji. Wskazać należy, że tak określona opłata prowizyjna i opłata za przyznanie (...) zdecydowanie przekraczała kwotę udzielonej pożyczki. Tym samym uznać należy, że kwestionowane warunki umowy pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami i naruszają interes pozwane, stanowiąc próbę obejścia przepisu o odsetkach maksymalnych. Odsetki, obok prowizji za udzielenie pożyczki, stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Te ostatnie powinny zostać przy tym określone w wysokości rzeczywiście ponoszonej przez pożyczkodawcę tak, aby nie stanowiły ukrytego źródła zysku.

W ocenie sądu, opłaty pobierane przez powódkę przy udzieleniu pożyczki stanowią w rzeczywistości dodatkowe, nadmiernie wygórowane w stosunku do wysokości kapitału, wynagrodzenie powódki, które ponosi konsument. Powódka, jako podmiot profesjonalny, trudniący się na szeroką skalę udzielaniem pożyczek, wykorzystała zaufanie pozwanego i ustaliła tak wysokie wynagrodzenie za sam fakt udzielenia pożyczki, pomimo, iż dostatecznym przysporzeniem dla powódki winny być środki pochodzące z oprocentowania udzielonych pozwanemu środków. Nie sposób więc przyjąć, że strona pozwana wyraziła zgodę na dodatkowe wynagrodzenie powódki. Przedłożona do akt umowa zawarta z wierzycielem została wprawdzie przez pozwaną podpisana, jednakże koszty te, których poniesienie przez pozwaną stanowiło warunek niezbędny do zawarcia umowy pożyczki, doprowadziło do obciążenia jej, jako konsumenta, dodatkowymi sankcjami, które, chcąc otrzymać pożyczkę, musiała zaakceptować. Z tego względu brak jest podstaw do przyjęcia, że strona pozwana godziła się z takimi, obiektywnie rażąco niekorzystnymi dla niej, warunkami umowy. Ich ocena w świetle warunków umowy pożyczki prowadzi do wniosku, iż naruszają klauzulę dobrych obyczajów. Zaznaczyć należy, że Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stale zwraca uwagę na generowanie dodatkowych kosztów stosowane przez podmioty udzielające pożyczek, gdyż koszty te nie odzwierciedlają faktycznie poniesionych kosztów obsługi pożyczki.

Wedle orzecznictwa Sądu Najwyższego, "rażące naruszenie interesów konsumenta" w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast "działanie wbrew dobrym obyczajom" w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Obie wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, (...) 2005, nr 11, s. 13).

Postanowienia obejmujące prowizję i (...), stanowią zatem w ocenie sądu niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w treści art. 385 1 § 1 k.c. Zostały one bowiem określone na zawyżonym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia, poziomie. Opłaty te zostały ustalone niezależnie od faktycznie poniesionych wydatków, przez co dochodzi do braku ekwiwalentności świadczeń stron umowy pożyczki i skutkuje bezpodstawnym wzbogaceniem się strony powodowej. Wprowadzenie przez powódkę opłat w wysokości wskazanej w umowie godziło w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący naruszało interes pozwanej jako konsumenta.

Uwzględniając powyższe rozważania, wobec niezapłacenia przez pozwaną części wymagalnych rat, powódka miała roszczenie jedynie o zapłatę kwot stanowiących sumę niespłaconych rat pożyczki oraz umownych odsetek naliczonych od daty wymagalności poszczególnych rat. Uzasadnione roszczenie powódki obejmowało również opłatę przygotowawczą w kwocie 129 zł. Sąd nie zakwestionował prawa powódki do pobrania opłaty przygotowawczej, albowiem takie opłaty są standardowo pobierane za wykonanie czynności związanych z udzieleniem pożyczki, a opłata ta nie była wygórowana. Ponieważ jednak z przyczyn podanych w początkowej części uzasadnienia, wyliczenie roszczenia powódki było niemożliwe na skutek zaniechań strony powodowej, powództwo zostało oddalone w całości.

Z powyżej przytoczonych przyczyn orzeczono jak w sentencji.