Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I Ns 67/19

POSTANOWIENIE

Dnia 28 września 2020 r.

Sąd Rejonowy w Szczytnie, I Wydział Cywilny,

w składzie następującym:

Przewodniczący:

asesor sądowy Marcin Borodziuk

Protokolant:

sekr. sąd. Agnieszka Grabowska

po rozpoznaniu w dniu 02 września 2020 r. w Szczytnie na rozprawie

sprawy z wniosku A. B.

z udziałem A. N. i W. R.

o stwierdzenie nabycia spadku

I.  stwierdza, że spadek po I. R., córce L. i K., zmarłej w dniu 20 maja 2018 roku w S., ostatnio stale zamieszkałej w P., na podstawie ustawy nabyły z dobrodziejstwem inwentarza córki jej i K., A. B., W. R. i A. N., po 1/3 części każda z nich;

II.  zasądza od uczestniczki W. R. na rzecz wnioskodawczyni A. B. kwotę 50 (pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

III.  przyznaje adw. A. W. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Szczytnie, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej uczestniczce W. R., kwotę 442,80 (czterysta czterdzieści dwa 80/100) złotych, w tym 82,80 (osiemdziesiąt dwa 80/100) złotych tytułem podatku od towarów i usług;

IV.  odstępuje od ściągnięcia od wnioskodawczyni i uczestniczki A. N. wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Szczytnie.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

(...)

- (...) (...)

3.  (...)

S.,(...)

Sygn. akt I Ns 67/19

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 28 września 2020 r.

Wnioskodawczyni A. B. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po I. R., zmarłej w dniu 20 maja 2018 r. w S., ostatnio stale zamieszkałej w S..

W uzasadnieniu swego wniosku wskazała, że spadkodawczyni, która była jej matką, sporządziła testament.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka W. R. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku na jej rzecz. Zakwestionowała ważność ostatniego z trzech testamentów sporządzonych przez jej matkę, odwołującego poprzednie testamenty - jako sporządzonego w stanie wyłączającym świadome i swobodne wyrażenie woli, z uwagi na chorobę i wpływ innych osób.

Uczestniczka A. N., wspólnie z wnioskodawczynią, w piśmie z dnia 26 maja 2019 r. (k. 29), wniosły o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.

Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia:

I. R., urodzona (...) w B., córka K. i L., zmarła w dniu 20 maja 2018 r. w S..

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu, k. 4)

Spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową. Miała trzy córki, A. B., A. N. i W. R.. Innych dzieci, w tym pozamałżeńskich lub przysposobionych, nie miała.

(dowód: odpis skrócony aktu małżeństwa A. N., k. 6, odpisy aktów stanu cywilnego A. B. i W. R., k. 73, zapewnienie spadkowe, protokół rozprawy z 30 maja 2019 r., 00:04:58-00:16:48)

Po śmierci swojego męża I. R. przeszła zaburzenia depresyjne reaktywne, w związku z czym leczyła się u lekarza psychiatry J. A..

(dowód: zeznania świadka J. A., protokół rozprawy z 06 listopada 2020 r., 00:08:15-00:55:28, opinia sądowo-psychiatryczna k. 153-162, opinia uzupełniająca, k. 209-213)

I. R. w dniu 28 marca 2017 roku w S., w kancelarii notarialnej przed notariuszem M. H., sporządziła testament, na mocy którego do całości spadku powołała swoją córkę W. R..

(dowód: testament z 28.03.2017 r., k. 48-49)

W dniu 22 sierpnia 2017 r. I. R., przed tym samym notariuszem w S., sporządziła testament, w którym ponownie do całości spadku powołała córkę W. R., dokonując wydziedziczenia A. B. i A. N..

(dowód: testament z 22.08.2017 r., k. 46-47v)

I. R. w dniu 10 kwietnia 2018 r. w kancelarii notarialnej w S., sporządziła przed notariuszem M. H. testament. W jego treści odwołała wszelkie wcześniejsze dyspozycje na wypadek śmierci, dodając że jej wolą pozostaje powołanie do całego spadku osób uprawnionych zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, zaś osobom uprzednio wydziedziczonym przebaczyła.

(dowód: testament z 10.04.2018 r., k. 44-45)

Nikt nie składał oświadczenia o odrzuceniu spadku po C. O., synu S. i R.. Nikt też nie zawierał z nim za jego życia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Nie toczyło się postępowanie o uznanie któregokolwiek ze spadkobierców za niegodnego dziedziczenia. Spadkodawca C. O. nie sporządził testamentu.

(dowód: zapewnienie spadkowe, protokół rozprawy z 30 maja 2019 r., 00:04:58-00:16:48)

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane akty stanu cywilnego, które stanowiły dokumenty urzędowe w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. Ich moc dowodowa nie budziła przy tym wątpliwości Sądu, zważywszy na to, że zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Sąd oparł się także na zapewnieniu spadkowym złożonym przez wnioskodawczynię i uczestniczki, którego wiarygodność w kwestiach niespornych nie budziła wątpliwości. W oparciu o zapewnienie spadkowe ustalono przede wszystkim, że spadkodawczyni nie miała innych dzieci, niż osoby wskazane we wniosku, że nie sporządziła innych testamentów niż te które zostały złożone do akt sprawy, oraz że nikt z uprawnionych do dziedziczenia nie składał oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku.

Sąd w całości dał wiarę świadkom M. H., J. A. i E. R., jako osobom nieznającym rodziny spadkodawczyni osobiście, a jedynie mającym z nią styczność w ramach wykonywanych obowiązków zawodowych. Żadna z tych osób nie miała interesu w zeznaniu nieprawdy na niekorzyść któregokolwiek z uczestników postępowania, a przy tym byli to świadkowie wykonujący zawody zaufania publicznego. Ich prawdomówność w ocenie Sądu nie budzi zatem najmniejszych wątpliwości.

Należało się także oprzeć na zeznaniach M. D., z których wynika, że w dniu 10 kwietnia 2018 r. zawoziła spadkodawczynię do lekarza, oraz że w okresie przed śmiercią I. R. nic nie wskazywało na zmiany w zachowaniu spadkodawczyni względem lat wcześniejszych.

Zeznania powyższych świadków pozwoliły nie tyle na ustalenie faktów pozytywnych w sprawie, co wykluczyły przyjęcie twierdzeń uczestniczki W. R., jakoby testament z dnia 10 kwietnia 2018 r. miał zostać sporządzony w stanie wyłączającym świadome i swobodne wyrażenie woli.

W tym zakresie Sąd oparł się także na dowodzie z opinii biegłego z zakresu psychiatrii M. P., z której jednoznacznie wynika przebycie przez spadkodawczynię epizodu depresyjnego związanego ze śmiercią męża, co nie pozwala jednak na podważenie tego, że spadkodawczyni swoim majątkiem rozporządziła w sposób w pełni świadomy. Opinia ta jest jasna, fachowa, obszerna, a jej wnioski jako logiczne w pełni zasługują na podzielenie. Wszelkie zarzuty podniesione przez uczestniczkę W. R., zostały obalone przez biegłego w opinii uzupełniającej, której wnioski Sąd w całości podziela.

Wyjaśnienie podstawy prawnej postanowienia:

Zgodnie z art. 926. § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

Uczestniczka twierdziła, że dziedziczenie powinno nastąpić na podstawie testamentu spadkodawczyni z 22 sierpnia 2017 r., kwestionując ważność testamentu odwołującego rozrządzenia na wypadek śmierci, z dnia 10 kwietnia 2018 r.

Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Spadkodawczyni znajdowała się w stanie umożliwiającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jej świadomość nie była w najmniejszym stopniu zaburzona, co jasno wynika z opinii sądowo-psychiatrycznej sporządzonej na potrzeby niniejszej sprawy. Spadkodawczyni przechodziła depresję związaną z utratą męża, co w żadnym stopniu nie zaburzyło u niej rozsądnej oceny sytuacji i możności powzięcia decyzji woli. Także zeznania J. A., lekarza psychiatry, u którego leczyła się w okresie zbliżonym do daty sporządzenia testamentów, nie pozwalają na przyjęcie, żeby cierpiała na jakiekolwiek inne schorzenia natury psychicznej.

Karkołomne jest twierdzenie W. R. o tym, że jej matka miała znajdować się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli w dniu 10 kwietnia 2018 r., a nie była w takim stanie sporządzając poprzednie testamenty, w tym w sierpniu 2017 r. Uczestniczka w omawianym zakresie nie przedstawiła jakichkolwiek dowodów, które przemawiałyby za przyjęciem, że między tymi dwiema datami stan zdrowia spadkodawczyni, czy jej szerzej ujmowana sytuacja życiowa, uległa jakiejkolwiek istotnej zmianie.

Podnieść należy, że gdyby w ślad za uczestniczką W. R. przyjąć, że spadkodawczyni znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli w dniu 10 kwietnia 2018 r., to z uwagi na nieznaczną rozpiętość czasową (trzy testamenty na przestrzeni jednego roku), wątpliwa byłaby możliwość uznania poprzednich testamentów za ważne. Ta konstatacja również prowadziłaby do stwierdzenia porządku dziedziczenia na podstawie ustawy.

Choć biegły sądowy z zakresu psychiatrii miał się wypowiedzieć przede wszystkim o stanie świadomości spadkodawczyni, Sąd przyjmuje jako własne także jego wnioski co do swobody testowania, w zakresie w jakim biegły stwierdził, że ostatni testament opiniowanej nie był radykalny w treści, nie eliminował żadnej z córek z uzyskania spadku. Z treści testamentu z 10 kwietnia 2018 r. wyprowadziłaby je każda rozsądna osoba.

Gdyby spadkodawczyni miała sporządzać testament pod wpływem którejkolwiek z córek, byłby to testament rozporządzający majątkiem na jej rzecz, jak w przypadku dwóch pierwszych testamentów sporządzonych przez spadkodawczynię, dysponujących majątkiem na rzecz W. R..

Żaden z dowodów przeprowadzonych w toku niniejszego postępowania nie przemawia za uznaniem, że spadkodawczyni, sporządzając testament z 10 kwietnia 2018 r., była pod presją jakichkolwiek osób. Jednocześnie przeczą temu zeznania notariusza M. H., który, jak wynika z jego zeznań, w swej praktyce zawodowej wyprasza osoby trzecie przy sporządzaniu testamentów i upewnia się co do rzeczywistego charakteru deklaracji spadkodawcy. Był to notariusz, przed którym zostały sporządzone wszystkie trzy testamenty. Gdyby, jak deklaruje to uczestniczka W. R., spadkodawczyni była pod presją pozostałych córek, to doświadczenie życiowe wskazuje, że sporządziłaby testament w innej kancelarii notarialnej niż ta, w której rozporządziła uprzednio spadkiem na ich niekorzyść. Notariusz nie wskazał przy tym na istnienie jakichkolwiek trudności, czy występowanie na przestrzeni czasu różnic w logicznym kontakcie ze spadkodawczynią.

Zgodnie z art. 946 k.c. odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Stosownie zaś do art. 947 k.c., jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Testamentem z dnia 10 kwietnia 2018 r. I. R. nie powołała nikogo do dziedziczenia, a zatem ma on tylko ten skutek, że wcześniejsze testamenty należy uznać za niebyłe. W tej sytuacji zastosowanie znajduje ustawowy porządek dziedziczenia.

Stosownie do art. 931 § 1 k.c., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Według § 2 tego ostatniego przepisu, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Według art. 925 k.c. spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Wnioskodawczyni i uczestniczki w terminie 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy nie składały oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku, w związku z czym nabycie przez nie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w pkt I postanowienia.

W pkt II Sąd zasądził od W. R. kwotę 50 złotych na rzecz wnioskodawczyni, która taką kwotę poniosła tytułem opłaty od wniosku. Rozstrzygnięcie w tym zakresie wynika wprost z treści art. 520 § 3 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, Sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika.

W pkt III Sąd przyznał adw. A. W. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Szczytnie kwotę 442,80 złotych tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej uczestniczce W. R. z urzędu (§ 12 pkt 2 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, Dz.U.2019.18 t.j. z dnia 2019.01.04).

W pkt IV Sąd na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych odstąpił od obciążania wnioskodawczyni i uczestniczki kosztami sądowymi nieuiszczonymi przez W. R.. W żaden sposób nie przyczyniły się bowiem do ich wyłożenia przez Skarb Państwa, a ich stanowisko w sprawie zasługiwało na uwzględnienie. Nie powinny zatem ponosić kosztów sądowych spowodowanych przez tę z uczestniczek, której wnioski zostały oddalone w całości.

Sygn. akt I Ns 67/19

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...) W. R.;

3.  (...)

S., (...)