Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2020 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca: SSR Emilia Racięcka

Protokolant: stażysta Agata Wójciak

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2020 roku w Łodzi

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko K. K.

o zapłatę:

1.  oddala powództwo;

2.  nie obciąża pozwanej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu powodowi.

Sygn. akt I C 1684/19

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 lutego 2019 roku wniesionym w elektronicznym postępowaniu upominawczym powód Bank (...) S.A. z siedzibą w W., reprezentowany przez upoważnionego pracownika, wniósł o zasądzenie od pozwanej K. K. kwoty 2.741,81 złotych tytułem zwrotu kwoty zadłużenia w ramach odnawialnej linii na rachunku bankowym wraz z odsetkami umownymi w wysokości 12,60% rocznie, ale nie więcej niż w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od 18 lutego 2019 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powód przyznał pozwanej limit kredytowy w kwocie 3.000 zł w ramach umowy rachunku bankowego. Pozwana zaprzestała dokonywać wymaganych płatności umownych, co spowodowało wygaśnięcie umowy limitu z dniem 17 listopada 2017 roku. Roszczenie stało się w całości wymagalne w dniu 15 marca 2018 roku na skutek upływu okresu wypowiedzenia. Na dochodzoną kwotę składa się kapitał w wysokości 2.147,58 zł oraz odsetki naliczone do dnia 17 lutego 2019 roku w wysokości 432,12 zł.

/pozew k. 2-4/

Postanowieniem Referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie przekazano sprawę do tutejszego Sądu z uwagi na brak podstaw do wydania nakazu zapłaty.

/postanowienie k. 5/

Pismem z dnia 5 kwietnia 2019 roku powód uzupełnił braki formalne pozwu. Wskazał jednocześnie, iż w zakresie dochodzonej należności jest następcą prawnym Banku (...) S.A. z siedzibą w K..

/pismo powoda k. 9/

W dniu 12 lipca 2019 roku tutejszy Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

/nakaz zapłaty k. 50/

Pozwana K. K. wniosła sprzeciw w dniu 25 września 2019 roku wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu na jego wniesienie. Pozwana przyznała, że posiadała zadłużenie w Banku (...), które następnie zostało przejęte przez powoda. Wskazała na swoją trudną sytuację zdrowotną i majątkową.

/sprzeciw k. 60/

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2019 roku przywrócono pozwanej termin do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty.

/postanowienie k. 72/

W odpowiedzi na sprzeciw z dnia 18 grudnia 2019 roku powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Wskazał, że pozwana od maja 2017 roku zaprzestała zasilać swój rachunek bankowy (uprzednio zajęty przez komornika).

W piśmie z dnia 14 kwietnia 2020 roku swój udział w sprawie po stronie powoda zgłosił profesjonalny pełnomocnik w osobie adwokata. Działając w imieniu powoda poparł w całości powództwo i wniósł o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Powód wskazał, że pozwana została poinformowana zgodnie z art. 75c ustawy Prawo bankowe, iż w terminie 14 dni roboczych od daty doręczenia wezwania może złożyć wniosek o restrukturyzację zadłużenia.

/pisma powoda k. 75, 92/

W pismach z dnia 30 grudnia 2019 roku i 22 kwietnia 2020 roku pozwana wskazała, że pozwany na poczet zadłużenia zajął całą jej emeryturę w kwocie 852,42 zł, nie pozostawiając jej żadnych środków do życia.

/pisma powódki k. 80-81, 99-100/

Do zamknięcia rozprawy strony pozostały przy swoich stanowiskach. Pozwana podniosła, że nie wie, z czego wynika dochodzona kwota.

/protokół rozprawy k. 108/

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

W dniu 18 września 1998 roku K. K. zawarła z Bankiem (...) S.A. umowę o kredyt odnawialny w kwocie 3.000 zł na czas nieokreślony w formie odnawialnej linii z możliwością wielokrotnego zadłużania się i spłaty przyznanego limitu. Limit jest ewidencjonowany na rachunku nr (...). Pozwana posiadała w banku także rachunek bankowy o nr (...) otwarty w dniu 30 lipca 1998 roku

/bezsporne, wniosek o limit kredytowy k. 26, wniosek o otwarcie rachunku bankowego k. 27, zeznania pozwanej k. 108/

Bank (...) S.A. jest następcą prawnym Banku (...) S.A. Na mocy planu podziału z dnia 15 listopada 2006 roku Bank (...) S.A. przejął część majątku Banku (...) S.A. Zgodnie z częścią II pkt 2.2.1. planu przypadły mu prawa, obowiązki, należności i zobowiązania wobec klientów detalicznych (w tym osób fizycznych) na następujących zasadach: w odniesieniu do klientów, którzy posiadali rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe lub rachunek bieżący prowadzony w (...) S.A. przypadają prawa, obowiązki, należności i zobowiązania ze wszystkich umów tych klientów zawartych z (...) S.A.

/plan podziału k. 18-25/

Zgodnie z § 27 Regulaminu rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych Banku (...) S.A. posiadaczowi rachunku na jego wniosek może być przyznany limit w saldzie debetowym. Limit przyznawany jest na czas nieokreślony z możliwością jego wypowiedzenia w każdym czasie z zachowaniem przepisów § 28, § 29 i § 36. Od kwoty wykorzystanego limitu w saldzie debetowym Bank pobiera odsetki według stawki zmiennej. W przypadku braku środków na rachunku niespłacone odsetki powiększają kwotę zadłużenia. Każda wpłata na rachunek zmniejsza lub likwiduje zadłużenie. Bank zastrzega sobie prawo pokrywania zadłużenia niespłaconego w umownym terminie ze środków na rachunkach posiadacza prowadzonych w Banku, bez jego odrębnej dyspozycji z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi płatnościami za wyjątkiem tytułów wykonawczych.

W § 28 Regulaminu wskazane zostały okoliczności, w których Bank może dokonać wypowiedzenia przyznanego limitu w saldzie debetowym.

/regulamin rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych k. 43/

K. K. korzystała z przyznanego limitu kredytowego. Debet na rachunku istniał już w 2001 roku. W kwietniu 2017 roku z rachunku pozwanej została pobrana przez Bank (...) kwota 852,42 zł, która stanowiła całą emeryturę wypłacona pozwanej przez ZUS. Pozwana nie ma żadnych innych źródeł dochodu. W kwietniu trzykrotnie zjawiła się w placówce banku, aby prosić o ugodę. K. K. poinformowała ZUS o zmianie rachunku i od maja 2017 roku zaprzestała zasilać swój rachunek bankowy w banku powoda.

/zeznania pozwanej k. 108, saldo rachunku k. 106, 107 /

Pismem datowanym na dzień 21 listopada 2017 roku Bank (...) zawiadomił pozwaną o utrzymującym się na rachunku zadłużeniu przeterminowanym w kwocie 2.410,52 zł i wezwał do uregulowania należności w terminie 14 dni roboczych od otrzymania pisma. Poinformował pozwaną o prawie złożenia wniosku o restrukturyzację zadłużenia zgodnie z art. 75c ust. 2 ustawy Prawo bankowe.

Pismem datowanym na dzień 27 grudnia 2017 roku Bank (...) wysłał do pozwanej wypowiedzenie umowy rachunku bankowego uzasadniając swoją decyzję brakiem spłaty zadłużenia przeterminowanego oraz negatywną oceną ryzyka kredytowego. Okres wypowiedzenia wynosił 2 miesiące od daty otrzymania pisma. Powód poinformował pozwaną, że kwota zadłużenia przeterminowanego wynosi 2.441,16 zł. Pismo zostało odebrane osobiście przez pozwaną w dniu 15 stycznia 2018 roku.

Pismem datowanym na dzień 11 lipca 2018 roku Bank (...) wysłał pozwanej ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty wskazując na saldo zadłużenia w kwocie 2.610,16 zł.

/wezwanie k. 28, wypowiedzenie k. 30, dowód doręczenia k. 31, ostateczne wezwanie przedsądowe k. 32/

W dniu 2 kwietnia 2019 roku wystawiony został wyciąg z ksiąg bankowych nr (...), w którym stwierdzono, że wierzytelność Banku wobec K. K. na dzień jego sporządzenia wynosi 2.780,10 złotych, w tym kwota 2.147,58 zł należności głównej, kwota 470,41 zł należności odsetkowych i 162,11 zł należnych opłat i prowizji.

/wyciąg z ksiąg bankowych k. 10/

Sąd dokonał ustaleń faktycznych na podstawie powołanych wyżej dowodów, w tym: zgromadzonych w sprawie dokumentów związanych z zawartą umową i jej wypowiedzeniem oraz zeznań pozwanej.

W toku sprawy pozwana nie kwestionowała faktu zawarcia umowy o rachunek bankowy oraz umowy o limit kredytowy do wysokości 3.000 zł. Nie zaprzeczyła również, że przyznaniu jej limitu korzystała z niego i w 2001 roku istniało już zadłużenie na rachunku prowadzonym do jego obsługi. Nie kwestionowała faktu przejścia jej wierzytelności na powoda jako następcy prawnego Banku (...) S.A. Nie został również podważony fakt, że pozwana otrzymywała z banku korespondencję. Na potwierdzeniach odbioru widnieje podpis pozwanej, miała ona wiedzę o treści pism, jak również wskazała, że odwiedzała kilkukrotnie placówkę banku w celu wyjaśnienia sytuacji.

Na rozprawie pozwana stwierdziła jednak, że nie wie skąd wynika aktualnie dochodzona przez powoda kwota i w jej ocenie zadłużenie przez tyle lat zostało spłacone. W przypadku takiego jednoznacznego stanowiska procesowego pozwanej to na powodzie ciążył obowiązek udowodnienia wysokości dochodzonej kwoty, który powinien wykazać ją wnosząc stosowne środki dowodowe. Zgodnie bowiem z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodu, normowaną w art. 6 k.c., który głosi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, Tymczasem z załączonych przez powoda dokumentów nie da się jednoznacznie ustalić na jakich warunkach umowa o limit kredytowy została zawarta, jak również kiedy i w jakiej wysokości następowały wypłaty i spłaty. Powód powinien zająć stanowisko, z jakiego tytułu została pobrana przez niego kwota 852,42 zł z rachunku powódki w kwietniu 2017 roku – jeszcze przed wypowiedzeniem umowy o limit kredytowy. Nadto winien przedstawić historię operacji na rachunku, z której wynikałoby, jaki był stan zadłużenia pozwanej na przestrzeni czasu, czy następowały spłaty tego zadłużenia i ponowne korzystanie z salda debetowego. Dowody te nie zostały załączone. Powód nie wyjaśnił również, czy regulaminy (...) S.A. zostały zastąpione przez analogiczne wewnętrzne akty sporządzone przez Bank (...). Nie załączył również żadnych tabeli opłat i prowizji, z których wynikałaby wysokość odsetek pobieranych od zadłużenia pozwanej.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Strony w sprawie niniejszej związane były umową o kredyt rewolwingowy (odnawialny), który charakteryzuje się tym, że kredytobiorca może korzystać z kredytu określonego przez limit w miarę swojego zapotrzebowania, jak również likwidować dotychczasowe zadłużenie, bez konieczności podpisywania dodatkowych umów. Umowa ta polega na określeniu górnej granicy, do której klient może się zadłużyć w okresie jej obowiązywania. W praktyce do skorzystania z kapitału może w ogóle nie dojść lub też kwota faktycznego zadłużenia może nie osiągnąć limitu określonego w umowie. Świadczenie pieniężne może być zaś wypłacane w kilku transzach.

W sprawie niniejszej strony określiły limit kredytowy do kwoty 3.000 zł. Pozwana rozpoczęła korzystać z tego kredytu najpóźniej w 2001 roku. Przez kolejne lata spłacała zadłużenie, jednakże - z uwagi na nieprzedstawienie przez powoda dowodów na tą okoliczność - Sąd nie był w stanie określić w jakiej wysokości spłata została dokonana. Bezsporne między stronami było, iż w kwietniu 2017 roku Bank pobrał z rachunku pozwanej kwotę 852,42 zł na zaspokojenie swoich roszczeń. Zgodnie z § 27 Regulaminu rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych Banku (...) S.A. bank zastrzegł sobie „prawo pokrywania zadłużenia niespłaconego w umownym terminie ze środków na rachunkach posiadacza prowadzonych w Banku, bez jego odrębnej dyspozycji z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi płatnościami za wyjątkiem tytułów wykonawczych”. Powód nie wyjaśnił jednak, dlaczego uznał dług pozwanej za „zadłużenie niespłacone w umownym terminie” jeszcze przed upływem terminu wypowiedzenia, które nastąpiło 15 marca 2018 roku (pismo z wypowiedzeniem zostało wysłane 27 grudnia 2017 roku, a odebrane przez pozwaną w dniu 15 stycznia 2018 roku). Co więcej, w wezwaniu do zapłaty z dnia 21 listopada 2017 roku – a więc również przed wypowiedzeniem umowy – powód poinformował pozwaną, że zadłużenie przeterminowane na dzień sporządzenia pisma wynosi 2.410,52 zł. Oznacza to, że Bank traktował całą sumę zadłużenia jako wymagalną. Nie wskazano jednakże podstawy prawnej do takiego postępowania. Budzi to tym większe wątpliwości, że „zadłużenie przeterminowane” według słownika z § 2 pkt 11 b Regulaminu oznacza, „saldo ujemne rachunku spowodowane wypłatą kwot przewyższających kwotę przyznanego limitu w saldzie debetowym”. Jeżeli limit debetowy wynosił w sprawie 3.000 zł powstaje pytanie, dlaczego Bank pobrał nie tylko kwotę przekraczają limit, lecz kwotę wyższą. Aczkolwiek Regulamin Banku przewidywał, że każda wpłata na rachunek zmniejsza lub likwiduje zadłużenie, to jednak z przedstawionych dowodów nie wynika, że pozwana była zobowiązana do wpłacania na rachunek pewnej minimalnej kwoty zadłużenia w terminach określonych. Spłata zadłużenia była zatem jedynie prawem pozwanej, nie zaś jej obowiązkiem, który mógł być egzekwowany przez Bank na drodze sądowej.

W przypadku umów o limit odnawialny strony mogą przewidzieć, że kredytobiorca będzie zobowiązany do spłat minimalnych uiszczanych w określonym terminie i wysokości, zaś dopiero wypowiedzenie spowoduje postawienie całego jego roszczenia w stan natychmiastowej wymagalności. W takiej sytuacji terminy wymagalności poszczególnych części zobowiązania mogą być różne. Wypowiedzenie umowy nie powoduje przy tym przerwania biegu przedawnienia wcześniejszych części roszczenia, które uzyskały już przymiot wymagalności. Wśród okoliczności przerywających bieg przedawnienia z art. 123 § 1 k.c. nie znajduje się taka sytuacja, w której dochodzi do wypowiedzenia umowy. W przedmiotowej sprawie pozwania do momentu wypowiedzenia umowy była zobowiązana uiszczać jedynie naliczone kwoty odsetek od pobranego kapitału, nie musiała natomiast zwracać kapitału.

Data wymagalności roszczenia ma istotne znaczenia dla możliwości jego dochodzenia (w kontekście przedawnienia), jak i w kwestii naliczania odsetek. W orzecznictwie i doktrynie mianem wymagalności oznacza się stan obiektywny, w którym wierzyciel ma prawną możliwość skutecznego zaspokojenia przysługującego mu roszczenia na drodze sądowej. Oznacza to, że roszczenie staje się więc wymagalne w ostatnim dniu, w którym dłużnik może spełnić świadczenie w sposób zgodny z treścią zobowiązania. Dzień spełnienia świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania może być oznaczony zwłaszcza w treści samej umowy. W przedmiotowej sprawie powód nie wyjaśnił jednak, dlaczego w pismach kierowanych do pozwanej domagał się całej kwoty zadłużenia jeszcze przed upływem terminu wypowiedzenia.

Zgodnie z art. 117 § 2 ¹ k.c. po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Bieg przedawnienia co do zasady rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, a jego termin został oznaczony (art. 120 § 1 zd. 1 k.c.). Jednakże zgodnie z art. 120 § 1 zd. 2 k.c. bieg przedawnienia roszczenia rozpocznie się wcześniej niż od dnia jego wymagalności w przypadku roszczeń, których wymagalność zależy tylko od woli uprawnionego. W doktrynie wskazuje się, że będą to roszczenia bezterminowe, których wymagalność zależny od wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia, wypowiedzenia bądź odstąpienia od umowy. Bez powyższego rozwiązania normatywnego bierne zachowanie wierzyciela faktycznie odraczałby w nieskończoność rozpoczęcie biegu przedawnienia. Zasadą natomiast jest to, że roszczenia przedawniają się.

Stosunek cywilnoprawny istniejący między stronami w niniejszej sprawie była zobowiązaniem bezterminowym, a więc takim, w którym termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania i jest uzależniony od wyrażenia przez wierzyciela woli wykonania zobowiązania. Umowa bowiem nie wskazywała terminu zwrotu kredytu. W tej sytuacji znajduje zastosowanie regulacja zawarta w art. 120 § 1 zd. drugim k.c. Jeżeli wymagalność roszczenia zależała od wypowiedzenia, to początkiem biegu terminu wypowiedzenia będzie dzień upływu okresu wypowiedzenia, które zostało dokonane w najwcześniejszym możliwym momencie. W celu ustalenia takiego momentu niezbędne było złożenie przez powoda dokumentacji przedstawiającej historię rachunku, na podstawie której można by ustalić zaistnienie przesłanki wypowiedzenia umowy np. przekroczenia przez pozwaną kwoty przyznanego limitu w saldzie debetowym i nie wyrównanie jej w terminie 14 dni od dnia przekroczenia (§ 28 pkt 2 Regulaminu). Jednocześnie Bank samodzielnie przelewał środki z konta pozwanej w celu spłaty zadłużenia, co sprawia, iż niemożliwe jest nawet dorozumiane uznanie roszczenia przez pozwaną, np. na skutek częściowego wykonania zobowiązania.

Istotne wątpliwości pojawiają się również w zakresie roszczenia odsetkowego. Zgodnie z § 27 Regulaminu w przypadku braku środków na rachunku niespłacone odsetki powiększają kwotę zadłużenia. Jednakże należy mieć na uwadze treść art. 482 § 1 k.c., który stanowi, że od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Powód nie przedstawił zestawienia, w jakiej części suma główna zadłużenia wynika z zaciągniętego kredytu, a w jakiej z doliczonych odsetek. Zagadnienie to ma istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, gdyż zgoda na doliczenie zaległych odsetek musi zostać wyrażona już po powstaniu zaległości, zaś wymogu tego nie spełnia zawarcie odpowiedniego postanowienia w treści pierwotnej umowy. Wobec powyższego takie postanowienie umowne nie uchyla zakazu anatocyzmu i odsetki mogą być naliczane dopiero od dnia wytoczenia powództwa. Powód nie wskazał natomiast od jakiej sumy naliczał odsetki za okres od 17 listopada 2017 roku do 17 lutego 2019 roku. Ponadto, nie wyjaśnił z czego wynika początkowa data naliczania odsetek. W pozwie podniósł, że pozwana zaprzestała dokonywać wymaganych płatności umownych, co spowodowało wygaśnięcie umowy limitu z dniem 17 listopada 2017 roku. Powód nie powiązał tej daty z żadnym konkretnym wydarzeniem, zaś Regulamin nie przewiduje „wygaśnięcia umowy limitu”, lecz jedynie jej wypowiedzenie we wskazanych okolicznościach. Z postanowień Regulaminy wynika, iż dopiero skutecznie wypowiedzenie umowy wywołało skutki prawne w postaci postawienia całej wierzytelności w stan wymagalności. Wreszcie, powód nie załączył żadnych dokumentów, z których wynikałoby, na jaką stopę odsetek strony umówiły się. Stosownie do § 16 Regulaminu należne odsetki i prowizje pobierane są zgodnie z aktualnie obowiązującą „Taryfą opłat i prowizji pobieranych przez Bank (...) S.A. dla Klientów segmentu osób fizycznych” przy czym Bank zastrzegł sobie prawo zmiany stawek opłat i prowizji. W aktach sprawy zaś nie znalazły się żadne dokumenty – ani obowiązujące na dzień zawarcia umowy, ani ich aktualizacje.

Powyższe zaniedbania strony powodowej skutkowały oddaleniem powództwa zarówno co do kwoty głównej, jak i roszczenia odsetkowego. Na podstawie przedstawionych dowodów Sąd nie był w stanie określić wysokości zadłużenia, terminu wymagalności całości lub części zadłużenia, jak i prawidłowości naliczania odsetek. Zasadność roszczenia powoda budzi wątpliwości zarówno w kontekście postanowień umownych łączących strony, jak i rygorów ustawowych.

Powód przegrał sprawę w całości, a zgodnie zatem z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu to jego powinny ostatecznie obciążyć koszty procesu, o czym orzeczono w pkt 2 sentencji wyroku.