Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 485/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Dyrda

Protokolant Aleksandra Sado-Stach

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2020 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko M. L.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu

z dnia 8 stycznia 2020 r., sygn. akt I C 710/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a) zasądza od pozwanej na rzecz powódki 8449,81 zł (osiem tysięcy czterysta czterdzieści dziewięć złotych i osiemdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 12 lutego 2019 roku;

b) zasądza od pozwanej na rzecz powódki 2117 zł (dwa tysiące sto siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki 1400 zł (tysiąc czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Andrzej Dyrda

Sygn. akt III Ca 485/20

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Raciborzu wyrokiem z dnia 8 stycznia 2020r. oddalił powództwo (...) S.A. w W. przeciwko M. L. zapłaty kwoty 8.449,81 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem niespłaconej umowy pożyczki.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że (...) S.A. w W. zawarła z M. L. w dniu 23 sierpnia 2017 roku umowę pożyczki w kwocie 7.356 zł na okres 12 miesięcy. Prowizja wynosiła 2.752,56 zł, opłata przygotowawcza 40 zł, a opłata za elastyczny plan spłat 1.179,68 zł. Całkowity koszt pożyczki wynosił 4.543,43 zł. Całkowita kwota do zapłaty wynosiła 11. 899,43 zł.

Powódka do akt sprawy dołączyła pismo z dnia 19 czerwca 2018r. o wypowiedzeniu umowy pożyczki.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd stwierdził, że zawarta umowa pożyczki, według obowiązującego w dacie zawarcia tej umowy stanu prawnego, jest umową o kredyt konsumencki określoną w art. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2019 r. poz. 1083). Sąd wskazał, że umową o kredyt konsumencki jest umowa na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w jakiejkolwiek postaci, również w formie pożyczki. Zgodnie z art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunki i tej samej jakości.

Dokonując oceny stosunku umownego łączącego strony, Sąd uznał iż nieuprawnione jest żądanie przez powódkę zapłaty przez pozwaną kwoty 8.449,81 zł, gdyż umowa pożyczki zawierała klauzule abuzywne. Sąd stwierdził, że postanowienie umowne nakładające na pożyczkobiorcę obowiązek zapłaty prowizji w kwocie 2.752,56 zł, opłaty przygotowawczej w kwocie 40 zł i opłaty za elastyczny plan spłat kwocie 1.179,68 zł przy jednoczesnym obowiązku zapłaty odsetek w wysokości odsetek maksymalnych, stanowi jedną z klauzul abuzywnych. Sąd uznał to postanowienie za nieważne gdyż zmierzało do obejścia ustawy i było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd podkreślił, że sama możliwość ustalenia prowizji i innych opłat jest dozwolona i została przewidziana w umowie i kredycie konsumenckim, jednakże strona powodowa nie może przerzucać ryzyka, ciężaru i kosztów działalności na pozwanego, a obciążenie pożyczkobiorcy prowizją i innymi opłatami na poziomie wyżej wskazanym jest działaniem nieuczciwym, nierzetelnym i sprzecznym z dobrymi obyczajami. W konsekwencji sąd stwierdził, że zapisy stanowiące w tym zakresie niedozwolone klauzule umowne, nie są dla pozwanej wiążące.

Ze względu na bezpodstawność głównych roszczeń powódki Sąd na podstawie art. 58 §1, 2 i 3 k.c. oddalił powództwo jako bezzasadne, a o kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. wskazując przy tym, że pozwana wygrała proces, ale nie poniosła żadnych kosztów, zatem Sąd nie orzekał w tym przedmiocie.

Apelację od tego orzeczenia wniosła powódka

Od opisanego wyroku apelację wniósł powód zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędna wykładnie, tj.:

a)  art. 5 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie, mimo że cytowana ustawa, posługując się sformułowaniem całkowitego kosztu kredytu, dopuszcza jednocześnie naliczanie innych tzw. pozakodeksowych kosztów kredytu;

b)  art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie, pomimo tego, iż przepis ten określa maksymalną

Sygn. akt III Ca 485/20

wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, a wysokość prowizji ustalona w umowie stanowiącej przedmiot niniejszego sporu, nie przekracza tego limitu;

c)  art. 385 1 § 1 k.c., polegające na pominięciu, że pozaodsetkowe koszty pożyczki, stanowiące część umówionej przez strony ceny, stanowią świadczenie główne w zawartej przez nie umowie, a tym samym nie może znaleźć do nich zastosowania sankcja bezskuteczności, ponieważ cena ta została sformułowana w sposób jednoznaczny, co w oparciu o art. 385 1 § 1 zd. 2 k.c. wyklucza sankcję braku indywidualnego związania;

d)  art. 58 § 1 i 2 k.c. przez przyjęcie, że część zapisów umowy ma na celu obejście przepisów ustawy i jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy zapisy umowy stanowiącej przedmiot niniejszego sporu nie stoją w sprzeczności z obowiązującymi w dacie zawarcia umowy przepisami prawa, ani nie stoją w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego;

e)  art. 58 § 3 k.c. poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie, mimo iż przepis ten przewiduje, iż jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części;

f)  art. 723 k.c. poprzez pominięcie, iż przepis ten nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego i dopuszcza ustalenie terminu spłaty roszczenia przez strony umowy.

Zarzuciła również naruszenie przepisów prawa procesowego:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez pominięcie okoliczności, iż w treści umowy pożyczki, jaką pozwana zawarła z powodem, ustalony był termin jej zwrotu;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez całkowite pominięcie okoliczności, iż wniesienie pozwu zastępuje wypowiedzenie umowy pożyczki;

c)  art. 316 k.p.c. poprzez jego nie zastosowanie w niniejszej sprawie pomimo, że przepis ten stanowi, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a na dzień wyrokowania całość roszczenia, wynikająca z umowy pożyczki, była wymagalna;

d)  art. 308 k.p.c. poprzez nie uznanie za środek dowodowy dołączonego do pozwu dokumentu, w postaci wypowiedzenia umowy pożyczki ze względu na brak jego podpisania, mimo iż wypowiedzenie umowy pożyczki jako wydruk komputerowy, stanowi dopuszczalny w postępowaniu cywilnym środek dowodowy.

Na tych podstawach wniosła o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, a w konsekwencji zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda pełnych kosztów procesu.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego. W odpowiedzi na apelację aprobowała stanowisko Sądu I instancji

Sąd Okręgowy zważył:

Ustalony w sprawie stan faktyczny był bezsporny, a zatem w sytuacji gdy sprawa rozpatrywana była w trybie uproszczonym wystarczające było odniesienie się do zastosowanych przez Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego.

W ustalonym stanie faktycznym nie ma wątpliwości, że łączna wysokość naliczonych przez powoda pozaodsetkowych kosztów pożyczki mieści się w limicie określonym w art.36a ust.1 i 2 ustawy o kredycie konsumenckim, co uwzględnia 30-miesięczny okres kredytowania. Koszty te nie przekraczają bowiem kwoty kapitału pożyczki. W tej sytuacji trafny był podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 385 1 k.c.. Poza zakresem stosowania tego przepisu pozostają bowiem te postanowienia umowy, które jedynie odwzorowują treść przepisów prawa - choćby względnie wiążących - nie można bowiem wówczas uznać, że naruszają interesy konsumentów. Skoro zatem norma art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim

Sygn. akt III Ca 485/20

ma charakter bezwzględnie obowiązujący a postanowienia umowy pożyczki w zakresie wyliczenia pozaodsetkowych kosztów kredytu stanowi jej odzwierciedlenie, to jasnym jest, że stosowanie art. 385 1 k.c. jest wyłączone. Stanowisko to jest zresztą odzwierciedleniem Dyrektywy 93/13/EWG, która stanowi, że warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie będą podlegały jej postanowieniom (por. F. Zoll „Prawo Bankowe, Komentarz").

Ponadto przepisy art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, będące przejawem zwalczania przez ustawodawcę stosowania wobec konsumentów nieuczciwych praktyk rynkowych oraz mające na celu zapobieganie lichwie, stanowią pewien wzorzec postępowania dla przedsiębiorcy przy prowadzeniu działalności parabankowej. W sytuacji, gdy przedsiębiorca stosuje się przy wysokości stosowanych opłat za udzielenie pożyczki do określonych w nich limitów, nie może być mowy o rażącym naruszeniu interesu konsumenta, a tylko takie rażące naruszenie tego interesu może skutkować uznaniem poszczególnych postanowień umownych za niewiążące dla konsumenta na podstawie art.385 1 k.c.. Istotne jest przy tym, że przewidzianą przez ustawodawcę sankcją za przekroczenie limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego jest uznanie za nienależne jedynie świadczeń przekraczających ten limit. Zastosowana przez Sąd Rejonowy wykładnia art.36a ustawy o kredycie konsumenckim prowadziłaby zatem w praktyce do zastąpienia wprowadzonej przez ustawodawcę sankcji nienależności części świadczenia na sankcję kredytu darmowego.

Powyższe rozważania odpowiadają także jak się wydaje woli ustawodawcy. Sięgając do uzasadnienia projektu zmian w ustawie o kredycie konsumenckim (druk sejmowy VII kadencji, Nr 3460, s 21) można stwierdzić, że limit całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek nie może przekroczyć 100% kwoty kredytu. Propozycja ta miała właśnie na celu ochronę interesów konsumentów. Dopiero przekroczenie powyższego limitu powoduje sankcję w postaci nienależnego świadczenia i po stronie kredytodawcy ex lege powstaje obowiązek ich zwrotu konsumentowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. (tak T. Czech "Limit pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, artykuł Prawo Bankowe 2016/2/52-75).

Uwzględniając interes konsumenta nie można także pominąć słusznego interesu przedsiębiorcy, działającego w warunkach swobody działalności gospodarczej. Pożyczkodawca zawarł umowę w ramach prowadzanej działalności gospodarczej nakierowanej na osiąganie zysku. Dla jego uzyskania konieczne jest przede wszystkim pokrycie kosztów działalności: wynajmu pomieszczeń, zatrudnienia pracowników, działań marketingowych, windykacyjnych, zużycia paliwa, amortyzacji samochodów służbowych, obsługi teleinformatycznej, ciężarów publicznoprawnych, zakupu koniecznego wyposażenia, materiałów biurowych, wysyłki korespondencji itp. Opłaty, marże i prowizje nie wiążą się zatem jedynie z obsługą i kosztami danego stosunku zobowiązaniowego, lecz - w stosownej części - wszelkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę i stanowią należne zryczałtowane wynagrodzenie za przeprowadzenie całego procesu, składającego się zarówno z czynności faktycznych, jak i prawnych, mających na celu udzielenie pożyczki. Nie bez znaczenia pozostaje również problematyka związana z niespłacalnością kredytów konsumenckich. W stosunku do instytucji pożyczkowych możliwość weryfikacji części informacji na temat potencjalnego pożyczkobiorcy jest ograniczona, a zatem towarzyszy tym instytucjom wyższe niż w przypadku banków ryzyko kredytowe, rozumiane jako zagrożenie niewywiązania się dłużnika ze zobowiązań powstałych na podstawie umowy pożyczki gotówkowej. Tym samym prowizja stanowi swego rodzaju element rekompensaty ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez pożyczkobiorcę pożyczki.

Warto zauważyć, że nakładając w ustawie o kredycie konsumenckim na pożyczkodawcę szereg obowiązków, ustawodawca nie wprowadził wymogu specyfikowania, w jaki sposób wyliczona została pobrana prowizja, poprzez wyliczenie konkretnych kosztów, jakie ma pokryć, ryzyka, jakie ma zabezpieczyć, planowanego zysku. Gdyby taka intencja istniała, to ustawodawca nałożyłby na instytucje pożyczkowe obowiązek zawarcia takich informacji w formularzu informacyjnym. Obowiązek taki nie jest znany także w innych branżach. Trudno również wyobrazić sobie sytuację, iż każdorazowo każdy konsument, już po kupnie lub świadczeniu usługi, neguje wysokość wynagrodzenia lub cenę, która była mu wcześniej znana, poprzez żądanie wykazania i wyliczenia, co składało się na wynagrodzenie sprzedającego czy też

Sygn. akt III Ca 485/20

zleceniobiorcy, jaką część stanowiły koszty związane z działalnością przedsiębiorcy, czy z daną usługą.

Odnośnie postanowień umowy obejmujących tzw. „Twój pakiet” to związane z uruchomieniem tych postanowień wynagrodzenie wchodzi niewątpliwie w skład pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Do takich kosztów zalicza się bowiem także wynagrodzenie za usługi dodatkowe świadczone w związku z kredytem. Jak ustalono jednak już wcześniej, także z uwzględnieniem kosztów tej usługi dodatkowej pozaodsetkowe koszty mieszczą się w ustawowym limicie. Niezależnie od tego nie można nie zauważyć, że umowa dotycząca „Twojego pakietu” stanowiła umowę odrębną w stosunku do samej umowy pożyczki. Postanowienia tej umowy dodatkowej były sformułowane jednoznacznie, a wynagrodzenie było świadczeniem głównym z tej umowy. Tym samym niedopuszczalne było badanie abuzywności postanowień głównych umowy o „Twój pakiet” poza uwzględnieniem wynikającego z niej wynagrodzenia przy limicie pozaodsetkowych kosztów (art.385 1 par.1 zdanie 2 k.c.).

Powyższe rozważania prowadza do konkluzji, że postanowienie umowy pożyczki obejmujące pozaodsetkowe koszty kredytu było zgodne z ustawą o kredycie konsumenckim i wiążą strony umowy (tak m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17 sierpnia 2018 r., III Ca 686/18, Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 17 kwietnia 2019 r., sygn. akt I Ca 159/19, Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 27 września 2018 r. II Ca 1127/18, Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 24 października 2018 r., IV Ca 258/18, Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 26 lipca 2018 r., II Ca 171/18, Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 26 kwietnia 2018r. I Ca 574/18 - orzeczenia opublikowane w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych).

W następstwie powyższego Sąd Okręgowy dokonał zmiany zaskarżonego wyroku w sposób szczegółowo opisany w pkt. 1, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Powyższy stan rzecz implikował konieczność zmiany orzeczenia o kosztach procesu przed sądem I instancji. O kosztach tych orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 i art. 108 § 1 k.p.c., co uwzględniało poniesioną przez powoda opłatę sądową oraz wynagrodzenie pełnomocnika-radcy prawnego wraz z opłatą od pełnomocnictwa ustalone przy zastosowaniu § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 i art.108 § 1 k.p.c., co uwzględniało poniesioną przez powoda opłatę od apelacji i wynagrodzenie pełnomocnika ustalone przy zastosowaniu § 2 pkt 4 i § 10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSO Andrzej Dyrda