Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 września 2020 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, VIII Wydział Gospodarczy,

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Artur Fornal

Sędziowie: Wojciech Wołoszyk

(del.) Eliza Grzybowska

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2020 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) w B.

o wpis w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego

w związku ze skargą G. G. (1) o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 26 kwietnia 2019 r., sygn. akt BY XIII Ns-Rej KRS (...)

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 5 września 2019 r., sygn. akt BY XIII Ns-Rej KRS (...)

p o s t a n a w i a:

1.  na podstawie art. 207 § 3 zd. 2 w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. i art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r., poz. 1469 ze zm.) zezwolić na złożenie pism przygotowawczych:

a)  apelującego (wnioskodawcy) – z dnia 10 grudnia 2019 r., 3 lutego 2020 r., 4 lutego 2020 r., 14 lutego 2020 r., 12 maja 2020 r., 13 lipca 2020 r., 15 lipca 2020 r., 21 lipca 2020 r., 9 września 2020 r. i 17 września 2020 r.,

b)  skarżącej – z dnia 9 stycznia 2020, 15 stycznia 2020 r., 10 lutego 2020 r., 13 lutego 2020 r., 20 lutego 2020 r., 26 lutego 2020 r., 24 kwietnia 2020 r., 14 lipca 2020 r., 26 sierpnia 2020 r., 3 września 2020 r. i 24 września 2020 r.;

2.  oddalić wnioski apelującego (wnioskodawcy) o wyznaczenie rozprawy i zawieszenie postępowania w sprawie;

3.  uchylić zaskarżone postanowienie w całości i odrzucić skargę o wznowienie postępowania.

Wojciech Wołoszyk Artur Fornal Eliza Grzybowska

Sygn. akt VIII Ga 607/19

UZASADNIENIE

G. G. (1) wniosła w dniu 17 lipca 2019 r. skargę o wznowienie postępowania w sprawie o zarejestrowanie w rejestrze przedsiębiorców KRS (...) z siedzibą w B., zakończonego prawomocnym postanowieniem o wpisie z dnia 26 kwietnia 2019 r. w sprawie BY XIII Ns Rej KRS (...).

Jako podstawę wznowienia skarżąca wskazała niezawinione niewzięcie przez nią – jako zainteresowaną – udziału w tym postępowaniu, co miało być rezultatem działań jej małżonka L. G., który w tajemnicy, a także pomimo złożonego przez nią sprzeciwu w trybie art. 36 ^{( 1)} k.r.o., zdecydował o dokonaniu przekształcenia prowadzonej przez siebie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową. Skarżąca podniosła, że zaskarżone postanowienie narusza jej prawa, gdyż wpis ww. spółki do rejestru jest rezultatem wadliwego i mającego na celu pokrzywdzenie skarżącej przekształcenia działalności gospodarczej jej męża prowadzonej pod firmą (...) L. G.". Postanowienie to uniemożliwia skarżącej osiągnięcie celu postępowań sądowych zmierzających do uregulowania stosunków majątkowych jej oraz jej męża, a także stosunków korporacyjnych spółki (...) z siedzibą w B. (uniemożliwia dokonanie sprawiedliwego podziału majątku wspólnego oraz osiągnięcie celu postępowania sądowego mającego za przedmiot określenie zasad wykonywania przez małżonków G. praw z akcji (...), wchodzących w skład majątku wspólnego).

Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku z dnia 19 kwietnia 2019 r. o wpis (...) do rejestru i wykreślenie tego podmiotu z rejestru.

W uzasadnieniu skargi skarżąca podniosła, że do przekształcenia działalności gospodarczej prowadzonej rzecz L. G. w spółkę kapitałową doszło bez jej wiedzy i zgody w trakcie intensywnego konfliktu pomiędzy małżonkami, którego podłożem są m.in. również kwestie związane ze sprawowaniem zarządu majątkiem wspólnym oraz uregulowaniem zasad wykonywania przez małżonków praw korporacyjnych inkorporowanych we wchodzącym w skład majątku wspólnego większościowym pakiecie akcji (...) Działalność gospodarcza jej męża L. G. – (...), przez ostatnich kilkanaście lat sprowadzała się do czerpania pożytków z najmu nieruchomości należących do majątku wspólnego małżonków. Zdaniem skarżącej czynność przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową – jakkolwiek co do zasady prawnie dopuszczalna – była w tym przypadku nieważna, zmierzała ponadto do obejścia prawa, a także została dokonana z naruszeniem zasad współżycia społecznego. Skarżąca podkreśliła, że plan przekształcenia zakładał włączenie do majątku powstającej spółki wszystkich bądź przynajmniej niektórych nieruchomości, które wchodziły w skład majątku wspólnego. Ponadto, tuż przed przekształceniem swojej jednoosobowej działalności, L. G. wniósł do niej bezpodstawnie jako aktywa akcje (...), również należące do majątku wspólnego małżonków. Stosownie do art. 37 § 1 pkt 1 i 3 k.r.o. przekształcenie to wymagało zatem zgody skarżącej, a jej brak oznacza, że czynność ta jest nieważna. Zatem, w ocenie skarżącej, nie doszło do przekształcenia działalności gospodarczej w spółkę kapitałową i nie sanuje tego wpis dokonany w rejestrze. Skarżąca twierdziła, że rzeczywistym celem kolejnych działań L. G. było pozbawienie jej możliwości partycypowania w dochodach z majątku wspólnego. Przedmiotowe przekształcenie uniemożliwi także skarżącej osiągnięcie celu zainicjowanego przez nią w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Rejonowym w Słupsku, sygn. akt III RC 136/19 – w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami G.. Natomiast postanowienia umowy zarejestrowanej spółki powodują, że skarżąca nie będzie miała żadnego wpływu na jej działalność (nie może ona stać się wspólnikiem ww. spółki, a także zaskarżyć uchwały wspólników), tak więc nie ma znaczenia, że udziały wnioskodawcy (...), staną się składnikiem majątku wspólnego. Zdaniem skarżącej ma więc ona interes prawny w udziale w udziale w niniejszym postępowaniu rejestrowym, które miało bezpośredni wpływ na jej prawa jako małżonka przedsiębiorcy – L. G., którego działalność gospodarcza została objęta kwestionowanym wpisem. Nie ponosi ona ponadto winy w niewzięciu udziału w powyższym postępowaniu, skoro cała procedura przekształcenia została przeprowadzona w tajemnicy przed nią, o czym wiedzę powzięła ona dopiero w dniu 14 maja 2019 r. z informacji opublikowanej w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (MSiG). Tym samym skarżąca nie miała możliwości poniesienia zarzutu nieważności ww. przekształcenia, co doprowadziło do wadliwego i naruszającego jej prawa rozstrzygnięcia.

W odpowiedzi na skargę (...) z siedzibą w B. w odpowiedzi na skargę wniosła o jej odrzucenie jako niedopuszczalnej, ewentualnie o jej oddalenie ze względu na brak podstaw do wznowienia postępowania.

W uzasadnieniu swojego stanowiska spółka podniosła, że G. G. (1) nie posiada legitymacji do wniesienia skargi o wznowienie, bowiem krąg uczestników postępowania rejestrowego wyznacza art. 694 ³ § 2 k.p.c., zgodnie z którym uczestnikiem postępowania może być sam podmiot rejestrowy oraz - jeśli podmiot rejestrowy nie jest wnioskodawcą - sam wnioskodawca. Ponadto G. G. (1) nie spełniła przesłanek materialnych do wystąpienia ze skargą o wznowienie postępowania, którymi są: posiadanie statusu zainteresowanego (uczestnika postępowania rejestrowego), pozbawienie możności działania w postępowaniu oraz naruszenie praw skarżącego. Według spółki, G. G. (1) nie została pozbawiona możności działania w postępowaniu o wpis, gdyż postępowanie rejestrowe jest jawne i każdy, kto pragnie uzyskać informację o statusie sprawy, ma taką możliwość. Skarżąca miała możność działania w sprawie o rejestrację spółki, a jej skarga na orzeczenie o wpisaniu spółki została odrzucona z powodu uchybienia terminowi do jej złożenia. Skarżąca miała więc możliwość działania w sprawie i nie może zasłaniać się brakiem wiedzy o wszczęciu postępowania rejestrowego. Spółka podniosła także, że wydanie kwestionowanego postanowienia o nie naruszyło praw skarżącej, gdyż przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową nie wymaga zgody małżonka. Art. 37 § 1 k.r.o. określa w sposób zamknięty, czyli niepodlegający rozszerzeniu w drodze wykładni, te wszystkie czynności prawne jednego z małżonków, które wymagają do ich skutecznego przeprowadzenia zgody drugiego małżonka. W związku z przekształceniem jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową nie mamy do czynienia z czynnością zbycia nieruchomości czy przedsiębiorstwa. Ponadto do przekształcenia doszło nie na mocy czynności prawnej L. G., a w drodze aktu jurysdykcyjnego, tj. orzeczenia sądu rejestrowego, podczas gdy art. 37 § 1 k.r.o. wymóg uzyskania zgody odnosi tylko do czynności prawnych małżonka. Podniesiono ponadto, że w myśl art. 36 § 3 k.r.o., przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkom do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. Zatem L. G. mógł samodzielnie podjąć decyzję o przekształceniu jednoosobowej działalności w spółkę kapitałową, mieszczącą się w granicach przysługującej mu swobody podejmowania indywidualnych decyzji menadżerskich w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa. Ponadto, w zamian za przedmioty wchodzące w skład przedsiębiorstwa, do majątku wspólnego małżonków G. weszły udziały w powstałej spółce. Majątek wspólny nie doznał zatem uszczerbku, a wartość tych udziałów odzwierciedla w pełni wartość składników majątku wspólnego. Niezależnie od powyższego, zdaniem spółki, w sprawie zachodziłaby również negatywna przesłanka do wznowienia postępowania, bowiem przed uprawomocnieniem się kwestionowanego postanowienia (z chwilą wpisu spółki do KRS) ustała niemożność działania w nim skarżącej.

Postanowieniem z dnia 5 września 2019 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd rejestrowy) uwzględniając skargę G. G. (1) wznowił postępowanie w sprawie z wniosku (...) sp. z o. o. o wpis w Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, sygn. akt XIII Ns Rej KRS (...) oraz uchylił postanowienie tego Sądu z dnia 26 kwietnia 2019 r. w przedmiocie wpisania do rejestru przedsiębiorców KRS pod nr KRS (...) podmiotu (...) Jednocześnie Sąd ten postanowił wykreślić podmiot (...) z Krajowego Rejestru Sądowego.

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy powołał się na regulację art. 524 § 2 k.p.c., wskazując, że zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa. W takim wypadku stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia możności działania (art. 401 pkt 2 k.p.c.).

Zdaniem Sądu Rejonowego G. G. (1) była legitymowana do wniesienia takiej skargi, jest ona bowiem osobą zainteresowaną, która nie była uczestnikiem przedmiotowego postępowania (art. 510 § 1 k.p.c.). Wbrew stanowisku prezentowanemu przez spółkę w odpowiedzi na skargę, krąg pomiotów, które mogą uczestniczyć w postępowaniu rejestrowym, nie ogranicza się jedynie do podmiotu, którego dotyczy wpis, oraz do wnioskodawcy (gdy nie jest nim ten podmiot), jak o tym stanowi przepis art 694 ³ § 1 k.p.c. Chociaż bowiem uprawnionymi do złożenia wniosku o wpis są przede wszystkim tzw. podmioty rejestrowe, tj. podmioty, których dotyczy wpis, czyli podlegające ujawnieniu w Rejestrze, jednak ustawodawca nie wyklucza udziału (wniosku) także innych osób. W szczególności uczestnikami postępowania rejestrowego mogą być również, na zasadach ogólnych, inne osoby, o ile tylko wykażą istnienie przysługującego im interesu prawnego, a sąd nie odmówi im dopuszczenia do udziału w sprawie. W niniejszej sprawie wynik postępowania rejestrowego może mieć wpływ na sferę prawną G. G. (1), która – zdaniem Sądu Rejonowego – nie może być chroniona w inny sposób. Skoro bowiem przedsiębiorcą dokonującym przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową był L. G. - małżonek skarżącej, a składniki majątkowe wchodzące w skład tego przedsiębiorstwa (nieruchomości) wchodziły do majątku wspólnego małżonków, to z chwilą, gdy L. G. dokonał przekształcenia swojej działalności w spółkę kapitałową, w której został jedynym udziałowcem, nieruchomości te przeszły na spółkę. Chociaż udziały w spółce stanowią również składniki majątku wspólnego małżonków G., to jednak w umowie spółki wyłączona została możliwość wstąpienia G. G. (1) do spółki w charakterze wspólnika (§ 8 pkt 3 aktu założycielskiego). Skarżąca została zatem pozbawiona możliwości wpływania na działalność spółki, dysponowania zyskiem i składnikami majątkowymi spółki. W przekonaniu Sądu Rejonowego, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia było to, czy skarżąca była zaangażowana w dotychczasową działalność jej męża i wykazywała nią zainteresowanie, gdyż uzyskiwane z tej działalności dochody należały do majątku wspólnego.

W ocenie Sądu rejestrowego przyjęcie stanowiska prezentowanego przez spółkę, zgodnie z którym przeniesienie nieruchomości na spółkę z momentem jej zarejestrowania w ramach procedury przekształcenia nie stanowi zbycia nieruchomości w rozumieniu art 37 § 1 pkt. 1 k.r.o. (a więc czynności, do której dokonania jest potrzebna zgoda drugiego małżonka), nie wpływa na ocenę, że powstanie ww. spółki kapitałowej w wyniku przekształcenia działalności gospodarczej L. G. naruszyło prawa skarżącej. Czynności prawne wymienione w art. 37 § 1 k.r.o. zostały wyróżnione przy zastosowaniu kryterium ukierunkowania na określony skutek, a nie według ustawowych typów czynności nazwanych. Użycie zatem formuły „czynności prawne prowadzące do...” wyznacza szerszy katalog czynności niż gdyby odwołano się bezpośrednio do skutków prawnych czynności (np. czynność, której skutkiem jest...). Ustawowe kryterium określone w tym przepisie spełniają więc nie tylko czynności rozporządzające oraz zobowiązująco-rozporządzające (czyli te, których bezpośrednim następstwem jest przejście prawa do nieruchomości na inny podmiot), ale również zobowiązania do spowodowania takiego skutku, czyli umowy zobowiązujące z wyłączonym skutkiem rzeczowym oraz umowy przedwstępne. Celem tego rozwiązania jest uchronienie kapitału rodziny jeszcze na etapie poprzedzającym zobowiązanie.

Przy tak szerokim ujęciu czynności, do których dokonania potrzebna jest zgoda drugiego małżonka (i które są nieważne bez tej zgody, jeśli są to czynności prawne jednostronne), w ocenie Sądu Rejonowego w katalogu tym mieściła się dokonana przez L. G. czynność przekształcenia prowadzonej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową. Wprawdzie skutek w postaci powstania bytu prawnego spółki kapitałowej nastąpił na podstawie postanowienia sądu o wpisaniu spółki do rejestru, a tym samym to z tą chwilą do majątku spółki weszły nieruchomości, stanowiące uprzednio składniki przedsiębiorstwa L. G. jednak czynnością prowadzącą do ich powstania było jednostronne oświadczenie o przekształceniu działalności gospodarczej w spółkę kapitałową. Oświadczenie takie zostało złożone bez zgody G. G. (1), zatem było ono nieważne.

W tej sytuacji, zdaniem Sądu pierwszej instancji, powstanie spółki kapitałowej (...) w wyniku przekształcenia działalności gospodarczej (...) L. G. (na bazie składników majątku wspólnego) narusza prawa skarżącej, bowiem w innych toczących się obecnie lub w przyszłości pomiędzy nią a jej małżonkiem postępowaniach (np. o podział majątku wspólnego) nie uzyska ona ochrony praw przysługujących jej do nieruchomości przeniesionych na spółkę. Prawa te mogą być zatem chronione jedynie w postępowaniu rejestrowym dotyczących zarejestrowania spółki powstałej z przekształcenia działalności gospodarczej prowadzonej przez jej małżonka.

Sąd Rejonowy zważył zatem, że skoro G. G. (1) nie była uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może ona żądać wznowienia postępowania rejestrowego. Zdaniem tego Sądu skarga została wniesiona z zachowaniem trzymiesięcznego terminu liczonego od dnia, w którym skarżąca dowiedziała się o wydaniu postanowienia (art. 407 § 1 k.p.c.). Nie zachodziła przy tym negatywna przesłanka z art. 401 pkt 2 zd. 2 k.p.c. stanowiącego, że nie można żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku (postanowienia) niemożność działania ustała. Skarżąca nie miała bowiem możności podjęcia działań mających na celu ochronę jej praw w postępowaniu rejestrowym przed uprawomocnieniem się postanowienia o wpisie spółki, gdyż w chwili dowiedzenia się przez skarżącą o zarejestrowaniu spółki postanowienie, na podstawie którego dokonano wpisu, było już prawomocne. Niemożność działania skarżącej w postępowaniu rejestrowym ustała dopiero po obwieszczeniu w MSiG o zarejestrowaniu spółki, co nastąpiło w dniu 14 maja 2019 r.

Badając zasadność skargi Sąd Rejonowy uwzględnił te same okoliczności, które były przedmiotem rozważań przy ocenie, czy skarżąca ma interes prawny podlegający ochronie w postępowaniu rejestrowym. Powyżej powołane argumenty zdaniem tego Sądu uzasadniały stanowisko, że procedura przekształcenia działalność gospodarczej prowadzonej przez L. G. w spółkę kapitałową (art. 584 ⁵ pkt 2 k.s.h.) wymagała dla swojej ważności zgody skarżącej, a jej brak – jako obligatoryjnego elementu tej procedury – skutkował nieważnością oświadczenia woli o przekształceniu. W konsekwencji wniosek o rejestrację spółki powstałej na podstawie nieważnego oświadczenia woli powinien zostać oddalony. Wobec tego Sąd Rejonowy, z powołaniem się na regulację art. 412 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie, a ponadto orzekł o wykreśleniu spółki z rejestru.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła spółka (...) Zaskarżył to postanowienie w całości, zarzucając mu naruszenie:

1.  art. 694 ³ § 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie oraz art. 510 § 1 k.p.c. przez jego zastosowanie, w sytuacji gdy krąg uczestników postępowania rejestrowego wyznacza art. 694 ³ § 2 k.p.c. stanowiący przepis szczególny, a ponadto skarżąca nie ma interesu prawnego, jeśli chodzi o uczestnictwo w niniejszym postępowaniu rejestrowym z uwagi na to, iż podstawą ewentualnej zmiany jej praw i obowiązków jest w pierwszej kolejności akt przekształcenia działalności gospodarczej L. G. w (...), a dopiero w dalszej kolejności rejestracja tego przekształcenia, co doprowadziło Sąd pierwszej instancji do dopuszczenia skarżącej do udziału w sprawie i nieuzasadnionego wznowienia postepowania na jej wniosek;

2.  art. 524 § 2 w zw. z art. 401 pkt 2 k.p.c. oraz art. 518 ^{( 1)} § 4 pkt 3 k.p.c., a także art. 15 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym poprzez jego niezastosowanie w ten sposób, że Sąd pierwszej instancji nie tylko błędnie przyjął, że skarżąca posiada w niniejszej sprawie status zainteresowanej, przez co jej prawa zostały naruszone, ale też błędnie przyjął, że nie mogła ona działać w przedmiotowym postępowaniu przed uprawomocnieniem się postanowienia o wpisie tej spółki, podczas gdy nie była ona pozbawiona takiej możliwości – termin na wniesienie skargi na orzeczenie referendarza sądowego o wpisie zaczął biec najpóźniej w chwili, kiedy można przyjąć, że skarżąca dowiedziała się o dokonaniu tej czynności, co nastąpiło najpóźniej z dniem jego ogłoszenia w MSiG (co nastąpiło w dniu 7 maja 2019 r.), albowiem zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o KRS nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów; tym samym z własnej winy nie wniosła ona skargi na orzeczenie referendarza w przedmiocie wpisu (...) w terminie wynikającym z art. 518 ^{( 1)} § 4 pkt 3 k.p.c., a więc najpóźniej do 14 maja 2019 r., co oznacza, że skarga o wznowienie postępowania nie była dopuszczalna;

3.  art. 35 k.c. oraz art. 2 zd. 1 k.s.h. przez ich niezastosowanie, co doprowadziło do niezastosowania art. 584 ² § 1 k.s.h., a zamiast tego doprowadziło do błędnego (bezpodstawnego) zastosowania art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. i uznania, że do przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową wymagana jest zgoda małżonka, w sytuacji gdy w art. 551-570 k.s.h. oraz art. 584 ¹ -584 ¹³ k.s.h. zawarta jest całościowa regulacja procesu przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, a art. 2 k.s.h. w sprawach nieuregulowanych odsyła wyłącznie do Kodeksu cywilnego, a nie do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

4.  art. 206 § 1 w zw. z art. 406 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. prowadzące do nieważności postępowania na zasadzie art. 379 pkt 5 k.p.c. przez to, iż odpis skargi wnioskodawczyni o wznowienie postępowania doręczono uczestnikowi dopiero w dniu 3 października 2019 r., podczas gdy zaskarżone postanowienie zapadło prawie miesiąc wcześniej, co pozbawiło uczestnika możności obrony swoich praw w postaci możliwości złożenia odpowiedzi na skargę o wznowienie przed wydaniem zaskarżonego postanowienia;

5.  przepisów poprzez brak jakiejkolwiek podstawy prawnej do wydania zaskarżonego postanowienia – odesłanie z art. 13 § 2 k.p.c. do art. 412 § 1 k.p.c. nie uprawnia bowiem sądu rejestrowego do wykreślenia zarejestrowanej spółki z o. o. bez jej rozwiązania i likwidacji, przez co wydanie zaskarżonego postanowienia nastąpiło z rażącym naruszeniem art. 21 § 1, art. 270 i art. 271 k.s.h. oraz art. 25 i 25a ustawy o KRS, ponieważ nie zaistniały żadne zdarzenia, które ustawa wskazuje w tych przepisach, stanowiące w obowiązującym prawie wyłączną podstawę uprawniającą sąd rejestrowy do wykreślenia spółki z o.o. z rejestru; takie orzekanie o wykreśleniu podmiotu z rejestru bez podstawy prawnej stanowi przy tym bardzo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu prawnego oraz stabilności i przewidywalności stosunków prawnych.

W związku z podniesionymi zarzutami spółka wniosła o:

-

uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, a przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Rejonowy – oddalenia skargi o wznowienie postępowania;

ewentualnie o

-

zawieszenie postępowania na zasadzie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. do czasu rozstrzygnięcia postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy pod sygn. akt I C 695/19 z powództwa G. G. (1) o ustalenie nieważności przekształcenia działalności gospodarczej pod firmą (...) L. G. w (...), ewentualnie o ustalenie nieważności oświadczenia o przekształceniu, za czym przemawiać ma prejudycjalny charakter tego postępowania, a także względy celowości, w szczególności ryzyko zapadnięcia sprzecznych rozstrzygnięć oraz ryzyko pozbawienia spółki, w razie prawomocnego wykreślenia z rejestru, bytu prawnego przed zakończeniem ww. procesu, a więc w ten sposób pozbawienia spółki możliwości obrony swoich praw w tym procesie,

-

przedstawienie na zasadzie art. 390 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych z zakresu prawa materialnego sprowadzających się do przesądzenia czy skuteczne złożenie oświadczenia o przekształceniu przedsiębiorcy (osoby fizycznej) w spółkę kapitałową wymaga zgody małżonka na podstawie art. 37 § 1 pkt 1 i 3 k.r.o. w sytuacji gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzą aktywa należące do majątku wspólnego, a ponadto czy sąd rejestrowy może w wyniku wznowienia postępowania o wpis spółki do rejestru nakazać jej wykreślenie bez wcześniejszego orzeczenia o jej rozwiązaniu oraz przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie spółka podniosła także, że G. G. (1) broni swoich praw związanych z przekształceniem w innym postępowaniu, w ramach powództwa o ustalenie nieważności oświadczenia o przekształceniu (sygn. akt I C 695/19 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy), nie ma więc interesu prawnego aby dochodzić ochrony w niniejszym postępowaniu. Postępowanie rejestrowe nie jest też właściwym forum do kwestionowania ważności oświadczenia o przekształceniu. Wskazując na autonomię prawa spółek i zawartą tam wyczerpującą regulację przekształcenia podkreślono uniwersalnych charakter sukcesji spółki w prawa i obowiązki dotychczasowego przedsiębiorcy (przełamujący konieczność stosowania zasad dotyczących odrębnych czynności odnoszących się do poszczególnych składników majątkowych). Natomiast przed ewentualnym wykreśleniem wadliwie powołanej spółki z rejestru (z czym wiąże się zakończenie jej bytu prawnego) obligatoryjnie powinna zapaść decyzja (uchwała wspólników lub orzeczenie sądu) o jej rozwiązaniu, a także należy przeprowadzić jej likwidację (art. 272 k.s.h.). Skutek w postaci bezwzględnej nieważności jest w tym przypadku wyłączny, m.in. z uwagi na bezpieczeństwo obrotu, którego uczestnikiem jest spółka. Zarzucono ponadto, że Sąd rejestrowy uwzględniając skargę o wznowienie i wydając orzeczenie o wykreśleniu podmiotu z KRS nie oddalił wprost wniosku o wpis.

W odpowiedzi na apelację skarżąca domagała się jej oddalenia, a także zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uzasadniając i podtrzymując dotychczasowe stanowisko skarżąca dodatkowo podniosła, że o nieważności procedury przekształcenia z mocy prawa (z uwagi na brak jej zgody) świadczą obecnie rozstrzygnięcia kolejnych sądów wieczystoksięgowych, oddalające wnioski spółki o wpisanie jej jako właściciela nieruchomości w miejsce L. i G. G. (1). Zdaniem skarżącej fakt dalszego posiadania przez (...) osobowości prawnej – do czego doprowadziłoby uwzględnienie apelacji – będzie dalej instrumentalnie wykorzystywany przez L. G. ze szkodą dla praw skarżącej do jej majątku. Skarżąca podkreśliła, że przed Sądem Okręgowym w Gdańsku (sygn. akt IX GC 262/19) toczy się proces mający na celu uregulowanie zasad wykonywania praw korporacyjnych z większościowego pakietu akcji (...)

W piśmie z dnia 15 stycznia 2020 r. skarżąca dodatkowo podniosła, że postanowieniem z dnia 10 stycznia 2020 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku (sygn. akt V ACz 909/19) oddalił zażalenie (...) na postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 5 sierpnia 2019 r. (sygn. akt I Co 112/19) o udzieleniu zabezpieczenia roszczeń skarżącej związanych z kwestionowaniem przedmiotowego przekształcenia jako nieważnego z mocy prawa ( ex lege), a w istocie w ogóle niebyłego.

Z kolei w piśmie z dnia 3 lutego 2020 r. spółka wniosła o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym w Słupsku (sygn. akt III RC 136/19) o ustanowienie rozdzielności majątkowej między G. i L. G. – w której zapadł już nieprawomocny wyrok ustanawiający taką rozdzielność z mocą wsteczną, tj. z dniem 8 marca 2019 r. Od zapadłego w tej sprawie rozstrzygnięcia (mającego charakter konstytutywny) zależeć bowiem będzie ocena czy w chwili dokonania czynności związanych z przedmiotowym przekształceniem (które miały miejsce w dniach 18 i 26 kwietnia 2019 r.) małżonkowie G. pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, z czym związana jest nieważność czynności rozporządzającej dokonanej bez zgody małżonka (art. 37 § 1 k.r.o.), czy też w grę wchodzić może jedynie sankcja bezskuteczności (art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.). Spółka ponownie podniosła, że to postępowaniach procesowych, a nie w niniejszym postępowaniu rejestrowym, powinno dojść do definitywnego rozstrzygnięcia kwestii ważności, czy też skuteczności ww. przekształcenia. Również Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu powołanego postanowienia z dnia 10 stycznia 2020 r. (sygn. akt V ACz 909/19) – w przedmiocie zabezpieczenia powództwa skarżącej w sprawie I C 695/19 Sądu Okręgowego w Gdańsku – wyraził pogląd, że dopiero w pełni przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoli ocenić zasadność żądania ustalenia, że przedmiotowe przekształcenie jest nieważne.

W piśmie z dnia 10 lutego 2020 r. skarżąca dodatkowo podniosła, że obecnie także organy administracji publicznej (Starostwo Powiatowe w S. i Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Powiecie S.) nie traktując spółki (...), jako właściciela ww. spornych nieruchomości. Podkreśliła także, że ewentualny wyrok ustalający jaki zapadnie w sprawie I C 695/19 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy może mieć charakter jedynie deklaratoryjny – w sytuacji gdy skutek prawny przekształcenia w ogóle nie powstał w związku z nieważnością czynności prawnej. Tą okoliczność sąd rejestrowy powinien brać pod uwagę z urzędu. Skoro bowiem ww. spółka nigdy nie powstała, to w rejestrze nie powinien być sztucznie utrzymywany wpis niezgodny z prawem (nieaktualny). Stan taki rodzi niepewność w stosunkach np. z najemcami nieruchomości. W ocenie skarżącej także ewentualne prawomocne ustanowienie rozdzielności majątkowej nie będzie skutkować odmienną oceny prawnej bezwzględnie nieważnego oświadczenia o przekształceniu, jako dokonanego z przekroczeniem zakresu zwykłego zarządu rzeczą wspólną (art. 199 k.c.). Zdaniem skarżącej w przypadku procesów transformacyjnych (przekształceniowych) ustawodawca nie tylko nie wyłączył możliwości podważania ważności i skuteczności czynności prawnych będących podstawą konstytutywnych wpisów w rejestrze, ale wręcz potwierdził konieczność usunięcia ich z rejestru (art. 509, 544 i 567 k.s.h. – w przypadku połączenia, podziału a także przekształcenia spółki), co wyłączać ma możliwość zastosowania w sprawie regulacji art. 21 k.s.h. (tj. rozwiązania spółki jedynie w przypadku ściśle tam określonych wad). W konsekwencji skarżąca twierdziła, że spółka (...) nigdy nie powstała jako podmiot prawa, a co za tym idzie nigdy nie stała się właścicielem jakiegokolwiek majątku, czy też stroną jakiejkolwiek umowy. Natomiast założenie konieczności przeprowadzenia likwidacji spółki umożliwiłoby tylko L. G. dalsze korzystanie, a w dalszej kolejności upłynnienie składników majątku wspólnego małżonków (rzekomo tylko stanowiącego majątek spółki, która w rzeczywistości nie istnieje).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie należy wyjaśnić, że skarga o wznowienie postępowania ma charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia i nie może być traktowana jak środek odwoławczy. Dogłębnie charakter skargi wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 marca 2018 r., V CSK 284/17 (LEX nr 2521619), wskazując, iż stanowi ona środek prawny reparacyjny, a nie kontrolny. Służy ona usunięciu uchybień procesowych lub wad podstawy orzeczenia ujawnionych już po jego uprawomocnieniu się. Charakter skargi o wznowienie jako nadzwyczajnego środka prawnego zmierzającego do wzruszenia prawomocnych orzeczeń wymaga ścisłej wykładni przepisów ją regulujących. Skarga o wznowienie postępowania nie służy bowiem korygowaniu wszelkich nieprawidłowych orzeczeń, lecz zmierza do wyeliminowania z obrotu prawnego prawomocnego orzeczenia zapadłego w postępowaniu, które dotknięte jest określonymi przez ustawę wadliwościami. Wystąpienie z taką skargą nie może być uznane za czynności zmierzające do „dochodzenia” czy „zaspokojenia” roszczenia (zob. postanowienie SN z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 687/13, LEX nr 1425017).

Konsekwencją przyjęcia dopuszczalności takiej skargi w danej sprawie (tj. złożenia jej przez podmiot uprawniony i z zachowaniem terminu, a także oparcia jej na ustawowej podstawie wznowienia), a następnie uznania jej za uzasadnioną jest ponowne rozpoznanie sprawy w granicach jakie zakreśla podstawa wznowienia (art. 412 k.p.c.) połączone już co do zasady z oceną zasadności żądania (pozwu, a w postępowaniu nieprocesowym - wniosku). Na tym etapie sprawa wraca do stanu sprzed uprawomocnienia się wydanego orzeczenia, tak jakby poprzednie postępowanie nie zostało prawomocnie zakończone, a orzeczenie nie zostało wydane (zob. także m.in. uzasadnienie wyroku SN z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 311/10, LEX nr 960541 i powołane tam orzecznictwo).

Mając na względzie te uwagi o charakterze ogólnym wskazać trzeba, że chociaż w postępowaniu rejestrowym – z mocy art. 7 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1500 ze zm.) – co do zasady znajduje zastosowanie regulacja art. 524 § 2 k.p.c., przewidująca wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy (o wpisie - art. 694 ¹ § 1 k.p.c.), na żądanie zainteresowanego, który nie był uczestnikiem takiego postępowania, w żadnym jednak razie nie można dopuścić na tej podstawie do zanegowania skutków związanych z uprzednim, obarczonym nawet bardzo poważnymi wadami, utworzeniem osoby prawnej (podmiotu rejestrowego). W takim przypadku należy uznać za niedopuszczalne zastosowanie instytucji wznowienia postępowania w celu wyeliminowania osoby prawnej z obrotu prawnego z mocą wsteczną - poprzez wytworzenie fikcji polegającej na przyjęciu, że orzeczenie o wpisie nie zostało w ogóle wydane. W orzecznictwie zwraca się bowiem szczególną uwagę na niebezpieczeństwo destabilizacji stosunków prawnych w następstwie wzruszania prawomocnych orzeczeń na podstawie art. 524 § 2 k.p.c. (zob. postanowienie SN z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 687/13, LEX nr 1425017).

W ocenie Sądu drugiej instancji w tym właśnie kontekście – a przy tym w pierwszej kolejności – należało w niniejszej sprawie ocenić kwestię samej dopuszczalności wniesienia przez G. G. (1) skargi o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem o zarejestrowaniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Należy zauważyć, że w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową na podstawie art. 551 § 5 k.s.h., spółka taka powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru (art. 584 ^{( 1 )}k.s.h. i art. 163 pkt 5 w zw. z art. 584 ^{( 4)} k.s.h., a także art. 37 § 1 k.c. w zw. z art. 2 zd. 1 k.s.h.). W nauce prawa taki skutek nie jest kwestionowany, trafnie przy tym podkreśla się, że z uwagi na wykładnię systemową brak jest podstaw do stosowania do przedmiotowego przekształcenia ogólnych przepisów o przekształceniu spółek (tak A. Szumański, w: Sołtysiński i in., Komentarz KSH, t. 4, 2012, Legalis, art. 584 ^{( 4)}, Nb 11, a także Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, 2020, , Legalis, art. 584 ^{( 4)}, Nb 3). W przypadku przekształcenia spółek (art. 553 § 1 k.s.h.) obowiązuje bowiem zasada ciągłości podmiotowej pomimo przekształcenia, inaczej niż w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę. Pomimo zmiany formy („szaty”) ustrojowej zarówno przed, jak i po przekształceniu spółki mamy do czynienia z tym samym podmiotem (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1991 r., III CRN 321/91, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 142; uzasadnienie uchwały 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 stycznia 2009 r., II GPS 6/08, ONSAiWSA 2009, nr 3, poz. 45).

Także w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową dochodzi do powstania nowego podmiotu - spółki przekształconej - przy zachowaniu bytu prawnego przedsiębiorcy przekształcanego jako osoby fizycznej (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 lutego 2015 r., III CZP 106/14, OSNC 2016, nr 1, poz. 1).

Tak ukształtowane przez ustawodawcę skutki związane z wpisaniem do rejestru spółki przekształconej – obejmujące przede wszystkim powstanie (kreację) nowej osoby prawnej – muszą prowadzić do konkluzji, że istotowo odmienne są przywoływane przez skarżącą przykłady wznowienia postępowań o wpis (zarejestrowanie podmiotu) w rejestrze przedsiębiorców, w następstwie których dokonywano ich wykreślenia bez przeprowadzenia likwidacji.

Jak wyjaśniono to w postanowieniach Sądu Najwyższego wydanych w sprawach V CSK 160/16 (postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2017 r., LEX nr 2261017), a także I CSK 679/17 (postanowienie SN z dnia 16 listopada 2018 r., OSNC-ZD 2019, nr 4, poz. 58) nie chodziło w takich przypadkach o wykreślenie „podmiotu” z Krajowego Rejestru Sądowego prowadzące pośrednio, czy bezpośrednio do ustania bytu prawnego spółki, podobnie jak i wymagane przez prawo wpisanie (przerejestrowanie) do KRS spółki wpisanej wcześniej w rejestrze handlowym nie wiązało się z nabyciem przez taki podmiot (już przecież istniejący) osobowości prawnej (por. art. 7 ust. 1 i art. 9 ust. 2a zd. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym; Dz. U. Nr 121, poz. 770 ze. zm.).

Podobnie gdy chodzi o ewentualne wznowienie podstępowania w przedmiocie wykreślenia podmiotu z rejestru – sugerowanego przez SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lipca 2005 r., II PK 405/04 (OSNP 2006, nr 11-12, poz. 177) jako najwłaściwszy instrument dla ochrony praw osoby trzeciej (pracownika) – wskazać jednak trzeba, że zgodnie z dominującym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem instytucja wznowienia postępowania (na skutek uznania za niedopuszczalnego wpisu wykreślającego spółkę z rejestru) nie może doprowadzić do przywrócenia stanu prawnego sprzed wykreślenia spółki - z uwagi na konstytutywny charakter wpisu takiego wykreślenia, tworzyłoby to bowiem nieznaną prawu i zdecydowanie niekorzystną z punktu widzenia pewności oraz bezpieczeństwa obrotu prawnego i gospodarczego instytucję „reaktywowania” spółki handlowej. Wykreślenie osoby prawnej z rejestru jest odpowiednikiem śmierci osoby fizycznej; z tą chwilą jej osobowość prawna wygasa w sposób definitywny, bez możliwości jej przywrócenia. Skutki rozwiązania spółki dotyczą wartości majątkowych, stosunków między wspólnikami, działania organów, wartości niematerialnych i prawnych, które mogą nie zostać nigdy odtworzone, a po wykreśleniu spółki z rejestru spółka ta nie może ich już odzyskać (zob. m.in. uchwałę składu 7 sędziów z dnia 15 marca 1991 r., III CZP 13/91, OSNC 1991, nr 7, poz. 77; postanowienie z dnia 19 czerwca 2001 r., I CZ 73/01, OSNC 2002, nr 3, poz. 35; uchwałę z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 143/06, OSNC 2007, nr 11, poz. 166 a także uzasadnienie uchwały z dnia 3 grudnia 2014 r., III CZP 90/14, OSNC 2015, nr 10, poz. 112).

Mając wszystkie te okoliczności na względzie Sąd Okręgowy uznał, że niezależnie od podnoszonej przez skarżącą ewentualnej wadliwości (nieważności) oświadczenia przedsiębiorcy o przekształceniu w spółkę kapitałową, czy też całej procedury przekształcenia – dopełnionej wpisem spółki do rejestru (art. 584 ¹ i art. 584 ⁵ pkt 2 k.s.h.) złożona w niniejszej sprawie skarga o wznowienie kwestionująca samo powstanie tej osoby prawnej jest w aktualnym stanie sprawy (po zarejestrowaniu spółki) niedopuszczalna, a skarżąca z tego powodu nie może być uznawana za zainteresowaną w rozumieniu art. 524 § 2 k.p.c.

Wprawdzie w orzecznictwie wskazuje się na konieczność rozpatrywania interesu prawnego uczestników w sprawie o wpis do KRS w sposób szerszy aniżeli tylko w kontekście ich indywidualnego interesu majątkowego lub niemajątkowego, skoro wpis do rejestru ma charakter publiczny. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że powyższy pogląd Sąd Najwyższy wyraził na tle udziału w sprawie uczestników, będących członkami spółdzielni powstałej w wyniku podziału, podkreślając, że ich legitymacji do udziału w fazie postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie kwestionowano na tym etapie postępowania, stąd też nie można było także – zdaniem Sądu Najwyższego – przyjąć braku ich uprawnienia do zainicjowania fazy drugoinstancyjnej postępowania rejestrowego (zob. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 28 marca 2017 r., II CSK 488/16, LEX nr 2298292). W orzecznictwie jest jednak także prezentowany pogląd odmienny – zdaniem Sądu Okręgowego trafny – zgodnie z którym zainteresowany może wprawdzie zgłosić swój udział w sprawie, deklarując, że wynik toczącego się postępowania dotyczy jego praw i przez sam ten fakt staje się on uczestnikiem, nie może to jednak oznaczać zakazu możliwości ponownej, odmiennej oceny w toku postępowania, a w konsekwencji odmowy dopuszczenia go do udziału w sprawie przez sąd (art. 510 § 1 zd. 3 k.p.c.). Istnienie interesu prawnego uczestników postępowania nieprocesowego powinno być badane w toku całego postępowania i powinno dojść do odmowy dopuszczenia udziału w sprawie lub odmowy dalszego udziału w sprawie takiego uczestnika w razie uznania, że interes mu nie przysługiwał bądź też ustał w toku postępowania (por. postanowienia SN z dnia z 1 października 1999 r., II CKN 606/99, OSNC 2000, nr 4, poz. 68; z dnia 20 października 2004 r., IV CK 91/04, OSNC 2005, nr 10, poz. 177, a także z dnia 5 października 2018 r., I CZ 88/18, LEX nr 2561624).

W nauce prawa i orzecznictwie wskazuje się, iż kwestii istnienia interesu prawnego nie można oceniać w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego (m.in. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 26 stycznia 1973 r., III CZP 101/71, OSNC 1973, nr 7-8, poz. 118). Interes konieczny do wzięcia udziału w sprawie, choćby pośredni, musi mieć charakter interesu prawnego – a nie jedynie emocjonalnego, faktycznego, czy nawet ekonomicznego – to zaś oznacza, że dane postępowanie wywierać musi wpływ na prawa tej osoby (czyli na powstanie danego prawa, jego zmianę lub ustanie). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 19 lutego 1981 r., (III CZP 2/81, OSNCP 1981, nr 8, poz. 144) oraz w postanowieniu z 21 czerwca 2006 r. (I CK 329/05, LEX nr 488999) zwrócił również uwagę, że interes prawny w postępowaniu nieprocesowym nie wynika z reguły – tak jak w procesie – z naruszenia lub zagrożenia sfery prawnej wnioskodawcy, lecz z pewnych zdarzeń, które wywołują konieczność uregulowania wiążących się z nimi stosunków prawnych i rodzą obiektywną potrzebę wszczęcia postępowania lub wzięcia w nim udziału. W postępowaniu rejestrowym jego wynik stanowi z reguły odzwierciedlenie treści stanu prawnego ukształtowanego określonym zdarzeniem prawnym (zob. także uchwałę SN z dnia 19 października 2000 r., III CZP 20/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 26).

Wskazując na powyższe przede wszystkim należy zgodzić się z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, że przepisy prawa handlowego nie przewidują bezwzględnej nieważności ab initio spółki z o.o., która została zarejestrowana. Spółka taka istnieje, bez względu na rodzaj braków zaistniałych w procesie jej powstania. Regulacje kodeksu handlowego wskazują bowiem na istnienie spójnych konstrukcji prawnych, decydujących o tym, czy umowa spółki z o.o. (akt założycielski) może być uznana za nieważną i pod jakimi warunkami spółka ta może zostać wyeliminowana z obrotu prawnego. Przepisy art. 21 i art. 172 k.s.h. (a poprzednio odpowiednie regulacje Kodeksu handlowego) – przewidujące szczegółowo konsekwencje usuwania braków (wadliwości) dostrzeżonych już po zarejestrowaniu spółki, a w dalszej kolejności rozwiązanie i likwidację takiej osoby prawnej – stanowią lex specialis w stosunku do art. 58 k.c. co do dopuszczalności uznania nieważności czynności prawnej (jaką jest umowa spółki czy też akt założycielski) w takim zakresie, w jakim czynność ta kreuje byt osoby prawnej (zob. np. uchwałę z dnia 10 stycznia 1992 r. III CZP 140/91, OSNCP 1992, z. 6, poz. 109; uchwały składu 7 sędziów z dnia 7 kwietnia 1993 r., III CZP 23/93, OSNC 1993, nr 10, poz. 172 i z dnia 15 marca 1991 r., III CZP 13/91, OSNC 1991, nr 7, poz. 77; postanowienie z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 131/02, LEX nr 183753, a także uzasadnienie wyroku z dnia 27 czerwca 2013 r., III CSK 294/12, OSNC-ZD 2014, nr 4, poz. 31).

Zgodnie z tym stanowiskiem dopuszczenie możliwości następczego uznania, w takim zakresie (kreującym byt osoby prawnej), bezwzględnej nieważności czynności prawnej prowadziłoby do licznych perturbacji, wynikających z faktu, że wytworzyłaby się sytuacja taka, jakby spółka z o.o. nigdy nie powstała. Czynności prawne dokonane przez spółkę nie byłyby wtedy czynnościami spółki. W rezultacie powstałoby niebezpieczeństwo istotnych komplikacji prawnych i majątkowych, a także zagrożenie pewności obrotu prawnego z udziałem takiej spółki oraz praw osób trzecich.

Należy w tym miejscu zwrócić również szczególną uwagę na treść aktualnie obowiązującego art. 11 in fine Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie niektórych aspektów prawa spółek (Dz.U.UE.L.2017.169.46) stanowiącego, że w przypadku spółki nie można powoływać się na żadną podstawę nieistnienia, nieważności bezwzględnej, względnej lub unieważnienia. Nieważność powoduje natomiast likwidację spółki, podobnie jak w przypadku jej rozwiązania. Bez uszczerbku dla skutków likwidacji spółki, nieważność nie narusza ważności zobowiązań spółki lub zobowiązań podjętych wobec niej (art. 12 ust. 2 i 3 ww. Dyrektywy). Dyrektywa ta nie zezwala więc na utrzymanie w prawie krajowym konstrukcji nieważności w rozumieniu polskiego systemu prawa. Tak rozumianą „nieważność” ma zastąpić mechanizm rozwiązania spółki na mocy orzeczenia sądowego, co otwiera dopiero procedurę likwidacyjną.

Przepis art. 21 k.s.h. wdraża (implementuje) na obszarze Polski dyspozycję powyższej regulacji – poprzednio wynikającej z art. 11 i 12 Pierwszej dyrektywy Rady 68/151/EWG z 9 marca 1968 r. w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w Państwach Członkowskich od spółek, w rozumieniu art. 58 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności w całej Wspólnocie dla zapewnienia ochrony interesów zarówno wspólników jak i osób trzecich (Dz. Urz.WE L65, s 8). W konsekwencji polski ustawodawca nie mógł wprowadzić na wypadek poważnych nawet wadliwości czynności prawnych kreujących był spółki jako osoby prawnej konstrukcji nieważności (nie tylko umowy, ale też aktu założycielskiego, będącego jej odpowiednikiem – por. art. 4 § 2 k.s.h.) w znaczeniu art. 58 k.c., lecz wyłącznie sankcję rozwiązania spółki.

Powyższe argumenty, przesądzające w niniejszej sprawie o niedopuszczalności skargi o wznowienie, nie stoją w żadnym razie na przeszkodzie w podnoszeniu przez skarżącą argumentów odnoszących się do ewentualnej nieważności czynności prawnych L. G. podjętych w celu doprowadzenia do przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę, z powołaniem się na brak jej zgody na dokonanie czynności mającej prowadzić do zbycia składników majątkowych należących do majątku wspólnego (art. 37 § 1 k.r.o.), jednak – zdaniem Sądu Okręgowego – powinno to nastąpić w postępowaniu innym niż niniejsze, zakończone już prawomocnie postępowanie rejestrowe. Brak w szczególności podstaw dla wniosku, że samo istnienie zarejestrowanej spółki sanuje ewentualne wadliwości związane z nabyciem przez nią praw do nieruchomości, wykluczając dochodzenie związanych z tym odpowiednich roszczeń na drodze procesu (zob. np. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 131/02, LEX nr 183753). Na tą kwestię zwrócił zresztą uwagę Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 stycznia 2020 r. (V ACz 909/19), wskazując, że ewentualnej nieważności czynności L. G. o której mowa w art. 584 ⁵ pkt 2 k.s.h., mogącej prowadzić do niedojścia do skutku całej procedury przekształceniowej, nie sanuje dokonany wpis, a stwierdzenia tego skarżąca może się domagać w orzeczeniu wydanym na postawie art. 189 k.p.c. ( zob. k. 3539 v. – 3547 akt). Takie żądanie skarżącej jest obecnie przedmiotem rozpoznania w procesie toczącym się przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy (sygn. I C 695/19). W postępowaniu rejestrowym niedopuszczalne jest jednak obecnie rozpatrywanie nieważności takiej czynność prawnej w takim zakresie, w jakim kreuje ona byt osoby prawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CSK 294/12, OSNC-ZD 2014, nr 4, poz. 31).

W świetle powyższego Sąd odwoławczy stwierdził, że w sprawie zachodziły podstawy do odrzucenia skargi o wznowienie na podstawie art. 410 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 7 ustawy o KRS – jako wniesionej przez osobę nieuprawnioną, której w aktualnym stanie rzeczy nie można uznawać za zainteresowaną (art. 524 § 2 k.p.c. a contrario). Zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu rejestrowego podlegało w związku z tym uchyleniu na podstawie zastosowanego odpowiednio przepisu art. 386 § 3 k.p.c. Zbędne było w tej sytuacji odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji.

Wyjaśnić przy tym trzeba, że pomimo tego, że przepis art. 694 ^{( 7 )}k.p.c. nakazuje w razie uwzględnienia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego w postępowaniu rejestrowym, dotyczącego wpisu, uchylenie zaskarżonego postanowienie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi rejestrowemu, to jednak przyjmuje się, że dyspozycja tego przepisu dotyczy wyłącznie rozstrzygnięć o charakterze reformatoryjnym, a więc możliwości zastosowania art. 386 § 1 k.p.c. (zob. P. Pruś [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II, red. M. Manowska, Warszawa 2020, teza 1 do art. 694(7). Dopuszcza się w konsekwencji wydanie przez sąd drugiej instancji orzeczenia uchylającego zaskarżone postanowienie sądu rejestrowego i odrzucającego wniosek – a w niniejszej sprawie skargę (zob. A. Gałas [w] T. Szanciło (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Komentarz. Art. 506–1217. Tom II, Warszawa 2019, nb 2 do art. art. 694(7), str. 442).

Wojciech Wołoszyk Artur Fornal Eliza Grzybowska