Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2020r.

Sąd Okręgowy w Toruniu, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Andrzej Westphal

Protokolant: stażystka Natalia Kuc

po rozpoznaniu w dniu: 12 października 2020r. w T.

na rozprawie

sprawy z powództwa: T. W.

przeciwko: E. G.

o zapłatę ewentualnie o ustalenie

I.  ustala , że nieważna jest umowa darowizny udziału wynoszącego 3/4 (trzy/czwarte) w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w C. i w prawie własności położnego na niej budynku, dla której Sąd Rejonowy w Chełmnie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) , zawarta dnia 10 maja 2017r. w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza J. P. - repertorium A numer (...) ,

II.  w części dotyczącej żądania zapłaty przekazuje sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Chełmnie w postępowaniu o podział majątku po ustaniu wspólności ustawowej między T. W. i E. G. ,

III.  zasądza od pozwanej E. G. na rzecz powoda T. W. kwotę 5.417,00 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) z tytułu zwrotu kosztów procesu,

IV.  nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Toruniu kwotę 10.112,31 zł ( dziesięć tysięcy sto dwanaście 31/100 ) z tytułu kosztów sądowych .

Sygn. akt I C 1670/18

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 23 sierpnia 2018r. wniesionym przeciwko pozwanej E. G. (noszącej poprzednio nazwisko (...)) powód T. W. , domagał się zasądzenia kwoty 200.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu wyrządzonej mu szkody. Następnie w piśmie z dnia 30 stycznia 2019r. ( k. 70 – 71) sformułował żądnie ewentualne , w którym wnosił o stwierdzenie nieważności umowy darowizny z dnia 10 maja 2017r. Po ostatecznym sprecyzowaniu żądań w piśmie z dnia 17 sierpnia 2020r. ( k. 174-181 ) domagał się zasądzenia kwoty 200.000,00 zł tytułem odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz ewentualne ustalenie nieważności umowy darowizny udziału wynoszącego 3 / 4 w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości położnej w C. dla której Sąd Rejonowy w Chełmnie prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) i własności położonego na niej budynku , zawartej w dniu 10 maja 2017r. w formie aktu notarialnego ( Repertorium A numer : (...) ) sporządzonego przez notariusz J. P. prowadzącą kancelarię notarialną w C. .

Pozwana wniosła o oddalenie powództwo ( k. 46 – 48 ) .

Sąd ustalił, co następuje:

Powód T. W. i pozwana E. G. byli małżeństwem . W czasie trwania związku pozwana nosiła nazwisko (...). W małżeństwie stron istniał ustrój wspólności ustawowej . Dnia 29 maja 2017r. został orzeczony rozwód. Obecnie w Sądzie Rejonowym w Chełmnie toczy się sprawa o podział majątku ( sygn. akt I Ns 224/18 ) .

okoliczności niesporne ,

W dniu 20 kwietnia 2017r. powód udzielił pozwanej pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. P. ( nr rep. A 1639/2017 ) do dokonywania następujących czynności:

1.  zbycia na rzecz samego pełnomocnika dowolnym tytułem prawnym przysługującego im wspólnie udziału wynoszącego 3/4 w wieczystym użytkowaniu nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) , objętego księgą wieczystą (...) oraz stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności budynku, na rzecz samego pełnomocnika do osobistego majątku względnie zniesienia współwłasności czy innej czynności prawnej , mocą której pełnomocnik nabędzie przedmiotowy udział,

2.  likwidacji działalności gospodarczej prowadzonej pod firmą (...) (...)-(...) C. ul. (...) NIP (...) , REGON (...),

3.  reprezentowania przed Urzędem Skarbowym , Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Powiatowym Urzędem Pracy, Urzędem Miasta, towarzystwami ubezpieczeniowymi ,

4.  pełnomocnik może być drugą stroną umowy ,

5.  reprezentowania przed prokuraturą , organami ścigania , sądami wszystkich instancji oraz organami egzekucji , w każdej sprawie majątkowej i niemajątkowej , na każdym etapie postępowania , zarówno w postępowaniu administracyjnym jak i sądowym , w tym także w postępowaniu wieczystoksięgowym ,

6.  dokonywania w zakresie umocowania wszelkich czynności prawnych i faktycznych jakie okażą się konieczne , składania i podpisywania umów, deklaracji podatkowych , składania wniosków , udzielania wyjaśnień , składania oświadczeń, odbioru pism , dokumentów i korespondencji .

dowód : kopia pełnomocnictwa k. 18 – 19 ,

W dniu 10 maja 2017r. pozwana E. W. zawarła przed notariuszem J. P. umowę darowizny ( rep. A nr 1902/2017 ) . W § 1 tej umowy stwierdzono ,że „W księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chełmnie , urządzonej dla nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę numer (...) o powierzchni (...) ² obejmującej tereny mieszkaniowe w C. przy ul (...) w województwie (...) wpisana jest jako właściciel Gmina M. C. , a jako wieczyści użytkownicy gruntu i właściciele budynku stanowiącego od gruntu przedmiot własności : T. i E. małżonkowie W. w udziale 3/4 oraz wpisani są jako właściciele we wspólności ustawowej na podstawie sprzedaży z dnia 11.02.2009r. oraz M. G. (1) w udziale wynoszącym 1/4 na podstawie darowizny” . Paragraf 4 tej umowy zawiera następującą treść : „E. W. w imieniu własnym i swojego męża T. W. w granicach umocowania daruje sobie samej udział wynoszący 3/4 w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) i własności położonego na niej budynku , a w imieniu własnym darowiznę tę przyjmuje” .

dowód: kopia umowy darowizny k. 20 – 22 ,

Sąd zważył, co następuje :

W niniejszej sprawie kluczowe znaczenie miała odpowiedź na pytanie, czy w czasie trwania wspólności ustawowej możliwe jest przeniesienie prawa objętego tą wspólnością do majątku osobistego jednego z małżonków . W tej sprawie chodzi o dokonanie darowizny na rzecz pozwanej . Zgodnie z art. 33 pkt 2 kr i op. ( kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ) do majątku osobistego każdego z małżonków należą „przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę , chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił”.

Zgodnie z art. 31 § 1 kr i op. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich ( majątek wspólny ) . Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków .

Zdaniem sądu rozstrzygającego niniejszą sprawę , nie jest możliwe dokonanie czynności prawnej , będącej przedmiotem niniejszego sporu . Jest ona sprzeczna z prawem, a przez to nieważna . W ustroju wspólności ustawowej w ogóle nie są bowiem możliwe darowizny w celu dokonywania „przesunięć” między tym majątkiem , a majątkiem osobistym małżonków.

Ustawodawca bardzo szczegółowo rozgraniczył sferę majątku wspólnego od majątków osobistych małżonków . Przyznał im jednocześnie prawo do rozszerzania , ograniczania lub wyłączania wspólności małżeńskiej poprzez umowę majątkową . Zgodnie z art. 47 § 1 kr i op. „Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków ( umowa majątkowa ) . Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa” . Modyfikowanie zakresu majątku wspólnego może odbywać się wyłącznie w tym trybie . „Przesunięcie” majątkowe dokonane przez strony w trybie darowizny jest sprzeczne z tym przepisem i z tej przyczyny nieważne . Art. 58 § 1 k.c. ( kodeksu cywilnego ) stanowi bowiem ,że „Czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu obejście ustawy jest nieważna chyba ,że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy” . W niniejszej sprawie nie zachodzi żaden wyjątek od tej reguły.

Należy dodać , że przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby akceptację sytuacji polegającej na tym ,że za pomocą sukcesywnych „darowizn” wszelkich wartościowych przedmiotów z majątku wspólnego np. dokonywanych w miarę ich nabywania, małżonkowie mogliby praktycznie unicestwić działanie przepisów o wspólności ustawowej, chociaż formalnie podlegaliby temu ustrojowi . Mający powstawać w małżeństwie majątek wspólny mógłby być ciągle dzielony , co stanowiłoby obejście zakazu określonego w art. 35 kr i op. Przepis ten stanowi , że „W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego .Nie może również rozporządzać , ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem , który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”. Dochodziłoby więc do zmiany ustroju małżeńskiego z pominięciem trybu określonego w art. 47 § 1 kr i op. Osoby trzecie byłyby z kolei pozbawione ochrony przewidzianej w art. 47 ¹ kr i op. Przepis ten stanowi ,że „Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską , gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome”. Pomijając tryb określony w art. 47 kr i op. dochodziłoby więc do sytuacji , że faktycznie osiąga się skutek , taki jak przy umowie majątkowej małżeńskiej , ale osoby trzecie o tym nie wiedzą . W majątku objętym wspólnością , może już natomiast nie pozostać żaden składnik.

W trybie określonym w art. 47 kr i op. małżonkowie mogą zawierać nawet umowy dotyczące poszczególnych składników majątkowych . Nic nie stało na przeszkodzie ,żeby w tym trybie strony niniejszej sprawy uregulowały kwestię udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości oraz posadowionego na niej budynku.

Skoro więc jakiekolwiek „przesunięcia” majątkowe nie są możliwe w trybie darowizny , to nie miało znaczenia , czy w niniejszej sprawie nie dokonano ta drogą faktycznego podziału majątku przed rozwodem .

Darowizna była nieważna z przyczyn , które wyżej wskazano . W tej sytuacji zbędna jest ocena jakichkolwiek innych okoliczności z nią związanych np. dlaczego zostało udzielone przez powoda pełnomocnictwo z dnia 20 kwietnia 2017r. Z tych przyczyn sąd nie czynił ustaleń na podstawie przesłuchania stron oraz zeznań świadków : J. P. , M. G. (1), T. G. , K. W. i P. K. . Chociaż dowody te zostały przeprowadzone , to ostatecznie nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy . Zbędne było także przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia wartości prawa majątkowego objętego darowizną , a co za tym idzie - ustalenia wysokości szkody .

Skoro umowa darowizny była nieważna , to oznacza ,że prawo do udziału w nieruchomości gruntowej i budynkowej nadal stanowi składnik majątku wspólnego . Obecnie toczy się sprawa o podział majątku po rozwodzie . Zgłoszone przez powoda w pozwie żądanie zasądzenia od pozwanej kwoty wynikającej z dokonanego przez nią przeniesienia prawa nie może więc być rozpoznane w niniejszym procesie . Nastąpi to w ramach rozliczeń w toku sprawy o podział majątku.

Sąd nie jest związany wskazaną przez powoda podstawą prawną żądania. Pierwotnie powoływał się on na wyrządzenie mu szkody – art. 415 k.c. ( k. 8 ) W toku procesu poddawał jednak pod rozwagę przekazanie niniejszej sprawy do rozpoznania w toku podziału majątku ( k. 176 ) . Skoro żądanie zapłaty będzie rozpoznane w toku tamtej sprawy , to w tej części sąd stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Chełmnie.

Zgodnie z art. 618 § 1 k.p.c. ( w związku z art. 688 k.p.c. i art. 567 § 3 k.p.c. ) w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga , między innymi , spory o prawo własności . Należy zwrócić uwagę ,że początkowo niniejsza sprawa nie miała charakteru „sporu o własność” . Powód wywodził bowiem roszczenie z czynu niedozwolonego . Nie kwestionował więc stanu który zaistniał na skutek dokonania darowizny , czyli że składniki majątku wspólnego znalazły się w majątku osobistym pozwanej. Dopiero w toku procesu jako żądanie ewentualne zaczął powoływać się na nieważność umowy.

Skoro sąd doszedł do wniosku ,że nie może rozstrzygać o żądaniu zapłaty ze względu na brak swojej właściwości , to aktualne stało się orzekanie o żądaniu ewentualnym . Wcześniejsze przekazanie sprawy w całości do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Chełmnie byłoby nieuzasadnione . Oznaczałoby bowiem ,że sąd nie rozstrzygnął o żądaniu zapłaty wywodzonym przez powoda z art. 415 k.c. Dopiero konkluzja , że umowa jest nieważna doprowadziła do wniosku , że na tej nowej podstawie prawnej sąd nie może orzec o roszczeniu majątkowym . Sąd rozstrzygał więc w ramach wskazanej podstawy fatycznej, ale w ramach podstawy prawnej roszczenia ewentualnego.

Na marginesie należy wskazać ,że oba żądania wzajemnie się wykluczały Żądanie zapłaty nie podważało ważności umowy , a żądanie ustalenia tej nieważności - wykluczało możliwość rozstrzygnięcia w tym procesie o zapłacie. Sąd musiał więc wyrokować , gdyż sąd w postępowaniu o podział majątku nie mógłby rozstrzygać o żądaniu wywodzonym z czynu niedozwolonego – art. 415 k.c. Sąd w niniejszej sprawie musiał najpierw rozstrzygnąć o zasadności żądania zgłoszonego na tej podstawie prawnej , a dopiero po jego ocenie, mógł podjąć decyzję o przekazaniu roszczenia o zapłatę do sądu rejonowego. Konkluzja ta wynikała ze stwierdzenia , że umowa jest nieważna . Sąd dał temu wyraz w wyroku, gdyż musiał rozstrzygnąć o wszystkich żądaniach pozwu.

Powód miał prawo występować z żądaniem ustalenia w trybie art. 189 k.p.c. Jego interes prawny polegał bowiem na określeniu jego sytuacji prawnej – czy i na jakiej podstawie może formułować wobec pozwanej żądanie zapłaty i w jakim postępowaniu może to uczynić oraz przed jakim sądem.

Zgodnie z art. 567 § 1 k.p.c. „W postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz o tym , jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi” . Darowizna , o którą chodzi w niniejszej sprawie, nie jest nakładem z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego . Z nakładem mamy do czynienia w sytuacji kiedy na ten cel przeznaczone są przychody , które daje majątek wspólny np. wykonanie remontu mieszkania , stanowiącego osobisty majątek jednego z małżonków, z pieniędzy uzyskanych z dochodów z gospodarstwa rolnego stanowiącego przedmiot wspólności ustawowej. Nie jest natomiast nakładem uszczuplenie majątku wspólnego polegające na ograniczeniu tej wspólności o jakiś jej składnik – w tym przypadku o prawo do udziału w nieruchomości i własności posadowionego na niej budynku ( co powinno odbyć się w trybie art. 47 § 1 kr i op. ) . Art. 567 § 1 k.p.c. nie był więc przeszkodą do orzekania w niniejszej sprawie .

Twierdzenie powoda ,że umowa darowizny była nieważna , było zasadne. Oznacza to ,że jest on stroną wygrywającą sprawę . Na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. pozwaną obciąża więc obowiązek zwrotu powodowi kosztów procesu . Składały się na nie : wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł ( ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokacie – Dz. U . poz. 1800 , ze zamianami ) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17,00 zł.

Należy dodać ,że adw. M. G. (2) nie występował w niniejszej sprawie jako pełnomocnik z urzędu , jak błędnie wskazano w piśmie z Okręgowej Rady Adwokackiej z dnia 27 stycznia 2020r. (k. 159 ) , lecz jako zastępca adw. A. M. ( por. k. 149 i k. 155 ) . Nie istniały więc podstawy do zasądzenia wynagrodzenia dla adwokata z urzędu.

Powód był zwolniony od kosztów sądowych w całości ( k. 34 ) . Na podstawie art. 113 ust.1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i art. 98 § 1 k.p.c. koszty te należało pobrać od pozwanej , jako strony przegrywającej sprawę . Składały się na nie : opłata od pozwu 10.000 zł i koszty stawiennictwa świadka K. W. – 112,31 zł ( postanowienie z dnia 6 maja 2019r. – k. 103 ) . Łącznie należało więc pobrać od pozwanej kwotę 10.112,31 zł.