Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 1023/12

POSTANOWIENIE

Dnia 15 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Barbara Górzanowska

Sędziowie:

SSA Zbigniew Ducki

SSA Grzegorz Krężołek

Protokolant:

st.sekr.sądowy Barbara Piaszczyk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 listopada 2012 r. w K.

przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie

sprawy z wniosku L. L.

przy uczestnictwie M. L. i T. O.

o uchylenie ubezwłasnowolnienia

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 15 czerwca 2012 r. sygn. akt I Ns 99/11

p o s t a n a w i a:

1.  oddalić apelację;

2.  przyznać od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Nowym Sączu na rzecz adwokatów P. M. Kancelaria Adwokacka w N. ulica (...) oraz na rzecz adwokata J. K. Kancelaria Adwokacka w N. ulica (...) - kwoty po 221,40zł ( dwieście dwadzieścia jeden złotych
i czterdzieści groszy) , w tym kwota 41,40zł, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1023/12

UZASADNIENIE

Z wnioskiem o uchylenie ubezwłasnowolnienia całkowitego M. L. wystąpił jej brat L. L., zaznaczając, że o ubezwłasnowolnieniu siostry dowiedział się dopiero w 2011 r. Wcześniej choć utrzymywał z nią kontakty, nie zauważył, ażeby była nieporadna, miała problemy z percepcja, czy też z samodzielnym funkcjonowaniu w społeczeństwie. Zdaniem wnioskodawcy ubezwłasnowolnienie uczestniczki nastąpiło z inicjatywy obecnego opiekuna prawnego M. L., T. O., co ułatwiło jej przejecie majątku ubezwłasnowolnionej, gdyż wymeldowała siostrę z mieszkania w B., przez co nie mogła ona wykupić mieszkania na preferencyjnych zasadach. Obecnie T. O. nie sprawuje i nie ma zamiaru wykonywać opieki nad ubezwłasnowolnioną, pozostawia ją w samotności Działanie opiekuna godzi w zasady współżycia społecznego

Podczas rozprawy w dniu 2 marca 2012 r. wnioskodawca stwierdził, że jakkolwiek M. L. powinna mieć opiekuna, gdyż nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie ze sprawami finansowymi, to jednak nie musi być ubezwłasnowolniona.

Uczestniczka T. O., będąca opiekunem prawnym M. L. wniosku o oddalenie powyższego wniosku jako, nieuzasadnionego zaznaczając, że ubezwłasnowolniona nie dysponuje zdolnościami do samodzielnego radzenia sobie w codziennym życiu, nie posiada umiejętności czytania, ani pisania. Zaprzeczyła także temu, iżby źle sprawowała swą funkcję opiekuna.

Ubezwłasnowolniona po wytłumaczeniu jej istoty uchylenia ubezwłasnowolnienia, odniosła się negatywnie do wniesionego w sprawie wniosku, gdyż nie byłaby sobie w stanie poradzić w codziennym życiu. Jej pełnomocnik procesowy zaprzeczył jakoby opieka nad ubezwłasnowolniona byłą źle sprawowana.

Prokurator Prokuratury Okręgowej w Nowym Sączu nie poparł wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia.

Postanowieniem z 15 czerwca 2012 r. wydanym do sygn. akt I Ns 99/11 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił wniosek (pkt. I); oraz przyznał na rzecz adwokatów J. K. i P. M. kwoty po 295,20 zł, w tym kwoty 55,20 zł podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzeń, płatnych z wydatków budżetowych Sądu (pkt. II, III); kosztami postępowania, które nie zostały uiszczone obciążył Skarb Państwa (pkt. III).

Uzasadniając powyższe postanowienie Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny sprawy:

Mająca obecnie(...)lat M. L. i L. L. są rodzeństwem, oboje mieszkali z rodzicami w B.. Ich dziadek J. L. mieszkający w N. w okresie (...) przyjął pod swoja opiekę T. O. , wychowując ją wraz z ojcem uczestniczki i wnioskodawcy Z. L. oraz jego siostrami S. L. i Z. H.. W późniejszym okresie czasu T. O. wychowywała się w (...), zaś po wyjściu za mąż wyjechała na (...). Jednakże po śmierci męża na prośbę S. L. zamieszkała ponownie z nią w N.. Wówczas w zamian za opiekę S. L. przekazała jej w drodze spadkobrania ¼ część domu przy ul (...), w którym obydwie zamieszkały. Połowa zaś domu została przekazana wspomnianemu Z. L., a po jego śmierci przeszła na dzieci.

U M. L. już w okresie dzieciństwa zdiagnozowano niepełnosprawność intelektualna. Uczęszczała ona do szkoły specjalnej, jednakże z uwagi na trudności w nauce na poziomie(...)klasy edukacji został zwolniona od tego obowiązku. Mieszkała wówczas wraz z rodzicami w B., pozostając pod ich opieka. W mieszkaniu zamieszkiwał również wnioskodawca wraz z małżonką i dziećmi. Później się jednak rozwiódł i wyprowadził. W kolejności po śmierci rodziców M. L. pozostała sama w mieszkaniu, zaś jej opieką zajęła osoba wywodząca się z dalszej rodziny ojca, pobierając rentę i świadczenia przyznane uczestniczce. Później do mieszkania wprowadził się wnioskodawca, który opuścił rodzinę. Wówczas sytuacja materialno-bytowa M. L. była zła, gdyż jej brat nadużywał alkoholu, pod którego wpływem był agresywny. Nie przekazywał on też środków na utrzymanie i jedzenie siostry. W owym czasie wnioskodawca sprzedał za (...)zł udział własny i siostry w domu przy ul. (...) w N., z czego(...)zł przekazał siostrze. Wówczas na prośbę Z. H., jej siostra oraz T. O. przyjęły M. L. pod opiekę, zapewniając jej bardzo dobre warunki życiowe, w tym opiekę medyczną. Załatwiły przy tym formalności związane z przekazywaniem renty na rzecz uczestniczki przez ZUS w N.. Wnioskodawca zaś w dalszym ciągu pozostawał w mieszkaniu w B., utrzymując z siostrą jedynie sporadyczny kontakt.

W 2000 r. S. L. zwróciła się do Prokuratury Okręgowej w Nowym Sączu o złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie M. L., jako osoby dotkniętej niedorozwojem umysłowej, zaznaczając przy tym, że legitymowany do tego L. L. prowadzi naganny tryb życia i nie złoży wniosku w tym względzie.

Po przeprowadzeniu stosownego postępowania i stwierdzeniu czasie niego przez biegłego psychiatrę u uczestniczki objawów upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym z cechami hipochondrycznymi, tudzież konieczności stałej bezpośredniej opieki oraz nadzoru, postanowieniem z 29 września 2000 r. wydanym do sygn. akt I Ns 55/00 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu ubezwłasnowolnił całkowicie M. L., natomiast opiekunem prawnym ubezwłasnowolnionej Sąd Rejonowy w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 5 lutego 2001 r. w sprawie prowadzonej do sygn. akt III RNs(...)ustanowił T. O.. Według sprawozdań składanych przez opiekuna oraz wywiadów środowiskowych przeprowadzanych przez kuratorów sądowych opieka na M. L. sprawowana była należycie.

Obecnie M. L. zamieszkuje wraz z opiekunem prawnym w domu w N. przy ul. (...). Stan zdrowia ubezwłasnowolnionej od 2000 r. nie uległ zmianie. Ujawnia ona deficyty w funkcjonowaniu zarówno poznawczym jak i emocjonalnym. Komunikuje się ona z otoczeniem werbalnie, jednakże wykazuje braku w zakresie logicznego rozumowania, nie pozwalającego jej na właściwa ocenę sytuacji, samodzielnego podejmowania racjonalnych decyzji, zadbania o własne potrzeby i bezpieczeństwo, samodzielnego i bez nadzoru planowania aktywności życiowej, przewidywania niebezpieczeństw i konsekwencji swych działań. Okresowo uczestniczka okazuje zachowania dysforyczne i agresywne którego podłoże tkwi w organice (...) i pozostaje w związku ze zdiagnozowanym umiarkowanym upośledzeniem umysłowej. M. L. wymaga kontroli psychiatrycznej l leczenia farmakologicznego. Jej upośledzenie umysłowe o podłożu organicznym jest stałe i nie rokuje poprawy. Konieczne jest zapewnienie uczestniczce stałej opieki tudzież leczenia internistycznego z przyczyny nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, alergii.

Umiarkowane upośledzenie umysłowe, którym dotknięta jest uczestniczka nie pozwala na samodzielne pokierowanie jej własnym postępowaniem, stąd też wymaga stałej pomocy i nadzoru we wszystkich sprawach związanych z codziennym funkcjonowaniem, załatwianiem wszystkich spraw urzędowych, finansowych i prawnych, a także podejmowania decyzji. M. L. nie potrafi czytać, ani pisać, nauczyła się jedynie odwzorować własny podpis, zna adres miejsca zamieszkania tudzież jest w stanie samodzielnie poruszać się po miejscowości, w której mieszka. Musi podlegać nadzorowi w zakresie rodzaju i ilości zażywanych leków. Nie jest zdolna do podjęcia jakiejkolwiek pracy. M. L. i opiekun T. O. wypracowały schematy współdziałania zapewniające im symbiotyczne współżycie oraz skuteczne przezwyciężanie dysforycznych zachowań ubezwłasnowolnionej. M. L. poprawnie funkcjonuje pod nadzorem opiekuna w społeczności lokalnej, uczestniczy w terapii zajęciowej, jej rentą w wysokości (...)zł dysponuje T. O., przeznaczając ją na opłaty związane z terapią, zakupem leków i środków na codzienne utrzymanie.

Ewentualna zmiana otoczenia uczestniczki byłaby dla niej niewskazana.

W ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy w szczególności stwierdził, że psychosomatyczny stan zdrowia M. L. został w wystarczającym stopniu ustalony w oparciu o opinię biegłych psychiatrę i psychologa, którzy mogli tego dokonać tak w trakcie jej obserwacji podczas stawiennictwa przed Sądem jak i w czasie spotkań nią w celach badawczych. Z kolei wnioskodawca jakkolwiek zakwestionował tezy opinii biegłych, to jednak nie przytoczył żadnych solidnych argumentów, które zdezawuowałyby fachowość i logikę wniosków biegłych.

Natomiast uczestniczka M. L. odpowiadając zbornie i logicznie na zadawane jej pytania, będąc zorientowana w sytuacjach życia codziennego w sposób dostateczny szczerze się odniosła do warunków w jakich zamieszkiwała z bratem w B. oraz do obecnego tryby życia. Adekwatnie ustosunkowała się do własnych ograniczeń intelektualnych.

Sąd Okręgowy oddalił osobowe wnioski dowodowe uczestników postępowania na okoliczność sprawowania nad M. L. opieki, gdyż ich teza dowodowa dla ustalenia zasadności rozpoznawanego wniosku była dla oceny zasadności rozpoznawanego wniosku irrelewantna.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy po przytoczeniu przepisów art. 13 § 1 i 2, art. 16 § 1 k.c. tudzież art. 559 k.p.c. z przywołaniem poglądów judykatury w nawiązaniu do wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego w sprawie, w tym dowodu z opinii biegłych psychiatry i psychologa, w szczególności skonstatował, że analiza stanu zdrowia intelektualnego M. L. nie wykazała zmian od 2000 r. Jej niedorozwój umysłowy można uznać za stabilny, jednakże z wiekiem mogący ulec pogorszeniu. Nie ma nadziej na jego poprawę. Ubezwłasnowolnienie został orzeczone wobec uczestniczki w sytuacji, w której nie była ona w stanie pokierować swoim postępowaniem. Przez okres 12 lat od tego zdarzenia prawnego nie nabyła ona umiejętności samodzielnego, odpowiedzialnego egzystowania. Dalej nie umie czytać, pisać, nie potrafi dokonywać obliczeń rachunkowych, zaś jej poprawne funkcjonowanie w społeczności lokalnej, z którą się na co dzień styka jest efektem wypracowanych, jednostajnych, wielokrotnie powtarzanych schematów zachowań, które ograniczają się do przyniesienia zakupów według listy sporządzonej przez opiekuna, przy wyliczonych środkach pieniężnych, odwiedzenia hurtowni z zabawkami, przyjmowania posiłków o leków podawanych jej przez opiekuna. Jej stan umysłowy nie pozwala jej na podejmowanie samodzielnych, odpowiedzialnych inicjatyw, działań i decyzji. Nie potrafi ona samodzielnie zaplanować rozkładu dnia, wykonać czynności podstawowej higieny jak mycie, przyrządzenia posiłków, jej osobowość jest infantylna. M. L. nie jest zdolna do podjęcia i udźwignięcia ciężaru ponoszenia odpowiedzialności za codzienne samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie.

Wnioskodawca nie zaprzeczył powyższym okolicznością, lecz skupił się na kwestiach majątkowych oraz dotyczących nieprawidłowego sprawowania opieki nad ubezwłasnowolniona przez T. O.. Nie ma to jednak wpływu, abstrahując co do bezzasadności tego zarzutu, dla oceny w przedmiocie uchylenia ubezwłasnowolnienia M. L..

W tej sytuacji Sąd Okręgowy ocenił, że brak jest jakichkolwiek warunków pozwalających uchylenie ubezwłasnowolnienia orzeczonego postanowieniem z 29 września 2000 r. Dotyczy to także możliwości zmiany ubezwłasnowolnienia z całkowitego na częściowy, ponieważ M. L. wymaga nie tylko pomocy w prowadzeniu jej spraw (art. 16 k.c.), ale także nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem (art. 13 k.c.).

W apelacji od powyższego orzeczenia w zakresie jego pkt. I, wnioskodawca zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c., polegające na dowolnej ocenie materiału dowodowego przejawiające się odmówieniu wiary twierdzeniom wnioskodawcy.

W związku z powyższym apelant wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie jego wniosku ,

2.  zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych,

ewentualnie, o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając mu rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania.

Na powyższym tle zostało zauważone, że ubezwłasnowolnienie uczestniczki miało jedynie na celu pozbawienie jej majątku rodzinnego i nie opierało się na rzeczywistych przesłankach, tym bardziej, że M. L. nie była ubezwłasnowolniona przed (...) rokiem, więc nie było to konieczne. Z kolei wydane w sprawie opinie biegłych nie są obiektywne. A. przy tym twierdzi, że sprawowana nad ubezwłasnowolnioną opieka jest nieprawidłowa, zresztą siostra nie wymaga pomocy w czynnościach dnia codziennego, co nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia.

Uczestniczki M. L. i T. O., jak również Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Krakowie wnieśli o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy jest bezzasadna, zaś zaskarżone przez nią orzeczenie Sądu I instancji bezbłędne.

W pierwszej jednak kolejności wypada zauważyć, że wszelkie ustalenia stanu faktycznego sprawy są prawidłowe i kompletne, stąd też mogące stanowić wystarczającą podstawę do rozstrzygnięcia wniesionego wniosku (Sąd odwoławczy uznaje je za własne).

W przedmiocie zarzutów apelacji zwrócić należy, że na pierwszy plan apelant stawia twierdzenie o naruszeniu przez Sąd I instancji prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dowolnej ocenie materiału dowodowego przejawiające się odmówieniu wiary twierdzeniom wnioskodawcy. Tymczasem zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury skuteczne postawienie zarzutu dotyczącego popadnięcia w sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału wymaga wykazania uchybienia przez sąd zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Otóż to jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest bowiem wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( por. orzeczenia Sądu Najwyższego z: 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98; 10 kwietnia 2000 r., VCKN 17/2000, OSNC 2000, nr 10, poz. 189). Na tym tle stwierdzić należy, że apelant nawet nie sili się wykazania występowania wspomnianych sprzeczności, poprzestając na pretensjach odmowy dania mu wiary w przedmiocie podstaw wniosku. Otóż wywodzi on przede wszystkim, że ubezwłasnowolnienie uczestniczki miało jedynie na celu pozbawienie jej majątku rodzinnego i nie opierało się na rzeczywistych przesłankach. Zauważa, że M. L. nie była ubezwłasnowolniona przed (...) rokiem, więc nie było to konieczne. Natomiast wydane w sprawie opinie biegłych, zdaniem apelanta, nie są obiektywne. W końcu wnioskodawca twierdzi jakoby sprawowana nad ubezwłasnowolnioną opieka była nieprawidłowa. Zresztą siostra rzekomo nie wymaga pomocy w czynnościach dnia codziennego, co nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia.

Odnosząc się do tych ogólnych twierdzeń zwrócić uwagę należy, że po przeprowadzeniu stosownego postępowania i stwierdzeniu czasie niego przez biegłego psychiatrę u uczestniczki objawów upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym z cechami hipochondrycznymi, tudzież konieczności stałej bezpośredniej opieki oraz nadzoru, postanowieniem z 29 września 2000 r. wydanym do sygn. akt I Ns (...)Sąd Okręgowy w Nowym Sączu ubezwłasnowolnił całkowicie M. L.. Obecny wywód o domniemanym przez wnioskodawcę celu ubezwłasnowolnienia nie ma znaczenia w omawianej sprawie, gdyż w/w postanowienie jest wiążące. Istotne jest bowiem w niej jedynie to (co zresztą było przedmiotem badania Sądu Okręgowego), czy od momentu ubezwłasnowolnienia uczestniczki nastąpiły jakiekolwiek zmiany w jej zdrowiu psychicznym, pozwalające na uchylenie ubezwłasnowolnienia czy też zmiany orzeczenia poprzez jedynie częściowe ubezwłasnowolnienie. Tymczasem postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie w szczególności w oparciu o dowód z opinii biegłych psychiatry i psychologa, w którym dokonano analizy stanu zdrowia intelektualnego M. L., w sposób jednoznaczny wykazało brak jakichkolwiek zmian od (...)r. w jej zdrowiu psychicznym. Otóż niedorozwój umysłowy uczestniczki uznano za stabilny, jednakże z wiekiem mogący ulec pogorszeniu. Nie występuje pozytywna ekspektatywa jego poprawy. Ubezwłasnowolnienie został orzeczone wobec uczestniczki w sytuacji, w której nie była ona w stanie pokierować swoim postępowaniem. Przez okres 12 lat od tego zdarzenia prawnego nie nabyła ona umiejętności samodzielnego, odpowiedzialnego egzystowania. Z uwagi na ograniczenia intelektualne nie nauczyła się czytać, pisać, nie potrafi dokonywać obliczeń rachunkowych, zaś jej poprawne funkcjonowanie w społeczności lokalnej, z którą się na co dzień styka jest efektem wypracowanych, jednostajnych, wielokrotnie powtarzanych schematów zachowań, które ograniczają się do przyniesienia zakupów według listy sporządzonej przez opiekuna, przy wyliczonych środkach pieniężnych, odwiedzenia hurtowni z zabawkami, przyjmowania posiłków o leków podawanych jej przez opiekuna. Stan umysłowy M. L. nie pozwala na podejmowanie przez nią samodzielnych, odpowiedzialnych inicjatyw, działań i decyzji. Nie potrafi ona nawet zaplanować rozkładu dnia, wykonać czynności podstawowej higieny jak mycie, przyrządzenia posiłków, zaś jej osobowość jest infantylna. M. L. nie jest zdolna do podjęcia i udźwignięcia ciężaru ponoszenia odpowiedzialności za codzienne samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że wnioskodawca nie zaprzeczał powyższym okolicznością, lecz skupił się na kwestiach majątkowych oraz dotyczących nieprawidłowego sprawowania opieki nad ubezwłasnowolniona przez T. O.. Powyższe twierdzenia, w istocie podtrzymał w apelacji, dodając jedynie to, bez jakiegokolwiek rozwinięcia kwestii, jakoby opinie wydane w sprawie nie były obiektywne. Nie ma to jednak wpływu, abstrahując co do bezzasadności tego zarzutu, dla oceny w przedmiocie uchylenia ubezwłasnowolnienia M. L.. Dodać także trzeba, że opracowane w sprawie opinie biegłych psychiatry i psychologa zostały przeprowadzono prawidłowo tak pod względem formalnym jak i merytorycznym, gdyż nastąpiło to na podstawie obserwacji w czasie stawiennictwa uczestniczki przed Sądem Okręgowym jak i spotkań z nią w celach badawczych. Wnioskodawca zaś nie przedstawił zaś jakichkolwiek okoliczności, nie mówiąc już o dowodach, mogących postawić w wątpliwość prawidłowość merytoryczną opracowanych w sprawie opinii.

Mając powyższe na uwadze Sąd odwoławczy przy zastosowaniu art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy oraz przyznał na rzecz pełnomocników z urzędu wnioskodawcy i uczestniczki wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, czyniąc to w oparciu o przepis § 13 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 7 ust. 1 pkt. 6, tudzież § § 19 i 20 rozporządzenia Min. Spraw. z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.).