Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 07 października 2020 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. Ś. (1), J. Ś. (2)

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie ewentualnie o zapłatę

I. ustala, że umowa kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) z dnia 31 lipca 2008 r. zawarta między powodami a Bankiem (...) S.A. w W. jest nieważna,

II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.834 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt: I C 222/20

UZASADNIENIE

Powodowie J. Ś. (2) i J. Ś. (1) wnieśli o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej nr (...) z dnia 31 lipca 2008 r. zawartej pomiędzy powodami, a Bankiem (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (obecnie (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.), ewentualnie o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 279.969,73 zł i 105.222,71 USD wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto, wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że jako konsumenci zawarli z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę o kredyt hipoteczny w walucie wymienialnej na sfinansowanie kosztów nabycia nieruchomości gruntowej niezabudowanej położonej w gminie B.. W dniu podpisywania umowy kredytobiorcy nie znali faktycznej kwoty wypłaconego kredytu w złotych polskich, gdyż jej wysokość była dowolnie ustalana przez bank (według kursu bankowego określanego jednostronnie według nieznanych reguł dla kredytobiorców) w chwili uruchomienia kredytu. Wobec tego, w momencie podpisywania umowy kwota oddana do dyspozycji kredytobiorcom nie była oznaczona. Powodowie wskazali, że umowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawami: Prawo bankowe, kodeks cywilny. Ponadto występowanie klauzul abuzywnych prowadzi do nieważności umowy. Z art. 69 ustawy prawa bankowego wynika, że musi występować tożsamość pomiędzy kwotą walutą kredytu, kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą jaką należy zwrócić bankowi wraz z odsetkami. Wartość kredytu wyrażona została w umowie w dolarze amerykańskim, a wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich, w związku z czym kredytobiorcy nigdy nie spłacali nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe zawsze była to inna kwota. Z tej przyczyny umowa jest nieważna na podstawie art. 58 par. 1 k.c. Podnieśli także, że przedmiotowa umowa zawiera nietransparentne zapisy dla konsumenta dotyczące mechanizmu wypłaty kredytu i faktu dokonywanych przeliczeń na walutę złotych polskich. Odwołanie się w umowie do ustalonych wyłącznie przez bank kursów walut oznaczało, że to bank sam ustalał wysokość środków jakie odda do dyspozycji, w związku z czym nie mogło powstać uprawnienie kontrahenta do żądania wypłaty określonej kwoty. Z uwagi na brak określenia w umowie kwoty w złotówkach oddanej do wykorzystania i brak harmonogramu nie jest możliwe określenie także wysokości rat kapitałowo – odsetkowych w złotówkach.

Ponadto powodowie wskazali, że umowa zawiera niedozwolone klauzule umowne dotyczące mechanizmu przeliczania walut. Abuzywność tychże postanowień przejawia się tym, że klauzule dotyczące ustalania kursu wymiany walut nie odwoływały się do ustalonego w sposób obiektywny kursu USD. Pozwalały w rzeczywistości pozwanemu kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle własnej woli. Przywołane abuzywne postanowienia nie zostały indywidualnie z powodami uzgodnione, bowiem umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy. Powodowie zatem nie mieli rzeczywistego wpływu na kształt umowy. Po wyeliminowaniu niedozwolonych klauzul z umowy, brak jest jakichkolwiek zasad ustalania wysokości kwoty i wypłaty kredytu i nie sposób określić wysokości świadczenia kredytobiorców, co przemawia za niemożnością dalszego funkcjonowania umowy. Powodowie podnieśli, że zapisy aneksu pozostają bez wpływu na abuzywność postanowień umowy i jej nieważność, bowiem taka ocena odbywa się na dzień podpisania umowy. Co więcej, aneks był gotowym formularzem, a intencją stron nie było świadome wyeliminowanie abuzywności postanowień, a jedynie uzyskanie możliwości spłaty rat bezpośrednio w walucie USD.

Pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu zakwestionował roszczenia powodów i podniósł, że zawarta między stronami umowa kredytu jest ważna, zgodna z prawem bankowym, zasadą swobody umów oraz nie zawiera klauzul abuzywnych. Dalej wskazał, że powodowie byli informowani o ryzyku walutowym i ryzyku zmiennej stopy procentowej związanymi z zawarciem umowy. Poza tym, ani umowa ani jej załączniki nie uprawniają pozwanego do określania w sposób dowolny kursów walut. Powodowie sami wybrali walutę kredytu, kierując się własnymi preferencjami co do wysokości oprocentowania, a co za tym idzie kosztów kredytu i wysokości raty oraz akceptując ryzyko z tym związane. Pozwany nie jest beneficjentem wzrostu kursu waluty USD w stosunku do PLN, w związku z czym sam musi ponosić koszty i ryzyka związane z pozyskiwaniem finansowania dla tego rodzaju kredytów w walucie obcej. Jednocześnie pozwany zaprzeczył , jakoby powodowie nie byli informowani o treści umowy oraz nie mieli żadnego wpływu na jej treść, a jej postanowienia nie były indywidualnie negocjowane pomiędzy stronami. Ponadto pozwany podniósł, że po stronie powodowej brak jest interesu prawnego w stwierdzeniu nieważności umowy lub abuzywności umowy. Strony bowiem aneksem nr (...) z dnia 09 października 2014 r. postanowiły, że spłata kredytu będzie następować bezpośrednio w walucie USD oraz doprecyzowały schemat ustalania tabeli kursów. Ponadto interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie istnieje wtedy, gdy realnie możliwym jest uzyskanie ochrony prawnej w inny sposób, np. istnieje możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie. Z ostrożności pozwany wskazał, że żądania pozwu są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ich uwzględnienie prowadziłoby bowiem do naruszenia zasady lojalności kontraktowej i uczciwości obrotu, a także zasady pacta sunt serwanda.

Ponadto, pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów w zakresie, w jakim powodowie wnoszą o zasądzenie na swoją rzecz kwoty odpowiadającej równowartości kwot uiszczonych przez nich na rzecz pozwanego w wykonaniu ww. umowy dokonanych ponad 2 lata przed dniem wniesienia pozwu, ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia wskazanego powyżej: zarzut przedawnienia roszczeń powodów w zakresie, w jakim powodowie wnoszą o zasądzenie na swoją rzecz kwoty odpowiadającej równowartości kwot uiszczonych przez nich na rzecz pozwanego w wykonaniu umowy dokonanych ponad 3 lata przed dniem wniesienia pozwu, ewentualnie dalej, zarzut przedawnienia roszczeń powodów w zakresie, w jakim powodowie wnoszą o zasądzenie na swoją rzecz kwoty odpowiadającej równowartości kwot uiszczonych przez nich na rzecz pozwanego w wykonaniu umowy dokonanych ponad 10 lat przed dniem wniesienia pozwu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 lipca 2008 r. (data wpływu do Banku) powodowie złożyli w pozwanym Banku wniosek nr (...) o udzielenie kredytu hipotecznego. W treści wniosku kredytowego, wskazali, iż wnioskują o udzielenie im kredytu w kwocie 750.000 zł, w walucie kredytu USD. Na dzień złożenia wniosku kredytowego, równowartością ww. kwoty w USD była kwota 374.288,85 USD.

W oświadczeniu o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej, stanowiącym załącznik do wniosku kredytowego, powodowie oświadczyli, że pracownik Banku (...) S.A. przedstawił im ofertę kredytu hipotecznego w złotych i w walucie wymienialnej, a po zapoznaniu się z tą ofertą, zdecydowali, że dokonują wyboru oferty kredytu w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość, że w okresie obowiązywania umowy kredytu może nastąpić wzrost kursu waluty kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu/kwoty raty kapitałowo - odsetkowej przypadających do spłaty, a określonych w złotych. Ponadto powodowie oświadczyli, że są świadomi, iż oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej WIBOR/LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty raty odsetkowej/kapitałowo-odsetkowej przypadającej do spłaty.

Decyzją z dnia 22 lipca 2008 r. w sprawie ustalenia indywidulnych warunków obsługi kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej dla pozwanych bank wyraził zgodę na obniżenie marży banku do poziomu 1,50 %

(dowód: wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego z dnia 23 lipca 2008 roku wraz z załącznikami – k. 220-227, k. 229-249, oświadczenia o ponoszeniu ryzyka – k. 227- 227 v, decyzja z dnia 22 lipca 2008 r. – k. 251)

W dniu 31 lipca 2008 r. powodowie J. Ś. (2) i J. Ś. (1) zawarli z Bankiem (...) S. A. z siedzibą w W. (obecnie (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W.) umowę nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej wyrażonej w dolarze amerykańskim. Celem finansowania kredytu było nabycie nieruchomości gruntowej niezabudowanej składającej się z działki numer (...) o powierzchni 25481 m ² położonej w Ł., w gminie B.. Integralną częścią umowy był regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego oraz harmonogram spłat kredytu.

Zgodnie z § 1 umowy Bank udzielił kredytobiorcom na ich wniosek z dnia 23 lipca 2008 r. kredyt w kwocie 374.288,85 USD, a kredytobiorcy zobowiązali się do jego wykorzystania zgodnie z warunkami umowy.

Z tytułu udzielonego kredytu, Bank pobrał jednorazową bezzwrotną opłatę przygotowawczą w wysokości 1.871,44 USD. (§ 2 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 2 ust. 2 Kredyt miał zostać wypłacony jednorazowo, bezgotówkowo na rzecz zbywcy nieruchomości w terminie do dnia 30.08.2008 r. W ust. 4 pkt 1 umowy strony ustaliły dodatkowe warunki niniejszej umowy, tj. zobowiązanie kredytobiorcy do zwiększenia udziału środków własnych w realizowanej inwestycji w przypadku wystąpienia różnicy kursowej powodującej, że kwota kredytu w USD po przeliczeniu na PLN będzie mniejsza od pierwotnie ustalonej.

Kredyt został oprocentowany według zmiennej stopy procentowej w oparciu o stopę referencyjną 6M LIBOR, zaokrągloną do czwartego miejsca po przecinku przy uwzględnieniu marży banku w wysokości 1,50 punktu procentowego. Na dzień zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 4,6163% w stosunku rocznym. Odsetki naliczane były w okresach miesięcznych od kwoty aktualnego zadłużenia od dnia wypłaty kredytu do dnia poprzedzającego całkowitą spłatę zobowiązań z tytułu kredytu.

Kredytu udzielono na okres od dnia zawarcia umowy do 31 lipca 2037 r. Spłata kredytu następować miała w złotych polskich. Kredytobiorcy zostali poinformowani, że zmiana kursu waluty wpływa na wysokość salda kredytu oraz raty kapitałowo – odsetkowej. Kredyt miał być płatny w miesięcznych równych ratach kapitałowych, przy czym pierwsza lub ostatnia rata kapitału mogła być ratą wyrównującą. Odsetki natomiast spłacane były miesięczne w terminach płatności rat kapitału. Terminy spłat oraz wysokość rat określał harmonogram spłaty.

W § 4 ust. 12 umowy wskazano, że kredyt może być wielokrotnie przewalutowany, za co Bank pobiera prowizję w wysokości 0% kwoty po przewalutowaniu.

Kredytobiorcy zostali poinformowani, że ze względu na to, że wysokość rocznej stopy oprocentowania w okresie korzystania z kredytu może ulec zmianie, faktycznie wykorzystana kwota kredytu może być niższa od kwoty ustalonej w umowie, a okres faktycznego korzystania z kredytu może być krótszy od uzgodnionego w umowie, całkowity koszt kredytu na dzień zawarcia umowy można ustalić jedynie przyjmując pewne założenia. Przy założeniu, że roczna stopnia oprocentowania nie ulegnie zmianie oraz, że kredyt zostanie wypłacony i spłacony w kwotach i terminach określonych w umowie, całkowity koszt kredytu obejmujący opłatę przygotowawczą, odsetki, koszty ustanowienia zabezpieczenia oraz inne koszty ponoszone przez kredytobiorców, został określony na kwotę 535.560,63 zł.

Zgodnie z § 37 regulaminu kredyty w walutach wymienialnych wypłacane były w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna waluty obowiązującego w Banku w chwili wypłaty. Spłata zaś następowała w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty obowiązującego w Banku w chwili spłaty. Naliczanie odsetek, prowizji oraz opłat następowało w walucie kredytu, podlegając spłacie w złotych przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut obowiązującego w Banku w chwili spłaty (§ 38 regulaminu).

Na zabezpieczenie spłaty wierzytelności ustanowiono hipotekę zwykłą w kwocie 374.288,85 USD oraz hipoteka kaucyjna zabezpieczająca odsetki umowne i koszty uboczne do kwoty 187.144,43 USD, wpisaną na pierwszym miejscu na rzecz Banku na kredytowanej nieruchomości. Dodatkowe zabezpieczenie kredytu stanowiło ubezpieczenie kredytowanego niskiego wkładu własnego w (...) S.A., a do czasu przedłożenia przez Kredytobiorców w Banku odpisu księgi wieczystej kredytowanej nieruchomości, zawierającego prawomocny wpis hipoteki, również ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A. na rzecz Banku.

Zgodnie z umową, kwota kredytu została wypłacona po spełnieniu warunków i złożeniu odpowiedniej dyspozycji przez Powodów, co nastąpiło w dniu 8 sierpnia 2008 roku. Pozwany wypłacił powodom z tytułu łączącej strony umowy kwotę 781.515,12 zł.

(dowód: odpis pełny KRS – k. 108-205, umowa Nr (...) kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 31 lipca 2008 r. – k. 253-255 , regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego – k. 291-298, zawiadomienie o dokonaniu wpisu z dnia 11 sierpnia 2008 r. – k. 257-258 , odpis zwykły księgi wieczystej nr (...) z dnia 19 grudnia 2008 r. – 260-263, oświadczenie o poddaniu się egzekucji z dnia 31 lipca 2008 r. dla powoda i dla powódki – k. 265, 267, dyspozycja kredytobiorcy wypłaty kredytu z dnia 8 sierpnia 2008 r. - k. 269, zaświadczenie z dnia 9 grudnia 2019 r. – k. 271)

Następnie bank poinformował powodów, że od 1 lipca 2009 r. umożliwia wszystkich klientom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie kredytu. Spłata kredytu w walucie kredytu mogła nastąpić po zawarciu aneksu na wniosek kredytobiorcy.

(bezsporne, ponadto pismo – k. 273)

W dniu 26 września 2014 r. powodowie złożyli wniosek o zmianę waluty spłaty kredytu na USD.

(Dowód: wniosek o zmianę warunków kredytu hipotecznego z dnia 26 września 2014 roku- k. 275-278)

W dniu 9 października 2014 r. strony zawarły Aneks nr (...) do umowy, na mocy którego m.in. spłata kredytu następować miała w USD, w formie wpłaty na rachunek bankowy powodów prowadzony w USD przez Bank, przeznaczony do spłaty kredytu, za którego otwarcie i prowadzenie Bank nie pobierał opłaty. Ponadto, strony uzgodniły, że kredytobiorcy mogą dokonać zmiany sposobu spłaty kredytu ze spłaty w walucie kredytu na spłatę w walucie polskiej i odwrotnie pod warunkiem złożenia w Banku dyspozycji zmiany waluty spłaty kredytu wraz ze wskazaniem rachunku. Strony określiły również zasady ustalania treści tabeli kursów, obowiązującej u pozwanego.

Przy zawarciu Aneksu nr (...), Bank poinformował kredytobiorców, że w okresie obowiązywania Aneksu może nastąpić niekorzystna zmiana kursu waluty kredytu, co spowoduje podwyższenie kwoty raty kapitałowo-odsetkowej, przypadającej do spłaty. Powodowie potwierdzili, iż są świadomi następujących okoliczności: oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania Aneksu nr (...) może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem stopy referencyjnej LIBOR, co spowoduje podwyższenie kwoty raty kapitałowo-odsetkowej, przypadającej do spłaty; w okresie obowiązywania Aneksu nr (...) wartość nieruchomości może ulec zmniejszeniu w związku ze spadkiem cen rynkowych nieruchomości, co może spowodować wzrost wskaźnika L. (L. to value) i konieczność ustanowienia przez niego dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu lub zmiany zabezpieczenia spłaty kredytu; wpływu spreadu walutowego na wysokość kwoty raty kapitałowo-odsetkowej; w okresie obowiązywania Aneksu nr (...) może nastąpić niekorzystna zmiana kursu waluty, w jakiej osiągają dochód, co spowoduje wzrost udziału poszczególnych rat kredytu spłacanych w osiąganym przez nich dochodzie. Ponadto, kredytobiorcy potwierdzili otrzymanie pisemnej informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty, wzrostu spreadu walutowego, niekorzystnej zmiany stopy procentowej oraz zmian cen zabezpieczenia.

(dowód: Aneks nr (...) z dnia 9 października 2014 r. do umowy kredytu Nr (...) z dnia 31 lipca 2008 r. – k. 280-282)

Na dzień podpisania umowy nie była znana kwota równowartości udzielonego kredytu w USD, ani kurs po jakim bank przeliczy kwotę wypłaconych złotych polskich na USD w dniu uruchomienia kredytu. W dacie zawarcia przedmiotowej umowy, kredyty waloryzowane do waluty obcej były niżej oprocentowane w porównaniu do kredytów złotowych. Powodów zapewniano, że jest to stabilna waluta. Kredytobiorcy nie posiadali w innych bankach zdolności kredytowej, aby zaciągnąć kredyt złotowy. O zakresie dokonanej spłaty na poczet comiesięcznie wymagalnych rat, kredytobiorcy dowiadywali się po każdoczesnym potrąceniu środków z konta bankowego, wtedy też dopiero mogli dowiedzieć się po jakim kursie dokonywano przeliczenia waluty. Przedstawiciel banku nie wytłumaczył im w jaki sposób jest ustalany kurs USD w oparciu, o który następowało przeliczenie kredytu przy wypłacie i spłacie kredytu i jak wyglądała historycznie stabilność waluty.

(dowód: zeznania powoda – k. 369v-370v, zeznania powódki – k. 370v)

W okresie od 12 kwietnia 2010 r. do 13 listopada 2019 r. powodowie spłacili na poczet kredytu kwoty 279.969,73,37 zł i 105.222,71 USD zł i kontynuują spłatę.

(niezaprzeczone –vide: k. 98 v.- 99, pondto historia spłat rat kapitałowych do umowy nr (...) w okresie od 31.07.2008 r. do 06.12.2019 r. – k. 284-285, historia spłat rat odsetkowych do umowy nr (...) w okresie od 31.07.2008 r. do 06.12.2019 r. – k. 287-289)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo o ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny w walucie wymienialnej nr (...) z dnia 31 lipca 2008 r. zasługiwało na uwzględnienie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd oparł na przedłożonych przez strony dokumentach – przede wszystkim samej umowie z dnia 31 lipca 2008 r. i regulaminie kredytu hipotecznego i budowlanego oraz zestawieniu pozwanego Banku przedstawiającego historię spłat kredytu w okresie od dnia 31 lipca 2008 r. do 13 listopada 2019 r. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej nie znajdując podstaw do ich kwestionowania.

Sąd pominął wnioski dowodowe banku o przesłuchanie świadków M. J. i A. N.. Teza dowodowa i jej uzasadnienie wskazują na to, że świadkowie nie znają okoliczności tej sprawy – tj. nie znają realiów tej konkretnej umowy, a mieliby zeznawać o ogólnych kwestiach związanych z funkcjonowaniem i finansowaniem banku oraz konstrukcji i procedury umów takich jak sporna w tej sprawie – co jest pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął również wniosek dowodowy strony pozwanej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości na okoliczności wskazane w pkt X odpowiedzi na pozew. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione zgodnie ze stanowiskiem strony powołującej dowód (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na dokonanie prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy, zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Odnosząc się do żądania pozwu, należy wskazać, że powodowie mogą żądać ustalenia przez sąd ustalenia nieważności umowy, gdy mają w tym interes prawny, Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny powodów polegał na tym, że powodowie domagali się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia łączącego ich z pozwanym stosunku prawnego. Wyrok ustalający w niniejszej sprawie wyeliminuje spory co do tego, czy strony łączy umowa kredytowa, czy też stosunek w tym zakresie nie istnieje.

Zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia umowy z dnia 31 lipca 2008 r. spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu (374.288,85 USD), cel, na jaki został udzielony (sfinansowanie zakupu nieruchomości gruntowej), zasady i termin jego spłaty (okres od dnia zawarcia umowy do 31 lipca 2037 r., spłata kredytu następować miała w złotych polskich, w równych miesięcznych ratach), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany ( suma stałej marży i stopy 6M Libor) oraz inne niezbędne warunki. Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną z powołaniem się na ten przepis. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie amerykańskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. W myśl bowiem zapisów ustawy Prawo dewizowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy (art. 3 ust. 1 i 3 prawa dewizowego oraz art. 1 i 2 pkt 18 prawa dewizowego) dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności. Powołany przepis stanowił wyjątek przewidziany w art. 358 k.c. (w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy).

Wątpliwości nie budzi także dopuszczalność zawierania tego typu umów w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c., w myśl którego istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06). Bez wątpienia w przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest USD natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Powodowie bowiem zobowiązani byli spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w USD. Sytuację zmieniło dopiero zawarcie przez strony aneksu nr (...) do umowy kredytu, w dniu 9 października 2014 r., na mocy którego m.in. spłata kredytu następować miała w USD, w formie wpłaty na rachunek bankowy powodów prowadzony w USD przez pozwany Bank.

Umowa stron zawierała zatem te elementy przedmiotowo istotne, które wyczerpują przesłanki skutecznej umowy kredytu bankowego. Powyższe potwierdza wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów w treści art. 69 ust. 2 pkt. 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tejże ustawy, które to zmiany weszły w życiu z dniem 26 sierpnia 2011 r.

Takie ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego znajduje swoje odzwierciedlenie w regulacji przyjętej art. 353 ¹ k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W konsekwencji trudno uznać by sporna umowa była sprzeczna z prawem. Zdaniem Sądu stanowi ona swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe.

Reasumując, niniejsza umowa była umową, w której Bank wypłacił kwotę w złotych polskich, co wprost wynika z umowy, przy czym wartość umówionej kwoty określona została w USD i przeliczona na złote w oparciu o kurs USD obowiązujący w banku. Bank wydał kredytobiorcom sumę kredytu w złotych polskich. Spłata kredytu, do czasu wejścia w życie aneksu nr (...) następowała ratami, płatnymi w złotych polskich, przy czym raty te były przeliczane według kursu waluty USD obowiązującego w banku. Innymi słowy wypłata i spłata kredytu następowała w złotych polskich przy odpowiednim zastosowaniu mechanizmu przeliczenia waluty, przy czym w żadnym miejscu w umowie nie jest określone w jaki sposób jest ustalany kurs USD w oparciu, o który następowało przeliczenie kredytu przy wypłacie i spłacie.

Odnośnie ryzyka zmiany kursu to wskazać trzeba, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Jak wynika z oświadczeń podpisanych przez powodów kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym oraz przedstawiono im ofertę kredytu w złotych polskich i w walucie wymienialnej i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu w walucie wymienialnej. Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa łącząca strony ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

W tym miejscu rozważyć jednakże trzeba, czy postanowienia umowy łączącej strony zwłaszcza w zakresie ustalenia kursu waluty USD, niezbędnego do ustalenia wzajemnych zobowiązań stron, mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, że powodowie są konsumentami. Żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby zawierali oni przedmiotową umowę w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

W § 37 ust. 1 regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego wskazano, że kredyt hipoteczny w walucie wymienialnej udzielany jest w złotych polskich przy zastosowaniu kursu kupna waluty, obowiązującego w Banku w chwili wypłaty. W ust. 2 z kolei ustalono, że kredyty w walutach wymienialnych, podlegają spłacie w złotych polskich, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty, obowiązującego w Banku w chwili spłaty. Przy czym ani treść umowy, ani treść regulaminu nie określają procedury ustalania ww. kursów. Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłacone w złotych kwoty kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorców kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, a ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosili kredytobiorcy. Spłata kredytu następowała w złotych polskich w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty obowiązujący w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Bez wątpienia powodowie nie mieli żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu waluty USD, niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron, co wynika z zeznań powodów, ale jest też oczywiste zważywszy, że wspomniane postanowienia znajdują się w regulaminie, stanowiącym integralną część przedmiotowej umowy kredytu – umowy, stanowiącej jednocześnie wzorzec umowy.

W ocenie Sądu postanowienia zawierające uprawnienie banku do przeliczania sumy wykorzystanego przez kredytobiorcę kredytu do waluty obcej dotyczą głównych świadczeń stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. co oznacza, że postanowienia takie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.). W razie uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy. Wprowadzenie do umowy stron „klauzul waloryzacyjnych” spowodowało, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż regulamin w tym względzie odsyła tylko do kursu waluty obowiązującego w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Jak wskazują zeznania powoda kredytobiorcy nie wiedzieli jak został wyliczony kurs USD ani w chwili wypłaty kredytu ani w chwili spłaty poszczególnych rat. Co prawda, jak wynika z przedłożonych dokumentów, powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursu i zadeklarowali zgodę na poniesienie tego ryzyka, odrzucając ofertę kredytu w walucie polskiej, która takiego ryzyka nie niosła, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym zgoda na swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, nie zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie, konsekwencją czego jest rozważenie czy postanowienia te – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów.

Wyżej wskazane postanowienia odwołują się do kursu waluty obowiązującego w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest on ustalany. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorców. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczająco jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów na które powodowie nie mieli żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy powodowie mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał Bank. To pozwany mógł kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania powodów w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

Zdaniem Sądu taka konstrukcja umowy, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Bez znaczenia natomiast jest czy z możliwości tej pozwany korzystał albowiem dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczająca jest taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Tym samym bez znaczenia jest czy pozwany w toku wykonywania umowy stosował kursy rynkowe i jaki kurs jest kursem rynkowym (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności). Reasumując, wskazać trzeba, że postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów.

Co więcej, skoro oceny abuzywności dokonuje się na datę zawarcia umowy, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała późniejsza zmiana tej umowy, wprowadzona na podstawie aneksu nr (...), umożliwiająca dokonywanie spłat rat kredytu bezpośrednio w USD i precyzująca na przyszłość sposób ustalania kursu kupna i sprzedaży waluty obcej. Miałyby one znaczenie, gdyby zostały zawarte w celu jednoznacznego wyeliminowania postanowień niedozwolonych, o których abuzywności kredytobiorcy zostali poinformowani lub mieli tego świadomość, a nadto godzili się na ich zastosowanie do przeszłych rozliczeń, w ramach zmiany umowy decydując się na ich wyeliminowanie wyłącznie na przyszłość.

Odnosząc się do podpisanego przez strony aneksu z 9 października 2014 r. dostrzec trzeba, że dotyczył umożliwienia spłaty kredytu w walucie obcej i precyzował sposób ustalania kursu waluty obcej w przypadku spłaty w walucie polskiej. Nie eliminował jednak skutków związanych ze stosowaniem niedozwolonych postanowień w przeszłości, a jedynie dawał powodom na przyszłość możliwość uniknięcia ich stosowania przez dokonywanie spłat w walucie amerykańskiej z pominięciem przeliczeń Banku, w dalszym ciągu dokonywanych przy stosowaniu kursów jednostronnie wyznaczanych przez Bank.

Wyeliminowanie wskazanych postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w USD oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastąpienia wyeliminowanych postanowień żadnym innym kursem.

Jak wskazał TSUE w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18. w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ^{( 1)} i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. W drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku TSUE). Nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku TSUE). W przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku TSUE). Nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku TSUE).

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.).

Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy. Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z pierwotnym zamiarem. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty dolarów amerykańskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić powodowie, która miałaby być równowartością rat określonych w USD. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia tej kwoty kredytu (przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.).

Mając na uwadze powyższe Sąd uwzględnił powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu łączącej strony.

Uwzględnienie powództwa o ustalenie nieważności jako roszczenia głównego czyni natomiast bezprzedmiotowym odnoszenie się do roszczenia sformułowanego jako ewentualne. Co do zarzutu przedawnienia roszczeń, wskazać należy, że powództwo o ustalenie może być wywiedzione w każdym czasie. Zarzuty pozwanego w tym zakresie dotyczyły wyłącznie żądania zapłaty, które jako żądanie ewentualne nie było przedmiotem rozpoznania.

O kosztach procesu, Sąd orzekł w oparciu art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U., poz. 1800). Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona przegrywająca proces jest zobowiązana do zwrotu kosztów stronie wygrywającej, co w sprawie niniejszej oznacza, że pozwany powinien zwrócić powodom poniesione przez nich i celowe koszty dochodzenia ich praw. Po stronie powodów obejmowały one: uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (34 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (10.800 zł), tj. łącznie kwotę wskazaną w pkt II sentencji wyroku.

sędzia Ewa Oknińska