Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 624/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Rafał Kubicki

Protokolant:

sekretarz sądowy Agnieszka Grandys

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2020 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa T. Z.

przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...)- (...)

o ochronę dóbr osobistych

I.  oddala powództwo,

II.  zasądza od powódki T. Z. na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 624/19

UZASADNIENIE

Powódka T. Z. zażądała ochrony jej dóbr osobistych, żądając od Skarbu Państwa – Wojewody (...)- (...) (dalej: Wojewoda):

1)  złożenia oświadczenia w formie oficjalnego listu wysłanego na adres miejsca pracy powódki ( (...) Komitet Pomocy (...) w O., ul. (...), (...)-(...) O.), a w nim przeproszenia za objęcie w dniach: 24 września – 5 października 2018 r. kontrolą stowarzyszenia (...) w O. (dalej: (...) w O.), reprezentowanego przez powódkę, przez Wydział Finansów i Kontroli (...)- (...) Urzędu Wojewódzkiego oraz wyrazi ubolewanie z tego powodu,

2)  dokonania sprostowania nieprawdziwych informacji zawartych w wystąpieniu pokontrolnym z 17 maja 2019 r. poprzez zmianę jego treści, polegającą na:

- zmianie szczegółowo opisanych w żądaniu pozwu fragmentów wystąpienia pokontrolnego, sprowadzających się do stwierdzeń, że:

to (...) w O. złożył do Wojewody wniosek o przyznanie środków finansowych z rezerwy celowej budżetu państwa na rozwój sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi - na stwierdzenie, że to Gmina M. (dalej: Gmina) złożyła ten wniosek,

to powódka złożyła oświadczenie o przyjęciu dotacji - na stwierdzenie, że to B. M. (dalej: B.) je złożył,

to (...) w O. za pośrednictwem Gminy otrzymał dodatkowe środki finansowe na podstawie umowy nr (...) z 19 lipca 2017 r. zawartej między Wojewodą a Gminą z przeznaczeniem na realizację prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych w Środowiskowym (...) Samopomocy (dalej: (...)) w T. – na stwierdzenie, że to Gmina otrzymała te środki,

- skreśleniu szczegółowo opisanych w żądaniu pozwu fragmentów wystąpienia pokontrolnego, wskazujących na odpowiedzialność służb finansowych (...) za zakwalifikowanie planowanych robót do odpowiednich wydatków i za sformułowanie prawidłowego wniosku o środki finansowe, nadto wskazujących, że wstępna kontrola wniosku była również obowiązkiem Gminy, nadto że już na etapie składania wniosku (...) w O. powinien mieć świadomość, że planowane prace nie mają charakteru remontowych, nadto że działania (...) w O. skutkowały wykorzystaniem środków dotacji udzielonych na działalność bieżącą (...) na pokrycie wydatków majątkowych, a ponadto wymieniających osoby odpowiedzialne: T. Z. – Kierownika (...) w T. i J. D. – główną księgową (...) w T..

W uzasadnieniu wskazała, że ma bardzo bogate doświadczenie społeczne oraz zawodowe w zakresie pomocy społecznej, wymieniła inicjatywy przeprowadzone pod jej kierownictwem i z jej udziałem, a także nagrody i wyróżnienia, którymi z tego tytułu się cieszy. Wyjaśniła, że wszystkie jej zadania i inicjatywy społeczne rozpoczynały się od przeprowadzenia remontów i adaptacji nieruchomości samorządowych lub państwowych, przekazanych nieodpłatnie w użyczenie (...) w O.. Środki na to pochodziły z programów z budżetu Wojewody oraz z budżetu centralnego. Tak też (...) w O. otrzymał od samorządu miejskiego w użyczenie nieruchomość położoną w O. przy ul. (...), natomiast od samorządu powiatowego - nieruchomość położoną w O. przy ul. (...). Ponadto (...) w O. otrzymał w użyczenie nieruchomość położoną w T., Gmina M. (sąsiadująca z Gminą O.), a Gmina M. wystąpiła o środki finansowe i uzyskała je, dzięki czemu zrealizowano w 2010 r. remont i adaptację jednego budynku i utworzono Środowiskowy Dom Samopomocy, a w 2013 r. - remont
i adaptację kolejnego budynku. Środki pochodziły w obu przypadkach z budżetu Wojewody oraz z budżetu centralnego i rozliczane były w ramach budżetu Gminy M.. Źródła swych roszczeń powódka upatruje w tym, że nierzetelnie przeprowadzona kontrola z upoważnienia Wojewody w Gminie M. w zakresie wykorzystania dotacji udzielonej w 2017 r. na realizację prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych i poczynione w trakcie tek kontroli ustalenia niezgodne z prawdą naraziły na szwank imię oraz reputację zawodową powódki - doszło do naruszenia czci, rozumianej jako godność osobista, dobre imię, dobra sława, honor, reputacja, opinia. Co więcej, w wyniku kontroli wszczęto wobec powódki postępowanie wyjaśniające w przedmiocie naruszenia dyscypliny finansów publicznych – również podważające osiągniętą przez powódkę pozycję zawodową i reputację. Wskazana w wystąpieniu pokontrolnym podstawa prawna jasno określa, że jednostką kontrolowaną była Gmina M., a nie (...) w O.. Czynnościami kontrolnymi faktycznie objęto stowarzyszenie bez podstawy prawnej, jak również powódkę – osobę reprezentującą. Także zarzut wykorzystania przez powódkę dotacji niezgodnie z przeznaczeniem stanowi niewątpliwie naruszenie jej dóbr osobistych.

Powódka argumentowała, że zarządzenie Wojewody (...)- (...) nr (...) z 27.06.2016 r. ws. ustalania procedur finansowania i rozliczania zadań związanych z funkcjonowaniem na terenie województwa (...) sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi nie przewiduje trybu,
w którym to podmiot niepubliczny (stowarzyszenie) składa wniosek o udzielenie dotacji za pośrednictwem jednostki samorządowej. Z § 2 ust. 4 wynika, że wnioski składa wyłącznie jednostka samorządu terytorialnego. I tak, wniosek o udzielenie dotacji podpisał Burmistrz Miasta i Gminy, podobnie jak oświadczenie o przyjęciu dotacji.

Na koniec powódka wskazała, że Najwyższa Izba Kontroli (dalej: NIK) przeprowadziła kontrolę Środowiskowego (...) Samopomocy w T. pod kątem wykorzystania środków na funkcjonowanie (...) i nie stwierdziła żadnych uchybień związanych z wykorzystaniem dotacji. Kontrolą objęto okres od 2016 do I 2019 r.

Pozwany, reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, wniósł w odpowiedzi na pozew z 27 sierpnia 2020 r. o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że: stowarzyszenie (...) w O. nie było objęte opisywaną w pozwie kontrolą, co powinno być wystarczające do oddalenia powództwa; ponadto treść wystąpienia pokontrolnego nie odnosi się do powódki i nie zawiera negatywnych stwierdzeń odnośnie do jej osoby, a więc nie naruszają jej dóbr osobistych. Aby doszło do naruszenia czci zewnętrznej, musi dojść do rozpowszechnienia informacji szkalujących, zaś w kwestii czci wewnętrznej miarą jest reakcja społeczna, a nie subiektywne odczucie osoby, której informacje dotyczą. Pozwany stwierdził, że zachodzi brak bezprawności działań Skarbu Państwa – jednostką kontrolowaną była Gmina, a Wojewoda był uprawniony przepisami do przeprowadzenia kontroli (ustawa z 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej, ustawa z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, ustawa z 12 marca 2004 r.
o pomocy społecznej
). Pozwany podkreślił też, że (...) w O. wyraził zgodę w aneksie do umowy nr (...) z 7 września 2017 r. do umowy (...) na objęcie kontrolą działalności Środowiskowego (...) Samopomocy w T..

Sąd ustalił, co następuje:

Jako bezsporny (niezaprzeczony przez pozwanego) i niewymagający powtórzenia w tym miejscu należy uznać przytoczony w pozwie przebieg pracy społecznej i zawodowej powódki. Niekwestionowane i bezsporne w związku z tym jest, że powódka jest osobą bardzo znaną w regionie z tytułu pracy społecznej, że jest inicjatorką i wykonawczynią bardzo wielu inwestycji w zakresie tworzenia instytucji pomocowych, a ponadto że z tego tytułu była wielokrotnie odznaczana i honorowana oraz że cieszy się wyróżnieniami, podziękowaniami, listami gratulacyjnymi, łącznie
z Brązowym Krzyżem Zasługi i gratulacjami Ministra Pracy i Polityki Społecznej (potwierdzone dokumentami k. 11-50) – ogólnie: dobrą sławą. Jest to potwierdzone przesłuchaniem stron, a konkretnie wiarygodnymi zeznaniami powódki, do których Sąd ograniczył z oczywistych względów faktycznych i prawnych dowód z przesłuchania stron na podstawie art. 302 k.p.c.

Ponieważ nie dość szczegółowo opisały to strony, na podstawie wiarygodnych dokumentów dołączonych do pozwu należy ustalić, że:

Wniosek o przyznanie w 2017 r. dotacji celowej na finansowanie realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, związanych z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi: Środowiskowy Dom Samopomocy w T. złożył Urząd Miasta i Gminy M. (podpisał B.),
a w nim wskazano powódkę jako osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawcy o środki z budżetu państwa i do składania wyjaśnień dotyczących wniosku ( dowód: k. 70-72). Umowę nr (...). o udzielenie dotacji na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, związanych z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi: Środowiskowy Dom Samopomocy w T. podpisała w dniu 19 lica 2017 r. w Wojewodą Gmina M. reprezentowana przez B.. Nie ma tu już mowy o powódce ani o kierowanym przez nią stowarzyszeniu. Jest natomiast mowa (w § 6) o tym, że Wojewoda sprawuje kontrolę finansową i merytoryczną prawidłowości wykonywania zadania przez Gminę M. ( dowód k. 73-75).

Bezsporna jest ponadto treść dokumentu sporządzonego przez Wojewodę (zakres wykonywania zadań zleconych Skarbu Państwa), z którego treści powódka wywodzi swe twierdzenia i roszczenia. Chodzi o wystąpienie pokontrolne z 17 maja 2019 r., ((...)), kierowane do B. M., w którym stwierdzono m.in., że:

Kontrolę doraźną przeprowadzono w siedzibach jednostek kontrolowanych,, tj.: w Urzędzie Miasta i Gminy w M., ul. (...), (...)-(...) M. oraz w (...) Samopomocy w T., (...),(...)-(...) M.. W okresie objętym kontrolą oraz w okresie prowadzenia kontroli stanowiska pełnili:

·

Urząd Miasta i Gminy M. ( tu wymienieni pracownicy, w tym B. ):

·

Środowiskowy Dom Samopomocy w T.:

- Pani T. Z. - Kierownik (...), zatrudniona od 1 stycznia 2011 r.

- Pani J. D. - Główny księgowy, zatrudniona od 3 stycznia 2011 r.

- Pani J. J. - Główny specjalista ds. kadr i administracji.

Przedmiot kontroli: wykorzystanie dotacji celowych udzielonych z budżetu państwa na realizację prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych oraz na zakup wyposażenia w Środowiskowym (...) Samopomocy w T. prowadzonym przez Stowarzyszenie (...)
w O. (dalej: (...)). Okres objęty kontrolą: 2017 r. Kontrolę przeprowadzono na podstawie art. 2 pkt 1, art. 16 ust. 1-4 ustawy o kontroli w administracji rządowej, art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. z 2017 r., poz. 2234 ze zm.), art. 175 ust. 1 pkt 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2017 poz. 2077 ze zm.) w związku
z § 6 pkt 3 umowy Nr (...)w sprawie udzielenia w 2017 r. dotacji celowej na finansowanie realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, związanych z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zawartej 19 lipca 2017 r. pomiędzy Wojewodą a Gminą M.. Prawidłowość wykorzystania dotacji otrzymanej przez Miasto i Gminę M. na realizację prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych oraz na zakup wyposażenia w Środowiskowym (...) Samopomocy w T. prowadzonym przez (...) ocenia się negatywnie.

I. W zakresie planowania realizacji zadania z zakresu administracji rządowej przez jednostkę samorządu terytorialnego. Gmina M. zleciła (...), w trybie art. 25 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2017 r., poz. 1769 ze zm.), realizację zadania z zakresu pomocy społecznej pn.: Prowadzenie Środowiskowego (...) Samopomocy w T.. Zadanie, w okresie kontrolowanym, było realizowane na podstawie umowy nr (...).10.2016 z dnia 4 stycznia 2016 r. zawartej pomiędzy Gminą M. a (...) . Na realizację bieżących zadań Gmina M. otrzymywała z budżetu państwa dotację, którą następnie przekazywała (...) prowadzącemu Środowiskowy Dom Samopomocy w T. w terminach umożliwiających realizację zadania. W dniu 7 lutego 2017 r. (...) w O. złożył (za pośrednictwem Gminy M.) do Wojewody (...)- (...) wniosek
o przyznanie środków finansowych z rezerwy celowej budżetu państwa
z przeznaczeniem na rozwój sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W dniu 23 czerwca 2017 r. Sekretarz Zarządu (...) Pani T. Z. złożyła oświadczenie o przyjęciu dotacji.

II. W zakresie realizacji zadania polegającego na wykonaniu prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych w (...). Zapisy w dokumentacji jasno wskazywały na to, iż prace będą miały charakter nie odtworzeniowy (remont), lecz rozbudowy/adaptacji (inwestycji). Zakres robót jasno wskazywał iż zaplanowane prace budowlane mają charakter rozbudowy/adaptacji (inwestycji).

III. Stwierdzone nieprawidłowości w zakresie realizacji zadania polegającego na wykonaniu prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych w (...). W toku wykonanych prac nie zostały zrealizowane prace polegające na przywróceniu stanu pierwotnego budynku (pawilon noclegowy), ale w wyniku tych prac nastąpiła zmiana parametrów charakterystycznych budynku, jak i parametrów technicznych
i użytkowych. Zwiększona została kubatura, powstała nowa kondygnacja (poddasze użytkowe), zamontowano nowe okna i drzwi, utworzono nową kotłownię, wykonano nowe instalacje: wodociągowe, kanalizacyjne, wentylacyjne, elektryczne
i telekomunikacyjne, co jednoznacznie wskazuje na inwestycję budowlaną. Na etapie przygotowywania wniosku o przyznanie środków finansowych, (...) w O. winien dokonać szczegółowej analizy zakresu planowanych robót budowlanych, w celu zakwalifikowania ich do odpowiednich wydatków, bieżących lub majątkowych. Wskazany we wniosku zakres prac, m.in.: wzmocnienie fundamentów, przebudowa stropu nad parterem wprost wskazywał na inwestycję budowlaną. Odpowiedzialność
w tym zakresie spoczywa na służbach finansowych (...). Podstawowa wiedza, którą winny posiadać osoby zatrudnione w (...) na stanowiskach finansowo-księgowych pozwalała na zakwalifikowanie planowanych robót do odpowiednich wydatków
i sformułowanie prawidłowego wniosku o środki finansowe. Ponadto, wstępna kontrola wniosku była również obowiązkiem Gminy -jako podmiotu wnioskującego o dotację
z budżetu państwa, który nie powinien ograniczać się jedynie do przekazania wniosku Stowarzyszenia. W związku z tak sformułowanym wnioskiem - na prace remontowe -
w takim zakresie została wydana przez Wojewodę (...)- (...) decyzja finansowa o przyznaniu środków na realizację zadania. Ponadto, w trakcie oględzin
(w dniu 28 września oraz 1 października 2018 r.) stwierdzono, że na ścianach budynku brak jest elewacji, pomimo tego, iż zgodnie z protokołem technicznego odbioru robót z dnia 22 grudnia 2017 r. została ona przez wykonawcę zrealizowana. Protokół podpisany został przez dwóch przedstawicieli (...) w O. oraz kierownika budowy. Zgodnie z przedstawionym we wniosku o udzielenie dotacji zestawieniem kosztów wartość zrealizowanych robót wynosiła 30.236 zł. Podsumowując, prace budowlane wykonane w budynku (...): spełniały definicję rozbudowy/adaptacji, powodowały wzrost wartości użytkowej budynku, zaliczone do ulepszenia nakłady finansowe były wyższe niż istotna wartość początkowa środka trwałego wynikająca z obowiązujących przepisów prawa i w rezultacie winny być zaliczone do wydatków majątkowych, a nie do wydatków bieżących.

IV. W zakresie nadzoru i rozliczenia realizowanych zadań (w tym sprawozdawczość). W okresie kontrolowanym, w dniu 12 grudnia 2017 r., pracownicy Urzędu Miasta i Gminy M. przeprowadzili w Środowiskowym (...) Samopomocy w T. kontrolę wydatkowania przez (...) środków otrzymanych
z dotacji budżetu państwa. Zakres kontroli obejmował: stan realizacji zadania,
efektywność, rzetelność i jakość wykonania zadania, prawidłowość wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania, prowadzenie dokumentacji określonej w przepisach prawa i postanowieniach umowy. Zgodnie z protokołem kontroli działalność Środowiskowego (...) Samopomocy w T. oceniono pozytywnie, nie stwierdzając naruszeń stanu prawnego. W odniesieniu do ww. kontroli należy stwierdzić, że była to „kontrola pozorna" o czym świadczy fakt , że: Na kontrolę przeznaczono jeden dzień roboczy przy tak obszernym zakresie przedmiotowym. Nie obejmowała swoim zakresem faktycznie wykonywanych prac budowlanych, które rozpoczęły się dnia 25 października 2017 r., na miejscu realizacji zadania, pomimo wiedzy, że inwestycja powinna być skończona do dnia 31 grudnia, w celu zapewnienia wykorzystania przyznanej dotacji - co musi nastąpić do końca roku budżetowego.
W przeciwnym wypadku środki dotacji podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Gmina nie była w dniu 12 grudnia zainteresowana stwierdzeniem i oceną okoliczności czy środki dotacji przyznanej z budżetu państwa zostaną wydatkowane do końca roku,
a zadanie z nich finansowane zostanie zrealizowane.

Reasumując, prawidłowość wykorzystania dotacji przez Gminę M. otrzymanej na realizację zadania polegającego na realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, związanych z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób
z zaburzeniami psychicznymi, tj. na remont pomieszczeń w budynku pawilonu w celu utworzenia nowych sal treningowych w (...) w T. ocenia się negatywnie,
z uwagi na dokonanie wydatku inwestycyjnego ze środków otrzymanych na działalność bieżącą. Złożony do Wojewody (...)- (...), za pośrednictwem Gminy, wniosek o przyznanie środków finansowych dotyczył remontu pomieszczeń (...) (koszty działalności bieżącej), a w rezultacie zrealizowano prace budowlane o charakterze inwestycyjnym (rozbudowa/adaptacja). W wyniku wykonanych prac budowlanych powstały nowe pomieszczenia na parterze pawilonu (stworzono nowe ścianki działowe), zwiększona została kubatura, powstała nowa kondygnacja (poddasze użytkowe), zamontowano nowe okna i drzwi, utworzono nową kotłownię, wykonano nowe instalacje: wodociągowe, kanalizacyjne, wentylacyjne, elektryczne i telekomunikacyjne. Dzięki przeprowadzonym pracom mającym charakter rozbudowy/adaptacji wzrosła wartość użytkowa budynku
w stosunku do posiadanej uprzednio wartości użytkowej, a zatem nie można w tym przypadku mówić o pracach remontowych. Należy również zauważyć, że Gmina M. występuje tu w podwójnej roli: jako podmiot otrzymujący dotację z budżetu państwa z obowiązkiem rozliczenia się z prawidłowości wykorzystania środków finansowych i jako podmiot przekazujący realizację zadania publicznego wraz z dotacją na nie przeznaczoną podmiotowi spoza sektora finansów publicznych ( (...) w O.). Oznacza to, że jest odpowiedzialna zarówno za prawidłowe wykorzystanie przyznanej dotacji, jak i za prawidłowe zrealizowanie zadania publicznego - tym bardziej, że nie wykonuje go bezpośrednio, ale powierzyła je do wykonania w swoim imieniu, innej jednostce - co generuje dodatkowe, szczególne obowiązki kontrolne, których Gmina zaniechała. Opisane wyżej działania, zarówno ze strony (...) w O., jak i Gminy M. skutkowały wykorzystaniem środków dotacji udzielonych na działalność bieżącą (...) na pokrycie wydatków majątkowych
w łącznej wysokości 667.751 zł. Naruszono w tym zakresie przepisy art. 168 ust. 4 ustawy o finansach publicznych, który stanowi, że wykorzystanie dotacji następuje przez zapłatę za zrealizowane zadania, na które dotacja była udzielona. W tym przypadku dotacja została wykorzystana na inny cel niż wskazany w decyzji Wojewody o przyznaniu dotacji znak FK (...) z dnia 14 czerwca 2017 r. W związku z tym wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem kwota 667.751 zł podlega zwrotowi do budżetu państwa, na podstawie art. 169 ust. 1 pkt 1, ust. 4, ust. 5 pkt 1 oraz ust. 6 ustawy o finansach publicznych. Osoby odpowiedzialne: Pani T. Z. Kierownik (...) w T., Pani J. D. - Główny księgowy (...)
w T., Pan S. B. M. jako organ nadzoru.

Sąd zważył, co następuje:

Podstawą dochodzonego przez powoda roszczenia jest fakt naruszenia dóbr osobistych powoda, a w szczególności czci, dobrego imienia i honoru, przez bezprawne działanie jednostki organizacyjnej działającej w imieniu Skarbu Państwa (funkcjonariusza publicznego będącego pracownikiem jednostki, sporządzającego wystąpienie pokontrolne), tj. art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. oraz art. 448 k.c.

Zgodnie z art. 24 § 1 k.c., ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia powód może także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Przepis powyższy wyraża przesłanki ochrony dóbr osobistych które muszą zaistnieć kumulatywnie. Mianowicie są to: istnienie dobra osobistego, zagrożenie lub naruszenie tego dobra oraz bezprawność tego zagrożenia lub naruszenia.
Ustanowione zostało domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego. Domniemanie to podlega obaleniu przez wykazanie uprawnienia do określonego działania. Bezprawne w rozumieniu tego przepisu jest każde działanie naruszające, dobro osobiste, chyba że wystąpi szczególna przyczyna usprawiedliwiająca naruszenie. Do okoliczności wyłączających bezprawność zalicza się działanie
w ramach porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, ochronę uzasadnionego interesu oraz - pod pewnymi warunkami - zgodę pokrzywdzonego. Jeżeli więc obowiązujące przepisy przewidują określone procedury bądź nadają pewnym organom lub podmiotom określone kompetencje, to działanie
w ich ramach - jeśli narusza sferę prawnie chronionych dóbr osobistych - z reguły nie jest bezprawne, chyba że dochodzi do wyraźnego i poważnego naruszenia przepisów, w szczególności polegającego na wykroczeniu poza cel i niezbędny zakres postępowania, lub wyrażeniu ocen bądź użyciu sformułowań nieuzasadnionych przedmiotem i potrzebami tego postępowania i naruszającymi godność osoby, której dotyczą (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r., I PK 4141/02, OSNP 20041201344, z dnia 7 marca 2007 r., II CSK 4931/06, niepubl. poza bazą Lex nr 278669, z dnia 7 kwietnia 2009 r., I PK 2101/08, Mon. Pr. (...)-247, z 18 października 2012 r. V CSK 427/11 oraz orzeczenia w nich powołane).

Z kolei podstawową przesłanką odpowiedzialności Skarbu Państwa za działania jego funkcjonariuszy, jest dopuszczenie się przez jednostkę organizacyjną uprawnioną do wykonywania władzy publicznej bezprawnego działania lub zaniechania powodującego szkodę (art. 417 k.c.). Odpowiedzialności władzy publicznej za naruszenie dóbr osobistych obywatela, w tym także odpowiedzialności majątkowej (art. 448 k.c.) nie da się wykluczyć a limine. Jeżeli jednak obowiązujące przepisy przewidują określone procedury bądź nadają pewnym organom lub podmiotom określone kompetencje, to działanie w ich ramach – jeśli narusza nawet sferę prawnie chronionych dóbr osobistych – z reguły nie jest bezprawne, chyba że dochodzi do wyraźnego i poważnego naruszenia przepisów, w szczególności polegającego na wykroczeniu poza cel i niezbędny zakres postępowania lub wyrażeniu ocen bądź użyciu sformułowań nieuzasadnionych przedmiotem oraz potrzebami tego postępowania i naruszającymi godność osoby, której dotyczą.

Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy, Sąd uznał, iż działanie pozwanego nie może być uznane za bezprawne w rozumieniu powołanych norm. Prowadzenie przez organ władzy publicznej i jego funkcjonariuszy postępowania w ramach określonej procedury (w tym przypadku w ramach postępowania przygotowawczego) nie stanowi naruszenia dóbr osobistych w rozumieniu art. 24 k.c.

Rozważając odpowiedzialność pozwanych na gruncie art. 417 § 1 k.c., wskazać należy na jej przesłanki w postaci szkody i bezprawności, tj. niezgodność z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Przesłankę tę należy zdaniem Sądu ujmować ściśle, jako zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i zakazy wynikające z norm prawa pozytywnego – z wyłączeniem norm moralnych, obyczajowych, zasad współżycia społecznego. Chodzi tu więc
o niezgodność z konstytucyjnie rozumianymi źródłami prawa, czyli Konstytucją, ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, rozporządzeniami oraz prawem stanowionym przez Unię Europejską.

Przypomnieć należy również, że roszczenia o ochronę dóbr osobistych określonej osoby przysługują tylko tej osobie. Z istoty dóbr osobistych wynika bowiem to, że są one nierozerwalnie związane ze ściśle oznaczoną osobą. Cechą praw osobistych, jako praw podmiotowych służących do ochrony poszczególnych dóbr osobistych, jest to, że są to prawa niemajątkowe i to tak ściśle powiązane z podmiotem podlegającym ochronie, że razem z nim powstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne podmioty, zarówno w drodze czynności prawnych, jak i w drodze dziedziczenia.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy wskazać, że powód w sprawie o ochronę jego dóbr osobistych może wskazywać tylko te naruszenia ze strony pozwanego, które dotknęły jego samego.

W sprawie o ochronę dóbr osobistych nie jest konieczne badanie, jaki był faktyczny odbiór danej wypowiedzi. Istotna jest natomiast dokładna analiza tekstu spornej wypowiedzi pod kątem ewentualnego naruszenia danego dobra osobistego, którego ochrony domaga się zainteresowany podmiot. To bowiem sąd dokonuje oceny, czy do naruszenia dobra osobistego doszło i jest to ocena zobiektywizowana, niezależna zatem od subiektywnych odczuć zarówno podmiotu bezpośrednio zainteresowanego, jak i jakiejś grupy osób, do której stwierdzenie naruszające dobra osobiste dotarło. Ocena ta ma na względzie obiektywnie oczekiwaną reakcję ze strony przeciętnego odbiorcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 czerwca 2017 r., sygn. I ACa 293/16). W ocenie Sądu, kwestionowane przez powódkę treści wystąpienia pokontrolnego godzą w wymienione przez nią dobra osobiste. Sformułowania te negatywnie kwalifikują postępowanie powódki jako piastuna stowarzyszenia, które wnioskowało o dotację, otrzymało ją i niewłaściwie wydatkowało. Powódka poświęca się bez wątpienia i bez reszty pomocy społecznej. Krytyczna ocena jej działań stawia w złym świetle jej dotychczasowe dokonania i oczywiście rzutuje negatywnie na zaufanie do jej przyszłych inicjatyw. Nie potrzeba dowodu na oczywistą okoliczność, że osoby trudniące się w regionie kwestią pomocy społecznej doskonale znają się nawzajem i wymieniają się opiniami, a krytyczna wobec powódki ocena zawarta w spornym wystąpieniu pokontrolnym musiała ujrzeć światło dzienne. Dobre imię osoby prawnej naruszają wypowiedzi, które obiektywnie oceniając, przypisują osobie prawnej niewłaściwe postępowanie mogące spowodować utratę do niej zaufania potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania w zakresie swych zadań (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2005 r., III CK 622/04, Lex nr 180853). Tę samą tezę odnieść można do stowarzyszenia i do jego piastuna. Do naruszenia dobrego imienia powódki na skutek stwierdzeń zawartych w wystąpieniu pokontrolnym niewątpliwie więc doszło. Naruszenie dóbr osobistych powódki zostało potwierdzone treścią jej wiarygodnych zeznań.

Stwierdzenie, że doszło do naruszenia dobrego imienia powódki nie oznacza jeszcze, że powodowi jest należna ochrona przewidziana prawem, jako że zachodzić musi jeszcze bezprawność działań pozwanego.

Rolą sądu w procesie o ochronę dóbr osobistych w sprawie takiej ja ta nie jest pełnienie funkcji instancji odwoławczej dla wydanych w toku kontroli i po tej kontroli wystąpień i decyzji. Funkcja taka jest z mocy wskazanych przepisów wyłączona. Wydane orzeczenie w procesie o ochronę dóbr osobistych nie może zmienić, czy uchylić decyzji. Powyższe nie oznacza jednak, że podmiot kontrolowany jest pozbawiony przysługującej mu ochrony prawnej zagwarantowanej przez przepisy prawa cywilnego. Wydane orzeczenie w wypadku uwzględnienia żądania ochrony dóbr osobistych ma bowiem wpłynąć na odbiór zewnętrzny podmiotów i usunąć skutki ewentualnego naruszenia dóbr osobistych – związanych właśnie z odbiorem przez to otoczenie powoda wyników kontroli (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 czerwca 2017 r., sygn. I ACa 293/16).

Sporne w niniejszej sprawie nie było ustawowe upoważnienie do przeprowadzenia kontroli prawidłowości wydatkowania dotacji. Zbędna jest więc w tym miejscu analiza dokładnej ku temu podstawy prawnej. Bezsporne było też, że kontrola mogła być przeprowadzona w odniesieniu do Gminy. Sporne jest natomiast, czy faktycznie została skierowana wobec kierowanego przez powódkę stowarzyszenia. Powódka twierdzi, że tak. Pozwany Skarb Państwa jest w tym zakresie niekonsekwentny – z jednej strony stwierdzając, że nie, lecz w końcowej części uzasadnienia odpowiedzi na pozew wniesionej przez Prokuratorię Generalną wspominając o tym, że (...) w O. wyraził zgodę w aneksie do umowy nr (...) z 7 września 2017 r. do umowy (...) na objęcie kontrolą działalności Środowiskowego (...) Samopomocy w T..

W ocenie Sądu, rację ma zasadniczo pozwany, wskazując, że kontrola obejmująca Gminę – w sytuacji gdy we wniosku o przyznanie w 2017 r. dotacji B. wskazał powódkę jako osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawcy o środki z budżetu państwa i do składania wyjaśnień dotyczących wniosku – musiała być siłą rzeczy rozszerzona o ocenę działalności stowarzyszenia kierowanego przez powódkę. W końcu to stowarzyszenie to było inicjatorem inwestycji. Spośród wszystkich wymienionych przez powódkę w jej żądaniu sformułowań wystąpienia pokontrolnego trzy (i to pierwszoplanowe) mijają się z prawdą – w stopniu wręcz oczywistym. Otóż powódka wykazała dokumentami, a pozwany tego nie kwestionował, że wniosek o przyznanie w 2017 r. dotacji celowej na finansowanie realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, związanych z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi: Środowiskowy Dom Samopomocy w T. złożył Urząd Miasta i Gminy M. (podpisał B.), ponadto że to B. złożył oświadczenie o przyjęciu dotacji i że to Gmina otrzymała dodatkowe środki finansowe na podstawie umowy nr (...)z 19 lipca 2017 r. zawartej między Wojewodą a Gminą z przeznaczeniem na realizację prac remontowych w celu utworzenia nowych sal treningowych w Środowiskowym (...) Samopomocy.

Jest oczywiste, że te nieprawdziwe stwierdzenia wzmocniły w ogólnie krytycznym i wobec Gminy i wobec stowarzyszenia przekazie negatywny obraz stowarzyszenia i powódki jako jego piastuna. Jednak w świetle przytoczonych wyżej tez, dotyczących przesłanek ochrony dóbr osobistych nie można – w ocenie Sądu – uznać, by naruszenie to było na tyle poważne, by można było mówić o bezprawności działań pozwanego.

Powódka domagała się też skreślenia szczegółowo opisanych w żądaniu pozwu fragmentów wystąpienia pokontrolnego, wskazujących na odpowiedzialność służb finansowych (...) za zakwalifikowanie planowanych robót do odpowiednich wydatków i za sformułowanie prawidłowego wniosku o środki finansowe, nadto wskazujących, że wstępna kontrola wniosku była również obowiązkiem Gminy, nadto że już na etapie składania wniosku (...) w O. powinien mieć świadomość, że planowane prace nie mają charakteru remontowych, nadto że działania (...)
w O. skutkowały wykorzystaniem środków dotacji udzielonych na działalność bieżącą (...) na pokrycie wydatków majątkowych, a ponadto wymieniających osoby odpowiedzialne: T. Z. – Kierownika (...) w T. i J. D. – główną księgową (...) w T..

Te zarzuty nie mogły stanowić podstawy do stwierdzenia, że działanie pozwanego było bezprawne. Jak już wskazano, jednostką kontrolowaną z formalnego punktu widzenia bez wątpienia była Gmina, jednak kontrola nie mogła obyć się bez stwierdzenia udziału w inwestycji stowarzyszenia. Skoro ocena kontrolujących prawidłowości wydatkowania dotacji była negatywna, musiała odnosić się zarówno do podmiotu, który wnioskował o dotację i ją otrzymał, jak i do podmiotu, który zajmował się faktycznie prowadzeniem inwestycji.

Z podanych wcześniej względów Sąd powszechny w niniejszym procesie nie dokonuje oceny merytorycznej negatywnych wniosków wystąpienia pokontrolnego, ponieważ pod płaszczem ochrony dóbr osobistych naruszyłby sferę postępowania administracyjnego. Dlatego zbędne stało się dokonywanie dalszych ustaleń faktycznych na bazie kolejno przytaczanych przez strony decyzji (takich jak decyzja Ministra Finansów z 25 maja 2020 r. (...). (...).68.2019, uchylająca decyzję Wojewody z 9 września 2019 r. k. 237-242 i decyzja Wojewody z 15.09.2020 r. (...) określająca kwotę do zwrotu przez Gminę – k. 280-294), orzeczeń (orzeczenie (...) Izby (...) w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy Regionalnej Izbie Obrachunkowej w O. z 2 czerwca 2020 r. k. 250-272 – gdzie stwierdzono m.in., że nie można zarzucić powódce, że doszło do wykorzystania niezgodnie z przeznaczeniem dotacji w kwocie 667.751 zł
– s. 19, że naruszenie dyscypliny obejmuje czyny popełnione przez beneficjenta dotacji – s. 20 i że jakaś część dotacji przyznanej na remont pawilonu została rzeczywiście wykorzystana na roboty nieujęte we wniosku o przyznanie dotacji, Komisja jednak nie ma legitymacji do ustalania nawet przybliżonej kwoty wykorzystanej faktycznie niezgodnie z przeznaczeniem – s. 22) i kolejnych wystąpień pokontrolnych (takich jak wspomniane w pozwie wystąpienie NIK dotyczące lat: 2016-2019 – k. 229-236).

Powyższe oceny można podsumować stwierdzeniem, że doszło naruszenia dóbr osobistych powódki, ale nie doszło do bezprawności uzasadniającej ochronę tych dóbr. Za bezprawne uważa się bowiem działanie naruszające dobro osobiste, które jest sprzeczne z normami prawnymi, a w szerokim ujęciu także z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego. Bezprawność czynności pracowników prowadzących kontrolę mogłaby wynikać z rażących błędów w zakresie stosowania przepisów dotyczącej prowadzonej kontroli, jak również w sytuacji gdy działanie to
w sposób oczywisty i nie podlegający dyskusji wykraczałoby poza te przepisy. W takim stopniu naruszeń Sąd nie stwierdza. Powołać się można przy tym na orzecznictwo Sądu Najwyższego rozstrzygającego o bezprawności czynności prokuratora, czy sędziego w toku postępowania przygotowawczego czy sądowego (wyroki z 22 marca 2017 r. III CSK 94/16, z 4 kwietnia 2014 r., II CSK 407/13, OSNC 2015). Wynika z nich, że bezprawność, a więc niezgodność z prawem czynności sędziego, czy prokuratora
w toku postępowania musi wynikać z jego oczywistych, rażących błędów w zakresie stosowania przepisów procesowych lub stanowić działanie wykraczające w sposób oczywisty poza te przepisy.

Przede wszystkim jednak za bezzasadnością powództwa przemawia sposób sformułowania żądania. Oczywiście bezzasadne jest żądanie powódki, by pozwany przeprosił ją za objęcie kontrolą stowarzyszenia. Jak wyżej wskazano, kontrolowana była Gmina, lecz zakres kontroli musiał siłą rzeczy objąć faktycznie działalność stowarzyszenia jako inicjatora inwestycji, zwłaszcza, że to powódka została przez Gminę wskazana jako osoba do kontaktu i składania wyjaśnień w sprawie. Poza tym, gdyby uznać to żądanie za zasadne, legitymacja materialna w jego zakresie przysługiwałaby stowarzyszeniu, a nie powódce jako osobie fizycznej. Oczywiście bezzasadne jest też żądanie powódki sformułowane jako drugie – głównie właśnie
z powodu tego sformułowana. Otóż wyrok uwzględniający powództwo o ochronę dób osobistych nie może prowadzić do ingerencji w treść dokumentów urzędowych wydanych w postępowaniu administracyjnym – nie może w żadnym razie polegać na zobowiązaniu organu administracji do dokonywania zmian lub skreśleń w wydanym akcie prawnym (dokumencie urzędowym).

Skutkowało to koniecznością oddalenia powództwa na podstawie art. 23 k.c.
w zw. z art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c. Ponadto, zgodnie z art. 98 k.p.c. i art. 32 ust. 3 ustawy z 15.12.2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, wobec oddalenia powództwa, Sąd zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii za zastępstwo procesowe kwotę 720 złotych, w stawce wynikającej z § 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Dodać należy, że we wstępnym etapie postępowania pozwany nie był reprezentowany przez Prokuratorię i samodzielnie złożył odpowiedź na pozew, jednak w dalszym toku pozew doręczono Prokuratorii i to ona złożyła skuteczną procesowo odpowiedź na pozew, nie podtrzymując osobowych wniosków dowodowych zawartych we wcześniejszej – nieskutecznej procesowo – odpowiedzi.

sędzia Rafał Kubicki