Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 2905/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2020 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSR Marek Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2020 r. w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko V. M.

o zapłatę

I.  umarza postępowanie co do kwoty 1815 zł (tysiąc osiemset piętnaście złotych) ;

II.  w pozostałej części powództwo oddala ;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 3617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu .

I C 2905/19

UZASADNIENIE

(...) S.A. w B. wniosła o wydanie przeciwko V. M. nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla własnego, wystawionego przez pozwaną.

Mając na uwadze wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13.09.2018r., sygn. akt C – 176/17, postanowieniem z 25.09.2019r. sąd stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, a przewodniczący wezwał powódkę do usunięcia braków pozwu w zakresie umożliwiającym ocenę czy umowa podstawowa, której wykonanie było zabezpieczone wekslem in blanco, nie zawierała klauzul abuzywnych ( k. 16 ).

W piśmie przygotowawczym z 9.10.2019r. ( k. 20 ) powódka wyjaśniła, że weksel został jej wręczony dla zabezpieczenia spłaty pożyczki w kwocie 7000zł, udzielonej pozwanej na podstawie umowy z 22.02.2018r. Pozwana popadła w opóźnienie z zapłatą rat, wobec czego powódka wezwała ją do zapłaty , wyznaczając 7-mio dniowy termin, a następnie wypowiedziała umowę i wezwała do wykupu weksla.

Postanowieniem z 2.12.2019r. sąd stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty ( k. 42 ).

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc m.in. zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem z uwagi na zastosowanie klauzul niedozwolonych dotyczących kosztów pożyczki ( k. 86 ).

W piśmie przygotowawczym z 26.03.2020r. ( k.58 ) powódka cofnęła pozew co do kwoty 1815 zł, podtrzymując żądanie w pozostałej części.

Sąd ustalił, co następuje.

W dniu 22.02.2018r. strony zawarły umowę, na podstawie której powódka udzieliła pozwanej pożyczki w kwocie 7000zł, a pozwana zobowiązała się zwrócić tą kwotę w 48 miesięcznych ratach wraz z odsetkami, których wysokość wynosiła 9,94 %, a ponadto zapłacić powódce opłatę przygotowawczą w kwocie 129zł, prowizję w kwocie 5571zł oraz wynagrodzenie za przyznanie (...) w kwocie 1300zł ( przy czym wszystkie wymienione koszty zostały skredytowane ).

( dowód: odpis umowy k. 22-27)

Dla zabezpieczenia spłaty pożyczki pozwana wręczyła powódce weksel in blanco i upoważniła do jego uzupełnienia poprzez wpisanie sumy odpowiadającej aktualnemu zadłużeniu m.in. w przypadku gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

( dowód: deklaracja wekslowa k. 7 )

W dniu 4.08.2019r. powódka uzupełniła weksel na sumę 12084,32 zł z terminem płatności 3.09.2019r. i wezwała pozwaną do jego wykupienia.

( dowód: odpis weksla k. 5, oryginał w kasetce, okoliczność bezsporna )

Sąd zważył, co następuje.

Powódka jest posiadaczem weksla własnego, wystawionego przez pozwaną. Weksel był niezupełny w chwili wystawienia, wobec czego dłużnik mógł bronić się zarzutem, iż został uzupełniony niezgodnie z porozumieniem ( art. 10 Pr. wekslowego ). Pozwana podniosła taki zarzut, wskazując na niedozwolone postanowienia umowy pożyczki, której spłatę weksel zabezpieczał. Zarzut ten okazał się uzasadniony.

Zgodnie z art. 385 1 kc , postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), co nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( § 1 ). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie ( § 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta ( § 3 ). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje ( § 4 ) .

W okolicznościach sprawy pozwanej bezspornie przysługuje status konsumenta, a umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca.

W literaturze słusznie wskazuje się, że istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka ( por. W. Popiołek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, SIP Legalis 2020, komentarz do art. 385 1 , Nb 9 ). Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest uzyskanie nieuzasadnionych korzyści poprzez wprowadzenie w błąd, wykorzystanie niewiedzy, naiwności, przymusowego położenia, innej szczególnej cechy kontrahenta lub sytuacji, w której się znalazł. Ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oznacza zatem nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron, wynikających z umowy, na jego niekorzyść. Taka dysproporcja zawsze narusza interes konsumenta, jednak dla stwierdzenia, że określone postanowienia umowy nie wiążą konsumenta, niezbędne jest jeszcze ustalenie, że naruszenie to jest rażące, czyli oczywiste, wyraźne, rzucające się w oczy. Innymi słowy, chodzi o przypadek znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważania praw i obowiązków stron ( W. Popiołek : op. cit., Nb 11 ). Zwykle będzie się ono wyrażać istotną różnicą wartości wzajemnych świadczeń. Rażące naruszenie praw konsumenta może jednak wynikać z samego faktu wystarczająco poważnego naruszenia jego sytuacji prawnej – ograniczenia treści praw, które przysługują mu na podstawie tej umowy i stosownie do przepisów prawa, utrudnienia w korzystaniu z tych praw bądź nałożenia na konsumenta dodatkowego obowiązku, którego nie przewidują przepisy prawa ( wyrok (...) z 16.1.2014 r., C-226/12 ). W polskiej judykaturze przyjęto, że ocena rzetelności określonego postanowienia umownego może być dokonana za pomocą tzw. testu przyzwoitości, polegającego na zbadaniu, czy postanowienie to jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której nie zostałoby ono zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia konsument znalazłby się - na podstawie ogólnych przepisów - w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe ( por. wyrok SN z 27.11.2015r., I CSK 945/14 i powołane tam orzecznictwo ). Z kolei Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, iż dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami ( stosownie do dyrektywy 93/13/EWG ) istotne jest czy przedsiębiorca, traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych ( wyrok z 14 marca 2013 r., C-415/11).

Ocena umowy, pod kątem zgodności z dobrymi obyczajami, jest wyłączona jedynie w odniesieniu do jednoznacznie sformułowanych postanowień określających główne świadczenia stron. Wdrażając do polskiego porządku prawnego dyrektywę 93/13 ustawodawca nie przyjął generalnego wyłączenia oceny postanowień określających relację ceny lub wynagrodzenia do dostarczonych towarów lub usług ( art. 6 ust. 2 dyrektywy ), co skutkuje wyższym poziomem ochrony konsumenta i pozostaje w zgodzie z art. 8 dyrektywy ( por. pkt. 81-84 wyroku (...) z 3.09.2020r., C-84/19 ). Według dominującego stanowiska przez główne świadczenia stron należy rozumieć postanowienia o charakterze konstytutywnym dla danego typu czynności prawnych, w przypadku umów nazwanych dotyczące essentialium negotii umowy ( por. M. Bednarek : komentarz do art.385 1 kc, Nb 364, opracowanie redakcyjne na podstawie: System prawa prywatnego. Tom 5. Prawo zobowiązań – część ogólna, pod red. E. Łętowskiej, wyd. 2, 2003, SIP Legalis ). Postanowieniami określającymi główne świadczenia stron umowy pożyczki są wyłącznie te, które dotyczą przedmiotu pożyczki i warunków jej zwrotu ( por. pkt 68 wyroku (...) z 3.09.2020r., C-84/19 ). Postanowienia dotyczące prowizji lub opłat za dodatkowe usługi podlegają ocenie pod kątem abuzywności i to niezależnie od tego czy mieszczą się w limicie określonym w art. 36a ustawy z 12.05.2011r. o kredycie konsumenckim. P. koszt kredytu może prowadzić do znaczącej nierównowagi w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 ( co odpowiada rażącemu naruszeniu interesów konsumenta, o którym mowa w art. 385 1 § 1 kc ) w szczególności wówczas gdy świadczone w zamian usługi nie wchodziły racjonalnie w zakres świadczeń wykonanych w ramach zawarcia lub zarzadzania umową o kredyt lub gdy kwoty obciążające konsumenta są oczywiście nieproporcjonalne do kwoty pożyczki ( por. pkt. 61-63 i 95 wyroku (...) z 3.09.2020r., C-84/19 ).

Zawarta przez strony umowa przewidywała, że poza odsetkami i opłatą przygotowawczą w kwocie 129zł ( które to postanowienia nie budzą zastrzeżeń) pozwana zapłaci powódce 5571 zł tytułem prowizji oraz 1300 zł tytułem wynagrodzenia za przyznanie pakietu dodatkowych uprawnień, obejmującego:

- możliwość bezpłatnego odroczenia terminów płatności maksymalnie dwóch kolejnych rat albo obniżenia wysokości czterech kolejnych rat,

- skrócenie maksymalnego terminu wypłaty pożyczki ( z 14 do 10 dni ),

- SMS-owe powiadomienia o wypłacie pożyczki i zbliżających się terminach płatności rat ( usługa (...) ).

Łączna suma dodatkowych kosztów to 6871 zł, co stanowi 98,16 % kapitału pożyczki. Ani postanowienia dotyczące prowizji, ani też postanowienia dotyczące usługi (...) nie określają głównych świadczeń stron.

Wynagrodzeniem za korzystanie z kapitału są odsetki. Ustawodawca ograniczył ich dopuszczalną wysokość w celu ochrony słabszych uczestników rynku ( art. 359 § 2 1 kc ). Ustalanie dodatkowych opłat, jako czystego wynagrodzenia pożyczkodawcy, prowadzi do obejścia powołanego przepisu. Stąd zarówno prowizja, jak też inne opłaty obciążające pożyczkobiorcę powinny znajdować odzwierciedlenie w rzeczywiście ponoszonych przez pożyczkodawcę kosztach, związanych z zawarciem konkretnej umowy lub stanowić ekwiwalent dodatkowych świadczeń pożyczkodawcy. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pożyczkodawcy. W przypadku, gdy ekwiwalentność prowizji lub innych opłat nie zostanie wykazana, uznać należy, że postanowienia jej dotyczące kształtują obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ( tak Sąd Okręgowy w Toruniu w wyrokach z 20 lutego 2019 r., sygn. akt VIII Ca 107/19 i z 20 marca 2019r., sygn. akt VIII Ca 72/19 ).

Powódka nie wykazała ekwiwalentności świadczenia z tytułu prowizji. W piśmie mach przygotowawczym z 9.10.2019r. ( k. 21 ) wprost wskazała, że stanowi ona dodatkowe wynagrodzenie za udzielenie pożyczki. Ogólnikowe powołanie się na ryzyko, związane z udzieleniem pożyczki i mniejsze formalności niż w przypadku pożyczek bankowych ( k. 52v ), nie może być uznane za wystarczające uzasadnienie ustalenia prowizji na poziomie 80 % kapitału pożyczki . W ocenie sądu, takie postanowienie umowne kształtuje prawa i obowiązki pozwanej w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jej interes.

Jeżeli chodzi o wynagrodzenie za usługę (...), powódka nie wykazała aby sama możliwość skorzystania przez biorącego pożyczkę z możliwości odroczenia terminów płatności rat lub ich obniżenia, powodowała po jej stronie jakiekolwiek koszty. Dodatkowa opłata ( w postaci odsetek lub ustalona kwotowo ) mogłaby więc być uzasadniona jedynie w razie skorzystania z tej możliwości. Koszt wysłania sms-a jest w dzisiejszych realiach symboliczny. Podobnie należy ocenić koszt, który mogłaby ewentualnie ponieść powódka na skutek skrócenia maksymalnego terminu wypłaty pożyczki z 14 do 10 dni. W konsekwencji, koszty usługi (...) pozostają w rażącej dysproporcji do ustalonego w umowie wynagrodzenia.

Przedstawione argumenty uzasadniają wniosek, iż postanowienia dotyczące ustalenia prowizji i wynagrodzenia za Twój Pakiet stanowią niedozwolone klauzule umowne, nie wiążące pozwanego konsumenta. Ich eliminacja, przy zachowaniu pozostałych warunków umowy ( w tym postanowienia o spłacie pożyczki w 48 równych ratach ), skutkuje obniżeniem podlegającego spłacie kapitału ( o kwotę 6871zł ), a w konsekwencji obniżeniem sumy należnych odsetek ( z 3040 zł do 1547,97 zł ) i finalnie – wysokości miesięcznych rat ( do kwoty 180,77 zł ). W rezultacie, na dzień wypełnienia weksla suma wymagalnych rat wynosiła 3073,09 zł ( 17 x 180,77zł ). Tymczasem pozwana – wedle twierdzeń powódki - zapłaciła łącznie do tego dnia 4985 zł ( k. 28 ). Nie było więc podstaw ani do wypowiedzenia umowy, ani do uzupełnienia weksla. Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem, zasadniczo nie powoduje jego zupełnej nieważności, natomiast wystawca jest zobowiązany wyłącznie w granicach porozumienia. W okolicznościach sprawy brak było jednak w ogóle podstaw do uzupełnienia weksla, wobec czego jego wypełnienie nie doprowadziło do powstania, po stronie pozwanej, zobowiązania do zapłaty jakiejkolwiek części sumy wekslowej.

Mając powyższe na uwadze i na podstawie powołanych przepisów prawa, sąd oddalił powództwo jako bezzasadne.

Powyższe rozstrzygnięcie nie oznacza, że pozwana nie jest zobowiązana do zwrotu pozostałej części pożyczki ( z pominięciem sum, ustalonych na podstawie postanowień umownych, uznanych za niedozwolone ). Powódka dochodziła roszczenia wekslowego i w toku procesu nie zmieniła powództwa, wobec czego sąd mógł orzec wyłącznie o zasadności tego roszczenia ( art. 321 § 1 kpc ). Roszczenie o zwrot pożyczki nie było przedmiotem procesu, więc nie ma przeszkód aby było dochodzone w odrębnym postępowaniu. Uprawomocnienie się wyroku ostatecznie przesądzi jednak o tym, iż umowa pożyczki nie została skutecznie wypowiedziana pismem z 4.08.2019r., a pozwanej nie wiążą postanowienia umowne dotyczące prowizji i opłaty za Twój Pakiet ( art. 365 § 1 kpc ).

W zakresie żądania kwoty 1815 zł postępowanie podlegało umorzeniu z uwagi na cofnięcie pozwu ( art. 355 kpc ).

O kosztach postanowiono po myśli art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 kpc. Zasądzona pozwanej kwota obejmuje wynagrodzenie pełnomocnika i wydatek na opłatę skarbową od pełnomocnictwa.

Na podstawie art. 148 1 § 1 kpc sąd wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym.