Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2020 r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 14 września 2020 r. w Suwałkach

sprawy M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie wysokości kapitału początkowego

w związku z odwołaniem M. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 21 listopada 2019 r. znak (...)

I. zmienia zaskarżoną decyzję i do ustalenia wysokości kapitału początkowego M. M. przyjmuje następującą podstawę wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) w S.:

1.  rok 1987 – łącznie 153 000 (sto pięćdziesiąt trzy tysiące) złotych (9 miesięcy): kwiecień - wrzesień po 22 000 zł. miesięcznie (132 000 zł.), październik - grudzień po 7 000 zł miesięcznie (21 000 zł.);

2.  rok 1988 – łącznie 308 355 (trzysta osiem tysięcy trzysta pięćdziesiąt pięć) złotych: styczeń - kwiecień po 9 000 zł. miesięcznie (36 000 zł.), maj - czerwiec po 22 000 zł. miesięcznie (44 000 zł.), lipiec -sierpień po 43 871 zł. miesięcznie (87 742 zł.), wrzesień – 9 000 zł., październik - grudzień po 43 871 zł. miesięcznie (131 613 zł.);

3.  rok 1989 – łącznie 1 435 500 (jeden milion czterysta trzydzieści pięć tysięcy pięćset) złotych: styczeń - czerwiec po 89 000 zł. miesięcznie (534 000 zł.), lipiec - wrzesień po 110 500 zł miesięcznie (331 500 zł.), październik - grudzień po 190 000 zł miesięcznie (570 000 zł);

4.  rok 1990 - łącznie 7 413 386 (siedem milionów czterysta trzynaście tysięcy trzysta osiemdziesiąt sześć) złotych;

5.  rok 1991 - 8 miesięcy (styczeń – sierpień) łącznie 8 496 000 (osiem milionów czterysta dziewięćdziesiąt sześć tysięcy) złotych;

II. oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

Sygn. akt III U 114/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 21.11.2019 roku ustalił, że kapitał początkowy M. M. na dzień 1.01.1999 r. wynosi 61 983,13 zł.

W uzasadnieniu wskazał, iż przedłożone przez odwołującą się dokumenty nie wskazywały wprost wysokości przychodu, od którego odprowadzono składki na ubezpieczenie społeczne w trakcie zawartej umowy agencyjnej, w związku z czym nie było możliwe ustalenie wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne za okres zatrudnienia od 1.04.1987 r. do 31.08.1991 r.

W odwołaniu od tej decyzji M. M. domagała się jej zmiany i uwzględnienia przy wyliczaniu kapitału początkowego składek na ubezpieczenie społeczne za okres zatrudnienia od 1.04.1987 r. do 31.08.1991 r. w (...) w S..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Podtrzymał podstawy skarżonej decyzji i dodatkowo wskazał, iż z uwagi na brak dokumentów, nie można poczynić ustaleń, co do podstawy wymiaru składek w spornym okresie.

Sąd ustalił, co następuje :

Decyzją z 25.11.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2018 r. poz.1270 ze zm.) przyznał M. M. prawo do emerytury od 1.11.2019 r., to jest od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Decyzję tę poprzedziła decyzja z 21.11.2019 r. o ustaleniu M. M. kapitału początkowego.

M. M. (ur. (...)) wystąpiła z wnioskiem o emeryturę 7.11.2019 r. W związku z tym organ rentowy ustalił kapitał początkowy na dzień 1.01.1999 r. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wnioskodawczyni oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy, organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1.01.1989 r. do 31.12.1998 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 31,84%. Uwzględniono okresy składkowe łącznie 11 lat 11 miesięcy i 7 dni oraz nieskładkowe 6 lat i 1 miesiąc. Organ rentowy uwzględnił wszystkie udokumentowane przez wnioskodawczynię okresy zatrudnienia, prowadzenia działalności gospodarczej oraz pobierania zasiłku dla bezrobotnych i w tym zakresie wnioskodawczyni nie kwestionowała zaskarżonej decyzji.

Natomiast do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego nie przyjęto żadnej podstawy wymiaru składek za okres zatrudnienia od 1.04.1987 r. do 31.08.1991 r. na podstawie umowy agencyjnej wykonywanej w (...) w S. i to pozostaje przedmiotem sporu w niniejszej sprawie.

M. M., składając do organu rentowego wniosek o emeryturę, przedłożyła świadectwo pracy z 9.09.1991 r. sporządzone przez (...) Spółdzielnię (...) w S., z którego wynika, że była tam zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy agencyjnej na warunkach zlecenia od 1.04.1987 r. do 31.08.1991 r. na stanowisku sprzedawcy - agenta i w okresie tym objęta była ubezpieczeniem społecznym. Świadectwo opatrzone zostało pieczęcią nagłówkową pracodawcy i podpisane z pieczątką imienną przez Kierownika (...)- D. Z. (k.11 akt rentowych). Wnioskodawczyni dołączyła również odpisy akt osobowych z tego okresu oraz naliczenia składek ZUS ajentów, potwierdzone za zgodność z oryginałem przez przechowawcę – Urząd Miejski w S.. Sąd pozyskał oryginały tych dokumentów (koperta k.15). Ten okres został przez organ rentowy uwzględniony do stażu ubezpieczeniowego w całości, jako okres składkowy. Organ rentowy nie uwzględnił natomiast wynagrodzenia z tytułu tego zatrudnienia do ustalenia wysokości podstawy wymiaru za te lata.

Istotnymi w tej sprawie dokumentami są zachowane w oryginale, prowadzone przez (...)w S., naliczenia składek ZUS ajentów od 1.04.1987 r. do 31.08.1991 r., a więc za sporny w niniejszej sprawie okres.

Na okoliczność podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w spornym okresie, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów (opinia k. 51-54, jej uzupełnienie k. 86-89). Powołując się na obowiązujące w okresie zatrudnienia wnioskodawczyni od 1.04.1987 r. do 31.12.1989 r. przepisy, biegła wskazała, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie mogła być wówczas niższa od kwoty najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej i nie mogła przekraczać pięciokrotnej kwoty najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej.

W roku 1987 najniższe wynagrodzenie wynosiło 7 000 zł. miesięcznie, w roku 1988 – 9 000 zł., w roku 1989 od stycznia do czerwca – 17 800 zł., od lipca do września – 22 100 zł. i od października do grudnia 38 000 zł. Wyliczając podstawę wymiaru składek za ten okres, biegła przyjęła, iż wynosiła ona maksymalną podstawę – pięciokrotną kwotę najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. Wskazała, iż przyjęcie minimalnej podstawy będzie krzywdzące, co wynika z jej analizy zestawień opłacania składek.

Natomiast co do okresu zatrudnienia od 1.01.1990 r. do 31.08.1991 r., podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowił dochód bieżąco zadeklarowany przez jednostkę gospodarki uspołecznionej za zgodą osoby, która zawarła umowę, nie niższy jednak od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia i nie wyższy od dochodu zadeklarowanego za poprzedni miesiąc więcej niż o 50%. Przeciętne wynagrodzenie w roku 1990 wynosiło 12 355 644 zł. (za cały rok), a więc podstawa wymiaru składek nie mogła być niższa niż 60 % tej kwoty, to jest 7 413 386 zł. W roku 1991 wnioskodawczyni pracowała 8 miesięcy – przeciętne wynagrodzenie miesięczne wynosiło wówczas 1 770 000 zł., a najniższa podstawa wymiaru składek za ten cały okres to 8 496 000 zł.

Sporządzona opinia, zwłaszcza co do pierwszego okresu, została zasadnie zakwestionowana przez organ rentowy. Z zastrzeżeniami tymi zgadza się też Sąd, wskazując, że brak podstaw do przyjęcia, iż w okresie 1987-1989 odprowadzano składki na ubezpieczenia społeczne wnioskodawczyni od maksymalnej podstawy. Zachowane zestawienia naliczenia składek ZUS, wskazujące na wysokość składek, pozwalają natomiast na wyliczenie faktycznej podstawy wymiaru składek za sporny okres. Nie zachowały się jednak zestawienia za wszystkie miesiące i w takim wypadku można przyjąć jedynie najniższą podstawę wymiaru składek w obowiązującym okresie. W udostępnionej teczce brak zestawień naliczonych składek od wszystkich ajentów za okresy od października 1987 r. do kwietnia 1988 r. i za wrzesień 1988 r. Ten brak nie prowadzi do ustalenia, iż za ten okres składki nie były odprowadzane, gdyż dotyczy całej grupy ajentów, a ponadto nie jest sporne, że wnioskodawczyni nie miała przerwy w wykonywaniu działalności agencyjnej.

W latach 1987 – 1989 wysokość składki na ubezpieczenia społeczne ajentów wynosiła 25% podstawy wymiaru. Składka opłacana była przez pracodawcę (11%) i przez zatrudnionego (14%). Z zestawień naliczenia składek za okres od kwietnia do września 1987 r. oraz za maj i czerwiec 1988 r. wynika, że płacona łącznie za wnioskodawczynię składka wynosiła 5 500 zł., co stanowiło 25 % podstawy wymiaru, a więc podstawa wymiaru składek ZUS wnioskodawczyni wynosiła w tych okresach po 22 000 zł. miesięcznie. Najniższa podstawa wymiaru w tym okresie to odpowiednio 7 000 zł. i 9 000 zł., a najwyższa 35 000 zł. i 45 000 zł., a więc mieści się w przedziale wyznaczonym przez obowiązujące przepisy.

Należy zwrócić uwagę, że zestawienia naliczanych składek różnicują wysokość składek poszczególnych osób. Wynika z nich, że składki płacone były od różnej podstawy, zarówno najwyższej, najniższej jak i oscylującej pomiędzy tymi wartościami.

W okresie od lipca 1988 r. do grudnia 1988 r., z wyłączeniem września 1988 r., za który brak zestawienia, składka ZUS za M. M. płacona przez ajenta (14%) naliczona została na poziomie 6 142 zł., co pozwala na przyjęcie, że podstawa wymiaru wynosiła 43 871 zł. miesięcznie, przy maksymalnej dopuszczalnej podstawie 45 000 zł. miesięcznie.

W okresie od stycznia do czerwca 1989 r., składka ZUS za M. M. płacona przez ajenta (14%) naliczona została na poziomie 22 250 zł., co pozwala na przyjęcie, że podstawa wymiaru wynosiła 89 000 zł. miesięcznie i stanowiła maksymalną dopuszczalną podstawę wymiaru składek (minimalna 17 800 zł.).

W okresie od lipca do września 1989 r., składka ZUS za M. M. płacona przez ajenta (14%) naliczona została na poziomie 227 625 zł., co pozwala na przyjęcie, że podstawa wymiaru wynosiła 110 500 zł. miesięcznie i stanowiła maksymalną dopuszczalną podstawę wymiaru składek (minimalna 22 100 zł.).

W okresie od października do grudnia 1989 r., składka ZUS za M. M. płacona przez ajenta (14%) naliczona została na poziomie 47 500 zł., co pozwala na przyjęcie, że podstawa wymiaru wynosiła 190 000 zł. miesięcznie i stanowiła maksymalną dopuszczalną podstawę wymiaru składek (minimalna 38 000 zł.).

W roku 1990 zmieniły się zasady naliczania składek na ubezpieczenia społeczne ajentów. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie stanowił dochód bieżąco zadeklarowany przez jednostkę gospodarki uspołecznionej za zgodą osoby, która zawarła umowę, nie niższy jednak od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia i nie wyższy od dochodu zadeklarowanego za poprzedni miesiąc więcej niż o 50%. Zestawienia naliczenia składek za okres styczeń – grudzień 1990 r. i styczeń – sierpień 1991 r. wskazują, że składki odprowadzane były od najniższej wskazanej w przepisach podstawy, jednakowo od wszystkich wymienionych w zestawieniach ajentów. Naliczenia te są kompletne i dotyczą całego okresu. Niektóre zawierają nawet wskazaną podstawę wymiaru, która odpowiada najniższej wówczas obowiązującej.

Analiza zgromadzonej dokumentacji, a zwłaszcza zestawienia naliczenia składek ZUS za ajentów i proste wyliczenia rachunkowe, pozwalają na przyjęcie następującej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne M. M. z tytułu zatrudnienia w charakterze ajenta w (...)w S.:

za rok 1987 – łącznie 153 000 zł., za rok 1988 – łącznie 308 355 zł., za rok 1989 – łącznie 1 435 500 zł., za rok 1990 łącznie 7 413 386 zł. i za rok 1991 - 8 miesięcy (styczeń – sierpień) łącznie 8 496 000 zł.

Wynagrodzenie uwzględnianie w podstawie wymiaru kapitału początkowego nie może budzić wątpliwości co do jego wysokości i faktycznej wypłaty. W ocenie Sądu takiej wątpliwości nie budzi. Wprawdzie przesłuchani w sprawie świadkowie nic w sprawie nie wnieśli, z uwagi na upływ czasu i podeszły wiek, nie ma jednak żadnych przesłanek, by przyjmować, że składki nie były opłacane, ewentualnie później zwracano je z powodu braku wymaganego przychodu.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie M. M. należało uznać za zasadne.

Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) zasadą jest, że podstawę wymiaru emerytury stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne. Wynagrodzenie uwzględnianie w podstawie wymiaru emerytury nie może zatem budzić wątpliwości co do jego wysokości i faktycznej wypłaty. Nie ulega wątpliwości, że nie jest możliwe zweryfikowanie, czy zaplanowana w kalkulacjach finansowych, znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawczyni, wysokość wynagrodzenia została faktycznie osiągnięta. W ocenie Sądu, nie mogło to jednak skutkować zupełnym pominięciem tego okresu i pozostawieniem zerowej stawki przy obliczaniu podstawy wymiaru za te lata, gdyż istnieją inne dokumenty, przedłożone przez wnioskodawczynię już w postępowaniu przed organem rentowym, które pozwalają na niebudzące wątpliwości ustalenia.

Należy zgodzić się ze stanowiskiem organu rentowego, że zgodnie z § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U z 2011 r. Nr 237, poz. 1412 ze zm.) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Przedłożone przez odwołującą się dokumenty w zasadzie nie wskazywały wprost wysokości przychodu, od którego odprowadzono składki na ubezpieczenie społeczne w trakcie zawartej umowy agencyjnej, ale na ich podstawie możliwe było ustalenie rzeczywistej wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne za większość spornych okresów. Wobec braku wymaganych dokumentów, co do niektórych okresów ze spornego stażu, zgodnie z przepisami wskazanego rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, należało na podstawie art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za podstawę wymiaru składek przyjąć kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Wprawdzie przepis ten dotyczy wyłącznie pracowników, nie mniej możliwość uwzględnienia w podstawie wymiaru emerytury najniższego wynagrodzenia wynika ze szczególnych uregulowań, określonych przepisami dotyczącymi ubezpieczeń społecznych osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, czyli ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (w brzmieniu obowiązującym w okresie trwania umowy – Dz.U. Nr 45, poz. 232 ze zm.). Przepis art. 7 i art. 38 pkt 2 tej ustawy zawiera upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru świadczeń i obowiązku ubezpieczenia. Za ten okres wystawione zostało świadectwo pracy. W sytuacji więc, kiedy dla objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy zlecenia, czy umowy agencyjnej, konieczne było uzyskanie minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w celu objęcia tym ubezpieczeniem, należy przyjąć, że wnioskodawczyni taką podstawę wymiaru składek osiągnęła.

Natomiast co do okresu od 1.01.1990 r. do 31.08.1991 r,. za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne należało przyjąć kwoty 60% minimalnego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. Wynikało to treści § 22 ust. 1 rozporządzenia Radu Ministrów z dnia 29.01.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 7, poz. 41). Zgodnie z treścią tego przepisu podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie stanowi dochód bieżąco zadeklarowany przez jednostkę gospodarki uspołecznionej za zgodą osoby, która zawarła umowę, nie niższy jednak od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia i nie wyższy od dochodu zadeklarowanego za poprzedni miesiąc więcej niż o 50%. Z dokumentacji wynika, że składki w wysokości od najniższej obowiązującej podstawy były opłacane.

Wyliczając ponownie kapitał początkowy wnioskodawczyni M. M., organ rentowy zobowiązany jest przyjąć podstawę wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w (...) Spółdzielni (...) w S., jak wskazana w sentencji wyroku.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono, jak w pkt 1. sentencji wyroku. Dalej idące roszczenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., jak w pkt 2.