Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2020 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XIV Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Pile

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Przemysław Okowicki

Protokolant : st. sekr. sąd. Joanna Perlicjan

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2020 r. w Pile

na rozprawie

sprawy z powództwa B. T.

przeciwko N. – N. Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.637 zł (tysiąc sześćset trzydzieści siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Przemysław Okowicki

UZASADNIENIE

Powód B. T. pozwem złożonym dnia 2 lipca 2019 r. przeciwko pozwanemu N.-N. Towarzystwu (...) S.A. w W. domagał się:

- zasądzenia kwoty 4.328,91 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 28 lipca 2018 r. do dnia zapłaty z uwagi na abuzywność zapisów art. 16 ust. 2 i 3 Ogólnych Warunków Kapitałowego Ubezpieczenia na Życie nr (...) oraz ze względu na abuzywność zapisów art. 13 ust. 1-6 i art. 1 pkt 23 Ogólnych Warunków Kapitałowego Ubezpieczenia na Życie nr (...), które miały zastosowanie do zawartej między stronami umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie, potwierdzonej polisą nr (...),

- nakazania stronie pozwanej na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym rynkowym złożenia na jej stronie internetowej (...) w terminie tygodnia od uprawomocnienia się wyroku jednokrotnego oświadczenia o treści: „N.-N. Towarzystwo (...) S.A. w W. KRS (...) przeprasza pana B. T. za wywołanie u niego znacznego dyskomfortu psychicznego wynikającego z zastosowania wobec niego nieuczciwych praktyk rynkowych polegających na działaniach pozwanego stanowiących zaoferowanie i przedstawienie mu umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie, potwierdzonej polisą (...), do której miały zastosowanie Ogólne Warunki Kapitałowego Ubezpieczenia na Życie nr (...) i Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie nr (...), jako bezpiecznego produktu oszczędnościowego mającego przynieść zyski, gdy w istocie był to produkt, który przynosił znaczną stratę w przypadku rozwiązania umowy przed upływem terminu na jaki została zawarta, a także stosowanie przez stronę pozwaną niejasnych i skomplikowanych zapisów w OWU w umowie zawartej między stronami, a w szczególności zatajeniu przed powodem okoliczności związanych z przerzuceniem na niego kosztów akwizycji (prowizji agenta ubezpieczeniowego), wprowadzając go tym samym w błąd co do rzeczywistej efektywności kosztowej zaoferowanego mu produktu ubezpieczeniowego oraz zastosowania w umowie kapitałowego ubezpieczenia na życie niedozwolonej klauzuli umownej wpisanej do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem (...)”

oraz pozostawienie tego oświadczenia na wyżej wymienionej stronie przez okres dwóch tygodni;

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu wg norm przepisanych. Zaprzeczył wszystkim twierdzeniom powoda, poza tymi wprost nieprzyznanym. Stanowczo oświadczył, iż zawarta umowa ubezpieczenia była umową typowo ochronną (zapewniała świadczenia w razie wystąpienia zdarzeń losowych), nie była natomiast umową ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. W umowie nie funkcjonował żaden rachunek powoda czy inaczej określona pula środków, które byłyby przypisane jako należne powodowi czy obracane na rachunek powoda. W umowie nie funkcjonowała również żadna opłata likwidacyjna, a nawet nie mogła funkcjonować bowiem nie byłoby jej z czego pobrać.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny w sprawie:

Na skutek złożonego przez powoda wniosku z dnia 5 stycznia 2001 r. strony zawarły umowę kapitałowego ubezpieczenia na życie wraz z umowami dodatkowymi. Umowa główna – kapitałowe ubezpieczenie na życie ( (...)) obejmowała gwarantowaną sumę ubezpieczenia i dodatkową sumę ubezpieczenia wynikającą z zysku. Ubezpieczenie w ramach umów dodatkowych obejmowało śmierć ubezpieczonego wskutek nieszczęśliwego wypadku ( (...)) oraz przejęcia opłacania składek na wypadek inwalidztwa ubezpieczonego ( (...)). Początek odpowiedzialności dla wszystkich umów wyznaczała data 16 stycznia 2001 r. natomiast koniec data 16 grudnia 2026 r. Suma ubezpieczenia z tytułu umowy głównej opiewała na kwotę 40.000 zł. Taka sama kwota stanowiła podstawę naliczenia świadczenia w stosunku do umowy dodatkowej (...). Uposażoną z tytułu umów była matka powoda E. T..

Całkowita składka z tytułu umowy głównej i umów dodatkowych wynosiła 140,61 zł, na którą składały się kwoty: 125,91 zł z tytułu umowy głównej, 8 zł z tytułu umowy dotyczącej śmierci ubezpieczonego wskutek nieszczęśliwego wypadku oraz 6,70 zł z tytułu umowy dotyczącej przejęcia opłacania składek na wypadek inwalidztwa ubezpieczonego.

Podpisanie umów zostało stwierdzone polisą nr (...) z dnia 17 stycznia r., która stanowiła integralną część umowy ubezpieczenia, a prawa i obowiązki wynikające z umowy regulowały ogólne warunki kapitałowego ubezpieczenia na życie nr(...).

Następnie w rocznice zawarcia umowy były wystawiane kolejne polisy potwierdzające obowiązywanie umowy oraz informujące o zmienionej wysokości składki i aktualnych sumach ubezpieczenia.

W polisie wystawionej w dniu 16 stycznia 2007 r. znalazły się dodatkowe informacje dotyczące m.in. wartości wykupu, która na ten dzień wynosiła 6.179,90 zł. Natomiast w polisie z dnia 17 stycznia 2008 r. również odesłanie do ogólnych warunków kapitałowego ubezpieczenia na życie nr (...) i tabeli limitów i opłat nr (...).

Informacje te znajdowały się również w polisach wystawianych w latach kolejnych, przy czym w polisie z dnia 18 stycznia 2011 r. zostały podane także - jako " wymagane prawem" - informacje o wysokości wartości wykupu, sumy ubezpieczenia bezskładkowego i rezerwy matematycznej na dzień 16 stycznia 2011 r. W polisie wskazano, że rezerwa ubezpieczeń na życie jest jednym z rodzajów rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, o których mowa w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66), a przez rezerwę matematyczną rozumie się część rezerwy ubezpieczeń na życie, o której mowa w § 42 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów asekuracji (Dz. U. z 2009 r. Nr 226, poz. 1825). Informacje te znajdowały się także w kolejnych wystawianych polisach.

W roku 2011 r. gwarantowana suma ubezpieczenia wynosiła 20.327,63 zł, a wartość wykupu 12.544,73 zł.

Dowód: wniosek o ubezpieczenie (k. 16-17, 114-120), polisa nr (...) (k. 18, 121-122, 125-128), wnioski (k. 129-130), pisma pozwanego (k. 123-124, 131-132), zestawienie wpłat (k. 133-134).

Zgodnie z dyspozycją powoda, z dniem 4 marca 2011 r. doszło do rozwiązania umowy ubezpieczenia. Według stanu na ww. dzień kwota dokonanych przez powoda wpłat z tytułu umowy głównej ( (...)) wynosiła 16.943,64 zł., wartość rezerwy matematycznej 13.204,98 zł, a wartość wykupu 12.544,73 zł. W dniu 10 marca 2011 r. pozwany wypłacił na wskazany przez powoda rachunek bankowy kwotę 12.544,73 zł stanowiącą równowartość wykupu.

Dowód: bezsporne, nadto pismo powoda (k. 52), pismo pozwanego (k.53, 56-57, 60-61), reklamacja (k. 54-55), wezwanie do zapłaty (k. 58-59).

W ramach umowy głównej ubezpieczenia na życie, w ogólnych warunkach umowy nr (...) pozwany zobowiązał się spełnić świadczenie pieniężne w razie: a) śmierci ubezpieczonego w czasie trwania umowy ubezpieczenia albo b) dożycia przez ubezpieczonego dnia zakończenia odpowiedzialności określonego w dokumencie ubezpieczenia – na zasadach określonych w art. 12-15. Świadczeniem które wypłacałby w takich przypadkach pozwany była suma ubezpieczenia (art. 2 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 12 i 13). Natomiast powód obowiązany był do opłacania składki regularnej w wysokości i terminach określonych w dokumencie ubezpieczenia. Ubezpieczającemu przysługiwało prawo do pisemnego wypowiedzenia umowy ubezpieczenia. Umowa rozwiązywała się wówczas z końcem trzeciego miesiąca polisowego następującego po miesiącu polisowym, w którym Ubezpieczyciel otrzymał oświadczenie Ubezpieczającego o wypowiedzeniu umowy (art. 10 ust. 2). W przypadku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia Ubezpieczyciel był obowiązany do wypłaty wartości wykupu z zachowaniem postanowień art. 16 (art.10 ust. 3). Wartość wykupu stanowiła określony w umowie procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę ubezpieczenia w ostatnim dniu okresu, w którym Ubezpieczyciel udzielał ochrony ubezpieczeniowej, zależnie od czasu jaki upłynął od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności, zgodnie z tabelą (art. 16):

W kolejnych rocznicach polisy suma ubezpieczenia zwiększana była o kwotę wynikającą z osiągniętego przez Ubezpieczyciela zysku z inwestowania rezerw matematycznych (art. 21).

W czasie obowiązywania umowy powód w oparciu o kontakt z pozwanym podejmował decyzje dotyczące zakresu posiadanej ochrony w ramach umów dodatkowych.

W związku z art. 245 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r. (która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2004 r.) pozwany opracował nowe wzorce umowne, informację o wysokości wartości wykupu i pismem z dnia 26 kwietnia 2005 r. przekazał powodowi nowe wzorce umowne oraz tabelę z gwarantowanymi wysokościami wartości wykupu w poszczególnych latach trwania umowy. Zgodnie z ww. tabelą w 11 roku trwania umowy gwarantowana wartość wykupu miała wynieść 12.071,00 zł.

W toku wykonywania umowy pozwany proponował indeksację składki oraz sumy ubezpieczenia. W niektórych przypadkach powód rezygnował z tej możliwości. Skutkiem indeksacji w ostatnim roku trwania umowy suma ubezpieczenia wyniosła 46.725,17 złotych.

Z dniem 22 stycznia 2007 r. weszły w życie Ogólne Warunki Kapitałowego Ubezpieczenia na Życie Nr (...), mające zastosowanie do umowy zawartej z powodem.

Zgodnie z art. 1 pkt 19 w zw. z art. 13 ust. 1-6 ww. OWU, gdy składka na umowę główną była opłacana regularnie, Ubezpieczający nabywał prawo do wypłaty wartości wykupu poczynając od drugiej rocznicy polisy, pod warunkiem opłacenia wszystkich składek całkowitych, należnych za dwa lata polisowe. W ujęciu powołanych postanowień o.w.u. wartość wykupu jest to procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, zgodnie z tabelą:

Wysokość wartości wykupu oblicza się według stanu rezerwy matematycznej przypadającej na umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, na wcześniejszy z dni (dalej: dzień wartości wykupu): a) dzień następujący po ostatnim dniu opłaconego okresu, tj. termin płatności składki całkowitej najdawniej wymagalnej albo b) dzień rozwiązania lub wygaśnięcia umowy głównej.

Do czynników uwzględnionych w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które mogą mieć wpływ na wysokość wartości wykupu zalicza się:

a) płeć, wiek ubezpieczonego oraz wysokość składki za umowę główną w dniu rozpoczęcia odpowiedzialności;

b) czas trwania umowy głównej;

c) wariant umowy głównej;

d) dzień wartości wykupu;

e) udział w zysku naliczony zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 15 (zgodnie z tym suma ubezpieczenia a także suma ubezpieczenia beskładkowego mogła być zwiększona o dodatkową sumę ubezpieczenia, wynikającą z osiągniętego przez Ubezpieczyciela zysku z inwestowania rezerw matematycznych przypadających na daną umowę główną, z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej; podstawą do naliczenia zysku należnego danej umowie głównej jest przypadająca na umowę główną średnia wartość rezerw matematycznych z dwóch rocznic polisy: tej, na którą dokonuje się tego naliczenia oraz bezpośrednio ją poprzedzającej, a stopa procentowa udziału w zysku skalkulowana jako zrealizowana przez ubezpieczyciela stopa zwrotu z inwestowania rezerw matematycznych pomniejszona o techniczną stopę procentową wskazaną w art. 25 i o procentowy wskaźnik kosztów nie większy niż 1,5%; w przypadku gdy tak obliczona stopa procentowa jest mniejsza od zera, przyjmuje się jej wartość zero; udział w zysku nie może być mniejszy niż 85%; należną danej umowie głównej kwotę udziału w zysku uznaje się za składkę jednorazową udziału w zysku z umowy głównej nieobciążoną kosztami prowadzenia działalności ubezpieczeniowej; dodatkowa suma ubezpieczenia obliczana jest stosownie do składki jednorazowej udziału w zysku, właściwej dla płci i wieku ubezpieczonego określonego na dzień naliczenia udziału w zysku, okresu, jaki pozostał od momentu naliczenia tego udziału w zysku do zakończenia czasu trwania umowy głównej oraz wybranego wariantu umowy głównej);

f) wysokość gwarantowanej sumy ubezpieczenia na dzień wartości wykupu.

Wartość wykupu, jest pomniejszana o sumę zaległych składek całkowitych lub powiększana o część opłaconej składki całkowitej należnej za okres, w jakim ubezpieczyciel nie będzie udzielał ochrony ubezpieczeniowej.

Gdy składka za umowę główną została opłacona jednorazowo, Ubezpieczający nabywa prawo do wypłaty wartości wykupu dnia następnego, licząc od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności. Wartość wykupu stanowi wtedy 95% rezerwy matematycznej z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, przypadającej na daną umowę główną w dniu rozwiązania umowy głównej. Jeżeli dzień wartości wykupu przypada po przekształceniu umowy ubezpieczenia w ubezpieczenie bezskładkowe, to wartość wykupu stanowi 95% rezerwy matematycznej z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej.

Jak stanowi art. 22 ust. 1, 3 i 6 OWU., ubezpieczający może wypowiedzieć umowę główną, a złożenie wniosku o wypłatę wartości wykupu jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o wypowiedzeniu umowy głównej. W przypadku rozwiązania umowy głównej ubezpieczyciel miał wypłacić wartość wykupu na zasadach określonych w art. 13.

Z kolei rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa i rezerwa matematyczna (art. 1 pkt 22 i 23) oznaczały:

- rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa - wartość środków finansowych, zgromadzonych w celu realizacji zobowiązań wynikających z tytułu umów ubezpieczeniowych zawartych przez ubezpieczyciela;

- rezerwa matematyczna - rodzaj rezerwy techniczno-ubezpieczeniowej wyznaczanej dla umów ubezpieczeń na życie. W jej kalkulacji uwzględniane są m.in. zobowiązania wynikające z zawartych umów ubezpieczenia, przyszłe wpływy Ubezpieczyciela z tytułu składek należnych zgodnie z zawartymi umowami ubezpieczenia, sumy ubezpieczenia, wiek, płeć Ubezpieczonych i czasy trwania umów ubezpieczenia. Wartość rezerwy matematycznej jest obliczana zgodnie z przepisami prawa.

Dowód: (...); OWU nr OWU/ (...) (k. 32-49), tabela limitów i opłat nr (...)/ (...) (k. 50-51).

Pismem z dnia 11 maja 2018 r. zatytułowanym „Reklamacja” powód wezwał pozwanego do zapłaty 12.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od upływu terminu 7 dni od dnia otrzymania wezwania do dnia zapłaty. W treści pisma wskazał, iż ww. kwota stanowi kwotę nienależnie pobranych świadczeń i opłat, w tym z tytułu kosztów wykupu polisy nr (...).

W odpowiedzi na ww. wezwanie pozwany pismem z dnia 22 maja 2018 r. odmówił zapłaty, podając, że opłaty przez niego stosowane nie zostały uznane przez Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za klauzule niedozwolone. Nie są też opłatami nienależnymi, nie naruszają również praw Konsumentów.

Kolejnym pismem z dnia 10 lipca 2018 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 4.398,91 zł w terminie 3 dni od dnia otrzymania pisma. Na co pozwany odpowiedział odmownie pismem z dnia 6 sierpnia 2018 r.

Dowód: pismo pozwanego (k.53, 56-57, 60-61), reklamacja (k. 54-55), wezwanie do zapłaty (k. 58-59).

Ustaleń faktycznych Sąd dokonał na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, z których przeprowadzono dowód.

W myśl art. 229 k.p.c., nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości. Na tej podstawie Sąd przyjął bez dowodów fakty podnoszone przez strony, które zostały potwierdzone przez przeciwnika procesowego, gdyż ich przyznanie nie wywoływało żadnych wątpliwości. Stosownie do art. 230 k.p.c., gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Strony nie wypowiedziały się co do niektórych twierdzeń przeciwnika. Z przebiegu rozprawy wynikało jednak jednoznacznie, że nie było ich intencją im zaprzeczać, a ponadto znajdowały one potwierdzenie w złożonych odpisach dokumentów. Mając to na uwadze Sąd uznał te fakty za przyznane i przyjął je bez dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty prywatne, które wskazał jako podstawę swoich ustaleń. Dokumenty te w większości zostały dołączone do akt w odpisach poświadczonych za zgodność z oryginałami przez profesjonalnych pełnomocników stron. Te poświadczenia korzystały z domniemania prawnego zgodności treści z prawdą (art. 129 § 3 k.p.c. w zw. z art. 244 k.p.c.), które w żadnym wypadku nie zostało obalone. Część dokumentów została złożona w kopiach, których wierność oryginałom nie budziła wątpliwości i nie była przez strony kwestionowana, dlatego Sąd uznał, że stanowią one wiarygodne potwierdzenie istnienia oryginałów. Dokumenty, na podstawie których dokonano ustaleń, nie budziły wątpliwości co do swej autentyczności. Także zgodność ich treści z prawdą nie wywoływała zastrzeżeń i nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Zatem nie było podstaw do odmówienia im w tym zakresie zaufania.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód oparł swoje powództwo o twierdzenie, że wartość wykupu wypłacona mu przez pozwanego została bezpodstawnie zaniżona w oparciu o niedozwolone postanowienia umowne. Z uwagi na powyższe na podstawie art. 405 k.c. domagał się zwrotu kwoty 4.398,91 zł stanowiącej różnicę pomiędzy sumą wpłaconych składek z umowy głównej a kwotą wypłaconą tytułem wartości wykupu w związku z rozwiązaniem umowy, a także nakazania pozwanemu jego przeprosin na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu przedawnienia roszczeń powoda, jako zarzutu najdalej idącego.

Skutkiem uznania zakwestionowanych przez powoda postanowień umowy za klauzule abuzywne, byłoby niewiązanie stron jego treścią, co oznaczałoby, że ubezpieczyciel nie miał prawa naliczyć i pobrać opłat, a pobierając je i zatrzymując po rozwiązaniu umowy, bezpodstawnie wzbogacił się kosztem powoda, przez co z mocy art. 405 k.c. byłby zobowiązany do ich zwrotu.

Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, przedawnia się w terminie określonym w art. 118 k.c. i wynosi on 10 lat. Z kolei początek jego biegu należy łączyć z dniem rozliczenia umowy, co nastąpiło 10 marca 2011 r. W konsekwencji należałoby uznać, że przedmiotowe roszczenie powoda nie uległo przedawnieniu.

W zakresie drugiego z roszczeń powoda o złożenie przez pozwanego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie zgodnie z żądaniem pozwu na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wskazać należy, że gdyby doszło do stosowania takich praktyk, zgodnie z art. 14 ww. ustawy roszczenie powoda uległoby przedawnieniu z upływem 3 lat. Możliwość przedawnienia roszczenia o złożenie oświadczenia odpowiedniej treści jest zatem wyjątkiem od zasady, że przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe (art. 117 § 1 k.c.). Artykuł 14 należy traktować jako przepis szczególny w stosunku do ogólnych zasad przedawnienia, w takim zakresie, w jakim samodzielnie normuje zasady przedawnienia. Analizowany przepis ma charakter ius cogens, a więc bezwzględnie obowiązujący, podobnie jak przepisy o przedawnieniu na gruncie Kodeksu cywilnego (A. Michalak, Przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz. Warszawa 2008). W uzasadnieniu do ustawy została powołana opinia przedstawiona przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego, zgodnie z którą zakres szczególnej regulacji przedawnienia należy ograniczyć do tych roszczeń, które są specyficzne dla projektowanej ustawy, mają różny charakter i trudno byłoby wobec nich stosować przepisy ogólne, czego konsekwencją byłaby niejednolitość tych terminów. Nie powstała natomiast potrzeba szczególnego potraktowania roszczeń odszkodowawczych, w zakresie których projekt ustawy odsyła w art. 12 ust. 1 pkt 4 do zasad ogólnych, a zatem również w zakresie przedawnienia (zob. Uzasadnienie do projektu ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, Druk sejmowy V kadencji, Nr 1682, s. 38). Gdyby przyjąć nawet, iż bieg terminu przedawnienia należałoby liczyć od rozwiązania umowy, zakładając na wyrost, że wówczas ujawniły się skutki zastosowanej przez pozwanego nieuczciwej praktyki rynkowej, roszczenia powoda uległyby przedawnieniu w dniu 4 marca 2014 r., a więc dużo przed wniesieniem powództwa w niniejszej sprawie.

Uznając podniesiony zarzut przedawnienia za chybiony w zakresie roszczenia majątkowego, należało ocenić, czy jest ono uzasadnione.

Materię niedozwolonych postanowień umownych (zwanych w literaturze także m. in. klauzulami abuzywnymi, postanowieniami nieuczciwymi, postanowieniami niegodziwymi) – w tym skutki wprowadzenia ich do umowy z udziałem konsumentów regulują przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c. Uznanie abuzywności klauzuli umownej możliwe jest zarówno na podstawie klauzuli generalnej zawartej w art. 385 ¹ § 1 k.c., jak i na podstawie katalogu klauzul zamieszczonego w art. 385 ³ k.c. Art. 385 ¹ § 1 k.c. statuuje klauzulę generalną, w świetle której ocenie podlegają umowy zawierane z konsumentami umowy, z wyłączeniem postanowień określających jednoznacznie sformułowane główne świadczenia stron oraz tych postanowień, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ. Zgodnie z przywołanym przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W myśl art. 805 § 1 i 2 pkt 2 k.c. przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie zakładu ubezpieczeń przy ubezpieczeniu osobowym polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Jak wynika z powyższego przepisu, w umowie ubezpieczenia główne świadczenia stron polegają ze strony ubezpieczyciela na spełnieniu określonego świadczenia, w szczególności przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, ze strony ubezpieczającego - zapłacie składki. Głównym celem umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie jest uzyskanie ochrony w zakresie świadczeń z tytułu dożycia i śmierci klienta. Umowa kapitałowego ubezpieczenia na życie jest zatem przede wszystkim produktem ochronnym. Skoro celem umowy jest dożycie określonego wieku lub śmierć, zakłada się, że umowa będzie trwać określony czas. Głównymi świadczeniami stron takiej umowy jest zatem ze strony ubezpieczającego zapłata składek, a ze strony zakładu ubezpieczeń - wypłata świadczenia na wypadek śmierci lub dożycia ubezpieczonego. Wartość wykupu wypłacana jest jedynie w sytuacji wcześniejszego rozwiązania umowy, a zatem sytuacji nie stanowiącej celu jej zawarcia. Wartość wykupu nie stanowi zatem świadczenia głównego, gdyż wiązana jest jedynie z wygaśnięciem umowy, na skutek wycofania się klienta. Główną ideą i celem ekonomicznym do którego dążą klienci jest uzyskanie świadczenia na wypadek śmierci czy dożycia określonego wieku, a nie wcześniejsze wycofanie się umowy. A zatem wypłacana klientowi określona kwota pieniężna na wypadek wcześniejszego wycofania się z umowy, nie stanowi głównego świadczenia stron.

Nie budziło wątpliwości Sądu, biorąc pod uwagę powszechnie znaną praktykę towarzystw ubezpieczeniowych i zasady doświadczenia życiowego, że umowa ubezpieczenia została zawarta w oparciu o wzorzec umowny, nie podlegający co do zasady, podobnie jak Ogólne Warunki Ubezpieczenia indywidualnym uzgodnieniom. Bezsporne w sprawie pozostawało, że powód zawarł umowę jako konsument a pozwany w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.

Sąd nie znalazł jednak podstaw do uznania, że kwestionowane przez powoda postanowienia umowne kształtowały jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Dla zastosowania wskazanego przepisu przesłanki – „sprzeczność z dobrymi obyczajami” i „rażące naruszenie interesów konsumenta”, muszą zachodzić równocześnie (por. np. wyr. SN z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 26 kwietnia 2013 r., VI ACa 1571/12, Legalis). Przy tym ujęciu przyjąć trzeba, że rażące naruszenie interesów konsumenta samo w sobie nie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż w przeciwnym razie ta ostatnia przesłanka byłaby zbędna (por. M. Lemkowski, Materialna ochrona; także J. Pisuliński, Niedozwolone klauzule umowne w obrocie bankowym na wybranych przykładach, Pr.Bank. 2005, Nr 6). ). W wyroku z 13.10.2010 r. (I CSK 694/09, Legalis) SN zauważył, że z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes; zob. też wyr. SA w Warszawie z 3.7.2014 r., VI ACa 1313/13, Legalis; z 13.3.2014 r., VI ACa 1733/13, Legalis; z 19.4.2013 r., VI ACa 1368/12, Legalis; wyr. SA w Łodzi z 30.4.2014 r., I ACa 1209/13, Legalis; wyr. SN z 27.11.2015 r., I CSK 945/14, Legalis; wyr. SA w Szczecinie z 23.11.2016 r., I ACa 276/16, Legalis.

Natomiast za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać wprowadzenie do umowy klauzul godzących w równowagę kontraktową. Rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść. (zob. wyrok SN z 13 czerwca 2012 r. , II CSK 515/11, Legalis; wyrok SA w Warszawie z 18 czerwca 2013 r., VI ACa 1698/12, Legalis; z 10 maja 2013 r., VI ACa 1479/12, Legalis; wyrok SN z 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, Legalis; wyrok SA w Łodzi z 19 czerwca 2018 r., I ACa 1268/17, Legalis; wyrok SA w Warszawie z 6 kwietnia 2018 r., VII AGa 836/18, Legalis; wyrok SA w Krakowie z 11 grudnia 2017 r., I ACa 452/17, Legalis).

Przy czym naruszenie interesów konsumenta wynikające z "niedozwolonego postanowienia umowy" musi być "rażące", a więc szczególnie doniosłe, znaczące (por. np. wyrok SA w Szczecinie z 2 sierpnia 2017 r., I ACa 263/17, Legalis; wyrok SA w Warszawie z 15 lutego 2017 r., VI ACa 1918/15, Legalis; z 16 listopada 2018 r., VI ACa 681/18, Legalis; z 4 października 2018 r., VI ACa 618/18, Legalis; wyrok SN z 19 września 2018 r., I CNP 39/17, Legalis). Samo "naruszenie interesów" zwykle będzie sprowadzało się do niekorzystnego ("rażąco") ukształtowania sytuacji ekonomicznej konsumenta. Jednakże "naruszenie interesów" to także naruszenie prywatności konsumenta, strata czasu, niewygoda, nierzetelne traktowanie itd. Interesy te naruszone są "rażąco", jeżeli dochodzi do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważania praw i obowiązków (tak Łętowska, Ochrona 2001, s. 99; C. Żuławska, R. Trzaskowski, w: Gudowski, Komentarz KC 2018, III, cz. 1, art. 385; M. Bednarek, P. Mikłaszewicz, w: System PrPryw, t. 5, 2019, s. 816).

Analizując wnikliwie wiążący strony stosunek prawny Sąd podzielił w pełni argumenty pozwanego przedstawione na odparcie zarzutów powoda w zakresie nieprawidłowości w działaniach pozwanego, mających potwierdzić słuszność wniesionego powództwa.

W pierwszej kolejności Sąd zauważa, że strony zawarły umowę kapitałowego ubezpieczenia na życie, a nie szeroko przywoływaną w trakcie procesu przez stronę powodową, umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Podstawową różnicę pomiędzy ww. umowami stanowi istnienie w przypadku polisolokat odrębnego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, tworzonego na rzecz ubezpieczonego, na którym to gromadzone są składki i na tej podstawie ubezpieczonemu wypłacana jest wartość wykupu w przypadku rozwiązania umowy. W ubezpieczeniu z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi kluczowe jest inwestowanie środków klienta w aktywa o zmiennej wartości, co powoduje że świadczenie z umowy jest zmienne, zależne od wahań aktywów finansowych. W niniejszej sprawie świadczenia nie były zależne od zmian wartości jakichkolwiek inwestycji, była to umowa która zapewniała ochronę ubezpieczeniową na wypadek śmierci albo w razie dożycia do końca okresu ubezpieczenia. Również wartość wykupu, jako świadczenie uboczne z umowy, w przeciwieństwie do ubezpieczeń z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie była obarczona ryzykiem inwestycyjnym.

W umowie łączącej strony nie został również utworzony żaden oddzielny rachunek przeznaczony do akumulowania i inwestowania środków w imieniu i na rzecz powoda, nie było również uprawnienia powoda do składania jakichkolwiek zleceń z tym związanych. Powód nie przekazywał pozwanemu żadnych środków przeznaczonych na ten cel, a jedynie opłacał składkę w zamian za świadczoną ochronę ubezpieczeniową. Nie istniała zatem żadna wartość rachunku powoda, na którym zgromadzone były jego środki finansowe. Umowa stron przewidywała, że udział w zysku osiągniętym przez ubezpieczyciela z sumy ubezpieczeniowej, w ten sposób że zysk, ten, pomniejszony o techniczną stopę procentową użytą do kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i procentowy wskaźnik kosztów miał być przekazywany do sumy ubezpieczeniowej, dzięki czemu powód uzyskiwał wyższe świadczenie w przypadku ziszczenia się zdarzeń ubezpieczeniowych. Zdaniem Sądu nie przesądza ro jednak charakteru umowy jako inwestycyjnej. Opłacana składka przechodziła w całości na rzecz pozwanego, a powód miał jedynie prawo do świadczeń określonych w umowie m.in. w razie rezygnacji z umowy przed końcem okresu ubezpieczenia do uzyskania części rezerwy tworzonej przez ubezpieczyciela ze składek.

W dalszej kolejności podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 805 § 1 k.c. oraz 813 § 1 k.c. umowa ubezpieczenia jest umową odpłatną, która do momentu ziszczenia się zdarzeń ubezpieczeniowych pozostaje umową ekwiwalentną. Odpłatność wynika wprost z brzmienia przepisu 805 k.c., który nakłada na obie strony obowiązek spełnienia świadczenia: zapłaty składki przez ubezpieczającego i objęcia ochroną ubezpieczeniową (ponoszenia ryzyka) przez ubezpieczyciela. Zgodnie natomiast z art. 813 § 1 k.c. składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej.

Z powyższego wynika, że ubezpieczyciel co do zasady nie ma obowiązku zwrotu składek które uzyskał. Składki te stanowią bowiem jego wynagrodzenie. Odmienne stanowisko prowadziłoby do wniosku, że strona umowy mogłaby przez wiele lat korzystać z ochrony ubezpieczeniowej, a następnie rozwiązać umowę i odzyskać wszystkie wpłacone składki, co czyniłoby ją umową pod tytułem darmym. Taka konstrukcja umowy nie przedstawiałby zatem dla ubezpieczyciela żadnego uzasadnienia ekonomicznego. Tymczasem w niniejszej sprawie powód domaga się w istocie zwrotu wszystkich uiszczonych składek, co pozbawiałoby pozwanego jakiegokolwiek wynagrodzenia za świadczenie ochrony ubezpieczeniowej na rzecz powoda przez 10 lat. Zatrzymanie przez pozwanego części składek w zamian za ekwiwalent w postaci wieloletniej ochrony ubezpieczeniowej jest zatem zgodne z prawem, wynika z natury stosunku prawnego łączącego strony. I w ocenie Sądu nie może zostać uznane za naruszające zasady współżycia społecznego jak i interesy powoda w jakikolwiek sposób. Żądanie powoda zwrotu całości wpłaconych składek należy uznać za nieuzasadnione. I prowadzące do jego bezpodstawnego wzbogacenia. Marginalnie zauważyć można, że wysokość wynagrodzenia pozwanego, biorąc pod uwagę wartość dokonanego na rzecz powoda wykupu, jawi się jak standardowa, którą trudno uznać zgodnie z twierdzeniami powoda za utratę środków. Powód bowiem uiścił na rzecz pozwanego łącznie 16.943,64 zł z tytułu składek na umowę główną, a pozwany wypłacił powodowi wartość wykupu w kwocie 12.544,73 zł. Co oznacza, że wynagrodzenie miesięczne pozwanego wynosiło ok. 36 zł. Nie sposób przyjąć, że przedmiotowa wartość w zderzeniu z wartością wypłacaną przez pozwanego w razie ziszczenia się zdarzeń ubezpieczeniowych tj. 40.000 zł stanowiła nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść powoda.

Umowa łącząca strony jako accidentalia negotii przewidywała prawo powoda do uzyskania w formie wypłaty wartości wykupu określonej kwoty, w razie rezygnacji z umowy ubezpieczenia przed upływem okresu ubezpieczenia. Kwota ta była skorelowana z rezerwą matematyczną, tworzoną przez pozwanego z wpłacanych składek. Było to świadczenie dodatkowe ubezpieczyciela, mające uatrakcyjnić ofertę pozwanego na bogatym rynku ubezpieczeniowym. Pozwany oprócz ochrony ubezpieczeniowej na życie, oferował również ubezpieczającym zwrot części uiszczonych składek. Z uprawnienia powoda do uzyskania wartości wykupu nie można jednak wywodzić obowiązku pozwanego do zwrotu całości wpłaconych składek, który nie znajduje oparcia ani w postanowieniach umownych ani w przepisach prawa. Z uwagi na powyższe, Sąd podziela stanowisko pozwanego, że roszczenie o zapłatę zawarte w pozwie a stanowiące żądanie zwrotu wszystkich uiszczonych składek, nie pozostaje w żadnej relacji z zarzutami dotyczącymi abuzywności postanowień OWU dotyczących wartości wykupu. Dodatkowo podkreślenia wymaga, że ewentualne stwierdzenie abuzywności metody zapisów w OWU wartości wykupu, powodowałoby ich bezskuteczność, a zatem odpadłaby podstawa prawna do wypłaty jakiegokolwiek świadczenia z tego tytułu. Wbrew twierdzeniom strony powodowej nie istnieje żaden zwyczaj, który nakazywałby zwrot ubezpieczającemu wszystkich składek w przypadku rozwiązania umowy. Przedmiotowe mogłoby nastąpić jedynie w sytuacji stwierdzenia nieważności całej umowy.

Na ma marginesie Sąd zauważa, że pozwany trafnie podniósł, w odniesieniu do zarzutu powoda w zakresie abuzywności zapisu dotyczącego wartości wykupu, że w przypadku tradycyjnego ubezpieczenia, czyli takiego z jakim mamy do czynienia w niniejszej sprawie, wartość wykupu odpowiada swoistej nadpłacie składki ponad aktualne ryzyko ubezpieczeniowe (por. uchwała SN z dnia 10 sierpnia 2018 r., III CZP 22/18), a poziom takiej nadpłaty obrazowany jest przez rezerwę matematyczną. Tym samym skoro wartość wykupu ma być korelatem nadpłaty składki to musi być powiązana z rezerwą matematyczną. Akty prawne obowiązujące w czasie trwania umowy tj. rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, w tym aktualne w dacie rozwiązania umowy z dnia z dnia 28 grudnia 2009 r. (Dz.U. 2009 nr 226 poz. 1825), nie określały szczegółowego sposobu ustalania wartości rezerwy matematycznej lecz odwoływały się w tym zakresie do nauk aktuarialnych, co oznacza że z woli ustawodawcy przedmiotowe rezerwy liczone są zgodnie z zasadami matematyki ubezpieczeniowej i wyznaczane przez aktuariusza. Zdaniem Sądu wyłożenie powodowi ww. zasad nie objaśniłoby mu ewentualnych wątpliwości w omawianym zakresie, nie zmieniłoby jego sytuacji prawnej, i z dużą dozą prawdopodobieństwa nie wypłynęłoby na decyzję w zakresie zawarcia umowy.

Reasumując, Sąd uznał roszczenia powoda oparte na art. 385 1 k.c. oraz 405 k.c. i 410 k.c., 471 k.c. oraz 12 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym za nieuzasadnione, co skutkowało oddaleniem powództwa (pkt 1 wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.c. obciążając nimi stronę powodową. Na zasądzone na rzecz pozwanego koszty złożyły się: koszty zastępstwa procesowego w wysokości 1.620 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 3 i § 8 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804, ze zm.); opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł (pkt 2 wyroku).

Sędzia Przemysław Okowicki