Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 października 2020r.

Sąd Okręgowy w Łomży I Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący : sędzia Andrzej Kordowski

Protokolant : Katarzyna Milewska

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2020r.

na rozprawie

sprawy z powództwa K. P. i M. P. (1)

przeciwko (...) S.A. w S.

o zapłatę 139. 504,78 zł.

I.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w S. na rzecz powodów K. P. i M. P. (1) kwotę 139.504,78 zł. / sto trzydzieści dziewięć tysięcy pięćset cztery złote 78/100 / z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot:

a/ 47.722, 35 zł. / czterdzieści siedem tysięcy siedemset dwadzieścia dwa złote 35/100 groszy/ od dnia 1 marca 2017r. do dnia zapłaty;

b/ 25.000 / dwadzieścia pięć tysięcy/ złotych od dnia 21 lutego 2017r. do dnia zapłaty;

c/ 26.489,32 zł. / dwadzieścia sześć tysięcy czterysta osiemdziesiąt dziewięć złotych 32/100 groszy/ od dnia 7 stycznia 2020r. do dnia zapłaty;

d/ 40.293,11 zł. / czterdzieści tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt trzy złote 11/100 groszy/ od dnia 5 czerwca 2020r. do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w S. na rzecz powodów K. P. i M. P. (1) kwotę 15.894 / piętnaście tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt cztery/ złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazuje pobrać od pozwanego (...) S.A. w S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży kwotę 10.627,84 zł. /dziesięć tysięcy sześćset dwadzieścia siedem złotych 84/100 groszy/ tytułem brakujących wydatków.

Sygn. akt I C 42/20

UZASADNIENIE

Powodowie M. i K. małżonkowie P. reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) spółki akcyjnej z siedzibą w S. solidarnie na rzecz powodów M. P. (1) i K. P. kwoty 72.722,35 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności od:

- kwoty 47.722,35 zł od dnia 1 marca 2017 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 25.000 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej w sprawach cywilnych.

W uzasadnieniu pozwu podano, że A. G. (1) zobowiązał się do pełnienia funkcji kierownika budowy budynku usługowo-mieszkalnego realizowanego na działce powodów o nr geodezyjnym 104 i 105, położonych w D., gm. Z.. Projekt budowlany został opracowany przez A. C., prywatnie córkę A. G. (1).

Roboty budowlane rozpoczęły się 14.03.2016 r. wraz z objęciem przez A. G. (1) funkcji kierownika budowy. Od samego początku A. G. (1) nie sprawował faktycznie tej funkcji, a rzeczywisty nadzór sprawowała autorka projektu budowlanego A. C.. Do końca czerwca 2016 r. współpraca miedzy powodami, a A. C. układała się poprawnie. Po wykonaniu szeregu prac na przełomie czerwca i lipca, inwestorka po zasięgnięciu rad osób mających wiedzę specjalistyczną ustaliła, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo występowania odstępstw od projektu.

Wówczas między inwestorami, a A. G. (2) doszło do konfliktu. Powódka zleciła rzeczoznawcy budowlanemu Z. M. wykonanie orzeczenia technicznego dot. prowadzonej inwestycji. Opinia rzeczoznawcy z dnia 2 sierpnia 2016 r. wskazywała na wiele nieprawidłowości, licznych odstępstw od projektu, które 5 sierpnia 2016 r. Państwowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w trakcie oględzin potwierdził. W konsekwencji w dniu 9 sierpnia 2016 r. wydał decyzję w której stwierdzono istotne odstępstwa od projektu budowlanego. Opracowana przez inż. P. Ł. (1) i mgr. inż. W. R. w dniu 27 września 2016 r. ekspertyza techniczna potwierdziła występowanie licznych wad budynku. Skutkiem złożenia powyższej ekspertyzy do (...) w Z. było wydanie przez organ nadzoru budowlanego 7 października 2016 r. decyzji nakazującej przedstawienie projektu budowlanego zamiennego oraz w dniu 11 października 2016 r. postanowienia nakładającego na powódkę wykonanie określonych robót budowlanych wynikających z załącznika 1 ekspertyzy technicznej. Powodowie zrealizowali prace naprawcze, które zakończyły się w lutym 2017 r. Po wykonaniu prac naprawczych umożliwiających kontynuowanie budowy, a także po wykonaniu na zlecenie powodów projektu budowlanego zamiennego i skompletowania niezbędnej dokumentacji, (...) w Z., decyzją z dnia 5 maja 2017 r. zatwierdził projekt budowlany zamienny i udzielił powódce pozwolenia na wznowienie robót budowlanych.

Powodowie podali, że w toku prowadzonej inwestycji doszło do wad budynku. Powodowie podawali, że wady budynku powstały w czasie pełnienia przez A. G. (1) funkcji kierownika budowy tj. w okresie od 14.03.2016 r. do 04.07.2016 r. Powodowie podali, iż domagają się odszkodowania w łącznej kwocie 72.722,35 zł z tytułu:

a)  konieczności wykonania prac naprawczych oraz zwrotu poniesionych z tego tytułu kosztów w wysokości 47.722,35 zł stanowiąca różnicę pomiędzy kwotą poniesioną przez powodów z tergo tytułu a kwotą wypłaconą przez pozwanego,

b)  utraty wartości budynku z tytułu istnienia wad nienaprawialnych oraz wprowadzenia zmian w stosunku do pierwotnego budynku w związku z dokonanymi naprawami – kwota (oszacowana) 25.000 zł.

Pismem z dnia 18 grudnia 2019 r. powodowie rozszerzyli powództwo (k. 535). Wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) spółka akcyjna z siedzibą w S., solidarnie na rzecz powodów M. P. (1) i K. P. kwoty 90.211,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności:

1.  od kwoty 65.211,67 zł od dnia 01 marca 2017 r. tj. w zakresie tej kwoty, rozszerzył powództwo o dalszą kwotę 17.489,32 zł dodatkowo ponad zgłoszoną pozwem kwotę 47.722,35 zł;

2.  od kwoty 25.000 zł, od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (bez zmian) oraz od kwoty 9.000 zł o którą rozszerzył powództwo – od dnia złożenia pisma procesowego do dnia zapłaty.

Pismem procesowym, które wpłynęło do Sądu Okręgowego w Łomży 28 maja 2020 r. powodowie wnieśli ostatecznie o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w S., solidarnie na rzecz powodów M. P. (1) i K. P. kwoty 139.504,78 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności:

1.  od kwoty 65.211,67 zł od dnia 1 marca 2017 r. (zgodnie z treścią pozwu oraz rozszerzeniem powództwa z 18 grudnia 2019 r.)

2.  od kwoty 25.000 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (bez zmian),

3.  od kwoty 9.000 zł od dnia 20 grudnia 2019 r. do dnia zapłaty,

4.  od kwoty 40.293,39 zł od dnia złożenia niniejszego pisma procesowego do dnia zapłaty;

Tym samym strona powodowa rozszerzyła dotychczasowe roszczenie o dodatkową kwotę 40.293,39 zł. Jednocześnie powodowie wskazali, że podtrzymują roszczenie w zakresie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego (k. 610-611).

Pozwana (...) S.A. w S. wniosła o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podano, iż niewątpliwie przyczyną powstania szkody było między innymi nieprawidłowe pełnienie funkcji kierownika budowy przez ubezpieczonego. Do powstania szkody przyczynił się również Inwestor-powodowie. Zdaniem pozwanej główna przyczyną powstania szkody było wprowadzone na etapie wykonawstwa zmiany w konstrukcji budynku polegające na niewykonaniu elementów konstrukcyjnych, zmianie ich wymiarów lub lokalizacji. Zmiany zostały wprowadzone na żądanie inwestora, głównie w celu obniżenia kosztów. Pozwana uznała swoją odpowiedzialność co do zasady, jednakże zakwestionowała wysokość i zakres szkody. Sami powodowie przyczynili się do powstania szkody. Pozwana podała, że wysokość zgłoszonych roszczeń została zweryfikowana przez pozwaną do kwoty 26.627,93 zł brutto. Ponieważ powodowie zaś przyczynili się do powstania szkody, stopień przyczynienia został ustalony na poziomie 50%, pozwana obniżyła należne odszkodowanie do kwoty 13.313,97 zł.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie ustnej umowy zawartej pomiędzy powodami, a A. G. (1) zobowiązał się on do pełnienia funkcji kierownika budowy budynku usługowo-mieszkalnego na działkach nr (...), położonych w D. gm. Z.. Inwestycja miała być realizowana na podstawie projektu budowlanego budynku usługowo-mieszkalnego jednorodzinnego wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną wykonanego przez jednostkę projektową Projekty Budowlane Nadzór Budowlany A. C. sporządzonego po wydaniu przez Starostwo Powiatowe w Z. decyzji o warunkach zabudowy (...).6730.80.2015. Stosownie do wpisów w dzienniku budowy funkcję kierownika budowy A. G. (1) pełnił od 14 marca 2016 r. W tym samym dniu rozpoczęły się roboty budowlane. A. G. (1) od początku realizowania tej inwestycji nie sprawował faktycznej kontroli nad prawidłowością wykonywanych prac budowlanych - do czego się zobowiązał. Faktyczną funkcję kierownika budowy przejęła A. C. – autorka projektu budowlanego, a prywatnie córka A. G. (1).

Współpraca miedzy inwestorami, a A. C. – wykonującą na podstawie nieformalnej umowy zawartej między nią, a inwestorami – obowiązki kierownika budowy początkowo układała się prawidłowo. Inwestorzy wspólnie z A. C. spotykali się na terenie budowy, konsultowali zmiany. Prace budowlane były prowadzone metodą gospodarczą przez M. T. (1). M. T. (1) prowadzi firmę budowlaną od około 10 lat i nie posiada wykształcenia w zakresie budownictwa. Jakkolwiek stosunki między inwestorami, a A. C. były prawidłowe, to inwestorzy nie poinformowali jej o terminie rozpoczęcia prac budowlanych. W trakcie jej pierwszej wizyty na terenie budowy były postawione już ściany parteru budynku usługowo-mieszkalnego. Tym samym A. C. samodzielnie nie stwierdziła czy zostały one wylane w sposób prawidłowy. W trakcie wykonywania kolejnych prac związanych z budową przedmiotowego budynku usługowo - mieszkalnego inwestorka M. P. (1) wprowadzała zmiany w stosunku do projektu budowlanego. Zobowiązywała samodzielnie wykonawcę do wykonania prac budowlanych zgodnie z jej wymaganiami, bądź też konsultowała te zmiany z autorką projektu A. C.. A. C. wykonując przyjęte nieformalną umową obowiązki przyjeżdżała na teren budowy raz, dwa razy w tygodniu. Stwierdzając, że prace nie są wykonywane zgodnie z projektem, nie dokonywała stosownych wpisów w dzienniku budowy. Zezwalając na kontynuowanie dalszych prac, akceptowała niezgodności budowy budynku ze sporządzonym projektem. W taki właśnie sposób kontynuowane była dalsza budowa domu, po odbiorze przez A. C. stropu na piętrze w którym brak było wyrostków. A. C. zorientowała się też, że w budynku brak jest ściany nośnej w garażu, zmieniona została zabudowa schodów zewnętrznych. A. C. również od wykonawcy dowiedziała się, że zamiarem inwestorki jest wybudowanie daszku nad tarasem i zadaszenie tarasu. W przypadku tej zmiany A. C. sporządziła projekt i wizualizację, jednocześnie poinformowała powódkę o konieczności sporządzenia projektu zamiennego. Na wyraźne życzenie inwestorów wykonawca zmienił na mniejszy grubość stropu oraz podciągów. Inwestorzy pomimo sugestii ze strony A. C. sporządzenia projektu zamiennego, nie dążyli do zaktualizowania dokumentacji z uwagi na związane z tym koszty. A. G. (1) na budowie nie pojawił się ani razu, pomimo istniejących w dzienniku budowy kolejnych wpisów.

W trakcie prac A. C. dokonywała wpisów w dzienniku budowy. W dzienniku nie zamieściła żadnego wpisu o dokonanych odstępstwach od projektu budynku usługowo – mieszkalnego.

Po wykonaniu szeregu prac budowlanych inwestorka zasięgnęła opinii osób posiadających wiedzę specjalistyczną. Ustaliła, że istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia szeregu istotnych odstępstw od projektu, które będą miały wpływ na bezpieczeństwo oraz na proces niszczenia budynku. Wówczas inwestorka poinformowała A. C., iż nie wykluczonym będzie ponoszenie odpowiedzialności odszkodowawczej. W tym samym czasie inwestorka domagała się od A. C. przedstawienia dziennika budowy celem zweryfikowania istniejących tam wpisów. Ostatecznie na skutek sporu powstałego między inwestorką, a A. C. doszło do odebrania dziennika budowy przy udziale funkcjonariuszy policji.

4 lipca 2016 r. A. G. (1) złożył do Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Z. oświadczenie o rezygnacji z pełnienia funkcji kierownika budowy na inwestycji powodów. Zaznaczył, że na wniosek inwestora podczas robót budowlanych wprowadzono następujące zmiany w odniesieniu do decyzji nr (...) z dnia 26.02.2016 wydanej przez Starostwo Powiatowe w Z. tj.: na kondygnacji parteru - zmiana wewnętrznej klatki schodowej; na tarasie nad pomieszczeniami nr 2, 3, 4, 5, 6 - zastąpienie balustrady ścianą murowaną z betonu komórkowego o grubości 24 cm, podniesienie wysokości projektowanej ściany tarasu, zmiana w ilości stopni na schodach tarasowych zewnętrznych; na kondygnacji piętra: - podniesienie poziomu posadzki w części mieszkalnej budynku, zmiana gabarytów otworów okiennych, likwidacja trzpienia żelbetowego i podciągu poz. 2.4; na stropodachu w poziomie stropu nad parterem: - podniesienie wysokości projektowanej ściany attykowej (oś 3-4-6/C-D), likwidacja zadaszenia tarasu (daszek żelbetowy) w poziomie stropu nad piętrem; wykonano zabudowę pod schodami zewnętrznymi tarasu.

13 lipca 2016 r. na placu budowy doszło do spotkania M. P. (1), A. G. (3) oraz W. K., który był projektantem części konstrukcyjnej projektu budowlanego. Po przyjeździe na miejsce W. K. stwierdził, że słup pod podciągiem jest, jednakże brakuje dwóch, trzech trzpieni w ścianach na piętrze. Następnego dnia A. C. spotkała się z W. K., informując go o zrzeczeniu się funkcji kierownika budowy poprosiła go aby zapoznał się z wykazem zmian konstrukcji zleconych przez inwestorkę, które A. C. wypisała w dzienniku budowy. Po zapoznaniu się z wypisanymi zmianami, W. K. podpisał się w dzienniku budowy pod listą zmian.

20 lipca 2016 roku M. P. (1) zleciła rzeczoznawcy budowlanemu Z. M. wykonanie orzeczenia technicznego dotyczącego prowadzonej inwestycji. Opinia rzeczoznawcy z dnia 2 sierpnia 2016 r. potwierdziła liczne, istotne odstępstwa od projektu.

5 sierpnia 2016 r. Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Z. w postępowaniu wszczętym z urzędu na skutek złożenia przez A. G. (1) wykazu zmian, przeprowadził oględziny budowy budynku powodów, które potwierdziły istnienie szeregu odstępstw od projektu budowlanego. W trakcie oględzin stwierdzono, że budynek usługowo-mieszkalny na podstawie obmiarów w terenie posiada wymiary: od strony drogi krajowej (...) m, od strony działki nr (...) m, od strony działki nr (...) długość 23,0 m, od strony drogi gminnej 19,95 m. Wymiary pomierzone są zgodne z wymiarami zawartymi w projekcie budowlanym. Stwierdzono, że pod schodami zewnętrznymi z tarasu na piętrze wykonana została zabudowa pod schodami o wymiarach 6,30 długości. Zabudowa podzielona jest na dwa pomieszczenia o wymiarach: 1 pomieszczenie długości 2,60 wysokości 2,80- l,78m, szerokość l,56m; 2 pomieszczenie długości 1,15, wysokości l,78m, szerokości l,58m. Pozostała część zabudowy o długości 2,lim wysokości 1,78 - 0,0m szerokości l,56m zabudowana jest na „głucho”. Szerokość zabudowy wewnątrz wynosi l,56m, zaś na zewnątrz l,90m. Ponadto stwierdzono inne odstępstwa od projektu; na piętrze budynku nie wykonano słupa 24x25cm pod pociągiem poz. 2.1, trzpienia betonowego w ścianie od strony drogi krajowej, słupa podciągu poz. 2.4 od strony podwórka słupa podciągu 2.3 oraz zadaszenia nad tarasem zewnętrznym od strony wyjścia na taras z części mieszkalnej. Na piętrze pod podciągiem żelbetowym poz. 2.1. organ nadzoru stwierdził na ścianie pęknięcia biegnące od podciągu do posadzki. Organ nadzoru stwierdził, że w porównaniu z projektem (129,0 m rzędna posadzki parteru po wykończeniu w sklepie i 129,875m w wejściu od strony działki nr (...) ) - namierzone rzędne są wyższe niż określone w projekcie - odpowiednio o 57cm i 42,5cm. Zmiany tj. braki elementów konstrukcyjnych i zmiany rzędnych posadzek zostały zakwalifikowane jako istotne odstępstwo od projektu budowlanego, wymagające uprzedniego uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na budowę.

Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2016 r. wydanym na podstawie art 50 ust. 1 pkt 4 ust. 2 i 3 ustawy Prawo Budowlane oraz na podstawie art. 123 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. K.p.a. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Z. nakazał M. P. (1) wstrzymanie prowadzenia robót budowlanych wykonywanych przy budynku usługowo-mieszkalnym w D. na działkach nr (...). Powodem wstrzymania były istotne odstępstwa od projektu budowlanego. Decyzją wydaną w tym samym dniu nałożono na M. P. (1) obowiązek przedstawienia ekspertyzy dotyczącej konstrukcji wykonanych podciągów żelbetowych i schodów zewnętrznych, która miała być sporządzona przez osobę posiadającą stosowne uprawnienia budowlane w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia. (k. 131-132).

29 września 2017 r. M. P. (2) przedłożyła ekspertyzę techniczną stanu konstrukcji budynku usługowo-mieszkalnego autorstwa mgr inż. W. R. (2) i inż. P. Ł. (1), która potwierdziła występowanie licznych odstępstw od projektu konstrukcyjnego tj.;

-

posadowienie fundamentów o nieodpowiednich wymiarach na podłożu gruntowym o niższej nośności niż w projekcie (wada trwała),

-

brak wieńca ściany fundamentowej (wada trwała),

-

stropy nad parterem i piętrem (oraz podciągi) niewymiarowe. Nieodpowiednie otulenie zbrojenia, niedoszacowanie ciężaru szlichty cementowej (wada trwała),

-

przeciążony i bez jednego przęsła i nieprawidłowo oparty podciąg (wada naprawialna),

-

przeciążony podciąg - poz. 1.2 (wada naprawialna),

-

brak podciągu – poz. 1.9 (wada trwała);

-

nadproża o niższej niż projektowana wysokości (wada trwała),

-

nadproża nad drzwiami wejściowymi i do garażu na zbyt małej wysokości. Wycięte zbrojenie w nadprożu nad drzwiami wejściowymi (wada naprawialna),

-

oparcie nadproża w kominie wentylacyjnym,

-

zarysowanie działowe na piętrze (wada naprawialna),

-

zbyt niska wysokość pomieszczeń na piętrze (wada trwała),

-

niezgodne z projektem schody wewnętrzne (brak spocznika i zewnętrzne (sposób oparcia biegu – wada naprawialna),

-

brak otworu wentylacyjnego i nawiewu powietrza w kotłowni (wada naprawialna),

-

przeciążony filarek z betonu komórkowego (wada naprawialna),

-

wbudowany beton o parametrach niezgodnych z projektem (ilość cementu wskaźnik w/c), brak zagęszczenia mechanicznego (wada trwała).

We wnioskach końcowych autorzy opracowania stwierdzili, że budynek znajduje się w stanie przed przedawaryjnym. (podciąg poz. 2.1) ale w chwili obecnej nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia. Stwierdzono, że stan budowy wymaga wykonania działań naprawczych poprzez wzmocnienie konstrukcji, wykonania odwodnienia stropodachu i innych robót budowlanych. Powyższa ekspertyza sporządzona zgodnie z nakazem wynikającym z postanowienia o wstrzymaniu prac budowlanych, została przez powódkę złożona do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Z. w dniu 29 września 2016 r.

Decyzją z dnia 9 października 2016 r., sygn. akt PINB.7355.3.2016 Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Z. nałożył na M. P. (1) obowiązek sporządzenia i przedstawienia w terminie do dnia 30.03.2017 r. projektu budowlanego zamiennego budowy budynku usługowo-mieszkalnego realizowanego na działkach o numerach geodezyjnych (...) położonych w D. gmina Z., uwzględniającego zmiany wynikające z dotychczas wykonanych robót budowlanych oraz likwidację stwierdzonych wad zawartych w tabeli 6.0 ekspertyzy technicznej autorstwa mgr inż. W. R. (2) (k. 52).

Jednocześnie 11 października 2016 r. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego postanowieniem (...). (...).3.2.2016 nałożył na M. P. (1) obowiązek wykonania określonych robót budowlanych wynikających z załącznika nr 1 ekspertyzy technicznej stanu konstrukcji budynku usługowo-mieszkalnego- projektu wykonawczego technologii napraw konstrukcji – autorstwa W. R. (2). W uzasadnieniu wskazano, że inwestorka przedłożyła ekspertyzę techniczną, a 10 października 2016 r. M. P. (1) przedłożyła załącznik nr 1 projekt wykonawczy technologii naprawy konstrukcji do wcześniejszej ekspertyzy technicznej stanu konstrukcji budynku usługowo-mieszkalnego. Na podstawie przedłożonych dokumentów stwierdzono, że istnieją warunki do doprowadzenia wykonania robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem (k. 53).

Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego postanowieniem z dnia 13 marca 2017 r., (...). (...).5.2016 nałożył na M. P. (1) obowiązek usunięcia w terminie do dnia 14 maja 2017 r. wskazanych nieprawidłowości w dostarczonym „Projekcie budowlanym zamiennym budowy budynku usługowo-mieszkalnego jednorodzinnego wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną wykonanym przez mgr. inż. S. W. i mgr. I.. S. W. (k. 125-126).

Decyzją z dnia 5 maja 2017 r. (...). (...).5.2016 Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Z. zatwierdził projekt budowlany zamienny budynku usługowo – mieszkalnego opracowany przez zespół projektantów pod kierownictwem mgr. inż., M. W. i udzielił M. P. (1) pozwolenia na wznowienie robót budowlanych przy budynku usługowo-mieszkalnym oraz nałożył na inwestora obowiązek uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego (k. 124).

Stosownie do przedłożonej ekspertyzy technicznej sporządzonej przez mgr. inż. W. R. (2) oraz projektu wykonawczego technologii naprawy konstrukcji przeprowadzone zostały prace naprawcze. Na okres wykonania prac naprawczych ustanowiono kierownika budowy w osobie mgr. inż. W. R. (2). Prace naprawcze były wykonywane w okresie od jesieni 2016 r. do wiosny 2017 r. Łącznie powodowie z tytułu koniecznych napraw wydatkowali kwotę 61.036,32 zł.

Pismem z 7 października 2016 r. M. P. (1) zgłosiła (...) S.A. w S. szkodę w ramach odpowiedzialności cywilnej kierownika budowy wyrządzonej w związku z wykonywaniem samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie. Wniosła o wszczęcie postępowania likwidacyjnego w sprawie ustalenia odpowiedzialności A. G. (1) i wypłaty odszkodowania za szkody wynikłe z działania (zaniechania), a związane z kosztami sporządzenia opinii techniczno-budowlanych, ustalających zakres i wymiar powstałych szkód, kosztami sporządzenia ekspertyzy technicznej budynku, kosztami opracowania dokumentacji związanej ze sporządzeniem projektu budowlanego zamiennego, kosztami wykonania prac naprawczych (k. 84-87).

Pismem z dnia 16 lutego 2017 r. (...) S.A. w S. poinformowało powódkę, że nie znalazło podstaw do przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej w ramach zawartej umowy ubezpieczenia. Wyjaśniono, że zmiany zostały wprowadzone na żądanie inwestorki głównie w celu obniżenia kosztów realizacji inwestycji. Jednocześnie zmiany w odniesieniu do projektu były prowadzone przy sprzeciwie lub niewiedzy A. C. i kierownika budowy. Towarzystwo ubezpieczeniowe podało, że przy ocenie odpowiedzialności ubezpieczonego uwzględniono, że kierownik budowy rezygnując z pełnionej funkcji dokonał zgłoszenia istotnych odstępstw od zatwierdzonego projektu w Powiatowym Inspektoracie Nadzoru Budowlanego (k. 91).

Po ponownym przeanalizowaniu dokumentacji w wyniku złożonej przez powodów reklamacji w sprawie zgłoszonej szkody, pismem z dnia 23 czerwca 2017 r. (...) S.A. w S. ustaliło, że przyczyną powstania szkody było nieprawidłowe pełnienie funkcji przez kierownika budowy oraz przyczynienie inwestora. Tym samym ustalono, że działanie poszkodowanej pozostawało w adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym z powstałą szkodą, tym samym stopień przyczynienia został ustalony na poziomie 50%. Roszczenia powódki zostały zweryfikowane do kwoty 26.627,93 zł. Za zasadny uznano koszt orzeczenia technicznego opracowanego przez inż. Z. M. w wysokości 2.500 zł, roszczenie w zakresie kosztów ekspertyzy technicznej opracowanej przez mgr. W. R. (2) i inż. P. Ł. (1). Koszt ekspertyzy przyjęto na poziomie 6.150 zł brutto. Za częściowo zasadne uznano również roszczenie związane z kosztem prac naprawczych w kwocie 52.061,58 zł Wartość prac naprawczych ustalono na poziomie 17.977,93 zł brutto. Za bezzasadne uznano roszczenie w zakresie kosztów za nadzór nowego kierownika budowy. Nie uznano roszczeń powódki w zakresie roszczeń dotyczących zmniejszenia wartości budynku, uznano je za bezzasadne. Wartość szkody została ustalona na kwotę 26.627,93 zł brutto. Towarzystwo ubezpieczeniowe, mając na uwadze stopień przyczynienia ustalony na poziomie 50% wypłaciło ostatecznie powódce kwotę 13.313,97 zł brutto.

Z opinii biegłego z zakresu budownictwa T. S. wynika, że w budynku usługowo-mieszkalnym znajdującym się na działce nr (...) położony w miejscowości D. wystąpiły wady budowlane. Na podstawie oględzin budynku oraz zgromadzonej w aktach sprawy dokumentacji biegły stwierdził, że:

-

fundamenty budynku są o nieodpowiednich wymiarach, zostały posadowione na podłożu gruntowym o niższej nośności niż w projekcie – wada nieistotna nieusuwalna

-

ściany fundamentowe nie posiadają wieńca obwodowego – wada istotna nieusuwalna,

-

nie zostały zachowane projektowane wymiary podciągów oraz stropów nad parterem i piętrem – wada nieistotna nieusuwalna,

-

zbrojenie nie posiada normowego otulenia – wada nieistotna nieusuwalna,

-

nie doszacowano ciężaru szlichty cementowej, wada nieistotna usuwalna,

-

przeciążony podciąg poz. 1.2 wada istotna usuwalna,

-

brak podciągu – poz. 1.9 wada nieistotna usuwalna,

-

nadproża o wysokości niższej jak w projekcie wysokość – wada nieistotna nieusuwalna,

-

nadproża o wysokości niższej jak w projekcie wysokości – wada nieistotna nieusuwalna,

-

nadproża nad drzwiami wejściowymi i do garażu na zbyt małej wysokości - wada nieistotna nieusuwalna,

-

wycięte zbrojenie w nadprożu nad drzwiami wejściowymi – wada istotna usuwalna,

-

oparcie nadproża w kominie wentylacyjnym- wada istotna usuwalna

-

zarysowanie ścian działowych na piętrze – wada istotna usuwalna,

-

niezgodne z projektem schody wewnętrzne bez spocznika i zewnętrzne bez podparcia biegu- wada istotna usuwalna,

-

brak wentylacji i nawiewu w kotłowni – wada istotna usuwalna,

-

przeciążony filarek z betonu komórkowego – wada istotna usuwalna,

-

beton o parametrach niezgodnych z projektem – brak zagęszczenia mieszanki – wada istotna nieusuwalna (k. 306-309 opinia główna biegłego z zakresu budownictwa T. S. k. 306-339).

Średnioważony stopień zużycia całego budynku powodów wyliczony przez biegłego sądowego z zakresu budownictwa T. S. metodą polegającą na indywidualnej ocenie stopnia zużycia poszczególnych elementów budynku, nadaniu im odpowiednich wag i w efekcie ustaleniu ważonego stopnia zużycia całego budynku wynosi 3,99%. (k. 504-507, czwarta opinia uzupełniająca biegłego T. S.).

Kwota zmniejszenia wartości budynku powodów w związku z wystąpieniem wad nienaprawialnych wynosi 74.293,39 zł (opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości A. D. k. 585-589).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o: odpis KRS (k. 15-21), korespondencji e-mail (k. 22-25), protokołów przesłuchania świadków w postępowaniu RSD 440/16 (k. 26-27, 38-39, 40-41, 42-43), oświadczenia A. G. (1) (k. 28-37, 44), zawiadomienia M. P. (1) z dowodem nadania (k. 45-46, 47), postanowienia (...) (k. 50-51), decyzji (...) (k. 52), postanowienia (...) (k. 53), wypis (...) (k. 60-61), decyzji (...) (k. 74), umowy generalnej ubezpieczenia z aneksem (k. 75-82, 152-157), zgłoszenia szkody (k. 84-87, 88-90), załącznik nr 1-dokumentacji zdjęciowej z opisem (k. 97-109), częściowo oświadczeń K. W. i j. W. (k. 111-112), pisma E. Hestia (k. 115-116), dokumentów (k. 117), decyzji (...) (k. 124), postanowienia (...) (k. 125-126), wyjaśnienia P. Ł. (k. 129), protokołu oględzin (k. 133-134), zawiadomienia o wszczęciu postępowania, protokołu kontroli (k. 135,136), akt szkody (k. 147), odpis KRS (k. 148-149), decyzji o stwierdzeniu przygotowania zawodowego A. G. (k. 158-159-160), częściowo oświadczenia M. T. (161-163), oświadczenia A. C. (k. 164-165) oświadczenia A. G. (k. 166-183), pisma E. Hestia o uznaniu szkody (k. 243-245), wyjaśnień stron (k. 250v-252)zeznań świadków: Ł. W. (k. 552v), K. W. (2) (k. 252v-253), P. Ł. (1) (k. 253-254), M. T. (1) (k. 261v-262), A. C. (k. 278v-282v), dokumentacji fotograficznej (k. 259), opinii biegłego z zakresu budownictwa (k. 306-342, 351-366, częściowo opinii k. 392-397 i k. 412-417, k. 472-473, 504-507, 559-561), opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości (k. 585-589, 618).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

W myśl art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Jeżeli roboty budowlane zostały wykonane wadliwie, inwestor może realizować uprawnienia wynikające z rękojmi (art. 637 i art. 638 k.c. w związku z art. 656 k.c.) lub roszczenia odszkodowawcze na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.10.2000 r., sygn. akt I CKN 301/00). Na gruncie umowy o roboty budowlane niewykonanie zobowiązania ma miejsce wówczas, gdy wada jest tego rodzaju, że uniemożliwia czynienie właściwego użytku z przedmiotu robót, wyłącza ich normalne wykorzystanie zgodnie z celem umowy albo odbiera im cechy właściwe lub wyraźnie zastrzeżone w umowie, istotnie zmniejszając ich wartość (wada istotna). Pozostałe wady świadczą jedynie o nienależytym wykonaniu zobowiązania. Wyłącznie wady istotne uzasadniają odmowę odbioru robót, rzutując tym samym na wymagalność roszczenia o wynagrodzenie za ich wykonanie (art. 647 k.c.). Wady nieistotne oznaczają natomiast wykonanie zobowiązania, ale w sposób nienależyty co do jakości, determinując zaktualizowanie uprawnień zamawiającego z tytułu rękojmi lub gwarancji.

Jeżeli zatem wierzyciel poniósł na skutek takiego nienależytego wykonania zobowiązania szkodę, dłużnik obciążony jest obowiązkiem jej naprawienia. Zgodnie treścią art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania warunkującym możliwość dochodzenia odszkodowania jest powstanie szkody. Przy czym chodzi tu o szkodę majątkową. Oprócz wskazanych powyżej przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika, tj.: niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, którego skutkiem jest powstanie szkody w majątku lub interesach dłużnika, konieczne jest wykazanie pomiędzy nimi adekwatnego związku przyczynowego – art. 361 § 1 k.c. (za: Komentarz art. 471 KC red. Gniewek 2019, wyd. 9/Zagrobelny, Legalis).

Rozpatrywane w sprawie roszczenia z tytułu poniesionej szkody powodowie zgłosili przeciwko ubezpieczycielowi kierownika budowy A. G. (1) w związku z nienależytym wykonaniem ich zdaniem przez niego obowiązków wynikających z przyjętego na siebie obowiązku. W uzasadnieniu żądań pełnomocnik powodów powołując się na okoliczność realizowania inwestycji polegającej na budowie domu usługowo-mieszkalnego, przepisy kodeksu cywilnego oraz przepisy ustawy Prawo budowlane twierdził, że kierownik budowy niewłaściwie zorganizował i kierował budową tj. niezgodnie z projektem i przepisami techniczno – budowlanymi (art. 22 pkt. 3 Prawa budowlanego).

Z okoliczności sprawy wynika, że A. C. sporządzając projekt budynku usługowo-mieszkalnego zaproponowała A. G. (1) jako kierownika budowy. Powodowie przystali na tę propozycję, a A. G. (1) zobowiązał się do sprawowania funkcji kierownika budowy w trakcie realizacji – inwestycji budowy budynku usługowo mieszkalnego powodów. Funkcję kierownika budowy A. G. (1) pełnił od dnia 14 marca 2016 r., co wynika z oświadczenia o podjęciu obowiązku kierownika budowy w dzienniku budowy. Prawo budowlane wymaga obecności takiej osoby w procesie budowlanym, co wiąże się z dochowaniem obowiązków nałożonych na kierownika budowy przez te ustawę. W tym miejscu należy wskazać, że funkcja kierownika budowy zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy jest tzw. samodzielną funkcją w budownictwie. Ponadto ust. 6 tego przepisu stanowi, ze osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie są odpowiedzialne za wykonywanie tych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz za należytą staranność w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość.

Zakres obowiązków kierownika budowy A. G. (1) wyznaczał przede wszystkim art. 22 ustawy – Prawo budowlane, zgodnie z którym do podstawowych obowiązków kierownika budowy należy m.in. kierowanie budową obiektu budowlanego w sposób zgodny z projektem lub pozwoleniem na budowę, przepisami, w tym techniczno-budowlanymi (pkt 3), wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu (pkt 4), zawiadomienie inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem (pkt 5), zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru (pkt 7), zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru odpowiednim wpisem do dziennika budowy oraz uczestniczenie w czynnościach odbioru i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, a także przekazanie inwestorowi oświadczenia, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2 (pkt 9). Stwierdzenie zaniechań w tym zakresie może łączyć się z odpowiedzialnością cywilną kierownika budowy na podstawie art. 415 k.c.

W myśl art. 415 k.c. podstawą przyjęcia odpowiedzialności jest wina podmiotu wyrządzającego szkodę. Niezbędną przesłanką odpowiedzialności cywilnej jest wystąpienie zawinionego działania ze strony sprawcy szkody, czyli działania bądź zaniechania oraz adekwatny związek przyczynowy pomiędzy działaniem (zaniechaniem), a szkodą. Zgodnie z art 471 k.c. przesłankami odpowiedzialności kontraktowej jest bezprawne działanie lub zaniechanie stanowiące wyraz nienależytego wykonania zobowiązania z którym przyczynowo jest związane wystąpienie szkody po stronie kontrahenta.

W realiach niniejszej sprawy istnienie rozbieżności między projektem budynku usługowo-mieszkalnego, a faktycznie wybudowanym budynkiem zostało stwierdzone przez Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Z. w trakcie przeprowadzonych w dniu 5 sierpnia 2016 r. oględzin. Organ jednoznacznie stwierdził że w przypadku budowy przedmiotowego budynku doszło do zwiększenia powierzchni zabudowy, kubatury obiektu, wskutek wykonania ściany pod schodami zewnętrznymi. Braki niektórych elementów konstrukcyjnych (szczegółowo opisanych w stanie faktycznym) i zmiana rzędnych posadzek zostały uznane przez organ nadzoru budowlanego jako istotne odstępstwo od projektu budowlanego wymagające uprzedniego uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na budowę. Powyższe okoliczności spowodowały wstrzymanie prowadzenia robót budowlanych budynku usługowo-mieszkalnego powodów. Również wymagana przez organ nadzoru ekspertyza techniczna potwierdziła występowanie licznych odstępstw od projektu konstrukcyjnego, które zostały opisane w stanie faktycznym sprawy. W związku z wystąpieniem licznych istotnych odstępstw od projektu powódka została zobowiązana do wykonania określonych robót wynikających z ekspertyzy technicznej stanu konstrukcji budynku usługowo mieszkalnego – projektu wykonawczego technologii napraw konstrukcji autorstwa mgr. inż. W. R. (2) celem doprowadzenia budowy do stanu zgodnego z prawem. W zakresie wad naprawialnych powodowie zostali zobligowani do przeprowadzenia szeregu prac nie tylko skutkujących naprawieniem powstałych wad ale również zabezpieczających konstrukcyjnie budynek. W zakresie wad nienaprawialnych zostały również wprowadzone rozwiązania konstrukcyjne zabezpieczające budynek.

Biegły z zakresu budownictwa T. S. w sporządzonej opinii wyszczególnił istnienie wad budynku, które podzielił na istotne usuwalne i istotne nieusuwalne i nieistotne nieusuwalne. Jako wady nieistotne nieusuwalne biegły zakwalifikował: fundamenty budynku o nieodpowiednich wymiarach, które zostały posadowione na podłożu gruntowym o niższej nośności niż w projekcie, nie zachowanie projektowanych wymiarów podciągów oraz stropów nad parterem i piętrem, brak normowego otulenia zbrojenia, niższa wysokość nadproży niż w projekcie, posadowienie nadproży nad drzwiami wejściowymi i do garażu na zbyt małej wysokości. Jako wady istotne nieusuwalne biegły wyszczególnił: brak wieńca obwodowego w ścianach fundamentowych, zastosowanie betonu o parametrach niezgodnych z projektem. Jako wady istotne usuwalne biegły wskazał: przeciążony podciąg poz. 1.2, wycięte zbrojenie w nadprożu, nad drzwiami wejściowymi, oparcie nadproża w kominie wentylacyjnym, zarysowania ścian działowych na piętrze, niezgodne z projektem schody wewnętrzne bez spocznika i zewnętrzne bez podparcia biegu, brak wentylacji i nawiewu w kotłowni, przeciążony filarek z betonu komórkowego. Tym samym po stronie powodów niewątpliwie wystąpiła szkoda w związku z nieprawidłową realizacją projektu budynku usługowo-mieszkalnego, gdzie obowiązki kierownika budowy przyjął A. G. (1).

Podkreślenia wymaga, że A. G. (1) pomimo przyjęcia funkcji kierownika budowy budynku usługowo-mieszkalnego M. P. (1) i K. P., nie sprawował faktycznej kontroli nad prawidłowością wykonywanych prac – do czego był zobligowany. W rzeczywistości faktyczną kontrolę i rolę kierownika budowy sprawowała A. C., autorka projektu konstrukcyjnego oraz osoba wskazana jako jednostka projektowa. Jak wynika z wyjaśnień powodów M. P. (1) i K. P. pomimo tego, że bywali często na budowie nigdy nie zastali tam kierownika budowy (k. 250v-251). Wyjaśnienia powodów w tym zakresie potwierdzili świadkowie w osobach Ł. W., K. W. (2) (k. 252v-253). Również świadek M. T. (1) przyznał, że że za kierownika budowy uważał on A. C. , jakkolwiek widział on dwa razy na budowie A. G. (1) (k. 261v).

Brak jest jednocześnie możliwości uznania, że działanie A. G. (1) polegające na ustanowieniu swoim pełnomocnikiem na budowie A. C. pomimo posiadanych przez nią uprawnień do sprawowania takiej funkcji jest zgodne z prawem. Wskazać należy, że Prawo budowlane nie przewiduje funkcji pełnomocnika kierownika budowy jako uczestnika procesu budowlanego. A. C., pełniąc faktyczną rolę kierownika budowy budynku usługowo-mieszkalnego powodów winna przejąć wpisem w dzienniku budowy obowiązki kierownika, dopiąć do niego uprawnienia oraz ubezpieczenie. Takiej informacji w dzienniku budowy jednakże nie ma. Nielogiczną jest również argumentacja świadka A. C., iż prowadziła ona budowę razem z ojcem – A. G. (1) i to on był zgłoszony do nadzoru budowlanego. Nie widziała w tym żadnej nieprawidłowości albowiem oboje mają stosowne uprawnienia (k. 278v). A. G. (1) w złożonym oświadczeniu również powoływał się, iż takie rozwiązanie jest często praktykowane (k. 30v), jednakże stanowczo wskazać należy, iż takich możliwości nie dają obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa. A. G. (1) pełnił formalnie funkcje kierownika budowy stosownie do dokonanych w dzienniku budowy wpisów tj. od złożenia oświadczenia o objęciu funkcji kierownika budowy w dniu 14 marca 2016 r. do oświadczenia o rezygnacji w dniu 4 lipca 2016 r. Wpisy jakie były dokonywane przez A. C. w dzienniku budowy nie powinny mieć miejsca. Odpowiedzialność bowiem za prawidłowe przeprowadzenie procesu budowlanego zawsze ciąży na kierowniku budowy, ponieważ taka osoba posiada wiedzę specjalną i winna znać swoje ustawowe obowiązki. Kierownik budowy stosownie do ar. 41 ust. 4 pkt 1 w zw. z art. 42 ust. 1 ustawy Prawo budowlane, składa oświadczenie o znajomości przepisów o odpowiedzialności karnej i zawodowej.

Z okoliczności sprawy bezsprzecznie wynika, że kierownik budowy A. G. (1) miał świadomość realizowania budowy z licznymi odstępstwami od sporządzonego projektu budowlanego. Świadczy o tym fakt, że w momencie skonfliktowania się inwestorów z A. C. złożył on do Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Z. rezygnację z pełnienia funkcji kierownika budowy na inwestycji wraz z wykazem zmian – odstępstw od pozwolenia na budowę – decyzji nr (...) z dnia 26.02.2016 r. wydanego przez Starostwo Powiatowe w Z.. Przy tym żadna z tych zmian nie została wpisana w dzienniku budowy.

Z brzmienia art. 36a ust. 1 p.bud. wynika, iż istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę jest dopuszczalne po uzyskaniu decyzji o zmianie pozwolenia na budowę. Decyzja o zmianie pozwolenia na budowę jest więc decyzją uprawniającą do rozpoczęcia i prowadzenia robót budowlanych (oczywiście objętych przedmiotową zmianą). Postępowanie w sprawie zmiany pozwolenia na budowę wszczynane jest w sprawie nowej w stosunku do rozstrzygniętej wcześniej decyzją o pozwoleniu na budowę i ograniczone merytorycznie tylko do zakresu dokonywanej zmiany projektu budowlanego i decyzji o pozwoleniu na budowę. Kryteria normatywne definiujące, to czym jest istotne odstępstwo od projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę zostały ustalone w art. 36a ust. 5 pr. bud. W świetle tego przepisu istotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę stanowi odstąpienie w zakresie:

1)  projektu zagospodarowania działki lub terenu;

2)  charakterystycznych parametrów obiektu budowlanego: kubatury, powierzchni zabudowy, wysokości, długości, szerokości i liczby kondygnacji obiektu budowlanego, z zastrzeżeniem ust. 5A;

3)  zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z obiektu budowlanego przez osoby niepełnosprawne;

4)  zmiany zamierzonego sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części;

5)  ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, innych aktów prawa miejscowego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;wymagającym uzyskania lub zmiany opinii, uzgodnień i pozwoleń, które są wymagane do uzyskania pozwolenia na budowę lub do dokonania zgłoszenia:

a) budowy, o której mowa w art. 29 ust. 1 pkt 1a, 2b i 19a pr. bud., lub

b) przebudowy, o której mowa w art. 29 ust. 2 pkt 1b pr. Bud.

Na gruncie niniejszej sprawy budowa budynku usługowo mieszkalnego z licznymi odstępstwami skutkowało powstaniem wad nieistotnych nieusuwalnych, wad nieistotnych usuwalnych, wad istotnych usuwalnych, wad istotnych nieusuwalnych, które zostały opisane w opinii biegłego z zakresu budownictwa. Ujawnienie tych wad w trakcie postępowania prowadzonego przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Z. skutkowało wstrzymaniem przez organ nadzoru prowadzenia dalszych robót budowlanych. Dodatkowo ekspertyza techniczna stanu konstrukcji budynku usługowo mieszkalnego autorstwa W. R. (2) złożona przez inwestorkę stwierdzała, że budynek znajduje się w stanie przedawaryjnym. Kierownik budowy stwierdzając zatem istnienie wad istotnych już na etapie budowania fundamentów budynku o nieodpowiednich wymiarach winien zareagować w sposób określony art. 23 Prawo budowlane tj. wstrzymać roboty budowlane w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłocznie zawiadomić o tym właściwy organu; zawiadomić inwestora o wpisie do dziennika budowy dotyczącym wstrzymania robót budowlanych z powodu wykonywania ich niezgodnie z projektem. Takich czynności stanowiących obowiązki kierownika budowy A. G. (1) nie podjął, a kontynuował prace do momentu ostrego konfliktu między inwestorami, a działającą w jego imieniu A. C..

Na istnienie wad konstrukcyjnych budynku wskazywał też świadek P. Ł. (1), współsporządzający ekspertyzę dla powodów i w konsekwencji wykonujący prace naprawcze. Świadek wyjaśniał, że brakowało słupa na piętrze, który miał podtrzymywać podciąg, podciąg został wykonany na ściankach z gazo-betonu, co nie zostało wykonane zgodnie ze sztuka budowlaną. Brakowało też rdzeni w ścianach na brzegach podciągu, brakowało słupów, nadproże na taras było oparte na pustakach wentylacyjnych, które nie miały odpowiedniej nośności. Zakończenie w ścianie przewodu wentylacyjnego też było niezgodne z projektem – była to zmiana podjęta w trakcie budowy. Również zaniżona była wysokość pomieszczeń na parterach, stropy zaś były zbrojone siatką górą i dołem, co nie było logiczne. Jednocześnie świadek ten zeznał, że nie znalazł żadnych zmian konstrukcyjnych w dzienniku budowy. Zdaniem tego świadka kierownik budowy na etapie realizowania prac budowlanych wszelkie te zmiany mógł z łatwością wyłapać i zrealizować przysługujące mu uprawnienia w zakresie wstrzymania budowy.

Na gruncie niniejszej sprawy inwestorzy zeznawali, że nie mieli pojęcia o tym, że budowa budynku jest prowadzona niezgodnie z projektem. A. C. zeznawała natomiast, że wszelkie zmiany były wprowadzane bez jej zgody, w czasie jej nieobecności, często przy wyraźnym braku akceptacji. Zdaniem Sądu, zmiany wprowadzane były na życzenie inwestorów, którzy albo kierowali się względami finansowymi, albo też zmianą koncepcji budynku. Jednakże A. G. (1) podejmując się pełnienia funkcji kierownika budowy, mając stosowną wiedzę techniczną i doświadczenie winien skorzystać z uprawnień gwarantowanych przez Prawo budowlane i zrezygnować z kontynuacji prac. Inwestorzy na etapie realizacji budowy mogą mieć różne koncepcje zmiany w projekcie budynku, jednakże osoba kierownika budowy winna tak kierować procesem budowy aby był on realizowany zgodnie z decyzją – pozwoleniem na budowę. Sąd nie dał wiary zeznaniom powodów w zakresie w jakim wskazywali, że zmiany budynku w stosunku do projektu wprowadzane były bez ich wiedzy, na wyłączne życzenie A. C.. |Pełniąca na przedmiotowej budowie obowiązki kierownika budowy nie miała bowiem żadnego interesu w tym aby inwestycja nie była realizowana zgodnie z projektem. Wszelkie zmiany były wprowadzane na życzenie inwestorów, którzy albo je konsultowali z A. C., albo też nakazywali ich wykonanie wykonawcy M. T. (1). Świadek M. T. (1) jednoznacznie zeznał, że wykonywali na budowie to co chciała pani Ania albo też to co chciała pani P. (k. 261v-262). Dodatkowo z zeznań Ł. W., K. W. (2) wynika, że A. C. przyjeżdżała często na budowę i jednoznacznie wskazywali, że nie pamiętają aby zgłaszała, że coś zostało wykonane niezgodnie z projektem. Świadek K. W. (2) wyjaśniał, że nie przypomina sobie żeby to majster mówił, że ta budowa jest problematyczna (k. 252v-253).

W sprawie inwestorzy nie podnosili, iż wykonawca wykonywał swoje obowiązki w sposób niezgodny ze sztuką budowlaną, jakkolwiek tego typu zarzuty kierowała A. C.. W ocenie Sądu niezależnie od tego, czy wykonawca wykonywał prace w sposób niezgodny z projektem na życzenie inwestorów, czy też wykonywał je błędnie – niezgodnie ze sztuką budowlaną to obowiązkiem kierownika budowy było wychwycenie tych nieprawidłowości i nie akceptowanie ich poprzez zezwalanie na kontynuowanie prac. Wskazać też należy, że inwestor nie zawsze jest osobą posiadającą wiedzę budowlaną, a w niniejszej sprawie inwestorzy takiej wiedzy nie posiadali. Stąd ustawa prawo budowlane nakłada na inwestora obowiązek zapewnienia na budowie obecności kierownika budowy, które nadzoruje i kieruje wykonawcami tak aby zlecone roboty budowlane zostały wykonane zgodnie z projektem, z przepisami techniczno-budowlanymi oraz ze sztuką budowlaną. Jednocześnie A. G. (1) nie poinformował powodów, że budynek jest wadliwy. Zacytować można w niniejszej sprawie rozważania z wyroku SA w Szczecinie z 17 lutego 2015 r., I ACa 749/14, które niemalże w całości odnoszą się również do A. G. (1). Zaakcentować należy, że kierownik budowy powinien dbać o wykonywanie prac budowlanych zgodnie z zatwierdzonym projektem. Dysponuje on zarówno wiedzą specjalistyczną, konieczną do oceny propozycji inwestora, jak i instrumentami prawnymi mogącymi powstrzymać bezprawne działania inwestora (por. art. 22 i 23 Prawa budowlanego). Jeśli inwestor proponuje rozwiązania wykraczające poza projekt, kierownik budowy winien się temu sprzeciwić i w ostateczności wstrzymać budowę. Pozwany zaniechał odpowiedniego zorganizowania budowy, przestrzegania przepisów techniczno-budowlanych oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z przytoczonymi wcześniej przepisami prawa budowlanego, to kierownik budowy winien sprawować nadzór nad sposobem wykonywania prac budowlanych i czuwać nad tym, by odbywały się one zgodnie z obowiązującymi przepisami jak i zasadami sztuki budowlanej, a o wszelkich nieprawidłowościach winien informować inwestora.

W ocenie Sądu Okręgowego, powyższe niewątpliwie nie miało miejsca w niniejszej sprawie, gdyż zostało wykazane, że zobowiązanie w zakresie kierowania budową nie zostało wykonane należycie. Przede wszystkim kierownik budowy samodzielnie nie nadzorował procesu realizowania budowy budynku usługowo – mieszkalnego, nie dokonywał samodzielnie wpisów w dzienniku budowy, mając zaś świadomość licznych odstępstw budowanego budynku usługowo-mieszklanego w stosunku do sporządzonego projektu nie poinformował on inwestorów o stwierdzonych uchybieniach. To od kierownika budowy wymaga się aby nie zezwalał na wprowadzanie licznych zmian inwestorom, aby reagował na ewentualne błędy wykonawców. |Nawet przy przyjęciu, że taka sytuacja miała miejsce to kierownik budowy winien dokonać odpowiedniego wpisu w dzienniku budowy czego nie uczynił, czym w rezultacie doprowadził do konieczności przeprowadzenia prac naprawczych (szkody). Wina A. G. (1) nie budzi zatem żadnych wątpliwości. Jednocześnie gdyby obowiązki kierownika budowy były realizowane przez A. G. (1) należycie to nie doszłoby do wykonania robót budowlanych w sposób istotnie odbiegający od projektu. W świetle powyższego, należało przyjąć, że A. G. (1) jest odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną powodom w 100%.

Przy tym biegły z zakresu budownictwa T. S. jednoznacznie stwierdził, że obecnie nie ma możliwości zlikwidowania wad nieusuwalnych. Naprawy przeprowadzone przez powódkę pozwalają na dalsze prowadzenie robót budowlanych w obiekcie, jednakże budynek został obciążony wadami które mogą wpłynąć utratę jego wartości. Biegły nie wykluczył że budynek będzie ulegał przyśpieszonej relaksacji.

Biegły w pierwszej opinii uzupełniającej wyjaśnił, że w zakresie prac naprawczych wykonano: tymczasowe odwodnienie stropodachu, w zakresie fundamentów – podbicie ławy pod słupem, wzmocnienie ławy pod słupem 6/B-C podwieszono podciąg do dwuprzęsłowej beli żelbetowej wykonanej na stropodachu, wzmocniono podciąg przez okoszulkowanie, zespolono podciągi z wieńcem stropu poprzez wklejenie prętów gwintowych w osi podciągu, schody wewnętrzne i zewnętrzne skuto schody bez naruszenia belki pod schodami i bez naruszenia zbrojenia w okolicach belki i stref przypodporowych, naprawiono nadproże oparte na ścianie zabetonowano kanał wentylacyjny, filarek z betonu komórkowego podciąg, poprawiono ścianki na tarasie, naprawiono ścianki działowe. Jednocześnie biegły zweryfikował koszty napraw w zakresie wskazanym przez powodów i uznał, że przedłożone koszty orzeczenia technicznego- 2.500 zł brutto, ekspertyzy technicznej – 15.990 zł brutto, koszty projektu zamiennego – 3.000 zł brutto, opłata w (...) za wznowienie robót – 186,50 zł, koszty prac naprawczych – zweryfikowane do kwoty 50.700 zł, koszt ustanowienia kierownika budowy – 6.150 zł, co stanowi łącznie kwotę 78.526,64 zł, a po odjęciu kwoty uznanej przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego daje kwotę 65.212,67 zł.

Jednocześnie biegły wskazał na wady budynku które pozostaną tj. ściany fundamentowe nie posiadające wieńca obwodowego, zbrojenie nie posiadające normowego otulenia, beton konstrukcyjny o parametrach niezgodnych z projektem, co niewątpliwie wpływa na utratę wartości budynku.

Sąd podzielił wnioski opinii biegłego z zakresu budownictwa dotyczące ustalenia wad budynku, weryfikacji kosztów związanych z usunięciem wad i zabezpieczeniem budynku. Sąd nie podzielił wniosków biegłego z zakresu budownictwa dotyczących 50% przyczynienia powodów do powstałych wad. Niewątpliwie bowiem to na kierowniku budowy spoczywał obowiązek realizowania budowy budynku zgodnie z projektem, zgodnie ze sztuką budowlaną. W pierwszej kolejności nie powinien on ustanawiać osoby działającej jako pełnomocnik kierownika budowy, w konsekwencji mając wiedzę o realizowaniu budynku niezgodnie z projektem winien wstrzymać prowadzenie dalszych prac budowlanych, winien wychwytywać wszelkie nieprawidłowości, niezgodności procesu budowlanego i wstrzymać budowę, nie narażając tym samym powodów na powstanie szkody. Wymaga bowiem podkreślenia, że to kierownik budowy jako osoba posiadająca stosowną wiedzę winien czuwać nad prawidłowością realizowania założeń projektu a nie akceptować nieprawidłowości i dopuszczać do sytuacji w której już na etapie fundamentów powstały wady istotne nieusuwalne. Biegły przy tym w ustnej opinii uzupełniającej wskazywał, iż wnioski w zakresie przyczynienia się inwestorów do powstania wad budynku wywiódł głównie na podstawie oświadczenia złożonego przez wykonawcę robót M. T. (1) (k. 161). W ocenie Sądu nie należy nadawać zbyt dużego znaczenia wskazanemu oświadczeniu. Świadek M. T. (1) bowiem odnosząc się do kwestii złożonego oświadczenia zeznał, że to oświadczenie zostało przygotowane przez panią G.. Ona przyjechała do mnie z gotowym oświadczeniem, ja je przeczytałem i podpisałem (k. 262). Co prawda zeznał, że pani G. była u niego wcześniej i mówiła mu co chce napisać, jednakże należy mieć również na uwadze, że z jego zeznań wynika, że na koniec prac budowlanych rozstał się on w nienajlepszej atmosferze z inwestorami, a chodziło o wypłacenie wynagrodzenia. Z jego zeznań natomiast nie wynika aby był on skonfliktowany z powodami w trakcie trwania budowy budynku usługowo-mieszkalnego. Wyjaśniał bowiem, że nie pamięta aby było dużo zmian w stosunku do projektu, (...)schody chyba były tam zmieniane, bo miał być spocznik, ale nam nie wychodził więc zostawiliśmy, bez spocznika(...)N. chyba była ścianka za niska to podnieśliśmy ją o rząd pustaka. Pani P. chciała podnieść tę ściankę. Schody też były uzgadniane, ale nie pamiętam z kim. Tym samym w ocenie Sądu świadek M. T. (1) zeznając na rozprawie nie potwierdził treści złożonego oświadczenia (k. 161). Wręcz analizując treść zeznań można przypuszczać, że niektóre błędy które poprawiała ekipa pana W. były wynikiem ich własnej interpretacji projektu budowlanego. Zeznawał, że były takie sytuacje, że było coś takiego, że było za nisko obramowanie budynku i podnosiliśmy je. Była też taka sytuacja, że trzeba było podnieść nadproże nad drzwiami wejściowymi bo było za nisko. Za to miała zapłacić pani A. (k. 262). Tym samym wydaje się, że skoro pełniąca funkcje kierownika budowy zobowiązywała się do płacenia ekipie wykonawców to można odnieść wrażenie, że poprawiali oni własne błędy, a pani G. czuła się odpowiedzialna za ich powstanie. Nadto biegły oceniając dokumentację fotograficzną z k. 101-103 przyznał, iż nie powinno być zgody na wylanie wyrostka. W ocenie biegłego inwestorzy mogli sami wziąć projekt do ręki i porównać z tym co mają na budowie (k. 473). Podkreślenia wymaga, iż inwestorzy nie muszą znać się na sztuce budowlanej, a odpowiedzialnym za prawidłowe, zgodne z projektem wykonanie budynku ponosi osoba pełniąca w trakcie procesu budowlanego funkcję kierownika budowy.

Dlatego zdaniem Sądu brak jest podstaw do czynienia ustaleń w zakresie przyczynienia inwestorów do powstałych wad budynku. To kierownik budowy winien czuwać nad prawidłowością wykonywanych prac, wychwytywać wszelkie niezgodności budowy z projektem, błędy wykonawców, jak również nie dopuszczać do realizacji w trakcie budowy pomysłów inwestorów.

Tym samym należy stwierdzić, że powodowie wykazali w niniejszym postępowaniu nienależyte wykonanie zobowiązania przez pozwanego, poniesioną szkodę, jak również adekwatny związek przyczynowy między tymi elementami.

Mając na uwadze wnioski opinii biegłego T. S., iż w związku z istnieniem wad istotnych nieusuwalnych zmniejszyła się wartość budynku, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu budownictwa celem ustalenia średnioważonego stopnia zużycia poszczególnych elementów budynku powodów oraz dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości A. D. na okoliczność ustalenia kwoty zmniejszenia wartości budynku powodów w związku z wystąpieniem wad nienaprawialnych.

Biegły z zakresu budownictwa wyliczył w opinii uzupełniającej, iż średnioważony stopień zużycia całego budynku powodów wynosi 3,99%. Wnioski i wyliczenie biegłego z zakresu budownictwa były zaś podstawą do poczynienia wyliczeń biegłego z zakresu szacowania nieruchomości w zakresie ustalenia kwoty zmniejszenia wartości budynku powodów w związku z wystąpieniem wad nienaprawialnych (wyszczególnionych w opinii biegłego z zakresu budownictwa), którą biegły A. D. wyliczył na kwotę 74.293,39 zł.

Sąd uznał opinie biegłych: z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości za logiczne i rzetelne. Opinie sporządzone zostały w zakresie określonym przez Sąd. Biegli ustosunkowali się w sposób przekonujący do zarzutów stron sporządzając opinie uzupełniające. Opinie te były nadal kwestionowane przez pełnomocnika pozwanej, jakkolwiek podnosiła ona zarzuty do których odnieśli się biegli w sporządzonych opiniach uzupełniających.

Strona pozwana nie kwestionowała swojej odpowiedzialności co do zasady. Zgodnie z przedłożoną umową generalną ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej inżynierów budownictwa członków polskiej izby inżynierów budownictwa numer (...) 114- (...) podstawą przedmiotowego ubezpieczenia było rozporządzenie Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa. Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia ubezpieczeniem OC jest objęta odpowiedzialność cywilna członków (...) za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane w zakresie posiadanych uprawnień oraz ubezpieczeń dodatkowych architektów oraz inżynierów budownictwa za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych.

Zgodnie z art. 9 ust. 1, 15 ust. 1, 19 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków. W granicach sumy gwarancyjnej ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej lub w granicach sumy ubezpieczenia obowiązkowego ubezpieczenia mienia zakład ubezpieczeń jest obowiązany zwrócić ubezpieczającemu, uzasadnione okolicznościami zdarzenia, koszty poniesione w celu zapobieżenia zwiększeniu szkody. Poszkodowany w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń. Zasadą ubezpieczenia jest to, że zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela odpowiadać ma zakresowi odpowiedzialności sprawcy szkody, skoro celem instytucji ubezpieczenia jest zapewnienie poszkodowanemu ochrony na wypadek nienaprawienia szkody przez sprawcę.

W konsekwencji od pozwanego Towarzystwa należało zasądzić kwotę odszkodowania ostatecznie sprecyzowaną tj. kwotę 139.504,78 zł (kwota 65.211,67 zł tytułem konieczności wykonania prac naprawczych oraz zwrotu poniesionych z tego tytułu kosztów oraz kwota 74.293,39 zł tytułem zmniejszenia wartości budynku w związku z wystąpieniem wad nienaprawialnych).

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 §1 k.c. od kwot:

a)  47.722,35 zł od dnia 1 marca 2017 r. do dnia zapłaty,

b)  25.000 zł od dnia 21 lutego 2017 r. do dnia zapłaty,

c)  26.489,32 zł od dnia 7 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty,

d)  40.293,11 zł od dnia 5 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty.

Sąd orzekł o odsetkach od kwoty 25.000 zł mając na uwadze datę sporządzenia odpowiedzi na pozew (k. 140), o odsetkach od kwoty 26.489,32 zł mając na uwadze datę otrzymania przez pozwane Towarzystwo ubezpieczeniowe pisma stanowiącego rozszerzenie powództwa (k. 535-536, 543), od kwoty 40.293,11 zł stosownie do daty otrzymania odpisu pisma przez pozwane Towarzystwo ubezpieczeniowe (k. 615). Należy podkreślić, że odsetki ustawowe za opóźnienie ( art. 481 §1 i 2 kc) od kwot wskazanych pismach stanowiących rozszerzenie powództwa winny zostać naliczane nie od daty wpływu do Sądu, lecz od dnia następującego po dacie otrzymania w/w pisma przez pozwane Towarzystwo ubezpieczeniowe. Stosownie bowiem do art. 476 k.c. dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Z akt sprawy (k. 140, 543, 615) wynikają daty zapoznania się pozwanego z treścią pism zawierających rozszerzone żądanie. Z tym daniem żądanie stało się wymagalne (art. 455 k.c.).

Sąd stosując wynikającą z art. 98 k.p.c. zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy zasądził od pozwanego (...) S.A. w S. na rzecz powodów K. P. i M. P. (1) kwotę 15.894 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na zasądzoną kwotę składają się koszty zastępstwa adwokackiego stosownie do § 2 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz. U. 2018.265 t.j.) w wysokości 5.400 zł, 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, 6.977 zł tytułem opłaty od pozwu, oraz kwota 3.500 zł tytułem uiszczonych.

Sąd stosownie do art. 113 ust. 1 w zw. z art. 83 ust. 2 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od pozwanego (...) Towarzystwa (...) społecznych (...) S.A. w S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży kwotę 10.627,84 zł tytułem brakujących wydatków stanowiących koszty sporządzenia opinii biegłych. W sprawie łączny koszt sporządzenia opinii przez biegłego z zakresu budownictwa i biegłego z zakresu szacowania nieruchomości wynosił 14.127,84 zł. Przy tym powodowie tytułem zaliczki na opinię biegłych wpłacili łącznie kwotę 3.500 zł. Tym samym mając na uwadze wynik procesu należało obciążyć pozwane Towarzystwo ubezpieczeniowe brakującą kwotą wydatkowaną tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży.