Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 1646/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2020 roku

Sąd Rejonowy w Zgierzu, I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Asesor SR Sabina Ławniczak

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2020 roku w Zgierzu na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 15 zzs 1 pkt. 2 ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 roku, poz. 374 ze zmianami) sprawy

z powództwa Powiatu (...)

przeciwko Fundacji (...) z siedzibą w Z.

o zapłatę

oddala powództwo.

Sygn. akt I C 1646/20

UZASADNIENIE

Pozwem z 14 sierpnia 2019 roku powód Powiat (...) reprezentowany przez Starostę (...) wystąpił przeciwko Fundacji (...) (dawniej Fundacji (...)) o zapłatę kwoty 733,82 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 29 września 2017 roku do dnia zapłaty oraz o zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że pozwana Fundacja winna do 29 września 2017 roku uiścić na rzecz Powiatu (...) kwotę 153.053,82 zł zgodnie z umową zawartą w dniu 1 października 2014 roku w formie aktu notarialnego nr rep A 2848/2014. Zapłaty dokonano w dniu 24 października 2017 roku, przy czym wpłata została zaksięgowana w pierwszej kolejności na poczet należności ubocznych – odsetek ustawowych za opóźnienie należnych Powiatowi (...) za okres od daty wymagalności do dnia zapłaty, a w pozostałej części na poczet należności głównej. Dochodzona pozwem kwota stanowi nieuregulowaną części należności głównej. (pozew – k. 5-6)

W dniu 16 lipca 2020 roku referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Zgierzu wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym uwzględnił w całości żądanie pozwu. (nakaz zapłaty – k. 19)

Pozwana Fundacja z zachowaniem terminu ustawowego zaskarżyła nakaz zapłaty sprzeciwem, w którym wnosiła o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z postanowieniami aktu notarialnego pozwana była zobowiązana dokonać zapłaty kwoty 153.053,82 zł na rachunek bankowy powoda wskazany w akcie notarialnym w terminie do 29 września 2017 roku. Pozwana dokonała przelewu środków w zastrzeżonym terminie, niemniej jednak przelew nie został zaksięgowany z uwagi na fakt, że Powiat (...) zmienił numer rachunku bankowego, nie informując o tym pozwanej Fundacji. Niezwłocznie po uzyskaniu informacji o zmianie numeru rachunku bankowego pozwana zwróciła się do powoda o dokonanie zmian w umowie. Powód odmówił zawarcia aneksu do umowy. Po uzyskaniu stanowiska Powiatu (...), pozwana Fundacja w obawie przed negatywnymi konsekwencjami wynikającymi z braku zapłaty ostatniej raty wynagrodzenia, zleciła przelew środków na zmieniony numer rachunku bankowego Powiatu. (sprzeciw – k. 30-31)

W piśmie procesowym z 10 września 2020 roku powód podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko. Wskazał, że informacja o zmianie rachunku bankowego była zamieszczona na stronie internetowej urzędu (...) oraz na tablicy ogłoszeń Starostwa Powiatowego w Z. i miała formę powszechnie dostępną. Pozwana Fundacja jest stałym kontrahentem Powiatu (...), albowiem wykonuje zadanie prowadzenia Domu Pomocy Społecznej. Powód zwrócił uwagę, że pozwana Fundacja nie zareagowała na zwrot pieniędzy wpłaconych w dniu 22 września 2017 roku na zamknięty rachunek bankowy powoda, a z zapłatą zwlekała do 24 października 2017 roku. (pismo – k. 44-45)

Zarządzeniem z 2 października 2020 roku skierowano sprawę do rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie zgłosiła sprzeciwu. (zarządzenie – k. 46)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 października 2014 roku Powiat (...) i Fundacja (...) zawarli w formie aktu notarialnego sporządzonego przed D. Z. – notariuszem prowadzącym Kancelarię Notarialną w Ł. za nr REP A 2848/2014 umowę ustanowienia prawa odpłatnego użytkowania, na mocy której Powiat (...) ustanowił na rzecz w/w Fundacji na czas nieoznaczony odpłatne prawo użytkowania trzech zabudowanych nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr (...), do realizacji celu publicznego w postaci zapewnienia funkcjonowania Domu Pomocy Społecznej. Strony ustaliły, że w związku z ustanowieniem użytkowania Powiatowi (...) należne będzie jednorazowe wynagrodzenie w wysokości 917.949 zł, z czego kwota 370.000 zł została zapłacona przelewem na rachunek bankowy Powiatu nr (...), zaś pozostała część wynagrodzenia płatna będzie „ przelewem na wskazany wyżej rachunek bankowy Powiatu (...) w następujących wysokościach i w następujących terminach”: a) kwota 85.790 zł obejmująca podatek VAT według stawki 23% należny od wpłaconej przed podpisaniem aktu notarialnego części wynagrodzenia, tj. od kwoty 370.000 zł – w terminie najpóźniej do 15-go października 2014 roku, b) kwota 153.052,59 zł obejmująca kwotę netto 124.433 złote oraz podatek VAT według stawki 23% w kwocie 28.619,59 zł – w terminie najpóźniej do 29 września 2015 roku, c) kwota 153.052,59 zł obejmująca kwotę netto 124.433 złote oraz podatek VAT według stawki 23% w kwocie 28.619,59 zł – w terminie najpóźniej do 29 września 2016 roku, kwota 153.053,82 zł obejmująca kwotę netto 124.434 złote oraz podatek VAT według stawki 23% w kwocie 28.619,82 zł – w terminie najpóźniej do 29 września 2016 roku. (bezsporne, a ponadto kopia aktu notarialnego poświadczonego za zgodność z oryginałem – k. 7-13)

W dniu 22 września 2017 roku Fundacja (...) dokonała przelewu kwoty 153.053,82 zł na rachunek bankowy Starostwa Powiatowego w Z. nr (...). (bezsporne, a ponadto potwierdzenie przelewu – k. 32)

Przelew nie został zaksięgowany, albowiem z dniem 1 maja 2017 Powiat (...) zmienił numer rachunku bankowego. (bezsporne)

W piśmie datowanym na 10 października 2017 roku pozwana Fundacja (...) zwróciła się do W. B. – Członka Zarządu Powiatu (...) z prośbą o zawarcie w formie aktu notarialnego aneksu do umowy z 1 października 2014 roku o ustanowieniu odpłatnego prawa użytkowania nieruchomości. Fundacja wskazała w tym piśmie, że Powiat dokonał zmiany numeru rachunku bankowego, zaś Fundacja zmiany nazwy. Fundacja zaproponowała, aby w § 6 aktu notarialnego zastąpić dotychczasowy numer rachunku bankowego Powiatu (...) aktualnym numerem (...), zaś w § 7 dokonać zmiany terminu zapłaty z 29 września na termin przypadający po podpisaniu aneksu. Pismo wpłynęło do Starostwa Powiatowego w Z. 10 października 2017 roku. (bezsporne, a ponadto kopia pisma – k. 33-35)

Pismem datowanym na 10 listopada 2017 roku Powiat (...) poinformował, że odmawia zaaneksowania umowy z Fundacją (...). (bezsporne, a ponadto pismo – k. 36)

Ostatecznie pozwana Fundacja dokonała zapłaty należności głównej na zmieniony rachunek bankowy Powiatu (...) w dniu 24 października 2017 roku. (bezsporne)

W dniu 13 listopada 2017 roku Powiat (...) sporządził adresowane do Fundacji (...) wezwanie do zapłaty kwoty 733,82 zł należności głównej objętej fakturą (...) oraz kwoty 2,81 zł odsetek ustawowych za opóźnienie. Wezwanie zostało doręczone pozwanej Fundacji w dniu 14 listopada 2017 roku. (bezsporne, a ponadto kopia pisma poświadczonego za zgodność z oryginałem – k. 14, kopia zwrotnego potwierdzenia odbioru poświadczonego za zgodność z oryginałem – k. 15 i 15v.)

Powyższy stan faktyczny był bezsporny. Okoliczności w postaci zmiany numeru rachunku bankowego przez Powiat (...) z dniem 1 maja 2017 roku oraz dokonania zapłaty należności głównej przez pozwaną Fundację w dniu 24 października 2017 roku nie wymagały dowodu, albowiem zostały przyznane przez obie strony. W pozostałym zakresie stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane dowody z dokumentów, które ani nie były kwestionowane przez żadną ze stron, ani nie budziły wątpliwości Sądu co do swojej formy ani treści.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo okazało się bezzasadne i jako takie podlegało oddaleniu.

Bezspornym jest, że strony łączyła umowa odpłatnego użytkowania, w ramach której na rzecz Powiatu (...) jako ustanawiającego użytkowanie właściciela rzeczy ustanowiono jednorazowego wynagrodzenie, którego ostatnia rata w wysokości 153.053,82 zł płatna była w terminie do 29 września 2017 roku na wskazany w akcie notarialnym numer rachunku bankowego.

Zgodnie z art. 245 § 1 i 2 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, z tym, że forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Zarówno czynność prawna zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości, jak i czynność przenosząca własność nieruchomości wymagają zgodnie z art. 158 k.c. formy aktu notarialnego. W niniejszej sprawie ustawa wymagała formy aktu notarialnego jedynie dla oświadczenia właściciela nieruchomości, który ustanawiał prawo użytkowania. Rygor formy aktu notarialnego nie obowiązywał natomiast dla oświadczeń woli stron dotyczących ustanowienia wynagrodzenia w związku z ustanowieniem prawa użytkowania. W tym zakresie strony dysponowały swobodą wyboru formy czynności prawnej. Strony zgodnie zadecydowały jednak o tym, aby całą umowę ustanowienia odpłatnego użytkowania nieruchomości poddać formie aktu notarialnego. Wybór ten niesie jednak konsekwencje w sytuacji, gdyby strony chciały w przyszłości zmienić bądź uzupełnić umowę. W takiej sytuacji znajduje bowiem zastosowanie art. 77 § 1 k.c., zgodnie z którym uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia.

Z powyższych rozważań wynika zatem, że skoro strony poddały rygorowi aktu notarialnego kwestię sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego poprzez wskazanie w tym akcie numeru rachunku bankowego, na który powinna nastąpić zapłata, w razie zmiany numeru tego rachunku są one obowiązane dokonać zmiany umowy również w formie aktu notarialnego. Nie ma w ocenie Sądu racji powód, który w piśmie procesowym z 10 września 2020 roku usiłuje przekonywać, że jedynie zmiany dotyczące essentalia negotii umowy łączącej strony uzasadniałyby zmianę umowy z zachowaniem formy aktu notarialnego, jaką strony przewidziały dla zawarcia umowy.

W ustalonym stanie faktycznym niewątpliwym jest, że na pozwanej Fundacji ciążył dług pieniężny, który ma charakter długu oddawczego. Zgodnie z art. 358 1 § 1 k.c., jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę, co w praktyce oznacza przekazanie określonej ilości pieniędzy z majątku dłużnika do majątku wierzyciela. To przekazanie może jednak polegać zarówno na przeniesieniu własności oraz wydaniu przez dłużnika znaków pieniężnych (będących w obiegu banknotów i monet), jak i na dokonaniu odpowiednich wpisów na rachunkach bankowych stron. W tym drugim wypadku chodzi o tzw. pieniądz bankowy, realizowany w drodze rozliczeń bezgotówkowych przeprowadzanych przez banki - jak w niniejszej sprawie - w formie przelewu, ewentualnie za pomocą czeku rozrachunkowego lub akredytywy. Zważywszy na oddawczy charakter długu pieniężnego, należy przyjąć, że dłużnik dający polecenie przelewu spełnia świadczenie dopiero wtedy, gdy suma dłużna dojdzie do wierzyciela (znajdzie się na jego rachunku), a nie kiedy zostanie zadysponowana przez dłużnika lub kiedy obciąży debet jego rachunku (por. uchwała SN z 4 stycznia 1995 roku, III CZP 164/94). Z powyższego wynika, że w niniejszej sprawie samo zlecenie przelewu w dniu 22 września 2017 roku przez Fundację (...) nie dawało podstawy do przyjęcia, że spełniła ona w tej dacie obciążające ją świadczenie pieniężne. Nie ulega wątpliwości, że spełnienie świadczenia pieniężnego nastąpiło z opóźnieniem, dopiero w dniu 24 października 2017 roku.

Zaistniała sytuacja skłoniła powoda do naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od 20 września 2017 roku do 24 października 2017 roku od kwoty należności głównej w wysokości 733,82 zł, a następnie na zaliczenie wpłaty na poczet należności ubocznej, zaś pozostałej jej części na poczet zalegającego świadczenia głównego.

Strona powodowa zdaje się jednak nie dostrzegać, że zgodnie z art. 354 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom, zaś na wierzycielu ciąży obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania.

W ocenie Sądu wierzyciel w niniejszej sprawie naruszył ów obowiązek w sposób uzasadniający zastosowanie art. 5 k.c. i oddalenie powództwa w oparciu o ten przepis. Jak stanowi art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Oczyszczając przedpole dla dalszych rozważań, wskazać należy, że w niniejszej sprawie strona pozwana wprawdzie nie powołała się wprost na art. 5 k.c. i nie sformułowała zarzutu sprzeczności powództwa z zasadami współżycia społecznego. Strona pozwana – w przeciwieństwie do powoda – nie była jednak w toku procesu reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika. Pomimo tego przytoczyła w uzasadnieniu sprzeciwu okoliczności przemawiające za tym, że domaga się od Sądu kontroli zasadności wytoczonego powództwa właśnie w kontekście zasad współżycia społecznego, w tym realizacji lojalności kontraktowej. Strona powodowa w piśmie z 10 września 2020 roku także powoływała okoliczności (jak chociażby stałą współpracę stron przy realizacji zadania publicznego w postaci prowadzenia (...)), które podlegają ocenie wyłącznie przez pryzmat realizacji obowiązku współdziałania przy wykonaniu zobowiązania, a w konsekwencji na płaszczyźnie zasad współżycia społecznego.

Na dopuszczalność badania zasadności powództwa z urzędu przez pryzmat art. 5 k.c. wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 maja 2013 roku wydanym w sprawie IV CSK 660/12, gdzie dodatkowo wyjaśnił, że z uwzględnieniem, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania.

W ocenie Sądu Powiat (...) swoim postępowaniem naruszył zarówno powyższe ogólne zasady, jak i wynikający z art. 354 § 2 k.c. obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania. Podkreślić należy, że pozwana Fundacja na tydzień przed upływem terminu płatności ostatniej raty umówionego wynagrodzenia zleciła przelew na rachunek bankowy wskazany w umowie. Pomimo tego, że rachunek bankowy powoda został zamknięty z dniem 1 maja 2017 roku, a więc ponad cztery miesiące wcześniej, powód w żaden sposób nie poinformował o tym swojego kontrahenta. Oczywiście informacja o zmianie numeru rachunku bankowego powoda była powszechnie dostępna, niemniej jednak czynienia ustaleń odnośnie aktualnego numeru rachunku bankowego można wymagać od podmiotów, które np. z własnej inicjatywy zlecają jednorazowy przelew na rzecz Powiatu (...). Pozwaną Fundację łączyła z Powiatem (...) umowa w formie aktu notarialnego, a rygorowi aktu notarialnego poddano także oświadczenia woli stron dotyczące sposobu zapłaty. W ten sposób oświadczenia woli stron uzyskały większą stabilność, co uzasadnione było wysokością zastrzeżonego wynagrodzenia. Nie można w ocenie Sądu wymagać od podmiotu, który dysponuje umową w formie aktu notarialnego określającą numer rachunku bankowego do wpłaty, aby każdorazowo przez przystąpieniem do realizacji przelewu ustalała, czy numer ten jest aktualny. Gdyby tak było, należałoby uznać, że zastrzeganie w umowach numeru rachunku bankowego do wpłaty jest praktyką pozbawioną jakiegokolwiek znaczenia.

W ocenie Sądu to Powiat (...), zdecydowawszy się na zmianę numeru rachunku bankowego, powinien przeanalizować zawarte przez siebie umowy pod kątem określonego w nich sposobu płatności i przynajmniej poinformować kontrahentów na piśmie o zmianie numeru rachunku bankowego (a w ustalonym stanie faktycznym przystąpić do aneksowania umowy). Doświadczenie zawodowe Sądu potwierdza, że taka właśnie jest praktyka innych podmiotów gospodarczych.

Nie polegają w ocenie Sądu na prawdzie twierdzenia strony powodowej, że pozwana Fundacja po dokonaniu zwrotu pieniędzy wpłaconych na zamknięty rachunek bankowy nie ustaliła przyczyn zwrotu i nie dokonała ponownego przelewu, więc ponosi odpowiedzialność za uchybienie terminowi płatności. Przede wszystkim powód nie wykazał, kiedy środki zostały zwrócone Fundacji i w jakiej dacie uzyskała ona wiedzę o zmianie numeru rachunku bankowego powoda. Z doświadczenia zawodowego Sądu wynika, że zwrot środków wpłaconych na zamknięty rachunek bankowy może trwać dłużej niż „zwykły” przelew środków, albowiem środki te trafiają na rachunki techniczne. Pewnym jest jednak, że Fundacja w dniu 10 października 2017 roku zwróciła się do Powiatu (...) z prośbą o aneksowanie umowy, a więc w tej dacie miała już wiedzę o zwrocie środków i przyczynie ich niezaksięgowania na rachunku bankowym Powiatu. W ocenie Sądu Fundacja – z uwagi na treść art. 77 § 1 k.c. – miała podstawy, aby nawet po powzięciu wiedzy o zmianie numeru rachunku bankowego powoda powstrzymywać się z zapłatą, licząc na to, że Powiat (...) dokona zmian w umowie we właściwej formie.

Podkreślić należy, że ostatecznie zapłata należności głównej nastąpiła w dniu 24 października 2017 roku, co nie stanowi istotnego opóźnienia, zważywszy na skalę zaniedbań obciążających powoda. Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy w niniejszym składzie stoi na stanowisku, że dokonane przez powoda zaliczenie wpłaty za 24 października 2017 roku na poczet należności ubocznej obejmującej odsetki ustawowe za opóźnienie od 30 września 2017 roku do 24 października 2017 roku, zaś w pozostałej części na poczet należności głównej, stanowi nadużycie prawa podmiotowego i jako takie nie może korzystać z ochrony.

Z uwagi na powyższe powództwo podlegało oddaleniu.