Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 września 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska

Sędziowie: SA Jacek Zajączkowski

SA Beata Michalska (spr.)

Protokolant: sekr. sąd. Anita Zaręba

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 września 2020 r. w Ł.

sprawy M. B. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie ubezpieczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 29 maja 2019 r. sygn. akt V U 332/19

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 891/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 maja 2019 roku wydanym w sprawie o sygn. akt V U 332/19 Sąd Okręgowy w Kaliszu oddalił odwołanie M. B. (1) od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 27 lutego 2019 roku, którą odmówiono wnioskodawcy objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników w spornych okresach.

Rozstrzygnięcie zapadło po następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W dniu 22 maja 1995 roku M. B. (1) złożył do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w O. wniosek o objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 22 maja 1995 roku. Dołączył do niego akt notarialny z dnia 1 grudnia 1993 roku, dotyczący umowy darowizny nieruchomości rolnej o powierzchni 1,84 ha. Poinformował przy tym, że dotąd mieszkał na stałe w Niemczech, a od 5 maja 1995 roku zamieszkał w Polsce i wskazał swój adres: T. (...).

Decyzją z dnia 5 czerwca 1995 roku organ rentowy stwierdził podleganie odwołującego się ubezpieczeniu społecznemu rolników na wniosek począwszy od 22 maja 1995 roku i wskazał terminy, do jakich ubezpieczony jest zobowiązany do opłacania składek.

Termin płatności składki za drugi kwartał 1995 roku wskazano na 12 lipca 1995 roku. Decyzja zawierała nadto informację, że nieopłacenie składek będzie traktowane jak oświadczenie o rezygnacji i spowoduje wyłączenie z ubezpieczenia. W dniach 27 września 1996 roku, 7 stycznia 1997 roku, 2 kwietnia 1997 roku organ rentowy wysyłał do odwołującego się pisma informujące o zadłużeniu od trzeciego kwartału 1996 roku.

Decyzją z dnia 25 lipca 1997 roku organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników od 1 lipca 1996 roku z powodu zaprzestania opłacania składek na jego ubezpieczenie społeczne rolników, które było ubezpieczeniem na wniosek. Decyzja ta została wysłana do odwołującego się w dniu 29 lipca 1997 roku na wcześniej wskazany przez niego adres. Korespondencja nie została podjęta, a z adnotacji poczty wynika, że adresat nie przebywa w miejscu zamieszkania.

Wniosek o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników odwołujący się złożył ponownie w dniu 4 lutego 2019 roku (data wpływu do KRUS) wskazując, że domaga się objęcia go tym ubezpieczeniem w okresach: od 1 kwietnia 1994 roku do 12 maja 1997 roku (1138 dni) i od 13 maja 1997 roku do 30 września 1997 roku (141 dni). Podał, że w tym czasie nie podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu. Dołączył też kwestionariusz o przebiegu okresów składkowych i nieskładkowych złożony przez niego w ZUS w dniu 30 grudnia 2010 roku, zaświadczenie KRUS z 6 marca 2008 roku o podleganiu ubezpieczeniu na wniosek w pełnym zakresie od 22 maja 1995 roku do 30 czerwca 1996 roku oraz pierwszą stronę kserokopii aktu notarialnego dotyczącego umowy sprzedaży przez niego gospodarstwa rolnego z dnia 12 maja 1997 roku.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 3 ustawy z 20 grudnia 1990 roku, o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2017 poz. 2336) ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega się z mocy ustawy albo na wniosek (w przypadku gospodarstwa o mniejszym areale). Jeżeli ustawa przewiduje objęcie ubezpieczeniem na wniosek, z wnioskiem o objęcie ubezpieczeniem może wystąpić zainteresowana osoba lub rolnik, na którego rachunek ta osoba pracuje. Zaznaczono, że objęcie ubezpieczeniem na wniosek następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że wniosek sporządzony przez M. B. (1) w dniu 30 stycznia 2019 roku, który wpłynął do organu rentowego w dniu 4 lutego 2019 roku wyklucza możliwość objęcia go ubezpieczeniem dobrowolnym wstecz. Mógłby skutkować objęciem ubezpieczeniem tylko na bieżąco, od dnia złożenia wniosku, gdyby wnioskujący nadal był właścicielem gospodarstwa rolnego o określonej powierzchni. Poza sporem jest przy tym, że odwołujący się gospodarstwa już się wyzbył i jest zainteresowany wyłącznie ubezpieczeniem w przeszłości. Stwierdzono, że poprzedni wniosek z 22 maja 1995 roku skutkował objęciem ubezpieczeniem dobrowolnym tylko do czasu zaprzestania opłacania składek.

W przypadku dobrowolnego ubezpieczenia – w myśl art. 3 ust. 2 pkt 2 ubezpieczenie to ustaje od pierwszego dnia okresu, za który składka nie została opłacona. Jak wynika z art. 40 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników składki na ubezpieczenie opłaca się co kwartał. Termin płatności przypada ostatniego dnia pierwszego miesiąca danego kwartału.

Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący się zaprzestał opłacania składek po drugim kwartale 1996 roku, dlatego jego ubezpieczenie ustało od 1 lipca 1997 roku. Zastrzeżono, że bez znaczenia jest, iż nie odebrał decyzji o ustaniu ubezpieczenia, wydanej przez KRUS w dniu 25 lipca 1997 roku, skoro decyzja wysłana została na wskazany przez niego adres. Decyzja ta miała zresztą charakter deklaratoryjny i nie kreowała nowego stanu prawnego, a tylko potwierdzała ustanie ubezpieczenia, co nastąpiło z mocy prawa z powodu nieopłacenia składek. Informacja o tym, że nieopłacenie składek będzie traktowane jako oświadczenie o rezygnacji i spowoduje wyłączenie z ubezpieczenia zawarta była nawet w decyzji o objęciu ubezpieczeniem dobrowolnym.

Jak wynika z treści art. 3 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nieopłacenie składki w terminie jest równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia na wniosek, chyba że rolnik obowiązany do jej opłacenia, przed upływem terminu płatności, wystąpił z wnioskiem o odroczenie albo nieopłacenie składki w terminie było skutkiem siły wyższej. Jest to jedyna możliwość wyjątkowego potraktowania indywidualnych sytuacji losowych rolników ubezpieczonych na wniosek. Nie ma możliwości przywracania terminu do opłacenia składki na ten rodzaj ubezpieczenia. Sąd pierwszej instancji powołał stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przewidziana w przepisie formuła, w myśl której następuje skutek w postaci uznania, że doszło do odstąpienia od ubezpieczenia na wniosek, jest oderwana od braku zawinienia po stronie ubezpieczającego się rolnika, gdyż okoliczności usprawiedliwiające to opóźnienie w opłaceniu składki, nie pozwalają na „przywrócenie terminu”. Nawet nieopłacenie składki w terminie wskutek przewlekłej choroby nie może być traktowane jako usprawiedliwione siłą wyższą. Podkreślono, że skutek ustania ubezpieczenia dobrowolnego wynika z ustawy. Sąd Okręgowy stwierdził, że tym bardziej zatem nie ma możliwości prawnej objęcia ubezpieczeniem dobrowolnym z mocą wsteczną.

Również zarzut odwołującego się wobec organu rentowego dotyczący posługiwania się skróconym nazewnictwem Sąd pierwszej instancji uznał za bezzasadny wskazując, że użycie jednego imienia przed nazwiskiem nie ma znaczenia dla merytorycznego rozstrzygnięcia, a sam ubezpieczony posługiwał się tylko jednym imieniem w poprzednich wnioskach i pismach. W obu aktach notarialnych, we wniosku do KRUS z 1995 roku, jak i w kwestionariuszu do ZUS występując wyłącznie jako M. B. (2), dopiero we wniosku z 30 stycznia 2019 roku odwołujący się podpisał się z użyciem obu imion.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jako bezzasadne podlegało oddaleniu, o czym orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł M. B. (1), zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błędne ustalenie zakresu podlegania przez ubezpieczonego ubezpieczeniu na wniosek, co stoi w sprzeczności z ustalonym przez Sąd stanem faktycznym poprzez uznanie, że ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu od 22 maja 1995 roku do 30 czerwca 1996 roku i składki należne za ten okres od 22 maja 1995 roku do 30 czerwca 1996 roku zostały opłacone w całości, podczas gdy z treści decyzji organu rentowego z dnia 5 czerwca 1995 roku wynika, że ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu bezterminowo od dnia 22 maja 1995 roku na wniosek jako rolnik. Nadto zarzucił wyrokowi błędne przyjęcie stanu faktycznego mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku z pominięciem zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci uznania a priori, że decyzja organu rentowego z dnia 5 czerwca 1995 roku zawierała informację, że „nieopłacenie składek będzie traktowane jako oświadczenie o rezygnacji i spowoduje wyłączenie z ubezpieczenia”, podczas gdy ta zamieszczona informacja w decyzji z 5 czerwca 1995 roku, bez podstawy prawnej jako clausula abusum, dla ubezpieczonego nie wywarła skutku prawnego w postaci ustania ubezpieczenia z dniem 1 lipca 1996 roku, że ubezpieczenie ubezpieczonego na wniosek rolnika nie ustało z końcem pierwszego kwartału 1997 roku, w którym były okoliczności uzasadniające ustanie podlegania ubezpieczeniu, o których mowa w pkt 1 obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów z 23 grudnia 1996 roku.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu.

Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, co sprawia, że Sąd Apelacyjny podziela je w całości i przyjmuje je za własne, wobec czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego, ponownego przytoczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 roku, sygn. akt II UKN 61/97, OSNAP 1998, nr 3, poz. 104). Dla porządku jedynie należy zaznaczyć, iż w treści uzasadnienia Sądu Okręgowego omyłkowo wskazano, że ubezpieczenie odwołującego się ustało od 1 lipca 1997 roku, co jest niezgodne z prawidłowo poczynionymi ustaleniami faktycznymi tegoż Sądu stwierdzającymi ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w odniesieniu do M. B. (1) od dnia 1 lipca 1996 roku. Nieścisłość ta nie ma jednak żadnego wpływu na prawidłowość wydanego w sprawie przez Sąd pierwszej instancji rozstrzygnięcia.

Odnosząc się do podniesionych przez skarżącego zarzutów, Sąd Apelacyjny stwierdza, że są one bezzasadne i nie mogą skutkować uchyleniem lub zmianą zaskarżonego wyroku.

Nie jest zasadny zarzut skarżącego co do błędnego ustalenia przez Sąd Okręgowy zakresu czasowego podlegania przez skarżącego ubezpieczeniu społecznemu rolników. Z twierdzeń skarżącego zawartych w apelacji wynika, iż chce on wykazać, że na mocy zaskarżonej decyzji z dnia 5 czerwca 1995 roku podlegał temu ubezpieczeniu od dnia 22 maja 1995 roku bezterminowo. Jest to twierdzenie niezgodne z prawdą, o czym świadczy treść samej decyzji. W treści decyzji bowiem organ rentowy wskazał terminy, w których obowiązany był ubezpieczony opłacać składki. Decyzja zawierała też pouczenie, że „niepłacenie składek będzie traktowane jak oświadczenie o rezygnacji i spowoduje wyłączenie z ubezpieczenia”. Ubezpieczony został zatem pouczony o tym, że w przypadku nieuiszczenia składek w terminie, zostanie wyłączony z ochrony ubezpieczeniowej. Nie sposób twierdzić, że ww. decyzją został włączony do ubezpieczenia społecznego rolników bezterminowo.

Z kolei w odniesieniu do zarzutu abuzywności informacji o traktowaniu nieopłacania składek przez ubezpieczonego jako oświadczenia o rezygnacji powodującego wyłączenie z ubezpieczenia, to zwrócić uwagę należy, że decyzja w tym przedmiocie została wydana w dniu 25 lipca 1997 roku i jest to decyzja prawomocna. Decyzję o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników wydaną z dnia 25 lipca 1997 roku przesłano skarżącemu na adres tożsamy z adresem podanym przez niego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników. Jednak przesyłka nie została przez skarżącego podjęta i wróciła do organu rentowego z adnotacją „adresat nie przebywa w miejscu zamieszkania”. Skarżący nie zaskarżył tej decyzji, wobec czego stała się ona prawomocna. Wszelkie twierdzenia o jej niezgodności z prawem nie mogą odnieść pożądanego przez skarżącego skutku, albowiem termin do złożenia od niej odwołania, i tym samym jej wzruszenia, upłynął.

Nie jest także zasadna argumentacja wnioskodawcy dotycząca rzekomo nieprawidłowego sposobu doręczenia mu decyzji z dnia 25 lipca 1997 roku. Skarżący próbuje wykazać, że nieprawidłowość doręczenia ww. decyzji polegać miała na wskazaniu adresata przesyłki jednym imieniem, podczas gdy skarżący posługuje się dwoma imionami. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że twierdzenia skarżącego w tym przedmiocie nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym. W aktach rentowych sprawy znajdują się dokumenty, w których skarżący podpisuje się jedynie pierwszym imieniem i nazwiskiem. Są to umowa darowizny w formie aktu notarialnego z dnia 2 grudnia 1993 roku, oświadczenie M. B. (1) z dnia 22 maja 1995 roku oraz – co w sprawie najistotniejsze - wniosek o objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników z dnia 22 maja 1995 roku. W żadnym z tych dokumentów skarżący nie posłużył się swoim drugim imieniem. Twierdzenia skarżącego, że przez fakt niewskazania jego drugiego imienia w oznaczeniu adresata doręczanej mu decyzji z dnia 25 lipca 1997 roku, nie została mu ona skutecznie doręczona, są w tych okolicznościach bezpodstawne. W czasie wydania decyzji sam skarżący nie posługiwał się jeszcze swoim drugim imieniem (świadczą o tym dokumenty zebrane w trakcie niniejszego postępowania, w tym akt notarialny). Stąd też argumentacja skarżącego o tym, że doręczenie pod błędnym imieniem i nazwiskiem odbiorcy nie może być bez względu na źródło lub przyczynę błędu, uznane za dokonane w tym konkretnym przypadku nie zasługuje na uwzględnienie. Sam skarżący posługując się we wniosku jedynie pierwszym imieniem, dał organowi rentowemu jasne wskazanie, by korespondencję do niego kierować z pominięciem jego drugiego imienia. Znamienne jest także, iż dopiero we wniosku z dnia 30 stycznia 2019 roku skarżący posłużył się dwoma imionami podając swoje dane osobowe. Fakt uprawomocnienia się decyzji z dnia 25 lipca 1997 roku sprawia, że skarżący skutecznie został wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników począwszy od daty wskazanej w decyzji, tj. od 1 lipca 1996 roku. Przywołana przez apelującego zmiana ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników pozostaje bez wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia. Przepis art.3 w ust.3 w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 stycznia 1997 roku przewidywał, że osoba podlegająca ubezpieczeniu na wniosek może w każdym czasie odstąpić od ubezpieczenia, składając oświadczenie w tej sprawie. Art.3 ust.4 dodany ustawą w dnia 12 września 1996 roku (Dz.U. Nr 124, poz. 585 ze zm. z Dz.U. Nr 155, poz. 771), która weszła w życie 1 stycznia 1997 roku, wskazywał, że równoznaczne z odstąpieniem od ubezpieczenia na wniosek jest nieopłacenie w terminie składki, chyba że rolnik obowiązany do jej opłacenia, przed upływem terminu płatności, wystąpił o jego odroczenie albo nieopłacenie składki w terminie było skutkiem siły wyższej. Bezzasadne jest twierdzenie apelującego, że przed zmianą przepisów obowiązującą od stycznia 1997 roku (wprowadzeniem art.3 ust.4) organ rentowy nie miał podstaw prawnych do stwierdzenia ustania ubezpieczenia społecznego rolników z powodu nieopłacenia w terminie składki na to ubezpieczenie. Ubezpieczenie rolnicze na wniosek opiera się ( i opierało się w spornym okresie) na zasadach dobrowolności i wzajemności. Przejawem woli dalszego podlegania takiemu dobrowolnemu ubezpieczeniu po stronie ubezpieczonego jest niewątpliwe fakt opłacania składek na to ubezpieczenie. Brak reakcji apelującego na czterokrotne wezwania do zapłaty zaległych składek przez okres prawie roku (od września 1996r. do czerwca 1997r.) z jednoczesnym pouczeniem go o tym, że niepłacenie składek jest dla organu rentowego formą złożenia oświadczenia o rezygnacji z objęcia ubezpieczeniem na wniosek, uzasadniał wydanie decyzji z 25 lipca 1997 roku o stwierdzeniu ustania tego ubezpieczenia w oparciu o treść art.3 ust.3 ustawy o u.s.r. w brzmieniu obowiązującym do 1997 roku. KRUS zasadnie uznał w ustalonych okolicznościach sprawy, że nieopłacenie składki w terminie oznacza de facto wyrażenie przez ubezpieczonego skutecznego oświadczenia o odstąpieniu od ubezpieczenia. Przy czym ustawodawca nie sprecyzował formy dla ważności takiego oświadczenia. A zatem zgodnie z ostatecznymi i opartymi na obowiązujących przepisach ustawy o u.s.r. decyzjami z 5 czerwca 1995 roku o objęciu skarżącego ubezpieczeniem społecznym rolników na wniosek od 22 maja 1995 roku , jak też z decyzją z 25 lipca 1997 roku o ustaniu tego ubezpieczenia od 1 lipca 1996 roku, KRUS prawidłowo stwierdził ,że wnioskodawca nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników: od 1 kwietnia 1994 roku do 21 maja 1995 roku oraz od 1 lipca 1996 roku do 30 września 1997 roku. Pierwszy okres wybiega przed datę złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem ( wniosek na k.4 akt KRUS). Natomiast drugi okres następuje po dacie ostatecznego wyłączenia strony z ubezpieczenia społecznego rolników.

Powyższe prowadzi do konkluzji, że organ rentowy zasadnie w zaskarżonej decyzji stwierdził, iż M. B. (1) nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników we wskazanych w niej okresach.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.