Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2020 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku M. P. (2)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 27 września 2018 r. sygn. akt III U 313/18

oddala apelację .

Sygn. akt III AUa 882/18

Uzasadnienie
wyroku z dnia 22 grudnia 2020 r.

Decyzją z dnia 13 marca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Od­dział w R. zobowiązał M. P. (2) do zwrotu nienależnie pobra­nej emerytury po zmarłym w dniu 10 listopada 2017 r. T. Z. (1) za okres od 1 listopada 2017 r. do 30 listopada 2017 r. w kwocie 1267,03 zł. W podstawie prawnej decyzji powołany został art. 138 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubczpioczoń Społecznych (t ,j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.), zaś w uzasadnieniu faktycznym decyzji wskazano, że ; termin płatności świadczenia przypadał na 25 dzień każdego miesiąca , wypłat dokonywano - stosownie do udzielonego przez T. Z. (1) pełnomocnictwa - M. P. (2) , świadczeniobiorca zmarł w dniu 10 listopada 2017 r. o czym organ rentowy po­wziął wiadomość w dniu 18 grudnia 2017 r. stąd wypłacona M. P. (2) i przez nią pobrana emerytura T. Z. (1) za miesiąc listopad 2017 r. jest świad­czeniem nienależnym podlegającym zwrotowi .

M. P. (2) odwołała się od powyższej decyzji ZUS do Sądu Okrę­gowego w Tarnobrzegu. W odwołaniu z dnia 9 kwietnia 2018 r. wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że nie jest zobowiązana do zwrotu na rzecz organu rentowego kwoty 1267,03 zł .odwołująca się zarzuciła, że wbrew sta­nowisku Zakładu pobrana przez nią za miesiąc listopad 2017 r. emerytura T. Z. (1) była świadczeniem należnym w kontekście brzmienia art. 136 a ust. 2 ustawy emerytalno- rentowej .Niezależnie od tego odwołująca się podnosiła, że jako pełno­mocnik w wyżej wymienionego świadczeniobiorcy była upoważniona do odbioru jego emerytury tak więc nie ma do niej zastosowania przywoływany przez ZUS w podsta­wie prawnej decyzja art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jedno­cześnie M. P. (2) podkreślała, że informację o śmierci swojego mocodawcy uzyskała od jego syna na początku grudnia 2017 r. i niezwłocznie przekazała ją or­ganowi rentowemu, tak więc nie było po jej stronie złej woli w przyjęciu świadczenia emerytalnego T. Z. (1) za miesiąc listopad 2017 r.

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 7 maja 2018 r. pozwany Zakład Ubez­pieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o oddalenie żądania M. P. (2) z tych samych względów jakie powołane zostały w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji jednocześnie podkreślając, że zgodnie z art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej prawo do świadczeń ustaje wraz ze śmiercią osoby uprawnionej, odwo­łująca się była w pełni świadoma ścisłej korelacji pomiędzy faktem życia emeryta a wypłatą świadczenia składając wielokrotnie w imieniu swego mocodawcy „poświad­czenie życia i zamieszkania”, a z kolei wypłata emerytury nastąpiła w dniu 24 listo­pada 2017 r. a zatem już po śmierci świadczeniobiorcy .

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, po rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 27 września 2018 r. (sygn.. akt III U313/18) oddalił odwołanie M. P. (2). Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że T. Z. (1) ur. (...) upoważnił M. P. (2) , w peł­nomocnictwie z dnia 27 lipca 2005 r. m.in. do złożenia w jego imieniu wniosku o eme­ryturę .załatwiania wszelkich formalności związanych z jej przyznaniem oraz przeka­zywaniem emerytury bezpośrednio do jej rąk. Pełnomocnictwo to zostało notarialnie poświadczone w USA , gdzie przebywał wnioskodawca. Decyzją z dnia 14 września 2005 r. przyznano T. Z. (1) prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2005 r.. , ustalając terminem płatności świadczenia na 25 dzień każdego miesiąca . Zgodnie z treścią ww. pełnomocnictwa organ rentowy wszelkie kolejne pisma kierował do M. P. (2) do jej rąk była też wypłacana emerytura T. Z. (1). Organ ren­towy wielokrotnie zwracał się do M. P. (2) o poświadczenie życia i zamiesz­kania T. Z. (1) i ona też pośredniczyła w przekazywaniu tego rodzaju poświad­czeń od uprawnionego Pismem z dnia 18 grudnia 2017 r. wnioskodawczyni poinfor­mowała organ rentowy o śmierci T. Z. (1), co miało miejsce w dniu 10 listo­pada 2017 r. zaznaczając też , że o powyższym fakcie dowiedziała się telefonicznie od syna świadczeniobiorcy i zobowiązując się jednocześnie do niezwłocznego prze­kazania ZUS aktu zgonu T. Z. (1) kiedy tylko będzie w posiadaniu tego doku­mentu. Ostatecznie ww. akt zgonu Zakład otrzymał w dniu 1 marca 2018r. Tymcza­sem emerytura T. Z. (1) za miesiąc listopad 2017 r. w kwocie 1267,03 zł zo­stała wypłacona M. P. (2) w dniu 24 listopada 2017 r. W świetle powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, dokonując oceny prawnej sprawy , uznał żądanie odwołania za nieuzasadnione a zaskarżoną decyzję ZUS za trafną i odpowiadającą prawu. Wskazując bowiem na art. 101 pkt 2 ustawy o emeryturach rentach z FUS Sąd I instancji podkreślił, że wraz ze śmiercią T. Z. (1) tj.

z dniem 10 listopada 2017 r. ustało jego prawo do emerytury i z tym też dniem sto­sownie do art. 101 § 2 k.c. wygasło umocowanie M. P. (2) do odbioru tego świadczenia . Dlatego też wypłacona po wyżej wymienionym dniu do rąk odwołującej się emerytura T. Z. (1) za miesiąc listopad 2017 r. była świadczeniem niena­leżnym i pobranym przez osobę nieuprawnioną co stosownie do art. 138 ust. 3 ustawy emeryturach i rentach z FUS uzasadnia żądanie jej zwrotu . Na poparcie tak wyrażonego poglądu Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu dodatkowo przywoływał wyroki: Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 listopada 2015r. III AUa 953/15 , Lex nr1950578 i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 maja 2009 r. III AUa 484/09 , Lex nr1134936 . Jednocześnie, odnosząc się do przywoływanego przez M. P. (2) art. 136 ustawy emerytaln- o rentowej, Sąd I instancji podkreślał, że odwołu­jąca się nie należała do kręgu osób uprawnionych do przysługującej zmarłemu do dnia 10 listopada 2017 r. emerytury . W podstawie prawnej wyroku oprócz wyżej wskazanych przepisów prawa materialnego powołany został art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c.

Wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 27 września 2018 r. za­skarżony został przez M. P. (2) , która zarzucając w apelacji naruszenie art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez jego niewłaściwe zasto­sowanie i błędną wykładnię przy bezzasadnej odmowie zastosowania art. 136 a ust. 2 tejże ustawy ,a także naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 328 § 2 k.p.c. przez nie odniesienie się w uzasadnieniu wyroku przy dokonywaniu oceny prawnej sprawy do ww. art. 136 a ust.2 ustawy emerytalnej .wnosiła o zmianę za­skarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania odwołania, ewentualnie jego uchylenie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego skarżąca raz jeszcze podkre­ślała, że wypłacona za miesiąc listopad 2017 r. emerytura T. Z. (1) była świad­czeniem należnym skoro art. 136 a ust. 2 ustawy emerytalnej stanowi, że w razie śmierci emeryta lub rencisty wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu w którym zmarł emeryt lub rencista , do powyższej zaś argumentacji w żaden sposób nie odniósł się Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu stąd , zarzucana wadliwość sposobu uzasadnienia przyjętego przez ten Sąd rozstrzygnię­cia. Równocześnie skarżąca podkreślała, że do wypłaty przypisanego jej do zwrotu świadczenia doszło w sposób przez nią niezawiniony , co zwalnia ją z obowiązku tego zwrotu , przywołując w tym względzie liczne orzeczenia w szczególności Sądu Najwyższego odnoszące się do osoby ubezpieczonej.

Pozwany organ rentowy nie ustosunkował się do treści apelacji.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając apelację M. P. (2), zważył co następuje ;

Wniesiony przez odwołującą się środek zaskarżenia nie może wywrzeć pożą­danego skutku. W ocenie bowiem tut. Sądu , wbrew zarzutom apelacji .wyrok Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu z dnia 27 września 2016 r. jest trafny i odpowiada prawu .

W szczególności już na wstępie zgodzić się w zupełności z Sądem I instancji przyjdzie, że przypisane skarżącej do zwrotu świadczenie tj. emerytura T. Z. (1) za miesiąc listopad 2017 r. była świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz.U. z 2020 r. ,poz.53 ze zm.) zwanej dalej ustawą emerytalną . Stosownie bowiem do brzmienia tego przepisu za tego rodzaju świad­czenia uważa się m.in. te wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa , a przecież nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości, w kon­tekście art. 101 pkt. 2 ustawy emerytalnej, że prawo do emerytury ustaje z chwilą śmierci osoby uprawnionej. Tak więc w przypadku T. Z. (1), który zmarł 10 li­stopada 2017 r. z tą właśnie datą ustało jego prawo do emerytury i dlatego też wy­płacona już w dniu 24 listopada 2017 r. emerytura była świadczeniem nienależnym . Jednocześnie podzielić także należy pogląd Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu o braku umocowania odwołującej się do pobrania tego świadczenia po dniu zgonu mocodawcy, jako że stosownie do art. 101 § 2 k.c. umocowanie to z chwilą śmierci T. Z. (1) wygasło ( por m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia

21 stycznia 2015 r. IV CSK 252/14 , Lex nr 1604782 ), co tym samym stanowi o wy­stąpieniu przewidzianego w ust.3 art. 138 ustawy emerytalnej przypadku wypłaty nienależnego świadczenia innej osobie . Odnosząc się zaś w tym miejscu do zasad­niczego zarzutu apelacji, bezzasadnej odmowy zastosowania art. 136 a ust. 2 ustawy emerytalne, j -uzupełniając w tym niezbędnym zakresie wywód prawny Sądu I in­stancji (do czego sąd odwoławczy jest w pełni uprawniony jako sąd in meriti rozpo­znający sprawę niejako na nowo -por.m.in uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999r. III CZP 59/98 ,OSNC 1999/7-8/124 ) - Sąd Apelacyjny chciałby podkreślić, że przepis ten nie funkcjonuje w próżni normatywnej i dlatego nie można go odczytywać w oderwaniu od powołanego wyżej art. 138 ustawy emery­talnej definiującego pojęcie nienależnego świadczenia. Jednocześnie zauważyć na­leży ,że omawiany przepis stanowi jedynie kolejną ,podrzędną jednostkę redakcyjną art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczącego zasad nabywania prawa do niezrealizowanego świadczenia przez członków rodziny zmarłego świadczenio- biorcy (do kręgu którego to osób nie zalicza się odwołująca ) zaś ust. 1 ww. art.136 a określa sposób obliczania kwot emerytury i renty za niepełny miesiąc kiedy prawo powstaje lub ustaje w trakcie miesiąca , ustalając tym samym wysokość świadczenia należnego dla ww. osób uprawnionych . W konsekwencji powyższego omawiany przepis odnosi się wyłącznie do wypłaty proporcjonalnego świadczenia w miesiącu w którym nastąpiła śmierć emeryta lub rencisty dla osób uprawnionych których krąg jest określony w art. 136 ust.1 ustawy emerytalnej .także wówczas gdy termin wy­płaty przypadał po dniu śmierci, przy jedynie technicznej i stanowiącej odpowiednik art. 134 ust.1 pkt i ust.2 pkt 1 tej ustawy uwadze (zawartej w ust.2 art.136a ), że w tym wypadku wstrzymanie wypłaty emerytury czy renty następuje dopiero od na­stępnego miesiąca . Mając więc powyższe na uwadze, zdaniem tut. Sądu Apelacyj­nego w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę , z omawianego uregulowa­nia w żaden sposób nie można wyprowadzać , sugerowanego przez odwołującą się wniosku, że w każdym wypadku wypłacone w miesiącu śmierci emeryta lub ren­cisty świadczenie jest świadczeniem należnym , bo - tak jak zaznaczono to wyżej - powyższe stałoby przede wszystkim w wyraźnej opozycji do powołanego na wstępie art. 138 ustawy emerytalnej definiującego pojęcie świadczenia nienależnego. Z tych to więc względów Sąd Apelacyjny w Rzeszowie nie podziela odmiennych poglądów jakie ostatnimi czasy wyrażane są przez sądy apelacyjne i tu tytułem przykładu wskazać można na wyroki :Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 2 lutego 2017 r. rzymskie trzymała 11/16 ,Lex nr 2265614 , czy Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 lutego 2019 r. III AUa 989/18, BiuLSAKa 2019/2/40-42 , zauważając przy tym, że powyższe orzeczenia oparte zostały na literalnym brzmieniu art. 136 a ust. 2 ustawy emerytalnej bez pogłębionej refleksji dotyczącej umiejscowienia jak też roli tego przepisu w ustawie emerytalno- rentowej i jego relacji z art. 138 tejże ustawy. Odnosząc się zaś na koniec do tak mocno akcentowanego przez skarżącą braku jej złej woli w pobraniu przypisanej do zwrotu emeryturyT. Z. (1) .należy zauwa­żyć, że kwestia zawinienia czy braku winy nie ma wpływu na uznanie tego świadcze­nia za nienależne , determinując jedynie czasokres za jaki może być ono przez ZUS dochodzone

( art. 138 ust.4 ustawy emerytalnej). Z kolei przywoływane w apelacji orzecznictwo Sądu Najwyższego nie dotyczy występującego w przedmiotowej spra­wie przypadku , a- jak zresztą zaznaczyła sama skarżąca- sytuacji świadczenio­biorcy , który winien być pouczony o braku prawa do świadczenia aby można było przypisać mu je do zwrotu . W tym kontekście jedynie marginalnie zaznaczyć należy , że - tak jak podnosił to pozwany organ rentowy - odwołująca się jako pośrednik w przedkładanych przez T. Z. (1) „ poświadczeniach życia i zamieszkania” miała pełną świadomość ,że z chwilą śmierci ww. prawo do emerytury ustanie.

Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów- z braku dostatecz­nych podstaw faktycznych i prawnych- na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono o oddaleniu apelacji M. P. (2) jako bezzasadnej.

ZARZĄDZENIE

1/ (...) M. P. (2) ,

2/ (...)