Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 320/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:

Sędzia Jolanta Hawryszko (spr.)

Sędziowie:

Barbara Białecka

Urszula Iwanowska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 grudnia 2020 r. w S.

sprawy T. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w W.

o prawo do renty rodzinnej

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 2 lipca 2020 r., sygn. akt VI U 1687/19

oddala apelację.

Urszula Iwanowska

Jolanta Hawryszko

Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 320/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. decyzją z 27 maja 2019 odmówił T. S. prawa do renty rodzinnej po zmarłym 22 października 2017 ojcu, P. S.. W uzasadnieniu wskazał, że na podstawie przedłożonych dokumentów w 10-leciu poprzedzającym datę zgonu tj. od 22 października 2007 do 21 października 2017 w Polsce zmarły udowodnił okresy ubezpieczenia w ilości 3 lat 11 miesięcy i 19 dni okresów składkowych oraz 1 miesiąc i 1 dzień okresów nieskładkowych. Instytucja holenderska potwierdziła okresy ubezpieczenia zmarłego w Holandii w ilości 7 miesięcy oraz 20 dni okresów składkowych. Łącznie w Polsce i w Holandii udowodniono 4 lata, 8 miesięcy i 10 dni okresów składkowych i nieskładkowych, zamiast co najmniej 5 lat okresów ubezpieczenia w 10-leciu poprzedzającym datę zgonu.

Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji wskazując, że P. S. w latach 2010-2011 oraz 2016 pracował w Niemczech i był ubezpieczony.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie w całości. Podniósł, że w celu sporządzenia wniosku o wystawienie przez niemiecką i norweską instytucję ubezpieczeniową formularzy typu E 205 w sprawie potwierdzenia niemieckich i norweskich okresów ubezpieczenia, ubezpieczony powinien podać w jakim konkretnie okresie P. S. pracował na terenie Niemiec i Norwegii, podać norweskie lub niemieckie numery ubezpieczeniowe lub podać nazwy i adresy zagranicznych pracodawców (przedłożyć dokumentację dot. zatrudnienia u tych pracodawców) w celu odszukania ich w systemach informatycznych instytucji ubezpieczeniowych Niemiec i Norwegii.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 2 lipca 2020 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonmu T. S. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu na okres od 1 listopada 2017 do 31 lipca 2019, umorzył postępowanie w pozostałym zakresie oraz orzekł o braku podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego za niewydanie decyzji w terminie.

Sąd Okręgowy ustalił, że T. S., ur. (...) jest studentem studiów dziennych (...) na kierunku (...) w Politechnice (...), jest synem P. S.. Ojciec ubezpieczonego zmarł 22 października 2017, bezpośrednio przed śmiercią pracował i był ubezpieczony społecznie na terenie Holandii i Niemiec. Do wniosku o rentę rodzinną z 30 listopada 2017 r. T. S. załączył formularz E207, w którym wskazano okres pracy w Holandii, na formularzu znajdował się dopisek „proszę o ustalenie przebiegu ubezpieczenia taty na podstawie danych w zasobach ZUS”. W toku procesu T. S. przedłożył dokumentację organu niemieckiego dotyczącą przyznania P. S. świadczenia rodzinnego na ubezpieczonego. W wyniku przedłożenia tych dokumentów organ rentowy wystąpił do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej o potwierdzenie okresów ubezpieczenia ojca ubezpieczonego. Decyzją z dnia 7 lutego 2020 roku organ rentowy, przyznał ubezpieczonemu rentę rodzinną od 1 sierpnia 2019 roku tj. od miesiąca w którym ubezpieczony przedłożył ww. dokumenty z instytucji niemieckiej.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie ubezpieczonego. Mając na uwadze, to, że w toku procesu Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję przyznającą ubezpieczonemu prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu od 1 sierpnia 2019 roku, Sąd stwierdził, że również we wcześniejszym okresie prawo to ubezpieczonemu przysługiwał, tj. od 1 listopada 2017 do 31 lipca 2019, a jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.). Sąd I instancji doszedł do przekonania, że zaskarżona decyzja okazała się przedwczesna, bowiem organ rentowy nie ustalił ostatniej okoliczności niezbędnej dla rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa ubezpieczonego do renty rodzinnej po zmarłym ojcu tj. okresów pracy P. S. we wszystkich państwach obcych. Już na etapie postępowania przed organem, które to zakończyło się dopiero przekazaniem odwołania do Sądu, możliwe było ustalenie tych okresów. W złożonym formularzu E207 ubezpieczony wprawdzie wskazywał jedynie hipotetycznie inne okresy zatrudnienia ojca poza granicami kraju, przy czym z uwagi na brak kontaktu z ojcem nie miał wystarczających informacji do uszczegółowienia tych informacji. ZUS prowadził postępowania dowodowe poprzestając na ustaleniu okresu pracy P. S. w Holandii. Przy czym, w odwołaniu od decyzji ubezpieczony wskazał na konkretne okresy pracy zmarłego w Niemczech. Organ rentowy nie dokonał weryfikacji tych informacji, które mogłyby skutkować zmianą decyzji po myśli przepisu art. 477 9 § 2 k.p.c. i miast tego przesłał odwołanie do Sądu, ograniczając się do wskazania w odpowiedzi na odwołanie, że „w celu sporządzenia wniosku o wystawienie przez niemiecka i norweską instytucję ubezpieczeniowa formularzy typu E 205 w sprawie potwierdzenia niemieckich i norweskich okresów ubezpieczenia, ubezpieczony powinien podać w jakim konkretnie okresie P. S. pracował na terenie Niemiec i Norwegii, podać norweskie lub niemieckie numery ubezpieczeniowe lub podać nazwy i adresy zagranicznych pracodawców (przedłożyć dokumentację dot. zatrudnienia u tych pracodawców) w celu odszukania ich w systemach informatycznych instytucji ubezpieczeniowych Niemiec i Norwegii”. W ocenie Sądu Okręgowego, organ rentowy winien z taką informacją zwrócić się do ubezpieczonego przed przesłaniem akt do Sądu, by miarodajnie ustalić wszystkie okresy ubezpieczenia ojca ubezpieczonego w Niemczech i ewentualnie zmodyfikować decyzję, w oparciu o w pełni ustalony stan sprawy. Miast tego, po przedłożeniu przez ubezpieczonego w toku procesu dokumentacji dotyczącej świadczenia rodzinnego przyznanego P. S. na syna, organ potraktował dokumenty te jako nowy wniosek, zweryfikował pozytywnie nowe okresy ubezpieczenia zmarłego i przyznał ubezpieczonemu prawo do renty rodzinnej. Jednak uczynił do dopiero od 1 sierpnia 2019. W ocenie Sądu I instancji takie postępowania organu było nieuzasadnione, bowiem w sprawie brak nowego wniosku o przyznanie renty rodzinnej. Ubezpieczony przedłożył jedynie dokumenty pośrednio świadczące o możliwości wykonywania pracy przez zmarłego w Niemczech, w oparciu o które organ rentowy dokonał samodzielnej weryfikacji okresów ubezpieczenia zmarłego za granicą. Jednocześnie, wniosek z 11 listopada 2017 o przyznanie renty rodzinnej był ciągle jedynym i aktualnym wnioskiem, bowiem żaden inny nie został złożony przez zainteresowanego. Zdaniem Sądu, to właśnie od miesiąca złożenia tego wniosku należało ubezpieczonemu przyznać prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, tj. od 1 listopada 2017.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy i zaskarżył wyrok w zakresie pkt 1, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 129 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego niezasadne niezastosowanie i przyznanie ubezpieczonemu prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu już od daty 1 listopada 2017 r., podczas gdy ubezpieczony dokumenty o pracy ojca w Niemczech złożył dopiero w sądzie 15 sierpnia 2019 r. Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie odwołania w całości.

Organ wskazał, że ubezpieczony nie podał pełnej i pewnej informacji o kraju pracy ojca, nie złożył na tę okoliczność żadnych dowodów. Dopiero w piśmie z 15.08.2019 r. przedstawił dokumenty o pracy ojca w Niemczech, wobec czego tę datę organ rentowy uznał za datę złożenia pełnego wniosku o rentę rodzinną. Za wniosek o rentę nie można uznać pisma ubezpieczonego zawierającego hipotetyczne i dodatkowo alternatywne twierdzenia, niepoparte żadnymi dokumentami, choćby przybliżającymi fakt pracy.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Sąd pierwszej instancji, ustalając stan faktyczny, oparł się na całokształcie zebranego materiału dowodowego, należycie go rozważył i wskazał jakim środkom dowodowym dał wiarę, przedstawiając prawidłową ich ocenę, którą właściwie uargumentował. Całość podjętych ustaleń tego Sądu, przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku zasługuje na akceptację. Ustalenia Sądu, jako prawidłowe i znajdujące oparcie w materiale dowodowym, Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Analiza sprawy wskazuje, że nie wystąpiło również naruszenie przepisów prawa materialnego.

W szczególności, należy przypomnieć, że wniosek o przyznanie polskiej renty rodzinnej T. S. złożył 30.11.2017 r. Holenderska instytucja ubezpieczeniowa na formularzu E 205 NL potwierdziła razem 1 rok i 2 dni okresów ubezpieczenia P. S. na terenie Holandii. W dniu 27 maja 2019 r. organ rentowy wydał decyzję odmawiającą T. S. prawa do wnioskowanego świadczenia. W odwołaniu od decyzji T. S. wskazał, że jego ojciec w latach 2010, 2011 i 2016 r. podejmował pracę w Niemczech, bądź w Norwegii. Organ rentowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia odwołania od decyzji i przekazał sprawę do rozpoznania sądowi, wskazując między innymi, że uwzględnił wszystkie udokumentowane okresy ubezpieczenia. Odnosząc się do okresów pracy ojca wnioskodawcy w Niemczech organ rentowy wyjaśnił, że T. S. powinien podać, w jakim konkretnie okresie P. S. pracował na terenie Niemiec i Norwegii, podać norweskie lub niemieckie numery ubezpieczeniowe lub podać nazwy i adresy zagranicznych pracodawców, w celu odszukania ich w systemach informatycznych instytucji ubezpieczeniowych Niemiec i Norwegii.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego rację miał Sąd Okręgowy wskazując, że organ rentowy przedwcześnie wydał zaskarżoną decyzję, bowiem nie ustalił ostatniej okoliczności niezbędnej dla rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa ubezpieczonego do renty rodzinnej po zmarłym ojcu tj. okresów pracy P. S. we wszystkich państwach obcych. Istotą sprawy było ustalenie, czy ojciec T. S. spełniał przesłanki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ust. 1 ustawy emerytalnej, a przede wszystkim warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszący co najmniej 5 lat w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed datą śmierci, przy uwzględnieniu zarówno okresów ubezpieczenia w Polsce, jak i Państwach Członkowskich.

Należy przypomnieć, że z dniem 1 maja 2010 r. zaczęło obowiązywać w Unii Europejskiej: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 166 z 30 kwietnia 2004 r.; dalej również jako rozporządzenie nr 883/2004) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz.UE.L 284 z 30 października 2009 r.; dalej również jako rozporządzenie nr 987/2009 lub rozporządzenie wykonawcze). Artykuł 87 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 stanowi, że każdy okres ubezpieczenia, jak również w odpowiednim przypadku, każdy okres zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, ukończony zgodnie z ustawodawstwem Państw Członkowskich przed datą wejścia w życie niniejszego rozporządzenia w zainteresowanym Państwie Członkowskim jest uwzględniany dla celów ustalenia praw nabywanych na podstawie przepisów niniejszego rozporządzenia.

W myśl art. 6 rozporządzenia nr 883/2004, o ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, właściwa instytucja Państwa Członkowskiego, której ustawodawstwo uzależnia: – nabycie, zachowanie, przysługiwanie lub odzyskanie prawa do świadczeń, – objęcie przez ustawodawstwo, lub – dostęp do lub zwolnienie z ubezpieczenia obowiązkowego, fakultatywnego kontynuowanego lub dobrowolnego, od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, bierze pod uwagę w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione na podstawie ustawodawstwa każdego innego Państwa Członkowskiego, tak jakby były to okresy spełnione na podstawie stosowanego przez nie ustawodawstwa. W rozporządzeniu wykonawczym nr 987/2009 kwestia ta została ujęta w art. 12, zgodnie z którym do celów stosowania art. 6 rozporządzenia podstawowego, instytucja właściwa kontaktuje się z instytucjami państw członkowskich, których ustawodawstwu zainteresowany również podlegał, w celu ustalenia wszystkich okresów spełnionych zgodnie z ich ustawodawstwem. Odpowiednie okresy ubezpieczenia, pracy najemnej, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego są dodawane do okresów spełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdego innego państwa członkowskiego, o ile jest to konieczne do celów stosowania art. 6 rozporządzenia podstawowego, pod warunkiem, że okresy te nie pokrywają się. W przypadku gdy okres ubezpieczenia lub zamieszkania inny niż równorzędny z okresem ukończonym zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego zbiega się z okresem równorzędnym na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego, uwzględnia się jedynie okres inny niż okres równorzędny (ust. 1 – 4).

Zgodnie zaś z art. 116 ust. 1 i 5 ustawy postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Z kolei w myśl ogólnych zasad postępowania cywilnego to na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów uzasadniających jego roszczenie, a na stronie pozwanej obowiązek udowodnienia okoliczności uzasadniających jej wniosek o oddalenie odwołania. Z treści art. 232 k.p.c. wynika, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powyższego nie zmienia możliwość prowadzenia przez Sąd postępowania dowodowego z urzędu.

W przedmiotowym postępowaniu wnioskodawca wykazał, że oprócz uwzględnionego przez ZUS w zaskarżonej decyzji okresu ubezpieczenia jego zmarłego ojca w Holandii, P. S. legitymował się także innymi okresami ubezpieczenia, wynikającymi z faktu wykonywania przez niego pracy na terenie Niemiec. Ubezpieczony w toku postępowania przed organem rentowym, wskazywał okres, w którym jego ojciec mógł podlegać ubezpieczeniu za granicą, jednak organ rentowy nie podjął żadnych działań w celu zweryfikowania okresów pracy zmarłego za granicą. W szczególności, nie zwrócił się do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej z prośbą o potwierdzenie okresów ubezpieczenia P. S. w Niemczech. Jak wynika z pisma organu rentowego z 21.10.2019 r. (k. 30 akt sprawy) o potwierdzenie ubezpieczenia do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej ZUS zwrócił się dopiero po dołączeniu do odwołania nowych dokumentów. Pismem z 10.02.2020 r. (k. 42) organ rentowy poinformował, że wobec wpływu formularza E 205 DE, wydana została w dniu 7.02.2020 r. decyzja o przyznaniu T. S. prawa do polskiej renty rodzinnej od 1.08.2019 r. Organ rentowy wyjaśnił także, że okres ubezpieczenia w krajach UE uwzględnia się od daty zgłoszenia wniosku o uwzględnienie tego okresu (k. 47). ZUS przyjął, że za wniosek o uwzględnienie niemieckiego okresu ubezpieczenia jego zmarłego ojca, należy uznać pismo z dnia 15.08.2019 r.

Sąd Apelacyjny absolutnie nie zaaprobował argumentacji organu. Organ nie miał żadnych podstaw proceduralnych, by pismo ubezpieczonego z 15.08.2019 r. potraktować jako kolejny wniosek o przyznanie prawa do świadczenia rentowego, bowiem T. S. złożył wniosek 30 listopada 2017 r. i należało go rozpoznać w zakresie wszystkich informacji ujawnionych w toku postępowania zainicjowanego tym wnioskiem. Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca nie podał precyzyjnie wszelkich okresów ubezpieczenia jego ojca za granicą, bo nimi początkowo nie dysponował, jednak rolą organu rentowego było ustalenie wszelkich niezbędnych okoliczności do rozpoznania wniosku, w tym również ustalenie okresów ubezpieczenia P. S. za granicą. W treści odwołania od zaskarżonej decyzji P. S. wskazywał, że w latach 2010 – 2011 oraz 2016 jego ojciec pracował w Niemczech. Organ rentowy nie zwrócił się do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej o potwierdzenie okresów ubezpieczenia P. S. za granicą, chociaż miał podstawy faktyczne by to uczynić.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy, ponieważ obowiązkiem organu było wystąpienie, do odpowiednich instytucji ubezpieczeniowych wskazanych państw, o potwierdzenie, czy we wskazanych przez wnioskodawcę okresach, jego ojciec podlegał ubezpieczeniom. Brak było podstaw faktycznych do uznania, że dopiero po złożeniu precyzującego pisma z 15.08.2019 r., T. S. złożył pełny wniosek o przyznanie renty. W ocenie Sądu Apelacyjnego, już wniosek T. S. z 30.11.2017 r. pozwalał organowi rentowemu na odpowiednie ukierunkowanie postepowania wyjaśniającego, tj. w szczególności dokonanie weryfikacji okresów ubezpieczenia P. S. za granicą, i był to wniosek spełniający wymogi z art. 129 ustawy emerytalnej. Ubezpieczony złożył, bowiem pismo zawierające dokumenty, a następnie informacje, konieczne do przyznania świadczenia i pozwalające organowi rentowemu ukierunkowanie postępowania wyjaśniającego. Skoro ubezpieczony w odwołaniu wskazywał, że ojciec w latach 2010, 2011 i 2016 pracował w Niemczech, bądź Norwegii, to organ rentowy miał obowiązek, jeszcze przed skierowaniem sprawy na drogę sądową, zweryfikować okresy ubezpieczenia. Organ rentowy w takiej sytuacji winien, mając na uwadze treść przepisu art. 477 9 § 2 k.p.c. dokonać weryfikacji informacji uzyskanych od T. S.. Jest to tym bardziej uzasadnione, że z przesłuchania ubezpieczonego wynika, że pracownik organu, udzielający koniecznych wyjaśnień w sprawie renty, poinformował ubezpieczonego, że organ samodzielnie dokona ustaleń co do okresów ubezpieczenia za granicą, zatem on samodzielnie nie prowadził kwerendy. Dopiero odmowa organu, skłoniła go do przeszukania dokumentacji, pozostawionej przez ojca.

W konsekwencji powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację organu.

Urszula Iwanowska

Jolanta Hawryszko

Barbara Białecka