Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 2 grudnia 2020 r.

Sąd Rejonowy w Kętrzynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Kłek

Protokolant: st. sekr. sąd. Sandra Kozak

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2020 r. w Kętrzynie na rozprawie

sprawy z wniosku G. W.

z udziałem A. N., J. A.

o stwierdzenie nabycia spadku po W. N. i F. N.

postanawia:

I.  stwierdzić, że spadek po W. N. zmarłym dnia 24.08.2006 r. w K., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był K., na podstawie testamentu notarialnego nabyła córka G. W., c. W. i F. w całości,

II.  stwierdzić, że spadek po F. N. zmarłej dnia 12.06.2019 r. w M., której ostatnim miejscem zwykłego pobytu był K., na podstawie testamentu własnoręcznego nabyła córka J. A., c. W. i F. w całości,

III.  wnioskodawczyni i uczestnicy we własnym zakresie ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni G. W. wniosła o stwierdzenie, że nabyła w całości spadek po W. N., zmarłym w dniu 24 sierpnia 2006 r., na podstawie testamentu. Ponadto wniosła o stwierdzenie, że nabyła w całości spadek po F. N., zmarłej w dniu 12 czerwca 2019 r., na podstawie testamentu. Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku zostały załączone akt notarialny sporządzony przez notariusza E. J. (1) zapisany w Repertorium A nr (...) zawierający testament spadkodawcy W. N. oraz akt notarialny sporządzony przez notariusza E. J. (1) zapisany w Repertorium A nr (...) zawierający testament spadkodawczyni F. N., w obydwu testatorzy powołali do spadku swoją córkę - wnioskodawczynię G. W..

Uczestnicy A. N. i J. A. na rozprawie w dniu 20.11.2019 r. wnieśli o stwierdzenie, że spadek po W. N. nabyła na podstawie testamentu wnioskodawczyni G. W.. Odnośnie stwierdzenia nabycia spadku po F. N. uczestnicy początkowo na rozprawie wnieśli o stwierdzenie , iż strony nabyły spadek na podstawie ustawy, nie testamentu, podnosząc , iż testament notarialny F. N. przedłożony przez wnioskodawczynię został sporządzony pod wpływem przymusu , groźby . Na dowód przedłożyli fragment listu, jaki miał być skierowany przez F. N. do uczestniczki J. A. ( k. 37).

W odpowiedzi na wniosek ( k. 42) uczestnicy wnieśli o stwierdzenie, że spadek po W. N., zmarłym w dniu 24 sierpnia 2006 r., nabyła w całości na mocy testamentu wnioskodawczyni G. W.. Wnieśli ponadto – odmiennie niż na rozprawie – o stwierdzenie, iż spadek po F. N. zmarłej w dniu 12 czerwca 2019 r. nabyła w całości na podstawie testamentu J. A. . Do odpowiedzi na wniosek uczestnicy załączyli kopię testamentu własnoręcznego F. N. z dnia 18.07.2012 r. , którego oryginał został przedłożony na rozprawie w dniu 25 września 2020 r. W treści testamentu spadkodawczyni oświadczyła , iż w przypadku jej śmierci jej mieszkanie ma otrzymać córka J. A..

Sąd ustalił, co następuje:

W. N., zmarł w dniu 24 sierpnia 2006 r. w K.. Ostatnio przed śmiercią na stałe zamieszkiwał w K.. W. N. w chwili śmierci był żonaty z F. N.. W. N. w dniu 28 lipca 1999 r. sporządził testament w formie aktu notarialnego składając oświadczenie przed notariuszem E. J. (2) w prowadzonej przez nią Kancelarii Notarialnej w K. zapisanego w Repertorium A nr (...). W treści testamentu W. N. oświadczył, że do spadku powołuje córkę jego i F. T. W. urodzoną (...) w K.. Testament spadkodawcy został otwarty i ogłoszony w dniu 20.11.2019 r.

(dowód: skrócony odpis aktu zgonu k. 7, akt notarialny (...) k. 14, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 38)

F. N., z domu F., zmarła w dniu 12 czerwca 2019 r. w M.. Ostatnio przed śmiercią na stałe zamieszkiwała w K.. F. N. w chwili śmierci była wdową. F. N. w dniu 28 lipca 1999 r. sporządziła testament w formie aktu notarialnego składając oświadczenie przed notariuszem E. J. (2) w prowadzonej przez nią Kancelarii Notarialnej w K. zapisanego w Repertorium A nr (...). W treści testamentu F. N. oświadczyła, że do spadku powołuje córkę jej i W. T. W. urodzoną (...) w K.. Testament spadkodawczyni został otwarty i ogłoszony w dniu 20.11.2019 r. F. N. w dniu 18 lipca 2012 r. sporządziła testament własnoręczny , w treści którego oświadczyła , iż w przypadku jej śmierci jej mieszkanie ma otrzymać córka J. A.. Testament spadkodawczyni został otwarty i ogłoszony w dniu 25 września 2020 r.

(dowód: skrócony akt zgonu k. 8, akt notarialny (...)k. 15, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 39, kopia testamentu własnoręcznego k. 44, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu własnoręcznego k. 78)

Ze związku małżeńskiego W. N. z F. z domu F. miał troje dzieci: J. A., G. W. i A. N.. Innych dzieci nie posiadali.

(dowód: skrócone akty stanu cywilnego k. 7-13, zapewnienie spadkowe k.40 verte)

W. i F. N. przysługiwało w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w K. własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w K. na podstawie przydziału nr 7630 z dnia 25.04.2000 r.

(dowód: przydział na lokal mieszkalny k. 99)

W skład spadku po F. N. wchodził udział w ½ części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w K., którego całkowita wartość wynosi około 120 000 – 130 000 zł. Ponadto w skład spadku wchodzi wyposażenie mieszkania pochodzące z około 2006- 2008 roku , które nie przedstawia większej wartości.

( dowód : zeznania wnioskodawczyni G. W. k. 79-80, zeznania uczestniczki J. A. k. 80-81, zeznania uczestnika A. N. k. 81-82)

F. N. od dnia 04.12.2015 r. posiadała w Banku (...) S.A. rachunek bankowy o numerze (...). Na podstawie aneksu do umowy zawartego w dniu 05.07.2018 r. rachunek ten został przekształcony w rachunek wspólny, którego posiadaczem obok F. N. była inna osoba ( J. A.). Saldo rachunku na dzień 12.06.2019 r. (data zgonu F. N.) wynosiło 190,60 zł. Wcześniej F. N. nie posiadała konta w banku . W 2012 r. F. N. miała oszczędności w kwocie około 3 000 zł, które przechowywała w domu .

( dowód : informacja z Banku (...) S. A. k. 92, zeznania uczestniczki J. A. k. 80-81)

Spadkobiercy nie składali dotychczas oświadczeń o przy­jęciu bądź odrzuceniu spadku, nie uzyskali aktu poświadczenia dziedziczenia, ani po­stanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

(dowód : zapewnienie spadkowe k. 40 v)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów w postaci odpisów aktów stanu cywilnego, przydziału lokalu, informacji z banku oraz testamentów spadkodawców sporządzonych w formie aktu notarialnego ( k. 14, 15) i testamentu własnoręcznego F. N. ( kopia k. 44, oryginał zabezpieczony w kasie Wydziału Cywilnego), które w ocenie Sądu nie budziły wątpliwości co do ich prawdziwości. Sąd wziął także pod uwagę zapewnienie spadkowe złożone w sprawie przez wnioskodawczynię i potwierdzone przez uczestników oraz zeznania stron. Prawdziwość zapewnienia spadkowego nie budzi wątpliwości. Sąd dał też generalnie wiarę zeznań stron w szczególności co do tego składu i wartości spadku po F. N. , strony określały podobnie przybliżoną wartość własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przysługującego spadkodawcom jak też brak innych wartościowych przedmiotów. Sąd dał wiarę zeznaniom uczestników co do tego , iż stan zdrowia spadkodawczyni F. N. pogorszył się istotnie dopiero w 2015 - 2016 r., wówczas zaczęła się „demencja starcza” , spadkodawczyni zapominała co chciała zrobić , wymagała wzmożonej opieki , trzeba było jej pilnować . Do tego czasu natomiast samodzielnie wychodziła i robiła zakupu, była w dobrym stanie , odbywała podróże wraz z córką J. A. do miejsca zamieszkania syna w L.. Sąd natomiast nie dał wiary zeznaniom G. W. , iż już w 2012 r. spadkodawczyni F. N. nie była świadoma , nie wiedziała co się dzieje , nie gotowała , nie sprzątała, nie myła się . Twierdzenie te są odosobnione, pozostają w sprzeczności z twierdzeniami uczestników , brak jest innych potwierdzających je dowodów. Wskazać przy tym należy , iż jak wynika z zeznań stron spadkodawczyni nie leczyła się psychiatrycznie , nawet po 2016 r. , kiedy jej funkcjonowanie znacznie się pogorszyło. Sąd nie dał wiary także zeznaniom wnioskodawczyni G. W., w których podważa sporządzenie przez F. N. testamentu własnoręcznego (przedłożonego przez uczestniczkę – kopia k. 44) w dacie wskazanej na testamencie tj. w dniu 18.07.2012 r. Twierdzenia wnioskodawczyni , iż testament ten został sporządzony w 2016 r. pozostają jedynie przypuszczeniami , nie znajdującymi potwierdzenia w innych dowodach. Wskazać przy tym należy , iż wnioskodawczyni nie kwestionowała, iż testament te został sporządzony przez spadkodawczynię i przez nią podpisany. Odnośnie zeznań uczestnika A. N. Sąd nie dał wiary twierdzeniem , w których wskazywał, iż testament sporządzony przez spadkodawczynię przed notariuszem został wymuszony , uczestnik sam stwierdził , iż są to jedynie jego przypuszczenia, matka nigdy mu nie mówiła , że ojciec wymuszał coś na niej.

Zgodnie z dyspozycją art. 924 kc i art. 925 kc z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku i z tą chwilą spadkobiercy nabywają spadek. W myśl przepisu art. 926 § 1 i 2 kc powołanie do spadku może wynikać z ustawy lub z testamentu, przy czym dziedziczenie ustawowe następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe, albowiem dziedzicze­nie ustawowe następuje tylko wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Testament jest czynnością prawną jednostronną, osobistą, nie skierowaną do adresata, na wypadek śmierci (mortis causa), odwołalną oraz sformalizowaną do tego stopnia, iż sporządzenie go z naruszeniem przepisów o formie testamentu, skutkuje jego bezwzględną nieważnością. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament (art. 941 kc). Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 § 1kc).

Spadkodawca ma możliwość wyboru kilku form, w jakich może wyrazić ostatnią wolę. Między innymi testament może zostać sporządzony w formie aktu notarialnego (art. 950 kc), bądź też w ten sposób, że spadkodawca spisze własnoręcznie swą ostatnia wolę, opatrując ją datą i podpisem – jako tzw. testament holograficzny (art. 949 § 1 kc). Zatem do przesłanek istnienia i ważności testamentu własnoręcznego należą: napisanie go przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisanie go i opatrzenie datą.

W niniejszej sprawie bezsporny był fakt sporządzenia przez spadkodawcę W. N. testamentu w dniu 28 lipca 1999 r. i złożenia przez spadkodawcę oświadczenia woli przed notariuszem E. J. (2) w prowadzonej przez nią Kancelarii Notarialnej w K. zapisanego w Repertorium A nr (...). Prawidłowość i ważność tego aktu notarialnego nie była kwestionowana, nie budzi też wątpliwości Sądu. Wobec czego testament ten stanowi podstawę powołania do spadku po W. N.. W konsekwencji należało stwierdzić , iż spadek po W. N. na podstawie testamentu notarialnego nabyła jego i F. córka G. W. w całości.

Spadkodawczyni F. N. sporządziła dwa testamenty: notarialny w dniu 28 lipca 1999 r. (k. 15) oraz własnoręczny w dniu 18 lipca 2012 r. ( kopia k. 44) , który został przez nią podpisany i opatrzony datą. W ocenie Sądu brak jest uzasadnionych podstaw do przyjęcia, iż w chwili sporządzania testamentów zachodziły okoliczności skutkujące wy­łączeniem zdolności testowania F. N. . Co prawda wnioskodawczyni G. W. twierdziła, że testament własnoręczny z dnia 18 lipca 2012 r. został sporządzony przez F. N. pod wpływem osób trzecich, że testament nie został sporządzony w dacie na nim widniejącej, a ponadto, że w chwili sporządzania testamentu spadkodawczyni nie miała świadomości dokonywanej czynności, jednakże na te okoliczności nie przedstawiła żadnych dowodów, a z okoliczności sprawy w tym zeznań uczestników można wywieść przeciwne wnioski. Natomiast uczestnik A. N. podnosił, iż oświadczenie w akcie notarialnym z dnia 28 lipca 1999 r. ( Rep. A nr (...) ) zostało złożone pod wpływem przymusu, groźby. Uczestnicy na dowód tego przedstawili list, który mógł być napisany przez F. N., nie jest jednak opatrzony datą, nie wskazuje adresatów, nie został podpisany. W konsekwencji stwierdzić należy , iż brak jest podstaw do podważenia ważności obydwu testamentów sporządzonych prze F. N.. W ocenie Sądu testamenty zostały sporzą­dzone w sposób zgodny z przepisami kodeksu cywilnego, a więc mogą być podstawą powołania do spadku.

Kolejną istotną kwestią wymagającą rozważenia w niniejszej sprawie jest wzajemny stosunek obydwu testamentów sporządzonych przez F. N. . Wskazać należy , iż zgodnie z art. 943 kc spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Odwołanie może nastąpić w sposób wyraźny bądź dorozumiany. Stosownie do treści art. 946 kc, spadkodawca może odwołać testament w ten sposób, że sporządzi nowy testament, lub też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, czy też wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. W przypadku, gdy spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 kc).

Należy zatem w niniejszej sprawie stwierdzić czy testament własnoręczny F. N. z dnia 18.07.2012 r. stanowi powołanie do całości spadku czy też zawiera jedynie zapis na rzecz uczestniczki J. A. - w treści testamentu własnoręcznego F. N. przekazała swoje mieszkanie córce J. A..

Wskazać należy , iż stosownie do art. 677§1 k.p.c., Sąd nie jest związany osobą spadkobiercy wskazaną we wniosku i czyni w tym zakresie własne ustalenia.

Zgodnie z treścią art. 959 kc spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Powołanie spadkobiercy jest zasadniczo najczęściej występującym rozrządzeniem testamentowym. Postanowienie powołujące spadkobierców nie stanowi jednak niezbędnego elementu treści konstytuującego testament. Oświadczenie woli na wypadek śmierci będzie bowiem testamentem, jeśli będzie zawierać inne niż powołanie spadkobiercy rozrządzenia skuteczne mortis causa, np. zawierać jedynie zapis.

Jak wskazał Sąd Najwyższy ( postanowienie SN – Izba Cywilna z dnia 29.11.1977 r. w sprawie III CRN 291/77) dziedziczenie w oparciu o przepis art. 959 KC następuje wówczas, gdy spadkodawca powołał do całości lub do ułamkowej (procentowej) części spadku, jako ogółu praw i obowiązków spadkodawcy, jedną lub kilka osób. Natomiast w wypadku, gdy spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie jedynie poszczególne przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku, to:

a) jeżeli przedmioty te wyczerpują prawie cały spadek, dziedziczy go na podstawie testamentu osoba, której przedmioty te przeznaczono (art. 961 KC),

b) jeżeli zaś przedmioty te nie wyczerpują prawie całego spadku, do jego dziedziczenia powołani są spadkobiercy ustawowi (art. 931 i nast. KC), którzy jedynie zobowiązani są do wydania zapisu osobie wskazanej w testamencie (art. 968 i nast. KC).

W niniejszej sprawie spadkodawczyni w testamencie własnoręcznym sporządzonym w dniu 18.07.2012 r. nie powołała spadkobiercy czy spadkobierców do całości spadku , natomiast przekazała wskazanej w treści testamentu osobie – córce J. A. swoje mieszkanie. Wskazać należy , iż spadkodawczyni nie informowała nikogo o sporządzeniu tego testamentu, testament ten został odnaleziony przez uczestniczkę J. A. dopiero w listopadzie 2019 r. W tej sytuacji oceny czy uczestniczka J. A. jest osobą powołaną do całości spadku czy też jedynie zapisobiercą należy dokonać przy zastosowaniu art. 961 kc.

Zgodnie z treścią art. 961 zd. 1 kc. jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.

Przepis art. 961 kc nie nakreślił w żaden sposób kryteriów, na podstawie których należy rozstrzygać, czy doszło, czy nie doszło do wyczerpania prawie całego spadku. W szczególności nie określił żadnej procentowej wartości przedmiotów majątkowych, której osiągnięcie determinowałoby uznanie, że art. 961 kc może znaleźć zastosowanie. Jak wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie dysproporcja wartości części, którą rozrządzono, i części, którą nie rozrządzono, musi być wyraźna, widoczna dla każdego (por. post. SN z 23.2.2005 r., III CK 298/04, L.;). Wartość części spadku pominiętej w testamencie musi być znikoma, stanowić "margines" całego majątku spadkowego (por. post. SN z 23.2.2005 r., III CK 298/04, L.;), musi być nieistotna, wyraźnie nieznaczna. Dla porównania wartości należy przy tym przyjąć wartość rynkową przedmiotów majątkowych , jeżeli z okoliczności sprawy nie wynika, iż spadkodawca przypisywał poszczególnym przedmiotom inną wartość.

Jak wynika z dowodów przeprowadzonych w sprawie w skład spadku po F. N. wchodził przede wszystkim udział w ½ części we własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w K., którego całkowita wartość wynosi około 120 000 – 130 000 zł. Wprawdzie z zeznań stron wynikało , iż w skład spadku po matce wchodziło mieszkanie położone przy ul. (...) , jednak w ocenie Sądu twierdzenia te są nieprecyzyjne. Z okoliczności sprawy wynika bowiem , iż przydział własnościowego prawa do lokalu w budynku przy ul. (...) nastąpił na rzecz obojga małżonków F. i W. N. , wobec czego F. N. przysługiwał jedynie udział w wysokości ½ części wskazanego prawa. Tylko ten udział mógł być przedmiotem rozporządzenia przez spadkodawczynię w testamencie . Wartość tego udziału wynosi około 60 000 – 65 000 zł. Oprócz tego w skład spadku wchodzi wyposażenie mieszkania pochodzące z około 2006- 2008 roku , które nie przedstawia większej wartości. W dacie sporządzenia testamentu własnoręcznego – w 2012 r. spadkodawczyni posiadała dodatkowo oszczędności w wysokości około 3000 zł.

W konsekwencji w niniejszej sprawie należy porównać wartość składnika majątkowego przeznaczonego uczestniczce J. A. w testamencie własnoręcznym z dnia 18 lipca 2012 r.– udziału w wysokości ½ części własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w K. określoną na 60 000 zł – 65 000 zł z wartością pozostałych składników wchodzących w skład spadku. Jak wynika z okoliczności sprawy w skład spadku wchodziło także wyposażenie mieszkania , które stanowiły przedmioty , nie posiadające istotnej wartości , jak też w dacie testowania środki pieniężne w kwocie około 3000 zł. Porównanie wskazanych wartości przedmiotów majątkowych, tj. mieszkania ( udziału w ½ części) którymi spadkodawczyni dokonała rozrządzenia w testamencie i wartości przedmiotów, którymi nie zadysponowała tj. wartość oszczędności około 3000 zł pozwala uznać, iż wartość części spadku pominiętej w testamencie jest znikoma, nieznaczna czy marginalna. W tej sytuacji należy uznać , iż w/w mieszkanie ( udział w ½ części własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego) przekazane w testamencie uczestniczce J. A. wyczerpuje prawie cały spadek, wobec czego stosownie do treści art. 961 kc uczestniczka J. A. nie jest jedynie zapisobiercą, a spadkobiercą testamentowym powołanym do całości spadku.

W konsekwencji stosownie do przywołanych wyżej przepisów stwierdzić należy , iż testament własnoręczny z dnia 18 lipca 2012 r. stanowi odwołanie testamentu notarialnego z dnia 28 lipca 1999 r. i jest ostatnią wolą spadkodawczyni. Spadkodawczyni sporządziła bowiem dwa testamenty powołując w każdym z nich do całości spadku inną osobę , treści tych testamentów nie da się pogodzić , zatem testament późniejszy z dnia 18 lipca 2012 r. stanowi odwołanie testamentu wcześniejszego z dnia 28 lipca 1999 r. W konsekwencji należało stwierdzić , iż spadek po F. N. na podstawie testamentu własnoręcznego nabyła jej i W. córka J. A. w całości.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 520 § 1 kpc, postanawiając, iż wnioskodawczyni i uczestnicy we własnym zakresie ponoszą koszty związane ze swoim udziale w sprawie.