Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2019 r., wydanym w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki komandytowej w Ł. o dokonanie w dziale III księgi wieczystej Kw Nr (...) wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi – po rozpoznaniu skargi wnioskodawcy na postanowienie referendarza sądowego z dnia 5 marca 2019 r. – oddalił wniosek.

Sąd I instancji ustalił, że Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł. wniósł o dokonanie w dziale III księgi wieczystej nr (...) wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym, wszczętym w sprawie zastosowania w stosunku do nieruchomości położonej w Ł. przy al. (...) i ul. (...), dla której ta księga jest prowadzona, przepisów ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65). Na uzasadnienie wniosku wywiedziono, że ujawnionym właścicielem przedmiotowej nieruchomości jest osoba prawna, zaś Skarb Państwa może w wyniku postępowania prowadzonego przez Ministra Finansów nabyć jej prawo własności przy zastosowaniu przepisów powołanej ustawy, co czyni zasadnym zabezpieczenie interesów Skarbu Państwa poprzez wpisanie ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym. Do wniosku załączono zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w stosunku do nieruchomości położonej w Ł. przy al. (...) i ul. (...) w sprawie zastosowania ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa, w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12, poz. 65).

Sąd meriti stwierdził, że na podstawie art. 626 ⁸ § 1 i 2 k.p.c. przy rozpatrywaniu wniosku badana jest treść i forma wniosku i dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej, a wpis dokonywany jest w granicach wniosku, jak również ustalił, że księga wieczysta nr KW (...) urządzona została dla nieruchomości gruntowej położonej w Ł., przy ul. (...), zaś w jej dziale II jako właściciel jest wpisana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa w Ł.. Podniesiono, że wpis w dziale III ostrzeżenia zasadniczo służy ujawnieniu ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i w szczególności może to nastąpić na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204) w oparciu o nieprawomocny wyrok sądu lub postanowienie o zabezpieczeniu; w takim wypadku ostrzeżenie należy traktować jako zabezpieczenie w toku postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Dopuszczalny jest również wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, zgodnie z art. 755 § 1 pkt 5 k.p.c., jako zabezpieczenie innych roszczeń niepieniężnych. Ponadto Sąd wskazał na możliwość dokonania w taki sposób zabezpieczenia z mocy art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2267), gdzie postanowiono, że jeśli jest to niezbędne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, komisja może nakazać dokonanie w księdze wieczystej wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym, a w przypadku decyzji, która nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych, także ustanowić zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości; wpis taki wywołuje skutek ostrzeżenia, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204).

Natomiast według treści art. 2 powołanej przez wnioskodawcę ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12 z 1968 r., poz. 65), przepisy tej ustawy stosuje się do wpisów na rzecz Skarbu Państwa w księgach wieczystych tytułu własności nieruchomości obywateli państw obcych oraz uprawnień wynikających z wieczystego użytkowania lub z ustanowionych na rzecz tych obywateli ograniczonych praw rzeczowych, które to nieruchomości i prawa przeszły na rzecz Skarbu Państwa na podstawie międzynarodowych umów o uregulowaniu wzajemnych roszczeń finansowych, zawartych z rządami tych państw przez R. Polski. Według treści § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 maja 1968 r. w sprawie trybu dokonywania w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 17 z 1968 r., poz. 109), wydanego z upoważnienia zawartego w art. 3 powołanej ustawy, wpis do księgi wieczystej tytułu własności nieruchomości, która przeszła na rzecz Skarbu Państwa na podstawie międzynarodowej umowy o uregulowaniu wzajemnych roszczeń finansowych, jak również wpis przejścia na podstawie takiej umowy na rzecz Skarbu Państwa uprawnień wynikających z wieczystego użytkowania lub uprawnień do korzystania z ograniczonych praw rzeczowych, następuje na podstawie decyzji Ministra Finansów. Sąd Rejonowy zważył, że wnioskodawca nie złożył żadnych dokumentów, które pozwalałyby na dokonanie wpisu zgodnego z wnioskiem, a Sąd wieczystoksięgowy swoją kognicję opiera wyłącznie o dokumenty. Wpis jest dokonywany w granicach wniosku, co oznacza, że wnioskodawca musi precyzyjnie określić treść swego żądania, a Sąd jest tym żądaniem związany, nie mogąc orzekać ponad jego granice, ani prowadzić postępowania dowodowego. Skoro Skarb Państwa nie złożył żadnych dokumentów, które mogłyby stanowić podstawę wpisu o żądanej przez wnioskodawcę treści, wniosek musiał zostać oddalony na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Apelację od tego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez zamieszczenie w dziale III przedmiotowej księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się przed Ministrem Finansów postępowaniu administracyjnym w sprawie zastosowania ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12 z 1968 r., poz. 65) i zarzucając naruszenie art. 626 ⁹ k.p.c. w związku z art. 626 ¹³ k.p.c. poprzez ich zastosowanie i niewłaściwe przyjęcie, że brak jest podstaw prawnych do dokonania żądanego wpisu, co skutkowało oddaleniem wniosku, mimo powzięcia przez Sąd wiadomości o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i obowiązkiem dokonania wpisu ostrzeżenia w tym zakresie również z urzędu. W uzasadnieniu apelacji skarżący wywiódł, że decyzje wydawane w postępowaniu administracyjnym prowadzonym na podstawie powołanej ustawy mają charakter deklaratoryjny i potwierdzają następczo fakt nabycia przez Skarb Państwa praw do nieruchomości, a w sytuacji, kiedy załączone do wniosku zawiadomienie poświadcza, że postępowanie takie zostało wszczęte, zaś z powszechnie dostępnego wykazu nieruchomości objętych układem między R. Stanów Zjednoczonych Ameryki a R. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zawartym w dniu 16 lipca 1960 r. wynika, że za przedmiotową nieruchomość zostało w przeszłości wypłacone odszkodowanie, Sąd winien był przyjąć, że zachodzą przesłanki zastosowania art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. i dokonać z urzędu wpisu ostrzeżenia o niezgodności ujawnionego w księdze stanu prawnego nieruchomości z jej rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Jak wynika z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204), zwanej dalej u.k.w.h., księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Bezspornie oznacza to, że ujawnia się tam prawa rzeczowe i – jak stanowi art. 16 ust. 1 u.k.w.h. – w granicach ustawowego zezwolenia także prawa osobiste i roszczenia, a ponadto dokonuje się wpisów ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub prawem użytkowania wieczystego, które również charakteryzują stan prawny nieruchomości i których źródłem może być ustawa, orzeczenie sądu lub czynność prawna, a także ostrzeżenia, które nie określają stanu prawnego nieruchomości, ale przeciwnie – ostrzegają o wadliwościach istniejącego wpisu. Obowiązujące prawo przewiduje możliwość wpisania ostrzeżenia w kilku przypadkach, przy czym zwykle dotyczy to ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Chodzi tu o:

⚫

art. 10 ust. 2 u.k.w.h., gdzie przewidziano ostrzeżenie o roszczeniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a podstawą wpisu jest wydane w toku postępowania o uzgodnienie postanowienie o zabezpieczeniu albo nieprawomocny wyrok uwzględniający powództwo;

⚫

art. 36 ust. 3 u.k.s.h., gdzie ustawodawca zobowiązał sąd wieczystoksięgowy do dokonywania z urzędu wpisu ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego z księgi z rzeczywistym stanem prawnym po otrzymaniu od innego sądu, organu administracji rządowej, jednostki samorządu terytorialnego lub notariusza zawiadomienia o zmianie właściciela nieruchomości;

⚫

art. 626 ¹³ § 1 k.p.c., który stwierdza, że sąd z urzędu dokona wpisu ostrzeżenia, jeżeli dostrzeże niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, przy czym w razie stwierdzenia, że dla tej samej nieruchomości albo dla tego samego ograniczonego prawa rzeczowego prowadzi się dwie lub więcej ksiąg wieczystych, ujawniających odmienny stan prawny, wpisu ostrzeżenia dokonuje się we wszystkich księgach wieczystych założonych dla tej nieruchomości; przepis ten z mocy art. 626 ² § 4 k.p.c. stosuje się również, gdy sąd zwraca wniosek o wpis do księgi wieczystej, a z załączonych do niego dokumentów wynika, że nastąpiła zmiana w prawie własności

Możliwość dokonania wpisu innego rodzaju ostrzeżenia wynika z kolei z trafnie przywołanego przez Sąd Rejonowy art. 23 ust. 1 zd. I i 2 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2267), który przewiduje możliwość dokonania w księdze wieczystej wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym przed Komisją do spraw reprywatyzacji nieruchomości (...), a podstawą takiego wpisu jest postanowienie tej Komisji. Ostrzeżenie może zostać także wpisane w oparciu o postanowienie sądu o zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego, gdyż art. 755 § 1 pkt. 5 k.p.c. przewiduje możliwość udzielenia zabezpieczenia poprzez nakazanie wpisu stosownego ostrzeżenia do księgi wieczystej – ustawodawca nie ogranicza w tym wypadku uprawnień sądu do nakazania wpisu ostrzeżenia o konkretnej treści, wymaga jedynie, by ostrzeżenie to było „stosowne” dla celów zabezpieczenia w okolicznościach danej sprawy.

Z powyższego wynika, że prawo przewiduje dokonywanie w księdze wieczystej wpisów ostrzeżeń dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, chodzi o ostrzeżenie o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, dokonywane albo z urzędu (art. 36 ust. 3 u.k.w.h., art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. i art. 626 ² § 4 k.p.c. w związku z art. 626 ¹³ § 1 k.p.c.) albo na wniosek, którego podstawą będzie nieprawomocny wyrok uwzględniający powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym lub postanowienie o zabezpieczeniu wydane w takiej sprawie (art. 10 ust. 2 u.k.w.h.) bądź postanowienie o zabezpieczeniu poprzez nakazanie wpisania ostrzeżenia tej treści wydane w sprawie o inne roszczenie niepieniężne (art. 755 § 1 pkt. 5 k.p.c.). Po drugie, możliwe jest ujawnienie w księdze ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu, w oparciu o postanowienie wydane w trybie art. 23 ust. 1 zd. I i 2 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2267), co następuje na wniosek. Celem ujawnienia tych ostrzeżeń w księdze wieczystej jest przede wszystkim wyłączenie działania instytucji rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych; ustawa wiąże taki skutek z wpisem ostrzeżeniem o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości (z mocy art. 8 in fine u.k.w.h.) i z wpisem ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym przed Komisją do spraw reprywatyzacji nieruchomości (...) [z mocy art. 23 ust. 1 zd. II ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2267) w związku z art. 8 k.s.w.h.]. Nie można też wykluczyć – choć zagadnienie to jest kontrowersyjne w doktrynie prawa (sprzeciwia się temu zwłaszcza E. Gniewek [w:] „Księgi wieczyste. Art. 1-58 ² KWU. Art. 626 ¹-626 ¹³ KPC. Komentarz”, Warszawa 2018, teza 132 do art. 1 KWU i teza 36 do art. 8 KWU) – złożenia wniosku o wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu sądowym dotyczącym nieruchomości, dla której prowadzona jest księga – w oparciu o wydane w tym postępowaniu, w trybie art. 755 § 1 pkt. 5 k.p.c., postanowienie o zabezpieczeniu w taki właśnie sposób roszczenia niepieniężnego; zwolennicy takiego rozwiązania podnoszą, że wpis taki co prawda nie wyłącza sam w sobie działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, ale może zostać w okolicznościach danej sprawy uznany za przesłankę przyjęcia złej wiary po stronie nabywcy prawa, co skutkować będzie z mocy art. 6 ust. 1 i 2 u.k.w.h. wyłączeniem dokonanego rozporządzenia z zakresu ochrony rękojmi.

Powracając do okoliczności sprawy niniejszej, przypomnieć trzeba, że zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy bada treść i formę wniosku i dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej, a wpis może być dokonany tylko w granicach wniosku oraz odnotować, że w sprawie niniejszej wnioskodawca żądał dokonania w dziale III przedmiotowej księgi wpisu ostrzeżenia o toczącym się i dotyczącym nieruchomości, dla której księga jest prowadzona, postępowaniu administracyjnym w sprawie zastosowania ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12 z 1968 r., poz. 65). Jak powiedziano wyżej, prawo dopuszcza możność uwzględnienia wniosku o wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu tylko w dwóch wypadkach, przy czym ewentualność przewidziana w art. 23 ust. 1 zd. I i 2 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2267) dotyczy postępowania rozpoznawczego przez Komisją do spraw reprywatyzacji nieruchomości (...), toczącego się w oparciu o przepisy przywołanej ustawy i Kodeksu postępowania administracyjnego, a przewidziana w art. 755 § 1 pkt. 5 k.p.c. – postępowania sądowego. W ocenie Sądu odwoławczego zatem, Sąd I instancji w pełni prawidłowo stwierdził brak podstaw do dokonania żądanego wpisu, skoro przepisy prawa w ogóle nie przewidują możności jego dokonania; skutkować to musiało oddaleniem wniosku na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Niezrozumiały dla Sądu II instancji jest zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 626 ¹³ k.p.c., gdzie przewidziano – jak już wskazano wyżej – podstawę prawną dokonania wpisu o zupełnie innej treści niż wnioskowany, bo ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie zaś ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym. Prawdą jest, że fakt, iż w powołanym przepisie ustawodawca nakłada na Sąd wieczystoksięgowy obowiązek działania z urzędu, nie wyklucza złożenia wniosku w tym przedmiocie, niemniej jednak w sprawie niniejszej takie żądanie zgłoszone nie zostało, a zaskarżone postanowienie, o prawidłowości którego Sąd odwoławczy rozstrzyga w postępowaniu apelacyjnym, zapadło po rozpoznaniu sprawy w granicach złożonego wniosku o wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym i trafnie stwierdzało brak podstaw do jego dokonania. Nie sposób przyjąć, że wnioskodawca dokonał zmiany żądania, wnosząc skargę na orzeczenie referendarza, zważywszy, że choć tam również powoływał się na naruszenie art. 626 ¹³ k.p.c., to jednak konsekwentnie domagał się dokonania wpisu zgodnie ze złożonym uprzednio wnioskiem. Art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. słusznie więc nie został zastosowany w niniejszym postępowaniu, ponieważ nie znajduje on żadnego zastosowania przy rozpoznawaniu wniosku o wpis do księgi wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym.

Na marginesie wskazać zresztą trzeba, że gdyby nawet wnioskodawca żądał w niniejszej sprawie dokonania wpisu ostrzeżenia o niegodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym, to także i taki wniosek nie mógłby zostać uwzględniony w świetle dokumentu do niego załączonego, zważywszy, że zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego w trybie przepisów ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. Nr 12 z 1968 r., poz. 65) z pewnością nie jest dokumentem, z którego wynika zmiana stanu prawnego nieruchomości, choćby nawet wynikiem takiego postępowania mogło być ostatecznie wydanie orzeczenia stanowiącego tytuł własności będącego podstawą ujawnienia wnioskodawcy w dziale II księgi. Skarżący powołuje się na dostępny w internecie i sporządzony przez Ministerstwo Finansów wykaz nieruchomości objętych układem między R. Stanów Zjednoczonych Ameryki a R. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dotyczącym roszczeń obywateli Stanów Zjednoczonych, zawartym w dniu 16 lipca 1960 r., z którego jakoby ma wynikać, że za nieruchomość, dla której prowadzona jest księga, przyznane zostało stosowne odszkodowanie. O ile fakt wypłaty takiego odszkodowania może potencjalnie skutkować w sferze materialnoprawnej nabyciem przez Skarb Państwa praw do nieruchomości (tak w wyroku SN z dnia 15 października 2010 r., V CSK 3/10, niepubl.), to jednak bezsporne jest, że podstawą dokonania wpisu ostrzeżenia w trybie art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. i dowodem zmiany stanu prawnego nieruchomości mogą być wyłącznie dokumenty sporządzone w formie przewidzianej ustawą dla celów dokonywania wpisów w księgach wieczystych. Podkreśla się zwłaszcza, że nie jest możliwe dokonanie takiego wpisu na podstawie faktów notoryjnych lub znanych sądowi urzędowo – a więc niewynikających z dokumentów dołączonych do wniosku lub znajdujących się w aktach księgi wieczystej. Fakt istnienia i treści wykazu powszechnie dostępnego w internecie mógłby zostać uznany jedynie za okoliczność notoryjną – i to wyłącznie w rozumieniu art. 228 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w jego brzmieniu obowiązującym już po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469).

Ze wszystkich powyższych względów apelacja zostaje oddalona na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.