Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 655/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2020 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: Asesor sądowy Magdalena Jóźwiak

Protokolant: Stażysta Marlena Kaczmarek

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2020 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa A. Z., A. G., G. C.

przeciwko E. S.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powodów A. Z., A. G., G. C. solidarnie na rzecz pozwanej E. S. kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych), w tym kwotę 138 zł (sto trzydzieści osiem złotych) obejmującą podatek od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Sygn. akt I C 655/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 19 lutego 2019 roku powodowie G. C., A. Z. i A. G. – wspólnicy spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Usługowo Handlowe (...) Cywilna z siedzibą w T., reprezentowani przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wnieśli w elektronicznym postępowaniu upominawczym o zasądzenie od pozwanej E. S. kwoty 1 805,42 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 19 lutego 2019 roku do dnia zapłaty. Strona powodowa wniosła również o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazano, że objęta pozwem wierzytelność stanowi zadłużenie pozwanej wynikające z umowy pożyczki zawartej przez nią z (...) Finanse Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, którą to wierzytelność powód nabył w drodze cesji.

/pozew k. 4 – 7/

Nakazem zapłaty z dnia 12 marca 2019 roku referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym Lublin – Zachód w Lublinie uwzględnił żądanie powodowej spółki w całości.

/nakaz zapłaty k. 7v/

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości, kwestionując skuteczność przelewu wierzytelności oraz wysokość prowizji od pożyczki, jako niezgodnej z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim.

/sprzeciw k.8v – 9, pismo procesowe pełnomocnika pozwanej k. 70 – 73/

Postanowieniem z dnia 29 października 2019 roku Sąd ustanowił dla pozwanej pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata.

/postanowienie k. 52/

Pełnomocnik pozwanej w piśmie procesowym z dnia 8 czerwca 2020 roku wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, oświadczając, że koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części. W piśmie tym zakwestionował umowę przelewu wierzytelności, wskazał, że pozwana nie została zawiadomiona o cesji, podniósł zarzut naruszenia art. 36 a ustawy o kredycie konsumenckim.

/pismo procesowe pełnomocnika pozwanej – k. 70-72/

Do zamknięcia rozprawy strony pozostały przy swoich stanowiskach.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 maja 2016 roku E. S. zawarła z (...) Finanse Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T., działającą przez pośrednika (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, umowę pożyczki gotówkowej nr (...). Na mocy tejże umowy udzielona została pozwanej pożyczka w wysokości 5 250 zł, z czego pozwana otrzymała do dyspozycji kwotę 3 000 zł, a 2 250 zł zostało potrącone tytułem prowizji. Kapitał został oprocentowany wedle zmiennej stopy procentowej równej wysokości dwukrotności odsetek ustawowych. Całkowita kwota do spłaty wyniosła 5 833,95 zł. Została ona podzielona na 24 miesięczne raty, z czego pierwsza wynosiła 261,97 zł, a pozostałe po 242,26 zł, płatne do ostatniego dnia każdego miesiąca.

/umowa pożyczki gotówkowej wraz z harmonogramem spłat - k. 23 – 25/

Na mocy umowy przelewu wierzytelności z 17 maja 2016 roku pożyczkobiorca przeniósł przedmiotową wierzytelność na stronę powodową.

/umowa przelewu wierzytelności - k. 26/

W dniu 20 maja 2016 roku powodowie przenieśli przysługującą im wierzytelność z przedmiotowej umowy pożyczki na A. B.. W dniu 27 lutego 2018 roku natomiast powyższe strony zawarły umowę powierniczego przelewu wierzytelności, na mocy której wierzytelność przysługująca przeciwko E. S. została ponownie przeniesiona na stronę powodową.

/umowa przeniesienia prawa - k. 31-32, umowa powierniczego przelewu wierzytelności - k. 34 – 35/

E. S. wpłaciła łącznie tytułem spłaty pożyczki 4 251,88 zł. Dokonywała ona spłat przez 19 miesięcy w formie przekazu pocztowego na konto (...).

/bezsporne, a ponadto przesłuchanie pozwanej k. 96v/

W dniu 9 stycznia 2019 roku pozwana otrzymała od strony powodowej zawiadomienie o cesji wierzytelności. Pismem z dnia 18 grudnia 2018 roku, doręczonym pozwanej 9 stycznia 2019 roku, powód wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 1768,38 zł w terminie 7 dni od doręczenia wezwania.

/pisma strony powodowej i potwierdzenie odbioru – k. 37-38/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie całokształtu materiału dowodowego złożonego w sprawie. Sąd pominął przedstawione przez powoda wezwanie do zapłaty z dnia 9 lutego 2018 roku z uwagi na brak wykazania, że pismo to zostało rzeczywiście doręczone stronie pozwanej. W zakresie rzeczywiście spłaconej przez pozwaną kwoty Sąd oparł się natomiast na jej zeznaniach, co do których nie znalazł podstaw, aby odmówić im wiary w jakimkolwiek zakresie.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Spółka powodowa wskazała, że domaga się zasądzenia dochodzonej kwoty z tytułu wierzytelności przysługującej (...) Sp. z o.o. wobec E. S., która to wierzytelność została nabyta przez stronę powodową w drodze cesji. W toku postępowania pozwana zakwestionowała powództwo zarówno co do wysokości, jak i co do zasady.

W pierwszej kolejności rozważeniu podlegało posiadanie przez stronę powodową legitymacji procesowej czynnej. Pozwana podniósł bowiem, że powodowie nie wykazali, że skutecznie nabyli przedmiotową wierzytelność. Z tym stanowiskiem jednak nie można się zgodzić. W toku sprawy strona powodowa przedstawiła zawartą z (...) Sp. z o.o. umowę przelewu wierzytelności, na mocy której nabyła ona wierzytelność w kwocie 5 252,88 zł wobec E. S., wynikającą z umowy (...). Wskazany numer jest tożsamy z numerem pożyczki zaciągniętej przez pozwaną w dniu 16 maja 2016 roku. Następnie strona powodowa przeniosła to prawo na A. B., po czym na mocy zwrotnej cesji wierzytelności ponownie je uzyskała. W ocenie Sądu zatem strona powodowa udowodniła, iż rzeczywiście skutecznie nabyła przysługującą przeciwko pozwanej wierzytelność wynikającą z zawartej przez nią z (...) Sp. z o.o. umowy pożyczki, jest zatem legitymowana do dochodzenia tego roszczenia na drodze postępowania sądowego. Sąd przyznaje rację pozwanej, że w umowie zwrotnej cesji wierzytelności nie jest wskazany wprost numer pożyczki, z której wynika przedmiotowa wierzytelność, jednoznacznie jednak zostało wskazane, że przedmiotem cesji zwrotnej jest wierzytelność objęta umową przeniesienia prawa majątkowego nr (...), która bezsprzecznie obejmowała wskazaną w pozwie wierzytelność – sprecyzowaną poprzez wskazanie osoby pożyczkobiorczyni, jej numeru PESEL oraz numeru pożyczki.

W zakresie samej umowy pożyczki strona pozwana zakwestionowała ją co do wysokości, wskazując, że przewidziana w umowie prowizja była rażąco zawyżona i jako taka stanowiła niedozwoloną klauzulę umowną. Podstawę takiej oceny stanowił art. 385 1 k.c., stanowiący, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Ustalenie abuzywności wskazanej powyżej klauzuli było w niniejszym postępowaniu kwestią zasadniczą ze względu na skutki prawne, jakie rodzi uznanie postanowienia umowy za klauzulę niedozwoloną. Zgodnie z art. 385 1 § 2 k.c. zamieszczona w umowie klauzula abuzywna nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie. „Brak związania” postanowieniem umownym na skutek uznania go za niedozwolone nie oznacza zatem nieważności czy bezskuteczności umowy w całości, a jedynie w określonym zakresie. Istnieją dwie drogi umożliwiające Sądowi stwierdzenie, iż zamieszczona w umowie klauzula stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 k.c. tj. kontrola incydentalna dokonywana przez sąd rozpoznający konkretną sprawę oraz kontrola abstrakcyjna sprawowana przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W niniejszej sprawie Sąd rozpatrując indywidualną sprawę musiał zatem ustalić czy zamieszczone w umowie klauzule stanowią niedozwolone postanowienia umowne, co umożliwia Sądowi ustalenie treści wiążącego strony stosunku prawnego, a tym samym pozwala na rozstrzygnięcie sporu o zapłatę.

Mając na względzie brzmienie art. 385 1 k.c., aby można było uznać dane postanowienie umowy za niewiążące muszą zostać spełnione cztery przesłanki: umowa musi być zawarta z konsumentem, postanowienia tej umowy nie zostały uzgodnione z konsumentem w sposób indywidualny, a ponadto kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, co jednak nie dotyczy głównych świadczeń stron, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W okolicznościach niniejszej sprawy bezspornym było, iż przedmiotowa umowa pożyczki została zawarta przez przedsiębiorcę ( (...) Sp. z o.o.) z konsumentem (pozwaną). Nie ulegało też wątpliwości, że nie jest to świadczenie główne na gruncie analizowanej umowy – taki charakter ma jedynie obowiązek wypłaty przez dającego pożyczkę i zapłaty przez biorącego pożyczkę tej samej kwoty pożyczki. Strona powodowa nie wykazała ponadto w żaden sposób, że obowiązek oraz wysokość prowizji były uzgadniane z pozwaną indywidualnie. Obowiązek zapłaty prowizji jest elementem spotykanym w większości umów pożyczkowych i kredytowych, i jest on ustalany odgórnie, bez konsultacji z klientem. Szerszej analizy wymaga jednak ustalenie, czy rozważane klauzule kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Jak podnosi się w doktrynie i orzecznictwie sądowym „dobre obyczaje”
są w zasadzie odpowiednikiem „zasad współżycia społecznego”. Zgodnie z utrwaloną judykaturą do zasad tych zalicza się reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością, aprobowanymi społecznie zasadami. W rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. „działanie wbrew dobrym obyczajom" w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Obie wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r. I CK 832/2004 publ. w Biul. SN 2005/11/13) Nie jest zatem wystarczające ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy (sprzeczność z dobrymi obyczajami), lecz konieczne jest stwierdzenie prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi (rażące naruszenie interesów konsumenta). Należy przy tym uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale inne, zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego czas, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 663; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341). Postanowienia umowy lub wzorca umownego rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie, znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Pojęcie rażącego naruszenia interesów konsumenta nie może być sprowadzane tylko do wymiaru czysto ekonomicznego; należy też uwzględniać niewygodę organizacyjną, nierzetelność traktowania, wprowadzenie w błąd, naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z 6 października 2004 r., I CK 162/04, (...) 2005, Nr 12, poz. 136; wyrok SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, B. (...), Nr 11). „Rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym.

Instytucja prowizji została zdefiniowana na gruncie prawa cywilnego. Zgodnie z art. 758 1 k.c. prowizja jest wynagrodzeniem przysługującym agentowi za zawarcie umowy na rzecz innego przedsiębiorcy. Zawarta w umowie z klientem prowizja nie stanowi zatem dodatkowego świadczenia na rzecz drugiej strony – np. pożyczkobiorcy – ale stanowiące niejako koszt zawarcia umowy wynagrodzenie pośrednika. W niniejszej sprawie (...) Sp. z o.o. zawarł z pozwaną umowę za pośrednictwem pośrednika – (...) sp z o.o.. Niewątpliwie zatem poniósł koszty wynagrodzenia agenta. W ocenie Sądu jednak uzyskana kwota tytułem prowizji – 2 250 zł jest niezasadnie wysoka w stosunku do nakładu pracy pożyczkodawcy oraz pośrednika w związku z zawartą umową. W umowie nie zostały zawarte żadne klauzule mogące wskazywać na dodatkowe koszty związane z obsługą pożyczki. Wierzytelność objęta umową została natomiast zbyta na rzecz powodowej spółki następnego dnia po jej zawarciu, nie można zatem stwierdzić by wskazany w umowie pośrednik dokonał jakichkolwiek innych czynności związanych z obsługą pożyczki poza samym jej zawarciem. Sąd podzielił stanowisko powoda, że wskazane w umowie pozaodsetkowe koszty mieszczą się w maksymalnym limicie kosztów wskazanym w ustawie o kredycie konsumenckim. Maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu regulowana jest w pkt. 1 art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim i ustalana jest według wzoru - (...) ≤ (K x 25%) + (K x n/R x 30%), gdzie K to kwota kredytu, n to okres spłaty w dniach, a R – liczba dni w roku. Jak ponadto wynika z pkt 2 tego artykułu, pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu. W niniejszej sprawie kwota pożyczki opiewała na 3 000 zł, natomiast prowizja – na 2 250 zł. Biorąc jednak pod uwagę kwotę pożyczki oraz nakład pracy związany z jej obsługą, wskazana w umowie prowizja była rażąco zawyżona i nieadekwatna do realiów sprawy. W konsekwencji Sąd uznał, że prowizja w wysokości 2 250 zł stanowiła pokrzywdzenie pozwanej, a postanowienie umowne ją nakładające należy uznać za niewiążące pozwanej. Jak wynika z zeznań pozwanej, spłaciła ona już z tego tytułu 4 251,88 zł, a zatem kwotę przewyższającą kwotę całkowitą do spłaty, z pominięciem prowizji. Pozwana dokonała wszystkich spłat przed zawiadomieniem jej o cesji wierzytelności, zatem wpłaty na rachunek pierwotnego wierzyciela należy uznać za skuteczne, nie była to zresztą okoliczność podnoszona przez stronę powodową. W związku w powyższym Sąd uznał, że w toku spłaty pożyczki pozwana spłaciła już całość ciążącego na niej zadłużenia. Powództwo podlegało zatem oddaleniu w całości na podstawie art. 720 § 1 k.c.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowił art. 98 k.p.c. Powództwo podlegało oddaleniu w całości, pozwanej przysługuje zatem od powoda zwrot całości poniesionych kosztów procesu. W toku sprawy został dla niej ustanowiony pełnomocnik z urzędu. Należne wynagrodzenie pełnomocnika zostało ustalone zgodnie z § 8 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 roku (Dz. U. z 2016 r., poz. 1714) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata z urzędu w brzmieniu obowiązującym w dniu złożenia wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Wartość przedmiotu sporu została określona na 1 805,42 zł, a zgodnie z powyższym przepisem opłata za prowadzenie sprawy o zapłatę kwoty pomiędzy 1500 a 5000 zł wynosi 600 zł. Opłata została następnie podwyższona o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług (zgodnie z § 13 ust. 1 w/w rozporządzenia). W związku z powyższym Sąd zasądził od powodów solidarnie jako wspólników spółki cywilnej (zgodnie z art. 864 k.c.) na rzecz pozwanej kwotę 738 zł (600 zł + 138 zł VAT).