Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 834/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący

sędzia Elżbieta Czaja (spr.)

Sędziowie:

sędzia Małgorzata Pasek

sędzia (del.) Lucyna Stąsik-Żmudziak

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Krzysztof Wiater

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2021 r. w Lublinie

sprawy W. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o zwrot świadczeń potrącanych z emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 30 września 2019 r. sygn. akt VIII U 284/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  nie obciąża wnioskodawcy kosztami postępowania.

Lucyna Stąsik-Żmudziak Elżbieta Czaja Małgorzata Pasek

Sygn. akt III AUa 834/19

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 grudnia 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. po rozpatrzeniu wniosku W. R. odmówił mu zwrotu potrąconych z emerytury kwot zasiłku okresowego. Organ rentowy wskazał, że pismem z dnia 19 września 2018 roku Miejski Ośrodek (...)w C. zobowiązał organ rentowy do zwrotu nadpłaty zasiłku okresowego przypadającego na wnioskodawcę za okres od (...)do (...)w kwocie 3606,39 zł. Odwołanie od powyższej decyzji wniósł W. R., zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej zmianę i zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwoty 3606,39 zł tytułem nienależnie potrąconej z emerytury kwoty zasiłku okresowego otrzymanego z (...) w C. przez żonę. Ubezpieczony wskazał, że to jego żona, J. R. występowała do (...) w C. o świadczenia pomocy społecznej i to ona była adresatem decyzji, w których (...) w C. w okresie od(...) do (...) przyznał na jej rzecz zasiłek okresowy. Wnioskodawca wskazał, że nie otrzymał on żadnego świadczenia z opieki społecznej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie, podnosząc , że pomoc w postaci zasiłków okresowych była przyznana rodzinie, a nie indywidualnie jej członkom.

Wyrokiem z 30 września 2019 roku Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł zwrot W. R. potraconej z emerytury kwoty zasiłku okresowego z tytułu pomocy społecznej za okres od (...) do (...).

Podstawą wyroku były następujące ustalenia:

W. R. w dniu 12 grudnia 2016 roku złożył wniosek o przyznanie mu emerytury. Decyzją z dnia 4 stycznia 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. odmówił mu przyznania emerytury. Ubezpieczony wniósł odwołanie od decyzji. Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 14 czerwca 2018 roku, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 2 stycznia 2017 roku. W wykonaniu powyższego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 14 sierpnia 2018 roku przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 2 stycznia 2017 roku, tj. od daty określonej w wyroku.

W okresie od 16 stycznia do 31 marca 2017 roku do 14 maja 2018 roku Miejski Ośrodek (...)w C. wydał 8 decyzji, w których przyznał żonie ubezpieczonego, J. R. świadczenia pieniężne w formie zasiłku okresowego w okresie od (...)do (...). Wnioski o przyznanie powyższych zasiłków okresowych składała żona ubezpieczonego, J. R.. Do niej były adresowane i kierowane wszystkie powyższe decyzje (...). Wnioskodawca podczas wywiadów środowiskowych podpisywał oświadczenie, że jest osobą bezrobotną, oraz informował, że sprawa o ustalenie mu emerytury jest w toku. Podczas tych wywiadów nikt go nie informował, że w przypadku uzyskania prawa do emerytury będzie on zobowiązany do zwrotu kwot zasiłków okresowych jego żonie, nie otrzymał tez żadnego pouczenia na tą okoliczność.

W dniu 19 września Miejski Ośrodek (...)w C. poinformował Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. o korzystaniu przez żonę W. R. z pomocy w formie zasiłku okresowego. (...) wskazał, że w związku z nabyciem od dnia 02.01.2017 roku uprawnień do emerytury z ZUS ustalił nadpłatę zasiłku okresowego o część kwoty przypadającej na ubezpieczonego za okres od(...)do(...)w wysokościach:

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc styczeń 2017 -202,56 zł

-kwota zasiłku okresowego za miesiąc luty 2017 zł -202,56 zł

-kwota zasiłku okresowego za miesiąc marzec 2017-202,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc kwiecień 2017 -202,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc maj 2017 -202,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc czerwiec 2017 -201,07 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc lipiec 2017-201,07 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc sierpień 2017-201,07 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc wrzesień 2017-201,07 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc październik 2017-201,07 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc listopad 2017-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc grudzień 2017-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc styczeń 2018-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc styczeń 2018-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc luty 2018-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc marzec 2018-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc kwiecień 2018-199,56 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc maj 2018-195,44 zł

- kwota zasiłku okresowego za miesiąc czerwiec 2018-194,44 zł

(pismo (...) k. 28-28v a.s)

Pismem z dnia 21 września 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w C. poinformował Miejski Ośrodek (...), że w miesiącu październiku 2018 i listopadzie 2018 ze świadczenia W. R. będzie potrącona kwota 1452,40 zł, zaś w miesiącu grudniu kwota 701,59 zł na rzecz nadpłaconego zasiłku okresowego. Organ rentowy jako podstawę potrąceń wskazał art. 139 i art. 140 z zastrzeżeniem art. 141 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2018 r. poz. 1270) (pismo, k. 30 a.e.).

W dniu 17 grudnia 2018 r. ubezpieczony złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. wniosek o zwrot nienależnie potrąconego świadczenia, w którym domagał się zwrotu kwoty 3606, 39 zł. Po rozpatrzeniu wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o przytoczone dowody z dokumentów, nie były one kwestionowane przez strony.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest zasadne.

W myśl art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej - osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej. Ust. 3 tegoż przepisu wprowadził jedyne ograniczenie, iż kwota pomniejszenia, o której mowa w ust. 1, nie może być wyższa niż przyznana za ten okres kwota emerytury lub renty.

Zgodnie z art. 139 ust. 1 pkt 8) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę. Z treści tego przepisu jednoznacznie wynika, że niezbędną przesłaną do potrącenia wskazanych świadczeń jest zastrzeżenie przy ich wypłacie potrącenia.

Sąd wskazał, że świadczenia pieniężne w formie zasiłków okresowych w okresie od (...)do(...)nie zostały wypłacone W. R., lecz jego żonie, a nadto co jest tego konsekwencją, przy ich wypłacie nie zastrzeżono ani nie pouczono ubezpieczonego o konieczności ich ewentualnego potrącenia i zwrotu. Przeprowadzone w toku procesu postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, że wszystkie decyzje o przyznaniu przedmiotowych świadczeń okresowych były kierowane do żony W. R., J. R.. Każda z decyzji zawiera wprost sformułowanie „(…)orzekam przyznać Pani świadczenie pieniężne w formie zasiłki okresowego(…)”. Ubezpieczony w treści zeznań w sposób jednoznaczny wskazał, że nikt go nie poinformował o konieczności zwrotu tych świadczeń w przypadku uzyskania prawa do emerytury czy też o ich ewentualnym potrąceniu. W aktach sprawy brak też jest jakiegokolwiek dokumentu na potwierdzenie tej okoliczności.

W tym stanie rzeczy, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 14 §2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżając wyrok w całości zarzucając:

1/ naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 139 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 z póz. zm.) polegające na przyjęciu, że niezbędną przesłanką potrącenia zasiłku okresowego jest uprzednie zastrzeżenie o możliwości potrącenia,

- art. 99 ust 1 i 2 w zw. z art. 38 ust 1 pkt 2 ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że zasiłek okresowy przyznany na wniosek małżonki ubezpieczonego i wypłacany małżonce nie został przyznany również ubezpieczonemu, a w konsekwencji uznanie, że nie otrzymał zasiłku okresowego.

Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, a jej uwzględnienie powoduje zmianę wyroku i oddalenie odwołania. Stan faktyczny w sprawie nie jest sporny i został przytoczony w motywach zaskarżonego wyroku. Sąd I instancji jednakże naruszył obowiązujące przepisy prawa materialnego.

Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego:

1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

2) rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Nie ulega wątpliwości, że przyznane przez Miejski Ośrodek (...)w C. świadczenia pieniężne w formie zasiłku okresowego za okres od (...)do(...)dotyczyły pomocy rodzinie – wnioskodawcy i jego żonie, czego nie zmienia okoliczność, że ich adresatem była żona wnioskodawcy J. R.. Wynika to wprost z treści przepisu oraz decyzji o przyznaniu zasiłków okresowych. Zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej - osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej, natomiast zgodnie z ust 2 mającym w sprawie zastosowanie - w przypadku zasiłku okresowego przyznanego rodzinie świadczenie pomniejsza się o część kwoty przypadającą na tę osobę, której przyznano emeryturę lub rentę. Z kolei zgodnie z art. 139 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę.

Jak wskazał Sąd Apelacyjnego w Poznaniu w wyroku z dnia 15 września 2015 r. (III AUa 2199/14) - istnieje pewna kategoria świadczeń z pomocy społecznej, które nie podlegają łączeniu ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Do tych świadczeń należy właśnie zasiłek okresowy. Oznacza to, że jeżeli zostaje wydane orzeczenie (może to być deklaratoryjna decyzja organu rentowego lub prawomocne orzeczenie Sądu powszechnego, zmieniające wcześniejszą decyzję organu rentowego, odmawiającą prawa do przyznania danego świadczenia) o przyznaniu wstecz prawa do emerytury/renty za okres, w którym uprawniony korzystał z zasiłku stałego lub okresowego, organ rentowy ma obowiązek zastosować instytucję potrącenia swojego świadczenia ze świadczeniem pobranym już z organu pomocy społecznej. Świadczeniobiorca zobowiązany jest wówczas do zwrotu tych ostatnich, jeżeli pobierał zasiłki w okresie, za który przyznano mu rentę lub emeryturę. Zwrotu dokonuje się, zmniejszając kwotę świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Potrącenie następuje, z mocy prawa, co oznacza, że nie zachodzi konieczność wydania odrębnej decyzji w tym przedmiocie. Organ rentowy zatem, gdy tylko uzyska stosowną informację o zbiegu pobierania przez uprawnionego wskazanych powyżej konkurencyjnych świadczeń za ten sam okres, ma obowiązek zastosowania instytucji potrącenia uregulowanej w art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Cytowany powyżej przepis ma bowiem bezwzględnie obowiązujący charakter i nie jest wymagana do jego zastosowania zgoda osoby zainteresowanej (por.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 16 października 2013 r., II SA/Sz/731/13, Lex nr 1390326, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 2009, III AUa 43/09, OSA 2012/1/105-109, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 maja 2013 r., III AUa 1201/12, Lex nr 1321891).

Jak wskazano wyżej rozwinięciem art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej jest art. 139 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten reguluje kwestię możliwości dokonywania potrąceń ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie i dotyczy on dwóch - niepowiązanych ze sobą sytuacji:

1) zasiłków wypłaconych z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącenie oraz

2) zasiłku stałego lub zasiłku okresowego wypłaconego na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę.

W przypadku zasiłku okresowego przyznanego rodzinie – tak jak w sprawie niniejszej - nie zachodzi sytuacja, kiedy musiałoby nastąpić zastrzeżenie potrącenia przy wypłacie zasiłku, aby następnie można było dokonywać potrąceń ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie. Spójnik "oraz" użyty do połączenia zdań w tymże przepisie oznacza, że do potrącenia zasiłku okresowego i stałego, w odróżnieniu od innych świadczeń z pomocy społecznej, dochodzi mimo braku zastrzeżenia o potrąceniu na etapie przyznawania prawa z pomocy społecznej (por. Iwona Sierpowska, Pomoc społeczna. Komentarz, Wydanie III, LEX 2014).

Z tych względów i na mocy powołanych powyżej przepisów oraz na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono poprzez odstąpienie na zasadzie art. 102 k.p.c. od obciążania nimi przegrywającego to postępowanie wnioskodawcy. Sąd miał na uwadze charakter sprawy oraz sytuację życiową i materialną wnioskodawcy. Dodatkowo wskazać należy, że przyznanie emerytury za okres wsteczny i w konsekwencji konieczność jej pomniejszenia o przyznany zasiłek, nie miało by miejsca, w przypadku prawidłowej oceny przez organ rentowy żądania wnioskodawcy, który domagał się ustalenia prawa do emerytury, składając wniosek w grudniu 2016 roku. Przypomnieć należy, że Sąd Okręgowego Lublinie wyrokiem z dnia 14 czerwca 2018 roku, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia
2 stycznia 2017 roku.