Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 197/20

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 25 sierpnia 2020 r. w sprawie III Ko 964/19

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.

2.

3.

Błąd w ustaleniach faktycznych, polegający, w szczególności na:

- pozbawionym podstaw przyjęciu, iż powołanie wnioskodawcy do czynnej służby wojskowej oraz wysłanie go na przymusowe ćwiczenia wojskowe, w okresie od (...) r. do (...) r. było uzasadnione, a organy Państwa działały przy tym zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami, gdy tymczasem powołanie wnioskodawcy do czynnej służby wojskowej nastąpiło po upływie okresu (...) miesięcy od dnia ukończenia ostatniego roku nauki lub studiów, określonego przepisami Zarządzenia Ministra Obrony Narodowej nr 22/MON z dnia 10 czerwca 1980 roku w sprawie służby wojskowej studentów i absolwentów szkół wyższych, znajdującego zastosowanie w rzeczowej sprawie, i to również w związku z zasadą lex specialis derogi legi generali (szczegółowe przepisy zarządzenia wyłączają stosowanie przywoływanych przez Sąd I Instancji przepisów ogólnych ustaw) z dnia 21 listopada 1967 roku - o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - art. 97 ust. 4 ustawy), a także lex posterior derogat legi priori, a w konsekwencji, powołanie wnioskodawcy było sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa, i stanowiło bezprawne pozbawienie wnioskodawcy wolności;

- pominięciu przez Sąd I Instancji, iż powołanie wnioskodawcy do czynnej służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...) r. miało charakter stricte polityczny i podyktowane było wyłącznie koniecznością, w ocenie służb bezpieczeństwa, odizolowania wnioskodawcy od pracowników (...), w celu realizacji politycznych i społecznych celów ówczesnego Państwa, i to z uwagi na podejmowane przez niego, wówczas, liczne działania opozycyjne, zagrażające stabilności ówcześnie panującej władzy, i w konsekwencji, miało charakter wysoce celowy, a co wynika z przedłożonej do akt, dokumentacji (w tym notatek służbowych wskazujących na konieczność podejmowania działań zmierzających do jak najdłuższej i przymusowej izolacji wnioskodawcy, a także decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu numer (...) z dnia (...) roku),

- pozbawionym podstaw pominięciu, iż przymusowe i bezprawne powołanie wnioskodawcy do czynnej służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...) r. i umieszczenie, bez zgody i zasadnych ku temu przesłanek, w miejscu odosobnienia, pod ścisłą kontrolą i inwigilacją, miało charakter de facto, bezprawnego zatrzymania i pozbawienia wnioskodawcy wolności, bez wydanego przy tym, jakiegokolwiek, zgodnego z prawem orzeczenia - i to w rozumieniu tych pojęć wskazanych w art. 11 ustaw z dnia 23 lutego 1991 roku - o uznaniu nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego,

- wadliwym, nie popartym żadnymi dowodami, twierdzenie Sądu I instancji, iż w trakcie odbywania przez wnioskodawcę służby wojskowej, w okresie od (...) r. do (...) r., wnioskodawca pobierał znacznej wysokości uposażenie wojskowe, a w konsekwencji brak jakichkolwiek, w ocenie Sądu, podstaw do uznania, iż w związku z odbywaniem przez wnioskodawcę służby wojskowej, poniósł on znacznej wysokości szkodę majątkową

- chybionym i bezpodstawnym przyjęciu, iż wnioskodawca, w związku z powołaniem go do czynnej służby wojskowej w okresie od dnia (...) r. do (...) r., nie poniósł żadnej szkody majątkowej i niemajątkowej, gdy tymczasem, a co wynika wprost z zebranego w sprawie materiału dowodowego, jak również kierujących prawidłowym rozumowaniem zasad logiki, doświadczenia życiowego, w tym również, wiedzy, co do sposobu ówczesnego działania aparatu władzy względem osób podejmujących działania o charakterze opozycyjnym, nagłe skierowanie wnioskodawcy do miejsca odosobnienia, ciągła kontrola i inwigilacja, a także mające miejsce warunki panujące w jednostce wojskowej – bezsprzecznym winno być, iż wnioskodawca na skutek tak podejmowanych wówczas przez aparat władzy działań z pewnością doznał znaczącej krzywdy, w postaci negatywnych odczuć psychicznych, życia w ciągłym strachu, zarówno o siebie, jak i członków swojej rodziny, istniejącej niepewności co przyszłości oraz w obawie o życie i zdrowie;

- bezpodstawnym i pozbawionym podstaw, dobrowolnym przyjęciu przez Sąd I Instancji, podejmowania przez wnioskodawcę współpracy z Komitetem Wojewódzkim Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w K. uzasadniającej, także, przy tym, odmowę przyznania wnioskodawcy zasadnego odszkodowania i zadośćuczynienia za doznane przez niego represje, gdy tymczasem, a co wprost wynika z treści załączonego do niniejszego pisma dokumentu w postaci decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z (...) roku, (...), znak sprawy (...) (...)- (...), wnioskodawca S. W. nigdy nie współpracował z organami bezpieczeństwa państwa, w tym nie był pracownikiem, ich funkcjonariuszem, ani żołnierzem;

- bezzasadnym pominięciu, faktu, iż podejmowane względem wnioskodawcy przez służby bezpieczeństwa, działania polegające m.in. na zastraszaniu wnioskodawcy, nękaniu psychicznym, szydzeniu i wyśmiewaniu patriotycznego wychowania i zachowania wnioskodawcy, zmuszaniu do pracy poza miejscem zamieszkania, przymusowym i bez jakiejkolwiek zgody wnioskodawcy skierowaniu do miejsca odosobnienia, stanowiły bezsprzecznie, inwigilację wnioskodawcy i jego represjonowanie, ze względów politycznych;

- bezzasadnym przyjęciu przez Sąd I Instancji, iż w trakcie przebywania w jednostce Wojskowej (...) w P., mimo zastosowanej względem wnioskodawcy kontroli, wnioskodawca bardzo często opuszczał jednostkę i przyjeżdżał do K., mógł swobodnie poruszać się po jednostce wojskowej, w której odbywały się ćwiczenia, miał dostęp do książek i posiadał prawo do przepustek, a w konsekwencji, jego pobyt w jednostce wojskowej uznać należy za de facto, dość swobodny i nieograniczający wolności wnioskodawcy, podczas gdy jego pobyt tam stanowił bezprawne i znaczące ograniczenie wolności;

- pominięciu okoliczności pobytu wnioskodawcy, w okresie od dnia (...) r. do dnia (...) r. w miejscu odosobnienia w ośrodku w P. k/K., w sytuacji gdy wskazywały one na szykanowanie wnioskodawcy przez służby bezpieczeństwa za działalność o charakterze opozycyjnym,

- chybionym i pozbawionym podstaw przyjęciu, iż w odniesieniu do wnioskodawcy w okresie po(...) r., tj. po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, nie wydano decyzji o internowaniu, co skutkowało w całej swej rozciągłości wadliwym uznaniem, iż wobec wnioskodawcy nie zaistniały przesłanki uzasadniające przyznanie mu odpowiedniego zadośćuczynienia oraz odszkodowania określone w treści art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku - o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego, gdy tymczasem obligatoryjne zobowiązanie wnioskodawcy do podjęcia służby wojskowej - i to, co istotne, wbrew obowiązującym wówczas przepisom prawa, zmuszenie wnioskodawcy do pracy w S., poza miejscem zamieszkania oraz dotychczasowej pracy, a także podejmowanie działań mających na celu, de facto, usunięcie wnioskodawcy S. W., a sfinalizowanych przymusową, wywołaną okolicznościami, emigracją wnioskodawcy do K. - i to wszystko, z przyczyn, stricte, politycznych, miało charakter de facto internowania;

- nieuzasadnionym pominięciu przez Sąd I Instancji faktu celowego udzielenia zgody wnioskodawcy S. W. na wydanie mu paszportu na wyjazd za granicę, zmierzającego jedynie, do niezwłocznego pozbycia się wnioskodawcy, jako działacza opozycyjnego z kraju i to z zamiarem braku udzielenia mu zgody na powrót do kraju;

- chybionym uznaniu, iż wnioskodawca, w toku postępowania, nie udowodnił wysokości poniesionej przez siebie, w związku z działaniami służb bezpieczeństwa i kierowanymi wobec jego osoby represjami, wysokości poniesionej przez siebie szkody majątkowej i niemajątkowej (krzywdy);

- błędnym i pozbawionym jakichkolwiek podstaw przyjęciu przez Sąd 1 Instancji, iż brak jakiegokolwiek związku przyczynowego (a wnioskodawca go nie wykazał) pomiędzy opisywanymi przez wnioskodawcę zdarzeniami a poniesioną szkodą - zarówno majątkową, jak i niemajątkową, gdy tymczasem zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym doznawane negatywne odczucia psychiczne wnioskodawcy, będące następstwem, wyłącznie, podejmowanych to wówczas wobec niego, przez ówczesną władzę, celowych działań stanowiących represje ze względów politycznych, w sposób jednoznaczny wskazują na bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniami i szkodą;

Naruszenie przepisów prawa procesowego:

a)  art. 156 § 2 i § 5 k.p.k. poprzez nieuzasadnioną odmowę udostępnienia wnioskodawcy akt postępowania - poprzez niedoręczenie wnioskodawcy kopii płyty CD zawierającej komplet dokumentacji otrzymanej przez Sąd z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej i to mimo złożenia, przez wnioskodawcę wniosku o udostępnienie mu tego nośnika, co w swej konsekwencji, doprowadziło do niemożliwości zapoznania się wnioskodawcy ze znajdującymi się tam materiałami i szczegółowe do nich odniesienie;

b)  art. 170 § 1 pkt. 1 k.p.k. w zw. z art 15 § 14 k.k. poprzez uznania za dowód w sprawie pism procesowych - stanowisk Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Ministra Obrony Narodowej, w sytuacji gdy rzeczone pisma, jako stanowiące oświadczenia stron postępowania, nie mogą stanowić dowodu w sprawie;

c)  art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. - poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów, polegającą w szczególności na:

- bezzasadnej odmowie przyznania wiarygodności zeznaniom wnioskodawcy, w szczególności w zakresie, zatrzymania wnioskodawcy, jego internowania, doznanej szkodzie oraz krzywdy, bezprawności powołania go do służby wojskowej, podejmowanych wobec niego przez organy państwa represji, z przyczyn politycznych,

- bezzasadnym oparciu się na prezentowanych przez pełnomocników Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Ministra Obrony Narodowej oświadczeniach zawartych w złożonych przez nich pismach procesowych, gdy tymczasem, pisma te, jako nie mogące stanowić dowodu w sprawie, uznać należy za niewiarygodne;

- bezzasadnym nieuwzględnieniu przedłożonego przez wnioskodawcę dokumentu w postaci decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia (...) roku, numer (...), potwierdzającego pobyt wnioskodawcy, w okresie od dnia (...) r. do (...) r., bez wyroku, w miejscach odosobnienia za działalność polityczną;

- bezzasadnym nieuwzględnieniu przedłożonego przez wnioskodawcę dokumentu w postaci decyzji Szefa Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...)r., nr (...)- (...)- (...) (...) potwierdzającego status wnioskodawcy, jako osoby represjonowanej;

- nieuwzględnieniu dowodu z załączonego przez wnioskodawcę dokumentu w postaci tajnego pisma ppłk mgr G. (szefa Służby Bezpieczeństwa w K.) z dnia (...) r., skierowanego do Szefa Wydziału Wojskowej Służby Wojskowej w L., potwierdzającego podejmowanie przez służby, względem wnioskodawcy kontroli operacyjnej oraz działań zmierzających do jak najdłuższego bezprawnego pozbawienia S. W. wolności i przebywania w miejscu odosobnienia;

- nieuzasadnionym pominięciu, załączonych do akt sprawy dokumentów - w postaci: wniosku o wydanie mu paszportu oraz notatki służbowej por. K. S. z dnia (...) r., z których to treści jednoznacznie wynika, iż wnioskodawcy wcześniej, siedmiokrotnie odmawiano zgody na wyjazd za granicę, co w konsekwencji, przesądzać winno, w sposób jednoznaczny, iż udzielenie S. W., jednorazowej, finalnej zgody na przekroczenie granicy (jedynie jednorazowo), podyktowane było, jedynie, chęcią i wolą odwetu za jego działalność opozycyjną, jego internowania i wydalenia z kraju wnioskodawcy, prowadzącego, działalność opozycyjną, niewygodnego i nieposłusznego obywatela dla ówczesnych służb;

Naruszenie przepisów prawa materialnego – art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1. art. 2 oraz art. 41 ust. 5 w zw. z art. 77 ust. 1 i 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej , poprzez ich niewłaściwe niezastosowanie, i w sposób niczym nieuzasadniony różnicowanie sytuacji osób represjonowanych z powodów politycznych w okresach od 1956 - 1981 roku oraz pozbawionych wówczas, w sposób całkowicie bezprawny i nieznajdujący żadnego w zasadzie uzasadnienia pozbawienia wolności, zmuszonych do przebywania w miejscu odosobnienia oraz powołanych do zasadniczej służby wojskowej, bez prawnych ku temu przyczyn - i to ze względów politycznych, prowadzące w konsekwencji, do całkowicie chybionego i wadliwego, bez jakichkolwiek przy tym podstaw, pozbawienia wnioskodawcy S. W., jako bezsprzecznie osoby represjonowanej ze względów politycznych (i to zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 20 marca 2015 roku o działaczach opozycji antykomunistyczny oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych), przysługujących z tytułu niniejszej ustawy roszczeń.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ad. 2

W pierwszej kolejności odnieść należało się do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego. Ich ocena bowiem rzutuje na ocenę – ze swej istoty dalej idących – zarzutów błędów w ustaleniach faktycznych.

Bezzasadny okazał się zarzut naruszenia art. 156 § 2 i § 5 k.p.k. poprzez nieuzasadnioną odmowę udostępnienia wnioskodawcy akt postępowania – poprzez niedoręczenie wnioskodawcy kopii płyty CD zawierającej komplet dokumentacji otrzymanej przez Sąd z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.

Zauważyć należało, że wskazany przez apelującą – jako naruszone przez Sąd I instancji – przepisy zawarte w § 5 wymienionego artykułu, regulują kwestie dostępności dla stron akt sprawy w postepowaniu karnym wyłącznie w jego fazie przygotowawczej. W postępowaniu zaś o odszkodowanie i zadośćuczynienie w trybie ustawy tzw. lutowej, tj. ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U.2020.1820 j.t.) – na mocy przepisu odsyłającego zawartego w jej art. 8 ust 3 – odpowiednie zastosowanie mają przepisy rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, a zatem przepisy dotyczące postepowania toczącego się przed sądem. Tym samym, o naruszeniu przez Sąd I instancji przepisu art. 156 § 5 k.p.k. nie mogło w ogóle być mowy.

Do sądu adresowany jest natomiast (także wskazany w omawianym zarzucie apelacji) przepis art. 156 § 2 k.p.k., który w zd. 1 i 2 stanowi, że na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kopie dokumentów z akt sprawy. Kopie takie wydaje się odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Dodać przy tym należało, że przytoczony przepis mówi o wydawaniu kopii dokumentów z akt sprawy, co oznacza, że ustawodawca nie zawęził tego prawa stron do określonej formy kopii. Stronom można zatem wydać wedle ich żądania zarówno kserokopie dokumentów z akt sprawy, jak i kopie w formie elektronicznej. Forma kopii jest zależna wyłącznie od możliwości technicznych sądu.

Wnioskodawca miał zatem prawo wnioskować o wydanie mu kopii znajdującej się w aktach sprawy płyty CD zawierającej dokumentację z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Z kolei Sąd I instancji winien – w zależności od swoich możliwości technicznych – kopię tę mu udostępnić, a co najmniej zająć stanowisko w przedmiocie wniosku o jej wydanie. Nie odnosząc się do wniosku strony, Sąd I instancji uchybił zatem przepisowi art. 156 § 2 k.p.k.

Brak było jednakże podstaw do podzielenia dalej idącego wniosku wysnutego przez apelującą, jakoby naruszenie to mogło mieć przy tym wpływ na treść rozstrzygnięcia (art. 438 pkt 2 k.p.k.). Podkreślenia wymagało, że apelująca winna wskazać związek pomiędzy podnoszonym uchybieniem, a treścią zaskarżonego wyroku. W niniejszej sprawie jednakże tego nie uczyniła. Przypomnieć należało, że zarówno sam wnioskodawca, jak i jego pełnomocniczka mili faktyczną możliwość uczestniczenia we wszystkich rozprawach przed Sądami obu instancji, co więcej, oboje wymienieni brali udział w rozprawie odwoławczej w dniu (...) r. i nie zgłaszali ponownej potrzeby uzyskania kopii wspomnianej płyty CD, nie podnosili też, aby mieli jakiekolwiek trudności z przygotowaniem się do udziału w tym stadium postępowania. Przeciwnie, w rozprawie przed Sądem odwoławczym zarówno wnioskodawca, jak i jego pełnomocniczka jasno i obszernie przedstawili swoje stanowisko procesowe oraz wnioski. Ostatecznie też apelująca nie wskazała na jakiekolwiek konkretne dokumenty przekazane w formie elektronicznej z Archiwum IPN, z którymi pragnęła zapoznać się i które byłyby jej nieznane.

Zauważyć także należało, że nawet w sytuacji gdy doszło do naruszenia wskazanych norm art. 156 § 2 k.p.k., sąd odwoławczy upoważniony jest do dokonania merytorycznej zasadności zaskarżonego orzeczenia. „Środkiem naprawczym” mającym na celu usunięcie negatywnych konsekwencji naruszenia prawa strony do stosownego przygotowania się do rozprawy, nie jest bowiem uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji, lecz umożliwienie stronie odpowiedniego przygotowania do rozprawy odwoławczej i podniesienia wszelkich okoliczności, jakie mogłaby podnieść, gdyby udostępniono jej żądaną kopię dokumentów z akt spawy – a następnie ich rozważenie przez sąd odwoławczy (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w G. z dnia (...) r., sygn. (...)). W przedmiotowej zaś sprawie odwoławczej – jak nadmieniono powyżej – strona miała faktyczną możliwość realizacji jej uprawnienia do zapoznania się z materiałem dowodowym leżącym u podstaw zaskarżonego wyroku.

Nie sposób zatem przyjąć, że uchybienie art. 156 § 2 k.p.k., którego dopuścił się Sąd Okręgowy, w jakikolwiek rzeczywisty sposób ograniczyło prawo wnioskodawcy do prezentacji swojego stanowiska procesowego w sprawie i miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku.

Bezzasadny i to w stopniu oczywistym okazał się zarzut naruszenia art. 170 § 1 pkt. 1 k.p.k. w zw. z art 15 § 14 k.k. poprzez uznanie przez Sąd I instancji za dowód w sprawie pism procesowych Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Ministra Obrony Narodowej, w sytuacji gdy rzeczone pisma, jako stanowiące oświadczenia stron postępowania, nie mogą stanowić dowodu w sprawie.

Apelująca zdawała się nie pamiętać, że pozycję prawną stron postępowania o odszkodowanie i zadośćuczynienie w trybie ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r., na mocy przepisu art. 8 ust. 3 tejże ustawy, regulują – stosowane odpowiednio – przepisy Kodeksu postępowania karnego, dotyczące stron. Stroną tego postępowania jest zatem prokurator, nie zaś podmioty wskazane w apelacji. Stanowiska zaprezentowane w pismach Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Ministra Obrony Narodowej nie były zatem prezentacją stanowisk procesowych stron postępowania, ale udzieleniem na żądanie Sądu informacji i to pochodzących od podmiotów urzędowych, działających w zakresie swoich kompetencji. Z całą pewnością pisma uzyskane od wskazanych podmiotów były dokumentami w rozumieniu art. 115 § 14 k.k. i jako takie stanowiły źródła dowodowe, podlegające ocenie i – po dokonaniu ich pozytywnej weryfikacji – nadające się do uznania ich ze podstawę dowodową zaskarżonego wyroku.

Przeprowadzona kontrola instancyjnej nie potwierdziła też zarzuconych w apelacji błędów proceduralnych Sądu I instancji, w postaci naruszenia art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k.

Lektura uzasadniania zaskarżonego wyroku wskazywała jednoznacznie, że Sąd I instancji nie pominął żadnego z zebranych w sprawie dowodów, ani wynikających z nich okoliczności faktycznych, w szczególności poddał wnikliwej ocenie eksponowane w apelacji zeznania wnioskodawcy. O pominięciu dowodu można bowiem mówić w sytuacji, gdy Sąd przeprowadziwszy dowód na rozprawie, nie poddaje go następnie ocenie w procesie wyrokowania. Tymczasem Sąd I instancji odniósł się do wszystkich wprowadzonych do procesu dowodów, poddał je analizie i dał temu wyraz w uzasadnieniu rozstrzygnięcia. Jedynie wynik dokonanej przez Sąd oceny dowodów, różnił się od wniosków forsowanych przez apelującą. Autorka apelacji w sposób oczywiście mylny utożsamiła zatem sytuację pominięcia danego dowodu, z przypadkiem różnicy w jego ocenie.

Wskazać następnie należało, że Sąd I instancji nie tylko nie pominął dowodu z zeznań wnioskodawcy oraz wskazanych w apelacji dokumentów, ale też przyznał w znacznej mierze dowodom i okolicznościom eksponowanym w apelacji zasadniczo taki sama walor wiarygodności, jak czyniła to apelująca i odtwarzając stan faktyczny w sprawie bazował na wszystkich istotnych okolicznościach faktyczne wynikających z owych dowodów. W rozważaniach Sądu I instancji wprost wskazano zatem, że zeznania wnioskodawcy S. W. uznane zostały za wiarygodne i miarodajne dla czynionych ustaleń faktycznych w zakresie dotyczącym w szczególności prowadzonej przez wnioskodawcę na początku lat 80. XX w. działalności opozycyjnej i doznanych przez niego w związku tą działalnością szykan ze strony ówczesnych władz; nadto w zakresie faktu skierowania wnioskodawcy do odbycia czynnej służby wojskowej w ramach Szkoły Podchorążych Rezerwy (SPR) w C., odbywania przezeń służby wojskowej w okresie od dnia (...) r. do dnia (...) r., czy skierowania go w ramach tej służby na przymusowe ćwiczenia wojskowe, jak również w zakresie skierowania wnioskodawcy do pracy w delegacji w S. od (...) r. do (...)r., a następnie – po uzyskaniu zgody na urlop, wyjazd i pobyt czasowy za granicą i uzyskaniu paszportu oraz turystyczną wizę na trzy miesiące – wyjazdu S. W. na emigrację do K., na której przebywał faktycznie w okresie od dnia (...) r. do dnia (...)r.

Sąd I instancji zeznaniom wnioskodawcy nie dał wiary zasadniczo tylko w tym zakresie, w jakim podawał on, że skierowanie go do służby wojskowej i do pracy w delegacji, a nawet jego emigracja za granicę były równoznaczne z zatrzymaniem go, internowaniem tudzież pozbawieniem wolności. Jak trafnie ocenił bowiem Sąd I instancji, w tym zakresie zeznania wnioskodawcy stanowiły wyraz jego subiektywnych ocen i przekonań, nie zaś relację o faktach.

Z kolei zeznania wnioskodawcy w zakresie szkód (w tym utraconych zarobków) oraz krzywd doznanych przezeń w wyniku represji podejmowanych wobec niego z przyczyn politycznych przez organy państwa oraz w wyniku skierowania do służby wojskowej i pracy w delegacji tudzież w następstwie emigracji, jak również zakresie bezprawności powołania go do służby wojskowej – nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia. Bez względu na wiarygodność wskazanych okoliczności, ze swej istoty nie nadawały się one bowiem do wykazania, że skierowanie wnioskodawcy do służby wojskowej i do pracy w delegacji, czy jego emigracja za granicę były równoznaczne z zatrzymaniem go, internowaniem tudzież pozbawieniem wolności. Nie miały one zatem znaczenia dla ustalenia, czy w przypadku wnioskodawcy wystąpiły konkretne zdarzenia prawne, z którymi powoływana wyżej ustawa lutowa z dnia 23 lutego 1991 r. łączy odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.

W tym kontekście – wbrew stanowisku apelującej – nie mogło być też mowy o pominięciu dowodów z dokumentów wyszczególnionych w zarzucie 2.c. apelacji, tj.: decyzji Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia (...) r., decyzji Szefa Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r., nr (...)- (...)- (...) (...), tajnego pisma ppłk mgr G. (szefa Służby Bezpieczeństwa w K.) z dnia (...) r., czy wniosku o wydanie wnioskodawcy paszportu oraz notatki służbowej por. K. S. z dnia (...) r.

Wynikające z tych dokumentów okoliczności, w tym pobyt wnioskodawcy, w okresie od dnia (...) r. do (...) r., w jednostce wojskowej, mający cechy pobytu w odosobnieniu (który to fakt nota bene został w takim właśnie kształcie przyjęty w ustaleniach faktycznych Sądu I instancji), nadanie wnioskodawcy przez Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych statusu osoby represjonowanej, podejmowanie przez służby bezpieczeństwa, względem wnioskodawcy kontroli operacyjnej oraz działań zmierzających do jak najdłuższego przebywania w miejscu odosobnienia w jednostce wojskowej, czy wcześniejsze odmowy udzielenia wnioskodawcy zgody na wyjazd za granicę – choć były to fakty zasadniczo bezsporne – nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia. Nie wynikało z nich bowiem w żaden sposób, jakoby skierowanie wnioskodawcy do służby wojskowej i jego pobyt w jednostce wojskowej, skierowanie wnioskodawcy do pracy w delegacji, czy jego emigracja za granicę były równoznaczne z zatrzymaniem go, internowaniem tudzież pozbawieniem wolności.

Uwzględniając powyższe uwagi, stwierdzić należało, że w przedmiotowej sprawie nie mogło być mowy o zarzuconym przez apelującą pominięciu oraz błędnej ocenie dowodów, stanowiących naruszenie przepisów art. 410 k.p.k. i art. 7 k.p.k..

Ad. 1

Nie wykazawszy – jak była o tym owa powyżej – żadnego uchybienia Sądu I instancji w zakresie procedowania co do dowodów i oceny materiału dowodowego, apelująca nie mogła zasadniczo skutecznie wytknąć Sądowi I instancji błędów w ustaleniach fatycznych. Błędy takie wynikają bowiem z naruszenia przez Sąd którejś z reguł procesowych dotyczących procedowania i analizy materiału stanowiącego podstawę dowodową rozstrzygnięcia. Bez wykazania takich naruszeń, kwestionowanie ustaleń faktycznych, na których oparto rozstrzygnięcie, stanowi jedynie prezentację polemicznej względem sądowej – ale w przeciwieństwie do niej, dowolnej – wersji zdarzeń strony apelującej. Przy czym, argumentacja podniesiona przez apelującą na poparcie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych wskazywała nie tylko na to, że tezy apelującej co do faktów sformułowane zostały w oderwaniu od zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, ale – przede wszystkim – stanowiły nie tyle nawet twierdzenia o faktach, co ich interpretację. Apelująca wywodziła bowiem, że ustalone fakty dotyczące życia wnioskodawcy w latach 80. XX w. były równoznaczne z jego zatrzymaniem, internowaniem, czy pozbawieniem wolności ze względów politycznych. Stanowisko takie okazało się jednak oczywiście bezzasadne.

I tak, bezspornym w sprawie było, że wnioskodawca powołany został do czynnej służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...) r, w tym wysłany na przymusowe ćwiczenia wojskowe. Tymczasem wolą ustawodawcy, wyrażoną w powoływanej ustawie lutowej ograniczono krąg podmiotowy osób uprawnionych do dochodzenia roszczeń z tytułu powołania do czynnej służby wojskowej stanowiącej represję za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ostatecznie – jak wprost wynika z art. 8a ust. 1 ww. ustawy – uprawnienie takie przyznano wyłącznie osobom wcielonym do wojska od dnia (...) r. do dnia (...) r. W przypadku wnioskodawcy zatem, sama chronologia zdarzeń wykluczała przyjęcie, że jego wcielenie do wojska w okresie od (...) r. do (...) r. – choćby nawet było represją za działalność opozycyjną – nie stanowiło zdarzenia prawnego, z którą ustawa lutowa wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.

Odszkodowanie lub zadośćuczynienie za szkody poniesione z tytułu pełnienia służby wojskowej przysługuje bowiem wyłącznie osobom spełniającym wspomniane kryteria podmiotowe, ujęte w art. 8a ust. 1 ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w K.z dnia (...) r., sygn.(...)).

Bezspornym w sprawie było i to, że wobec wnioskodawcy nie została nigdy (w szczególności w okresie (...)– (...)) wydana, tym bardzie zaś wykonana decyzja o internowaniu, w tym wydana na podstawie art. 42 ust. 1 Dekretu o stanie wojennym z dnia 12 grudnia 1981 r. (Dz. U. z 1981.29.154). W przypadku wnioskodawcy nie zachodziła zatem podstawa odszkodowawcza, ujęta w art. 8 ust. 1 powoływanej ustawy lutowej, jaka jest wydania decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu (...) r. w Polsce stanu wojennego.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie nie było również to, że w związku ze swoją działalnością opozycyjną wnioskodawca nie był nigdy pozbawiony wolności – tj., zatrzymany lub tymczasowo aresztowany w związku z toczącym się postępowaniem. Tymczasem o takim tylko pozbawieniu wolności osoby represjonowanej, przybierającym postać zatrzymania lub tymczasowego aresztowania, art. 11 ust. 1 powoływanej ustawy mówi jako o podstawie roszczeń odszkodowawczych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w G.z dnia (...) r., sygn.(...)).

Zauważyć następnie należało, że przepisy ustawy lutowej w art. 11 ust. 2 pozwalają wyjątkowo na dochodzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nawet wówczas, gdy wobec takiej osoby nie toczyło się żadne postępowanie, a mimo tego w ramach represji osoby te zostały pozbawione życia lub wolności, gdyż często były to represje pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych, a zatem nie mogło toczyć się postępowanie zakończone orzeczeniem wymagającym unieważnienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w K.z dnia (...) r., sygn.(...)).

Zastosowanie cytowanej normy prawnej zawsze jednak musi być poprzedzone ustaleniem, że bezprawne, w szczególności związane z jakąś namiastką postępowania prowadzonego przez organy państwa, pozbawienie wolności wnioskodawcy w ogóle miało miejsce.

Tymczasem – wbrew stanowisku apelującej – ani skierowanie wnioskodawcy do służby wojskowej, choć wiązało się w jego przypadku również z odosobnieniem w ramach przymusowych ćwiczeń, ani też skierowanie do pracy w delegacji nie było równoznaczne z uwięzieniem wnioskodawcy. Jego pobyt w jednostce wojskowej i miejscu pracy delegowanej – choć niewątpliwie dla wnioskodawcy dolegliwe i faktycznie ograniczające jego wolność – nie wiązały się z rygorami, które mogłyby uzasadniać przyrównanie ich do warunków uwięzienia w ramach zatrzymania, tymczasowego aresztowania, czy internowania. W przypadku wnioskodawcy zatem, nie zaktualizowała się też podstawa odszkodowawcza, o której mowa w art. 11 ust. 2 ustawy lutowej.

Zasadnych podstaw dla roszczeń odszkodowawczych nie dostarczał także bezsporny w sprawie fakt emigracji wnioskodawcy – i to niezależnie od motywacji, jaka kierowała wnioskodawcą przy podejmowaniu decyzji o wyjeździe z kraju, jak również niezależnie od stosunku, jaki do tej emigracji miały służby, czy inne organy państwa.

Brak jest bowiem aktualnie prawnej możliwości, na podstawie uregulowań powoływanej ustawy lutowej, do naprawiania krzywd związanych z podejmowaniem przez opozycjonistów decyzji o emigracji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w G.z dnia (...) r., sygn. (...)).

W kontekście omawianego zarzutu apelacji, przypomnieć należało w końcu – co słusznie skonstatował Sąd I instancji – że powoływana ustawa lutowa nie rekompensuje wszystkich szkód i krzywd związanych z funkcjonowaniem w Polsce systemu totalitarnego i nie przewiduje możliwości odszkodowania, czy też zadośćuczynienia z powodu każdej represji ze strony niedemokratycznego państwa. Przewiduje ona możliwość rekompensaty za takie tylko represje, które były związane z wykonaniem orzeczenia albo decyzji o internowaniu (w warunkach określonych w art. 8 omawianej ustawy), z pozbawieniem wolności, odpowiadającym warunkom z art. 11 ust. 1 i 2 tejże ustawy, jak również pełnieniem czynnej służby wojskowej, odpowiadającej kryteriom z art. 8a ust. 1 tejże ustawy.

Reasumując: ustawa z dnia 23 lutego 1991 roku nie rekompensuje wszystkich szkód i krzywd związanych z funkcjonowaniem w Polsce systemu totalitarnego, ale ogranicza tę rekompensatę do kilku ściśle przewidzianych w niej sytuacji, odpowiadającym określonym ustawowym kryteriom.

Tak więc wnioskodawca, którego sytuacja związana z represjami i szykanami ze strony organów państwa nie odpowiadała przesłankom represji za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu przepisów powoływanej ustawy, nie mógł zasadnie domagać się przewidzianego przepisami tejże ustawy zadośćuczynienia.

Ad. 3

Oczywiście bezzasadne okazało się stanowisko apelacji w zakresie zarzutu naruszenia prawa materialnego, w tym konstytucyjnej zasady równości, poprzez niczym nieuzasadnione różnicowanie sytuacji osób represjonowanych z powodów politycznych w okresach od (...) –(...). Apelująca zdawała się nie dostrzegać, że zróżnicowanie sytuacji osób represjonowanych wynikała z woli ustawodawcy, w tym wyrażonej w omawianej ustawy lutowej – poprzez ograniczenie uprawnień do rekompensaty do takich tylko rodzajów represji, które odpowiadają ściśle wprowadzonym w przepisach tejże ustawy kryteriom.

W tym samym stopniu bezzasadny był pogląd apelującej, jakoby spełnienie przez wnioskodawcę kryteriów statusu osoby represjonowanej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz.U 2020.319 j.t.) mogło uzasadniać jego roszczenia o rekompensatę przysługującą na podstawie ustawy lutowej. Jak była o tym mowa powyżej – ustawa lutowa ustanawia własne, ściśle określone kryteria, których spełnienie uzasadnia przewidziane w niej roszczenia o rekompensatę. Kryteria te nie odwołują się w żaden sposób do definicji ustawowej osoby represjonowanej, zawartej w powołanej ustawie z 20 marca 2015 r.

Wniosek

O zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie na rzecz wnioskodawcy S. W., łącznej kwoty (...) zł, w tym:

- (...) zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę będącą skutkiem bezprawnego powołania wnioskodawcy do służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...);

- (...) zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę związaną z utratą pracy i uzyskiwanego z tego tytułu wynagrodzenia pieniężnego, będących skutkiem bezprawnego powołania wnioskodawcy do służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...);

- (...) zł tytułem odszkodowania za poniesioną przez wnioskodawcę szkodę majątkową, w związku z utraconym wynagrodzeniem za pracę będącym skutkiem bezprawnego powołania wnioskodawcy do służby wojskowej w okresie od (...) r. do (...);

- (...)zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku z podejmowanymi przez pracowników państwowych działaniami zmierzającymi do utrudnienia znalezienia wnioskodawcy pracy na terenie K. w okresie od (...) r. do (...)r.;

- (...)zł tytułem odszkodowania za szkodę majątkową, w związku z utraconym wynagrodzeniem za pracę w okresie od (...) r. do (...) r., będącą skutkiem niemożliwości znalezienia przez wnioskodawcę, na skutek działania pracowników Służby Bezpieczeństwa, i to ze względów politycznych, pracy na terenie zamieszkiwanego przez wnioskodawcę K.;

- (...)zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę związaną z przymusowym oddelegowaniem wnioskodawcy i internowaniem do pracy w S. (miejsce odosobnienia), w okresie od(...) r. do (...) r.;

- (...) zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę związaną z koniecznością emigracji za granicę.

Wniosek ewentualny – o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Jak wskazano powyżej, apelująca pełnomocniczka wnioskodawcy nie wykazała, jakoby sytuacja wnioskodawcy odpowiadała ustanowionym w przepisach ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2020.1820 j.t.) kryteriom, warunkującym przewidziane w niej roszczenia o rekompensatę. Apelacja nie wykazała także, jakoby zaskarżone rozstrzygnięcie dotknięte było wadami nakazującymi jego uchylenie i ponowne rozpoznanie sprawy.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

Pkt I wyroku

Przedmiot utrzymania w mocy

Zaskarżone rozstrzygnięcie w całości

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wywołana apelacją pełnomocniczki wnioskodawcy kontrola instancyjna treści zaskarżonego orzeczenia oraz zawartych w jego uzasadnieniu motywów Sądu I instancji, nakazywała przyjąć, iż Sąd I instancji należycie zważył wszelkie, opisane powyżej kryteria oceny, czy w przypadku wnioskodawcy zachodziły wynikające z przepisów ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2020.1820 j.t.) przesłanki, warunkujące przewidziane w niej roszczenia o rekompensatę.

W rezultacie – wbrew stanowisku apelacji – Sąd I instancji słusznie uznał, że sytuacja wnioskodawcy nie spełniała żadnej z wymaganych ustawą przesłanek. – co należycie uzasadniało oddalenie jego wniosku przez Sąd I instancji.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt II wyroku

Orzekając o kosztach procesu za postępowanie odwoławcze, Sąd Apelacyjny uwzględniając przepis art. 13 ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2020.1820 j.t.), kosztami tymi obciążył Skarb Państwa, w tym zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy S. W. kwotę (...) zł tytułem zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika w postepowaniu odwoławczym; przy czym wysokość tej kwoty wynikała z przepisów § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2018.265 j.t.).

7.  PODPIS

G. N. P. S. M. K.

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13