Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VIII Ua 118/20

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 września 2020 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o zmianę wskazań niepełnosprawności oddalił odwołanie S. P., reprezentowanego przez przedstawiciela ustawowego – matkę, J. P., od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z dnia 22 lipca 2020 r.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 21 kwietnia 2020 roku przedstawicielka ustawowa złożyła wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności.

Orzeczeniem z dnia 22 maja 2020 roku nr (...).724.1.33.2020 Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. postanowił zaliczyć S. P. do osób niepełnosprawnych. Symbol niepełnosprawności wskazano na 11 – I oraz sprecyzowano, iż niepełnosprawność datuje się od urodzenia, natomiast orzeczenie wydaje się do 31 maja 2021 roku. Wskazania dotyczące: odpowiedniego zatrudnienia – aktualnie nie dotyczy, szkolenia, w tym specjalistycznego – aktualnie nie dotyczy, zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej – aktualnie nie dotyczy, uczestnictwa w terapii zajęciowej – aktualnie nie dotyczy, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby – wymaga, korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki – wymaga, konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji – nie wymaga, konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji – wymaga, spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 3a pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku – Prawo o ruchu drogowym – nie spełnia, prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju - nie wymaga. Jak wskazywano w uzasadnieniu, organ orzekający uznał, iż posiadane schorzenie oznaczone symbolem 11 – I powoduje ograniczenie funkcji organizmu kwalifikujące dziecko do zaliczenia do osób niepełnosprawnych. Dziecko ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu powodującą znaczne zaburzenia funkcjonowania organizmu i z tego powodu wymaga zapewnienia mu całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne dziecku w danym wieku.

Orzeczeniem z dnia 22 lipca 2020 roku nr. (...). (...).177.2020.D dotyczącym S. P., Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 22 maja 2020 roku nr (...).724.1.33.2020.

U małoletniego S. P. rozpoznano fenyloketonurię klasyczną. Małoletni jest pod stałą opieką Poradni Chorób Metabolicznych w W.. Małoletni z powodu wrodzonego, genetycznie uwarunkowanego zaburzenia metabolizmu fenyloalaniny, ma naruszoną sprawność fizyczną o przewidywany, czasie trwania powyżej 12 miesięcy a zakres koniecznej opieki i pomocy udzielanej mu przez jej opiekunów, wynikający z przewlekłej i nieuleczalnej choroby, jest większy niż wymagany przez dzieci zdrowe w tym wieku.

Fenyloketonuria może być skutecznie leczona przy pomocy diety niskofenyloalaninowej. Leczenie takie pozwala zapobiec uszkodzeniom, ośrodkowego układu nerwowego, ale nie prowadzi do wyleczenia. Dieta ta wiąże się z wykluczeniem powszechnie dostępnych produktów żywnościowych, wymaga specjalnego dobierania droższych niż tych regularnie dostępne w sklepach produktów, co wiąże się z dużym zaangażowaniem opiekuna w procesie przygotowania i bilansowania posiłków oraz nadzorowania ich przyjmowania. Małoletni wymaga procesu edukacji, który pozwoli mu kontrolować taką dietę a przez to lepiej funkcjonować w społeczeństwie. Małoletni jest zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych takich jak : samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem. Orzeczenie wymaga okresowej weryfikacji, z uwagi na możliwe powikłania i ewentualne choroby współistniejące, które mogą wywołać ograniczenia samodzielnej egzystencji. Stan zdrowia małoletniego uzasadnia konieczność stałego i codziennego współudziału opiekuna w procesie leczenia i edukacji, a szczególnie w procesie przygotowania i bilansowania posiłków oraz nadzorowania ich przyjmowania. Małoletni wymaga konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne oraz korzystania z systemu wsparcia środowiskowego w samodzielnej egzystencji.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie złożonej do akt dokumentacji oraz opinii biegłej pediatry.

Zarzuty przedstawicielki ustawowej do opinii biegłej są zdaniem tego Sądu bezzasadne. Wnioskodawczyni myli pojęcie niepełnosprawności z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Upośledzenie samodzielnej egzystencji w przypadku dziecka musi wynikać z jego niepełnosprawności, a nie wieku. Bezsprzecznie żadne 4 letnie dziecko nie jest zdolne do samodzielnego przygotowywania sobie posiłków. Wkład opiekunów małoletniego S. P. w opiekę nad nim w istotny sposób przewyższa zakres opieki niezbędny nad zdrowym dzieckiem, a zatem małoletni spełnia przesłanki zaliczenia go do osób niepełnosprawnych. Każdy posiłek małoletniego musi być bowiem skrupulatnie zbilansowany, przygotowany pod kątem zawartości białka, fenyloalaniny oraz kalorii, oraz należy dopilnować, aby został zjedzony w całości. Stąd też ustalono, że małoletni wymaga stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Przedmiotem sporu było jednak co innego, a mianowicie ustalenie, czy dziecko ma znaczenie ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji w rozumieniu ustawy i czy wynika to z jego wieku czy też niepełnosprawności. W tym pierwszym przypadku brak jest bowiem podstaw do ustalenia spełnienia przesłanek spornego punktu 7 zaskarżonego orzeczenia. Biegła w swojej opinii wskazała, że na tym polu nie stwierdzono istotnego upośledzenia, w trakcie badania małoletni był w kontakcie typowym dla dziecka. Chłopiec uczęszcza do przedszkola, jego rozwój ruchowy i psychiczny jest prawidłowy, ma dobry kontakt z rówieśnikami.

Bezzasadny jest w ocenie Sądu Rejonowego również zarzut braku kwalifikacji biegłej do wydania opinii w tej sprawie. Biegła posiada specjalizację z zakresu chorób dzieci i stopień naukowy doktora habilitowanego. Należy zatem zakładać, ze biegła rozumie dokumentację lekarską małoletniego oraz ograniczenia wynikające z fenyloketonurii, która nie należy do chorób bardzo rzadkich. Biegła wskazała, że orzeczenie o niepełnosprawności małoletniego wymaga okresowej weryfikacji z uwagi na to, że możliwe powikłania i istniejące choroby współistniejące mogą w przyszłości spowodować, w połączeniu ze stwierdzonym schorzeniem, niezdolność do samodzielnej egzystencji.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, iż odwołanie, jako niezasadne, podlegało oddaleniu. W niniejszej sprawie, zgromadzony materiał dowodowy - zdaniem tego Sądu potwierdził, iż nie ma podstaw do zmiany zaskarżonego orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z dnia 22 lipca 2020 roku w zakresie niezdolności do samodzielnej egzystencji zawartej w punkcie 7 wskazań niepełnosprawności. Małoletni S. P. bowiem nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i jest zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych.

Powyższe orzeczenie zaskarżył w całości pełnomocnik wnioskodawcy reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową.

Apelujący zarzucił wyrokowi:

I.  obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.:

1)  art. 233 § 1 kpc poprzez dokonanie dowolnej, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny dowodu z opinii biegłego sądowego pediatry w zakresie w jakim biegły ustalił, że małoletni S. P. nie wymaga zapewnienia całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku, w sytuacji gdy opinia ta jest wewnętrznie sprzeczna, a biegły wydający opinię nie posiada wiedzy specjalnej w zakresie chorób metabolicznych, w tym Fenyloketonurii;

2)  art. 235 2 § 1 pkt 2 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc przez pominięcie zgłoszonego prawidłowo dowodu z opinii biegłego lekarza sądowego z zakresu chorób metabolicznych ze szczególnym uwzględnieniem Fenyloketonurii na okoliczność konieczności zapewnienia S. P. całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku, w sytuacji gdy ustalenie powyższych okoliczności wymagało wiadomości specjalnych, których nie posiadał biegły sądowy pediatra;

3)  art. 235 2 § 1 pkt 2 kpc przez pominięcie dowodu z orzeczenia o niepełnosprawności Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 27 kwietnia 2017 r., którym S. P. został zaliczony do osób niepełnosprawnych do 20 kwietnia 2020 r. ze wskazaniem w pkt 7 konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;

4)  art. 148 1 § 1 kpc oraz 299 kpc przez rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym w sytuacji, gdy konieczne było przeprowadzenie rozprawy w celu dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron, tj. przedstawicielki ustawowej małoletniego S. P., gdyż wskazanie niepełnosprawności w postaci konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w szerszym zakresie niż tylko z opinii biegłego sądowego, wskazanie to wykracza bowiem poza ściśle rozumiane względy medyczne, którymi kieruje się biegły przy wydawaniu opinii,

II.  obrazę przepisów prawa materialnego, tj. § 3 ust. 6 Rozporządzenia Ministra

(...), Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności poprzez jego niezastosowanie skutkujące nierozpoznaniem istoty sprawy zakresie w jakim S. P. wnosił o zaliczenie go do osób niepełnosprawnych do ukończenia 16 roku życia, tj. do dnia 21 czerwca 2032 r.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, iż małoletni S. P. jest osobą niepełnosprawną do dnia 21 czerwca 2032 r. wymagającą stałej opieki i pomocy innych osób w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania a także o zasądzenie od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w postępowaniu przez Sądem II instancji.

Nadto wniósł o rozpoznanie sprawy po przeprowadzeniu rozprawy przez Sąd II instancji i dopuszczenie wskazanych dowodów.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 3 lutego 2021 roku pełnomocnik wnioskodawcy poparł apelację oraz oświadczył, że przedstawiciel ustawowy małoletniego wnioskodawcy podtrzymuje wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Wniosek ten nie był rozpoznany przez Sąd pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył co następuje.

Zaskarżony wyrok Sądu I instancji nie może się ostać.

Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Powyższy przepis określa więc przedmiotowy zakres rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym. Inaczej mówiąc granice apelacji to granice zaskarżenia nakreślone przez skarżącego, które są dla sądu drugiej instancji bezwzględnie wiążące. Jednocześnie z powyższego wyraźnie wynika, że Sąd odwoławczy sprawdza nie tylko merytoryczne i formalne aspekty rozstrzygnięcia, ale weryfikuje także w szerszym kontekście przebieg całego postępowania, pod kątem wystąpienia rażących uchybień lub nieprawidłowości, kwalifikujących się do okoliczności objętych dyspozycją art. 379 k.p.c.

W myśl art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi " jeżeli strona została pobawiona możności obrony swych praw". Określenie wskazanej przesłanki " nieważności" ma charakter ogólny. Wynika stąd, że jej zaistnienie powinno być oceniane przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy i nie należy jej wiązać z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w postępowaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r., III CK 226/02 niepublikowany).

Przechodząc do analizy przedmiotowej sprawy wskazać trzeba, że przedstawicielka ustawowa małoletniego wnioskodawcy złożyła w dniu 6 sierpnia 2020 r. wraz z odwołaniem od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z dnia 22 lipca 2020 r. wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (k. 11). Do przedmiotowego wniosku załączyła oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym, dochodach i źródłach utrzymania. Co istotne, w sprawie nie wyznaczono rozprawy. Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy w dniu 25 września 2020 r. w Ł. na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 148 1 kpc wydał wyrok oddalający odwołanie.

Z powyższego wynika, że Sąd Rejonowy wydał wyrok, nie rozpoznając wniosku przedstawicielki ustawowej małoletniego wnioskodawcy o ustanowienie pełnomocnika z urzędu . W związku z tym nie została zweryfikowana potrzeba skorzystania przez wnioskodawcę z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Kwestia ta zaś jest kluczową dla zdolności strony do działania w procesie. Powyższe oznacza pozbawienie strony możliwości obrony jej praw.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy uznał, iż w konsekwencji zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. oraz z 108 § 2 k.p.c. należało uchylić, znieść postępowanie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi X Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej. Postępowanie zniesiono od początku, bowiem pomimo złożenia wraz z odwołaniem od orzeczenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, Sąd w tym zakresie żadnej decyzji nie podjął.

Orzekając w powyższy sposób Sąd drugiej instancji nie badał zasadności pozostałych zarzutów apelacyjnych. Wobec braku decyzji w przedmiocie wniosku o pełnomocnika z urzędu , wydane orzeczenie nie podlegało merytorycznej kontroli instancyjnej.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji winien przystąpić do merytorycznego rozpoznania sprawy po uprzednim podjęciu decyzji w przedmiocie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu . Dopiero bowiem, spełnienie tego wymogu, poprzez usunięcie wad wywołujących nieważność postępowania, stworzy gwarancje obiektywnego rozpoznania roszczeń wnioskodawcy. W konsekwencji pozwoli na ewentualną kontrolę instancyjną wydanego rozstrzygnięcia, kończącego postępowanie w sprawie.

Na marginesie należy w ocenie Sądy Okręgowego zwrócić uwagę, że Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy jest zobowiązany do poczynienia ustaleń faktycznych mając na względzie rozpoznanie sprawy co do istoty w całości. Zauważyć bowiem należy, że wnioskodawca wnosił o zaliczenie go do osób niepełnosprawnych do ukończenia 16 roku życia, tj. do dnia 21 czerwca 2032 roku, przy czym opinia biegłego odnosiła się do tej kwestii, zaś Sąd, wydając wyrok całkowicie zignorował tę część odwołania.

Mając powyższe na uwadze orzeczono, jak w sentencji.

Przewodniczący: Sędziowie:

K.W.