Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 stycznia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2021 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku R. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji wnioskodawcy R. N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 27 marca 2020 r. sygn. akt IV U 83/20

oddala apelację.

Agata Pyjas-Luty Krystian Serzysko Ewa Krakowiak

Sygn. akt III AUa 1728/20

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 26 stycznia 2021 r.

Wyrokiem z dnia 27 marca 2020 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił odwołanie R. N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. z dnia 4 grudnia 2019 r. Sąd Okręgowy wskazał jako bezsporne, że odwołujący urodził się w dniu (...) zaś w dniu (...) tj. składania wniosku o emeryturę pomostową r. osiągnął 53 lat życia, w dacie wydania zaskarżonej decyzji 54 lata, zaś w dacie wyrokowania miał nadal ukończone 54 lata. Organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach w wymiarze 8 lat 6 miesięcy i 14 dni na który składają się następujące okresy :

-okres zatrudnienia w (...) SA od 27.09.1982 do 31.12.1982 oraz od 19.01.1983 do 1.11.1983

-okres zatrudnienia w (...) Huta SA od 25.10.1988 do 27.06.1991

-okres zatrudnienia w PPUH (...) sp.j w G. od 15.11.1999 do 30.11.2005.

W dniu 24.05.2019 odwołujący złożył ponowny wniosek o emeryturę pomostową wobec faktu iż decyzją organu rentowego z dnia 25.04.2019 organ odmówił przyznania mu emerytury pomostowej po rozpoznaniu wniosku o przyznanie tego świadczenia z dnia 26.03.2019. Po przeprowadzeniu postępowania w wyniku złożenia wniosku o emeryturę pomostową organ rentowy decyzją z dnia 4.12.2019 odmówił ponownie przyznania odwołującemu prawa do emerytury pomostowej. Sąd okręgowy ustalił, że R. N. w okresie od 27.08.1982 do 31.12.1982 oraz od 19.01.1983 do 31.10.1999 był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) który po przekształceniach prawnych został przejęty na podstawie art. 23 ^{( 1 )}Kodeksu Pracy przez (...) sp. z o.o. następnie przekształconą w dniu 2.07.2012 w spółkę (...) SA a od 1.08.2016 w (...) SA w likwidacji. Sąd zdecydował się pominąć dowód z zeznań świadków H. P. na podstawie przepisu art. 235 ^{( 2 )}§1 pkt 3 i 5 kpc - dowód ten był nieprzydatny w sytuacji, gdy na datę składania wniosku o emeryturę pomostową ,wydania zaskarżonej decyzji przez organ rentowy i na datę orzekania odwołujący nie miał ukończonych 60 lat co już stanowiło wystarczającą przesłankę do wydania orzeczenia przez Sąd bez prowadzenia postępowania dowodowego w zakresie badania czy odwołujący spełniał przesłankę wykazania 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Zatem przeprowadzanie postępowania dowodowego i przesłuchiwanie świadka na okoliczność dotyczące ustalania czy praca odwołującego w (...) była pracą w warunkach szczególnych prowadziłoby jedynie do zbędnego przedłużania postępowania. Sąd okręgowy zważył, że odwołanie od zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. nie zasługiwało na uwzględnienie. Emerytury pomostowe zostały wprowadzone do polskiego prawa przez wymienioną wyżej ustawę, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. i dotyczą ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze (urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.). Zastąpiły one emerytury w niższym wieku przyznawane na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze. Prawo do tego świadczenia było nabywane z reguły w niższym niż wiek emerytalny wieku pod warunkiem wykazania piętnastoletniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Cechą charakterystyczną emerytur pomostowych jest ich przejściowy charakter. Zgodnie bowiem z art. 16 ustawy, prawo do tego świadczenia ustaje nie tylko z dniem śmierci uprawnionego, ale również z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury w wieku powszechnym. Za pracownika według ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych uważa się ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegającego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także ubezpieczonego, który przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu (art. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Jak stanowi przepis art. 3 ust. 1 ustawy, prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym. Jak zaś wynika z art. 3 ust. 3 powołanej ustawy, prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy. Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach i prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1 i 3 (art. 3 ust. 4 i 5 ustawy). Zgodnie natomiast z art. 3 ust. 7 ustawy za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z treścią art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat; 3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn; 4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn; 5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, a także 7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy. Z kolei zgodnie z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1)po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2)spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3)w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Rodzaje prac w szczególnych warunkach wymienione zostały w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie zaś z przepisami ustawy o emeryturach pomostowych, wykazy prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze zawierają załączniki Nr 1 i 2 do tej ustawy. Należy w tym miejscu zauważyć, iż zgodnie z art. 473 k.p.c., w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych. To sprawia, że fakt zatrudnienia, bądź jego brak w szczególnych warunkach może być dowodzony za pomocą każdego środka dowodowego. Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie to iż odwołujący w dacie składania wniosku o emeryturę pomostową, dacie wydania zaskarżonej decyzji jak również w dacie orzekania przez Sąd nie spełnił przesłanki o której mowa w przepisie art. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych tj. nie ukończył 60 roku życia. W takim stanie rzeczy w przedmiotowe sprawie Sąd Okręgowy nie prowadził postępowania dowodowego w zakresie spełniania przez skarżącego pozostałych z warunków przysługiwania prawa do emerytury pomostowej, a w szczególności w postaci wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach gdy chodzi o pracę w (...) i czy praca tam wykonywana była pracą w warunkach szczególnych , ponieważ nie miało to wpływu na rozstrzygnięcie. Sąd nie mógł też orzec jedynie o spełnieniu przez ubezpieczonego przedmiotowego warunku, w sytuacji, gdy odwołujący nie spełniał przesłanki z art. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych tj. osiągnięcia 60 roku życia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest organem właściwym do wydawania decyzji ustalającej nabycie przez ubezpieczonego prawa do konkretnego świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. emerytury), a nie rozstrzygającej o spełnieniu poszczególnych warunków do tego świadczenia przez ubezpieczonego. Ustalenie przez organ rentowy uprawnienia do świadczenia z ubezpieczeń społecznych następuje na podstawie decyzji wydawanej w oparciu o art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i jest możliwe wówczas, gdy ubezpieczony spełni wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa. Jeśli ubezpieczony nie spełni któregokolwiek z tych warunków, to wydanie takiej decyzji nie jest możliwe. Wówczas organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa do świadczenia ubezpieczeniowego (emerytury), z powołaniem się na to, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków koniecznych do nabycia prawa. Zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r.II UKN 147/00 istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego. Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 ustawy prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia prawa, zatem brak spełnienia chociaż jednego z warunków powoduje odmowę przyznania świadczenia, bez konieczności sprawdzania pozostałych przesłanek przysługiwania prawa do świadczenia (uzasadnienie wyroku SA w Krakowie z dnia 16.06.2016 III AUa 1160/15). W takim stanie rzeczy bezprzedmiotowym byłoby badanie czy praca odwołującego w (...) w pozostałym zakresie który nie został uznany przez organ rentowy jako praca w warunkach szczególnych była taką pracą ,bowiem nawet przy takim ustaleniu że odwołujący ostatecznie spełniłby przesłankę 15 lat pracy w warunkach szczególnych nie doprowadziłoby do zmiany przez Sąd decyzji organu rentowego i przyznania prawa do emerytury pomostowej bo nadal niespełniona byłaby przesłanka z art. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych w postaci ukończenia 60 roku życia. W takim stanie rzeczy odwołanie podlegało oddaleniu o czym orzeczono na podstawie przepisów powołanych wyżej oraz przepisu proceduralnego tj. art. 477 ^{( 14)} §1 kpc. Sąd rozstrzygnął sprawę na posiedzeniu niejawnym zgodnie z dyspozycją przepisu art. 148 ^{( 1 )}§1 kpc albowiem nie został złożony wniosek o przeprowadzenie rozprawy, zaś całokształt twierdzeń zgłoszonych przez strony oraz wniosków dowodowych pozwalał na uznanie że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 czerwca 2018 r. III AUa 1815/17 rozprawę, poza jawnością rozpoznania sprawy, charakteryzuje także to, że realizuje ona m.in. zasadę ustności, koncentracji materiału procesowego, bezpośredniości, kontradyktoryjności. Wyrokowanie na posiedzeniu niejawnym będzie zatem prowadzić do wyłączenia (jak w przypadku jawności oraz ustności) lub ograniczenia (odnośnie kontradyktoryjności) ich stosowania. W przypadku omawianej instytucji chodzi o to, w jakich sytuacjach realizacja dyrektyw wynikających z każdej z powołanych zasad nie będzie konieczna do przeprowadzenia. Jawność, a więc i ustność, nie jest wymagana np. gdy nie ma problemu wiarygodności dowodów czy kwestionowanych faktów i gdy sądy mogą rzetelnie i rozsądnie rozstrzygnąć sprawę na podstawie oświadczeń stron lub pisemnych dokumentów. Ustność postępowania w powołanym przypadku może mieć znaczenie odnośnie roztrząsania wyników postępowania dowodowego oraz głosów stron po zamknięciu rozprawy. Należy jednak wskazać, że konieczność dokonania tych czynności powinna być rozważana w kontekście zgromadzonego materiału dowodowego i twierdzeń już podniesionych do tej pory przez strony. Przy braku sporu co do dopuszczonych dowodów nie będzie potrzeby roztrząsania wyników postępowania, gdyż jak wyraźnie wynika z brzmienia art. 210 § 3 k.p.c., czynność ta nie ma charakteru obligatoryjnego (tak może być w przypadku przyznania okoliczności faktycznych). Z kolei w przypadku, gdy głosy stron miałyby się ograniczyć tylko do powtórzenia argumentacji zawartej w pismach procesowych, to wyznaczanie rozprawy tylko w tym celu nie wydaje się uzasadnione.

Apelację od wyroku złożył R. N.. Podniósł, że domagał się w odwołaniu zaliczenia lat pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie z uzyskaną informacją w ZUS nie ma żadnej możliwości ustalenia lat pracy w szczególnych warunkach. Po uzyskaniu wieku emerytalnego może mieć problemu z udowodnieniem swoich racji. Dlatego stara się udowodnić 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest brak osiągniecia przez wnioskodawcę wieku uprawniającego do przyznania emerytury pomostowej, co oznacza, że wnioskodawca nie spełnia warunku określonego w art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U.2018.1924 z późń. zm.), przewidującego konieczność osiągnięcia co najmniej 60 lat przez mężczyznę.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy słusznie nie zajął się kwestią spełniania przez skarżącego pozostałych warunków przysługiwania prawa do świadczenia, w szczególności w postaci wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ nie miał on wpływu na rozstrzygnięcie. Wywody prawne zawarte w tym zakresie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny w pełni podziela. Sąd nie mógł orzec jedynie o spełnieniu przez ubezpieczonego jednego z warunków przysługiwania prawa do emerytury pomostowej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest organem właściwym do wydawania decyzji ustalającej nabycie przez ubezpieczonego prawa do konkretnego świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. emerytury), a nie rozstrzygającej o spełnieniu poszczególnych warunków do tego świadczenia przez ubezpieczonego. Ustalenie przez organ rentowy uprawnienia do świadczenia z ubezpieczeń społecznych następuje na podstawie decyzji wydawanej w oparciu o art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i jest możliwe wówczas, gdy ubezpieczony spełni wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa. Jeśli ubezpieczony nie spełni któregokolwiek z tych warunków, to wydanie takiej decyzji nie jest możliwe. Wówczas organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa do świadczenia ubezpieczeniowego (emerytury), z powołaniem się na to, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków koniecznych do nabycia prawa. Bezspornym jest, że skarżący nie osiągnął wymaganego wieku, a zatem nie ulega wątpliwości, że nie spełnił jednego z warunków ustalenia (nabycia) prawa do emerytury, wymaganego przez powołany wyżej art. 4 pkt 3 ustawy. Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 ustawy prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia prawa, zatem brak spełnienia chociaż jednego z warunków powoduje odmowę przyznania świadczenia, bez konieczności sprawdzania pozostałych przesłanek przysługiwania prawa do świadczenia. W tym stanie rzeczy prawo odwołującego się do emerytury pomostowej nie powstało i organ rentowy miał podstawy faktyczne i prawne do wydania decyzji odmownej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00, OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 389). Postępowanie w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych toczące się przed sądem ma na celu przeprowadzenie pełnej, merytorycznej kontroli decyzji wydanej przez organ rentowy w przedmiocie ustalenia prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Z tej przyczyny zasadniczo wyłączone jest stosowanie w takiej sprawie art. 189 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 r., OSNCP 1988, nr 10, poz. 132 i z dnia 5 lipca 1995 r., OSNCP 1995, nr 24, poz. 299 oraz wyroki z dnia 4 listopada 1971 r., I PR 344/71, OSNCP 1972, nr 5, poz. 89; z dnia 9 stycznia 1986 r. I PRN 107/85, LEX nr 14639; z dnia 23 lutego 1999 r. I PKN 597/98, OSNCP 2000, nr 8, poz. 301). Wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Natomiast regułą jest, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego „przyznaje" konkretne świadczenie lub określa jego wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2008 r., I UK 267/07, LEX nr 607443). Nie jest zatem dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia lub wyroku warunkowego, przyznającego to świadczenie na przyszłość, np. z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego. W obowiązującym stanie prawnym w sytuacji nie osiągnięcia wieku emerytalnego i wystąpienia do organu rentowego o przyznanie emerytury pomostowej, organ ten może tylko wydać decyzję odmowną ze względu na nieosiągnięcie wieku, ewentualnie badając ogólny staż pracy bądź staż pracy w warunkach szczególnych zaznaczyć w uzasadnieniu decyzji, jaki staż organ rentowy uznaje. Jednak po odwołaniu się od takiej decyzji sąd poprzestaje na oddaleniu odwołania wobec niespełnienia warunku wieku emerytalnego i nie bada kwestii stażu pracy jako pozostającej bez wpływu na rozstrzygnięcie (patrz powyższe uwagi).

Wobec powyższego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.

Agata Pyjas-luty Krystian Serzysko Ewa Krakowiak