Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 1313/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

SSA Jerzy Bess

Sędziowie:

SSA Marek Boniecki (spr.)

SSA Józef Wąsik

Protokolant:

st. sekr. sądowy Marta Matys

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2020 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa D. B. i E. R.

przeciwko (...)spółki z o.o. w B.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 18 października 2019 r. sygn. akt I C 601/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki D. B. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki E. R. kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Józef Wąsik

Sygn. akt I ACa 1313/19

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 8 grudnia 2020 r.

Wyrokiem z dnia 18 października 2019 r. Sąd Okręgowy w Krakowie: 1. zasądził od (...)sp. o.o. w B. na rzecz D. B. kwotę 16.218,92 zł z ustawowymi odsetkami od 4 sierpnia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; 2. oddalił powództwo D. B. w pozostałej części; 5. zasądził od(...) sp. o.o. w B. na rzecz E. R. kwotę 54.802,55 zł z ustawowymi odsetkami od 4 sierpnia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; 6. oddalił powództwo E. R. w pozostałej części; 7) umorzył postępowanie w części obejmującej żądanie zapłaty kwoty 50 zł oraz orzekł o kosztach procesu (pkt 3) i nieuiszczonych kosztach sądowych (pkt. 4 i 8).

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że:

- 25 maja 2009 r. Sejmik Województwa (...) podjął uchwałę nr (...)w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska (...), zarządzanego przez pozwaną;

- na obszarze ograniczonego użytkowania (OOU) wprowadzono m.in. w strefie B – zakaz lokalizowania i budowy nowych obiektów szpitali, domów opieki oraz zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży;

- uchwała weszła w życie w dniu 11 lipca 2009 r;

- D. B. na datę wprowadzenia ograniczonego obszaru użytkowania oraz dzień wniesienia pozwu była właścicielem udziału w wysokości ½ części nieruchomości położonej w K., składającej się z działki ewidencyjnej nr (...) (obciążonej bezpłatną
i dożywotnią służebnością osobistą polegającą na prawie zamieszkania w całym budynku mieszkalnym na rzecz S. B. i Z. B.) oraz udziału w wysokości 999/2000
w działce nr (...);

- na podstawie umowy darowizny z 12 września 2013 r. przysługujące jej prawo własności udziałów w ww. nieruchomościach powódka przeniosła na rzecz osoby trzeciej;

- E. R. jest właścicielem nieruchomości położonej w K., składającej się z działki ewidencyjnej nr (...), obciążonej prawem dożywotniego, nieodpłatnego użytkowania ½ części nieruchomości na rzecz A. P. i M. P.; A. P. zmarła(...) a M. P. (...)

- w dniu 8 lipca 2011 r. D. B. złożyła do Sądu Rejonowego wniosek
o zawezwanie strony pozwanej do próby ugodowej, występując wobec pozwanej z roszczeniem zasądzenia łącznie kwoty 92.160 zł z tytułu z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości oraz kosztów koniecznych do poniesienia w celu wypełnienia wymagań technicznych budynków w związku z wprowadzeniem strefy OOU; pismem z 18 lipca 2011 r. D. B. wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 92.160 zł tytułem odszkodowania za spadek wartości nieruchomości (50.000 zł) oraz kosztów dostosowania nieruchomości do wymogów akustycznych (42.160 zł);

- w dniu 8 lipca 2011 r. E. R. złożyła do Sądu Rejonowego wniosek
o zawezwanie strony pozwanej do próby ugodowej, występując wobec pozwanej z roszczeniem zasądzenia łącznie kwoty 140.950 zł z tytułu z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości oraz kosztów koniecznych do poniesienia w celu wypełnienia wymagań technicznych budynków określonych w uchwale, wobec wprowadzenia strefy OOU; pismem z dnia 18 lipca 2011 r. powódka E. R. wezwała stronę pozwaną do zapłaty kwoty 140.900 zł. tytułem odszkodowania za spadek wartości nieruchomości (75.000 zł) oraz kosztów dostosowania nieruchomości do wymogów akustycznych (65.900 zł);

- nieruchomości obu powódek znalazły się w strefie B obszaru ograniczonego użytkowania;

- wartość szkody związanej ze spadkiem wartości nieruchomości stanowiącej działkę (...), przy uwzględnieniu wartości obciążającej nieruchomość służebności, wyniosła 14.100 zł;

- wartość szkody związanej ze spadkiem wartości nieruchomości stanowiącej działkę (...), przy uwzględnieniu wartości obciążającej nieruchomość służebności, wyniosła 46.900 zł.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego
w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy przyjął, że:

- oba powództwa zasługiwały na uwzględnienie jedynie w części;

- powódka D. B. mimo zbycia nieruchomości zachowała legitymację procesową na podst. art. 192 pkt 3 k.p.c.;

- powódce tej przysługuje legitymacja do dochodzenia całości roszczenia odszkodowawczego na podst. art. 209 k.c.;

- roszczenia powódek znajdowały podstawę prawną w art. 129 ust. 2 i 4 oraz art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska;

- roszczenia powódek stały się wymagalne z upływem terminu wyznaczonego pozwanej do zapłaty w pismach z 18 lipca 2011 r.;

- szkody z tytułu spadku wartości nieruchomości i z tytułu zwrotu nakładów pozostają bez wzajemnego na siebie wpływu.

Wyrok powyższy zaskarżyła apelacją pozwana w części, tj.: a) co do zasądzonej
w punkcie 1. należności z tytułu odszkodowania za spadek wartości nieruchomości, tj. co do kwoty 14.100 zł wraz z odsetkami; b) co do zasądzonej w punkcie 5. należności z tytułu odszkodowania za spadek wartości nieruchomości, tj. co do kwoty 46.900 zł wraz z odsetkami, c) w punkcie 8. w całości.

Skarżąca zarzuciła naruszenie: 1) art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 278 §1 k.p.c. w zw.
z art. 286 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. polegające na naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez błędną ocenę pisemnej opinii biegłego sądowego M. N. (1) z dnia 27 grudnia 2012 roku i dwóch kolejnych opinii uzupełniających, w tym opinii uzupełniającej z dnia 10 kwietnia 2018 roku oraz ustnej opinii uzupełniającej ustanej złożonej na rozprawie, polegającą na uznaniu, iż opinie te zostały sporządzone w sposób prawidłowy i mogą stanowić podstawę do wyrokowania, podczas gdy zawierają one błąd polegający na dowolnym (a tym samym wadliwym) przyjęciu przez biegłego współczynnika utraty wartości nieruchomości na poziomie 15 % dla atrybutu „sąsiedztwo, uciążliwość”, co z kolei skutkowało błędnymi ustaleniami faktycznymi przyjętymi za podstawę rozstrzygnięcia w zakresie oszacowania wartości nieruchomości powodów i ewentualnego spadku wartości nieruchomości w związku z lokalizacją nieruchomości w strefie B obszaru ograniczonego użytkowania ustanowionego dla lotniska (...) 2) art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie roszczenia pomimo braku jego udowodnienia przez powodów, zarówno co do zasady, jak i co do wysokości; 3) art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska w związku z § 5 pkt. 2 i pkt. 3 uchwały nr (...) Sejmiku Województwa (...) z dnia 25 maja 2009 roku, poprzez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie oraz przyjęcie, że przepis uchwały wprowadza całkowite ograniczenie zabudowy i korzystania z nieruchomości położonych w strefie B obszaru ograniczonego użytkowania, podczas gdy cyt. uchwała w strefie B ustanawia zakaz lokalizowania i budowy nowych szpitali, domów opieki, obiektów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży; uchwała natomiast nie wprowadza ograniczeń co do jakiejkolwiek zabudowy i prawnie możliwa jest zabudowa przedmiotowej nieruchomości budynkami o przeznaczeniu mieszkalnym jak i komercyjnym, co winno znaleźć przełożenie na sposób wykonania przez biegłą opinii w sprawie i wpłynąć na zmniejszenie ustalonego przez nią spadku wartości nieruchomości; 4) art. 455 k.c. w zw. z art. 481 §1 k.c. w zw. z art. 363 §2 k.c. poprzez ich błędną interpretację polegającą na uznaniu, iż jeżeli wysokość szkody za utratę wartości została ustalona wg cen z daty wyrokowania, tj. z 18 października 2019 roku, to tak ustalona wysokość szkody z obu tytułów nie rekompensuje powodowi także ewentualnej szkody z tytułu opóźnienia w zapłacie świadczenia pieniężnego
i konieczne jest zasądzenie odsetek nie od dnia wyrokowania lecz od dat wcześniejszych, tj. od dnia doręczenia wezwania pozwanej zawezwania do próby ugodowej, podczas gdy prawidłowo winno zostać uznane, iż jeżeli wysokość szkody została ustalona odpowiednio wg cen z daty 18 października 2019 roku, to tak ustalona wysokość szkody rekompensuje powodowi w całości także ewentualną szkodę z tytułu opóźnienia w zapłacie świadczenia pieniężnego na dzień wyrokowania; tym samym niezasadne jest zasądzanie na rzecz powoda przez Sąd I instancji jakichkolwiek odsetek za opóźnienie w zapłacie za okres sprzed dnia wyrokowania, zaś powyższe doprowadziło do wadliwego zastosowania przez Sąd I instancji przepisu art. 455 k.c.

W konkluzji apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództw w zaskarżonych częściach oraz obciążenie E. R. kosztami sądowymi,
a także uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez przeprowadzenie dowodu z opinii kolejnego biegłego ds. szacowania wartości nieruchomości.

W odpowiedzi na apelację powódki wniosły o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Jakkolwiek skarżąca podniosła zarzut naruszenia ww. przepisu, jednakże ograniczał się on jedynie do częściowego zakwestionowania opinii biegłego rzeczoznawcy odnośnie do wysokości szkody powódek z tytułu obniżenia wartości nieruchomości.

W przekonaniu Sądu odwoławczego Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił opinię biegłego M. N. (1) jako przekonującą i dającą podstawy do opierania na niej ustaleń faktycznych. Zarzut skarżącej w tym zakresie ograniczał się de facto do zakwestionowania przyjęcia przez biegłego współczynnika utraty wartości nieruchomości na poziomie 15% dla atrybutu „sąsiedztwo, uciążliwość”. Zagadnienie to biegły wyjaśnił w odpowiedzi na zarzuty pozwanej, datowanej na 16 listopada 2018 r. (k. 927-928). Nie ma tu mowy o utracie wartości o 15% lecz przyjętej w opinii wielkości jednego z kilku atrybutów. Wskazano przy tym, że takie określenie wagi atrybutu wynika z przede wszystkim z badań marketingowych. Istotnym elementem jest także doświadczenie zawodowe rzeczoznawcy. Nie sposób nie dostrzec również, że w opinii ww. atrybut biegły przyjmował na takim samym poziomie, oceniając stan zarówno przed, jak i po wprowadzeniu obszaru ograniczonego użytkowania. Oznacza to, że samo wprowadzenie OOU nie miało wpływu na wysokość atrybutu. Słusznie także zwrócił uwagę Sąd Okręgowy na fakt, że na rozprawie w dniu 12 czerwca 2019 r. strona pozwana oświadczyła, że nie kwestionuje ostatecznych obliczeń biegłego, a jedynie uważa, że należy wziąć pod uwagę wzrost wartości spornych nieruchomości na skutek ich rewitalizacji akustycznej.

W konsekwencji nie mógł się również ostać zarzut nieudowodnienia roszczeń powódek. Ubocznie jedynie zauważyć należy, że do naruszenia art. 6 k.c. (bez wskazania dodatkowej normy) mogłoby dojść wyłącznie na skutek wadliwego rozkładu ciężaru dowodu, co w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca, a nawet nie było zarzucane.

Za niezrozumiały uznać należało zarzut naruszenia art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zm., dalej: p.o.ś.)
w związku z §5 pkt. 2 i pkt. 3 uchwały nr(...) Sejmiku Województwa (...) z dnia 25 maja 2009 roku, poprzez przyjęcie, że przepis uchwały wprowadza całkowite ograniczenie zabudowy i korzystania z nieruchomości położonych w strefie B obszaru ograniczonego użytkowania, w sytuacji gdy Sąd Okręgowy wyraźnie wskazał w uzasadnieniu, że w strefie tej ustanowiono wyłącznie zakaz lokalizowania i budowy nowych szpitali, domów opieki, obiektów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży (k. 990). Biegły rzeczoznawca w swojej wielokrotnie uzupełnianej opinii brał tę okoliczność pod uwagę. Zważywszy także na wskazywany wyżej fakt ostatecznego niekwestionowania wyliczeń biegłego przez pozwaną, podnoszenie w apelacji ponownie tej kwestii mogłoby zostać uznane za noszące znamiona nadużycia prawa procesowego. Pamiętać przy tym trzeba, że ograniczenie możliwości zabudowy w OOU nie jest wyłącznym źródłem szkody. Zgodnie z ugruntowaną i w pełni podzielaną przez Sąd Apelacyjny w obecnym składzie linią orzecznictwa, związek ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania z obniżeniem wartości nieruchomości należy rozumieć szeroko. W związku takim pozostaje nie tylko obniżenie wartości nieruchomości będące następstwem ograniczeń przewidzianych bezpośrednio w treści rozporządzenia o utworzeniu obszaru, lecz także obniżenie jej wartości wynikające z tego, że na skutek wejścia w życie rozporządzenia dochodzi do zwężenia granic własności (art. 140 i 144 k.c.) i tym samym ścieśnienia wyłącznego władztwa właściciela względem nieruchomości położonej na obszarze ograniczonego użytkowania. Właściciel, który przed wejściem w życie rozporządzenia mógł żądać zaniechania immisji przekraczającej standard ochrony środowiska, został w wyniku ustanowienia obszaru możliwości takiej pozbawiony. Szkodą podlegającą naprawieniu na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. jest więc także obniżenie wartości nieruchomości wynikające z faktu, że właściciel musi znosić dopuszczalne na tym obszarze immisje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2018 r., II CSK 306/17).

Prawidłowo przyjął również Sąd Okręgowy, że szkoda z tytułu spadku wartości nieruchomości i z tytułu zwrotu nakładów pozostają bez wzajemnego wpływu na siebie. Wniosek taki płynie z zestawienia treści art. 129 ust. 2 i art. 136 ust. 3 p.o.ś. Drugi
z powoływanych przepisów wyraźnie wskazuje, że w razie określenia na obszarze ograniczonego użytkowania wymagań technicznych dotyczących budynków szkodą, o której mowa w art. 129 ust. 2, są także koszty poniesione w celu wypełnienia tych wymagań przez istniejące budynki. Podkreślenia wymaga, że zmniejszenie wartości nieruchomości nie wyczerpuje szkody wskazanej w art. 129 ust. 2 p.o.ś. Zatem użycie wyrażenia „także” w art. 136 ust. 3 p.o.ś. oznacza, że obniżenie wartości nieruchomości oraz koszty poniesione w celu wypełnienia wymagań akustycznych to dwa niezależne od siebie składniki szkody.

Brak jest także w ocenie Sądu Apelacyjnego podstaw do analogicznego stosowania art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 293). Skoro ustawodawca zdecydował się odrębnie ukształtować obowiązki odszkodowawcze w obu aktach prawnych, nie ma podstaw do sięgania po uregulowania przewidziane w ww. ustawie. Co więcej, w obu przypadkach inaczej będzie kształtować się szkoda. W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ujęta jest ona wąsko i ogranicza się ona de facto do ograniczeń związanych z zagospodarowaniem nieruchomości, podczas gdy w art. 129 i nast. p.o.ś. szkodę należy pojmować szerzej, jak zostało to zresztą już wyżej wyjaśnione. Z tych także względów, przy jednoczesnej bezzasadności zarzutów dotyczących opinii biegłego M. N. (1), brak było podstaw do uzupełniania postępowania dowodowego w toku procesu apelacyjnego.

Sąd drugiej instancji podzielił także wywody Sądu Okręgowego w zakresie legitymacji procesowej D. B.. Jakkolwiek kwestia uprawnień współwłaścicieli w dochodzeniu całości świadczeń podzielnych nie jest jednoznacznie rozstrzygana w orzecznictwie, to w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, szczególnie w kontekście terminu prekluzyjnego zgłoszenia żądania odszkodowawczego przewidzianego w art. 129 ust. 4 p.o.ś., działania powódki w ramach uprawnienia przyznanego jej art. 209 k.c. zanegować nie sposób.

Nieskuteczny okazał się także zarzut obrazy art. 455 k.c. w zw. z art. 481 §1 k.c. w zw. z art. 363 §2 k.c. Nie można w realiach badanej sprawy podzielić poglądów strony pozwanej co do daty wymagalności roszczenia. W tym wypadku termin spełnienia świadczenia nie był oznaczony ani nie wynikał z właściwości zobowiązania. Postawienie wierzytelności odszkodowawczej powódki w stan wymagalności wymagało zatem, zgodnie z art. 455 k.c., wezwania pozwanej spółki do zapłaty. Wezwania takie doręczone zostały pozwanej i określały termin spełnienia żądań oraz ich wysokość. Pozwana popadła w opóźnienie w dniu następnym po upływie wyznaczonego terminu, stosownie do art. 481 §1 k.c. Rozstrzygnięcie takie, wbrew apelacji strony pozwanej, nie narusza także art. 363 §2 k.c. Jakkolwiek bowiem podstawę ustalenia należytego odszkodowania stanowiły opinie biegłych wydane w toku procesu, to po pierwsze - szkoda już istniała w dacie wzywania do zapłaty, po drugie - jej wysokość była co najmniej uprawdopodobniona operatami dołączonymi do wniosków o zawezwanie do próby ugodowej. Pozwana miała zatem możliwość weryfikacji żądania powódki bez czekania na proces. Akceptacja takiej postawy strony stanowiłaby w istocie wynagrodzenie za bezczynność dłużnika.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powódek ograniczyły się do wynagrodzeń adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 5 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki SSA Jerzy Bess SSA Józef Wąsik