Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2014 r. w Gdańsku

sprawy E. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wyrównanie świadczenia rentowego

na skutek apelacji E. P.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 lutego 2013 r., sygn. akt IV U 638/12

1.  uchyla zaskarżony wyrok w zakresie żądania ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 1 czerwca 2011 r. do 15 listopada 2011 r. i w tym zakresie odwołanie E. P. odrzuca;

2.  oddala apelację w pozostałej części.

Sygn. akt III AUa 1019/13

UZASADNIENIE

Ubezpieczona E. P. odwołała się od decyzji pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 31.05.2012 r., którą przyznano jej rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 01.04.2012 r. do dnia 31.12.2012 r.

Ubezpieczona wniosła o zmianę powyższej decyzji i ustalenie jej prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 01.06.2011 r. do dnia 31.12.2012 r., gdyż do dnia 31.05.2011 r. miała prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy ustalone wyrokiem Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 15.11.2011 r. Zdaniem ubezpieczonej jej niezdolność do pracy trwa nieprzerwanie od 2009 r.

Pozwany organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania i podał, że ubezpieczona w dniu 04.04.2012 r. złożyła wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty, a lekarz orzecznik orzeczeniem z dnia 30.04.2012 r. uznał, że ubezpieczona jest częściowo niezdolna do pracy do dnia 31.12.2012 r. Ubezpieczona nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia. Orzeczenie lekarza orzecznika stanowiło więc podstawę do wydania zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 08.02.2013 r. Sąd Okręgowy we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczona z zawodu pedagog od 08.08.2009 r. do 31.05.2011 r. pobierała rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy z powodu dyskopatii szyjnej nawrotowej z rwą szyjno-ramienną.

W dniu 04.04.2012 r. ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS ubezpieczona została uznana za częściowo niezdolną do pracy do dnia 31.12.2012 r.

Przedmiotowe orzeczenie stanowiło dla organu rentowego podstawę do wydania w dniu 31.05.2012 r. decyzji o przyznaniu ubezpieczonej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 01.04.2012 r. do dnia 31.12.2012 r.

Z uwagi na stan po operacji dyskopatii szyjnej z rwą ramienną lewostronną podrażnieniowo - ubytkową ubezpieczona jest częściowo niezdolna do pracy od dnia 01.06.2011 r. do dnia 31.12.2012 r.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że stan faktyczny ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach organu rentowego, których nie kwestionowała żadna ze stron postępowania. Ustalenia dotyczące natomiast jej stanu zdrowia zostały poczynione na podstawie sporządzonej w sprawie opinii z dnia 24.10.2012 r.

Biegli internista, reumatolog i neurochirurg zgodnie uznali, że rozpoznany u ubezpieczonej stan po operacji dyskopatii szyjnej z rwą ramienną lewostronną podrażnieniowo ubytkową czyni ją częściowo niezdolną do pracy od dnia 01.06.2011 r. do dnia 31.12.2012 r.

W ocenie Sądu Okręgowego opinia biegłych sądowych lekarzy jest pełna, rzetelna i kompletna; została sporządzona przez biegłych lekarzy specjalistów w zakresie chorób na jakie cierpi ubezpieczona. Sąd Okręgowy w pełni podzielił wnioski z nich płynące i na nich opierał swoje ustalenia w sprawie co do stanu zdrowia ubezpieczonej. Zarówno ubezpieczona, jak i organ rentowy nie kwestionowali wniosków w nich wysnutych.

Sąd Okręgowy stwierdził jednak, że poczyniona ocena stanu zdrowia w świetle obowiązujących przepisów prawnych nie miała znaczenia dla oceny zasadności zaskarżonej decyzji. Zgodnie bowiem z art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227) świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W sprawie bezspornym jest, iż wniosek o przyznania prawa do renty ubezpieczona wniosła do organu rentowego w dniu 04.04.2012 r., zatem prawo do renty mogło zostać jej przyznane najwcześniej z dniem 01.04.2012 r. Przytoczony przepis jest kategoryczny w swym brzmieniu i jedynym wyjątkiem jaki kształtuje ustawodawca w analizowanej materii jest ust. 2 powołanego przepisu stanowiący, iż w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny. W sytuacji zaś renty z tytułu niezdolności do pracy ustawodawca nie przewidział jakiejkolwiek uznaniowości, bądź dowolności dla sądu w kwestii przyznana owego świadczenia. Wykładnia językowa owej normy nie pozostawia jakichkolwiek wątpliwości co do zasadności zaskarżonej decyzji.

W świetle przytoczonych powyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne.

Na marginesie Sąd Okręgowy wyjaśnił, że nie było podstaw by odrzucić odwołanie w myśl art. 477 § 3 ¹ k.p.c., albowiem w treści odwołania ubezpieczona podniosła zarzuty odnoszące się nie tylko do orzeczenia lekarza orzecznika ZUS.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodła ubezpieczona E. P., która zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w całości i wniosła o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Ubezpieczona zarzuciła błędną wykładnię i zastosowanie art. 129 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niewzięcie pod uwagę art. 14 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, który stwierdza wprost, że datę powstania niezdolności do pracy wymienia w orzeczeniu lekarz orzecznik - co jest obligatoryjne. Ponadto ubezpieczona zarzuciła naruszenie art. 477 ⁹ § 2 ¹ k.p.c.

Ubezpieczona wyjaśniła, że orzeczenie lekarza orzecznika z dnia 30.04.2012 r. nie zwiera daty powstania niezdolności do pracy. Organ rentowy powinien z urzędu zażądać od lekarza orzecznika rektyfikacji ww. orzeczenia poprzez określenie daty powstania niezdolności do pracy. Apelująca wywodziła, że nie musiała składać w tym zakresie sprzeciwu do komisji lekarskiej. Kwestia ustalenia daty powstania niezdolności do pracy jest istotną przesłanką przy ustalaniu uprawnień rentowych. Jest to jak gdyby zagadnienie prejudykacyjne, którego brak rozstrzygnięcia rzutuje na wadliwość wyroku. Ponadto apelująca powołała się na uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15.03.2006 r., II UZP 17/05, w zakresie ustalenie daty powstania niezdolności do pracy.

Ubezpieczona zarzuciła też, że Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę przepisu 100 ust.1 ww. ustawy, który ściśle jest powiązany z jej art. 129 ust. 1. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdził, że oparł się o wykładnię językową art. 129 ust. 1. Zdaniem apelującej jest uzasadnione odstępstwo od tej wykładni jej sprawie, w związku z czym Sąd winien oprzeć się o wykładnię celowościową, funkcjonalną i systemową.

Naruszenie dyspozycji art. 477 ⁹ § 2 ¹ k.p.c. – zdaniem apelującej – ma polegać na niewyjaśnieniu przez Sąd Okręgowy daty powstania jej niezdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Ubezpieczona miała prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w okresie od dnia 08.08.2009 r. do dnia 28.02.2010 r. ustalone decyzją organu rentowego z dnia 27.10.2009 r. W dniu 22.02.2010 r. ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzją z dnia 27.05.2010 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do renty od dnia 01.03.2010 r. opierając się na orzeczeniu komisji lekarskiej ZUS z dnia 18.05.2010 r., która orzekła, że ubezpieczona nie jest niezdolna do pracy. Ubezpieczona odwołała się od decyzji z dnia 27.05.2010 r. domagając się ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na stałe. W postępowaniu odwoławczym prowadzonym przez Sąd Okręgowy we Włocławku pod sygn. akt IV U 987/10 dopuszczono dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych internisty, neurochirurga, neurologa, chirurga szczękowego i lekarza medycyny pracy. Wyrokiem z dnia 15.11.2011 r. Sąd Okręgowy we Włocławku zmienił decyzję organu rentowego z dnia 27.05.2010 r. przywracając ubezpieczonej prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres od dnia 01.03.2010 r. do dnia 31.05.2011 r. Ponadto Sąd Okręgowy stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sentencja wyroku jednoznacznie dowodzi tego, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił żądania ubezpieczonej ustalenia prawa do renty na stałe. Także w uzasadnieniu wyroku z dnia 15.11.2011 r. Sąd Okręgowy jednoznacznie wskazał, że ubezpieczona pozostawała okresowo częściowo niezdolna do pracy (do dnia 31.05.2011 r.).

Ubezpieczona nie wniosła apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15.11.2011 r., a zatem nie zaskarżyła rozstrzygnięcia co do okresu, w którym Sąd Okręgowy uznał ubezpieczoną za osobę częściowo niezdolną do pracy.

Skoro w dniu 15.11.2011 r. zapadł prawomocny wyrok ustalający prawo ubezpieczonej do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, przy czym Sąd Okręgowy orzekł, że prawo to ubezpieczona posiadała jedynie do dnia 31.05.2011 r. (tym samym ubezpieczona nie nabyła takiego prawa w okresie po 31.05.2011 r. do dnia wydania tego wyroku) to jednocześnie orzeczenie to – korzystając z powagi rzeczy osądzonej – powoduje, że nie jest możliwe w odrębnym postępowaniu domaganie się ustalenia prawa do renty za okres od dnia 01.06.2011 r. do dnia 15.11.2011 r.

Wszczynające postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych odwołanie od decyzji organu rentowego pełni rolę pozwu, stąd też w sytuacji, gdy o to samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona, sąd powinien odwołanie odrzucić na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. O tożsamości przedmiotu sporu świadczy nie tylko tożsamość żądania zawarta w poszczególnych wnioskach skierowanych do organu rentowego, ale także stan faktyczny i prawny, jaki istniał w chwili zamknięcia rozprawy w poprzednim postępowaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNAPiUS 1999 Nr 16, poz. 529). Powaga rzeczy osądzonej dotyczy więc tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa faktyczna nie może ulec zmianie lub gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed wydaniem decyzji będącej przedmiotem postępowania sądowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2005 r., II UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 371 oraz wyrok z dnia 14.05.2009 r., II UK 211/08, LEX nr 509035, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26.04.2006 r., III AUa 3303/04, LEX nr 217149 i postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12.10.2006 r., III AUa 842/06, OSA 2007, nr 10, poz. 17).

Prawomocny wyrok, którego podstawą był stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.) oznacza, że w dacie jego wydania nie zostały spełnione warunki do przywrócenia prawa do renty za okres od 01.06.2011 r. do dnia 15.11.2011 r. Respektując powagę rzeczy osądzonej (art. 365 § 1 k.p.c.) należało przyjąć, że ubezpieczona, której prawo do renty ustało w dniu 01.06.2011 r., do dnia 15.11.2011 r. nie stała się ponownie niezdolna do pracy. Przeprowadzanie dowodów w celu istnienia niezdolności do pracy w tym okresie było niedopuszczalne. Jednocześnie nie było wykluczone ponowne powstanie niezdolności do pracy po wydaniu wyroku w dniu 15.11.2011 r. Należy też zauważyć, że w trybie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie można żądać zmiany prawomocnego wyroku (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20.02.2006 r., I UK 170/05, OSNP 2007, nr 1-2, poz. 30).

Tym samym odwołanie ubezpieczonej z dnia 28.06.2012 r. w zakresie, w jakim domagała się ona ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od dnia 01.06.2011 r. do dnia 15.11.2011 r. musiało zostać odrzucone przez Sąd Okręgowy w sprawie prowadzonej pod sygn. akt IV U 638/12. Sąd Okręgowy nie mógł o powyższym żądaniu orzec merytorycznie, a takim jest orzeczenie oddalające odwołanie.

Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd odrzuca pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. Według art. 379 pkt 3 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w zakresie dotyczącym żądania ubezpieczonej ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 01.06.2011 r. do dnia 15.11.2011 r. i w tym zakresie odrzucił odwołanie.

Merytorycznemu rozpoznaniu i rozstrzyganiu podlegało natomiast odwołanie ubezpieczonej w zakresie dotyczącym ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 16.11.2011 r. do 31.12.2012 r.

Jest bezsporne, że ubezpieczona w okresie od 16.11.2011 r. do dnia 03.04.2012 r. nie występowała do organu rentowego o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Z wnioskiem o ponowne ustalenie prawa do renty ubezpieczona wystąpiła dopiero w dniu 04.04.2012 r. i lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 30.04.2012 r. ustalił, że ubezpieczona jest częściowo niezdolna do pracy do dnia 31.12.2012 r. Ubezpieczona otrzymała odpis powyższego orzeczenia w dniu 30.04.2012 r. W dokumencie tym prawidłowo zredagowano pouczeniem o możliwości wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS. Ubezpieczona nie skorzystała ze swego prawa i nie wniosła sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, a zatem nie zarzuciła braku ustalenia daty powstania niezdolności do pracy. Zaskarżoną decyzją z dnia 31.05.2012 r. organ rentowy ustalił ubezpieczonej prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 01.04.2012 r. (tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek) do 31.12.2012 r.

Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Skoro więc ubezpieczona wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty złożyła w dniu 04.04.2012 r. to wypłata świadczenia nie mogła nastąpić za okres przypadający przed dniem 01.04.2012 r.

Reguła wynikająca z dyspozycji art. 129 ust. 1 cyt. ustawy wyklucza możliwość wstecznego wypłacania świadczeń, tj. za okres po nabyciu prawa, a przed złożeniem wniosku, co w literaturze przedmiotu uzasadnia się zapobieganiem powstawaniu zjawiska kapitalizacji świadczeń (por. I. Jędrasik-Jankowska, Prawo do emerytury i rent z ubezpieczenia społecznego, Warszawa 1992, s. 185; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego - część ogólna, Warszawa-Kraków 1994, s. 212). Przyjmuje się, że o ile same świadczenia z ubezpieczenia rentowego nie ulegają przedawnieniu (z wnioskiem można wystąpić w każdym czasie) – to jednak przedawnieniu ulega roszczenie o wypłatę tych świadczeń w sytuacji niezgłoszenia wniosku o rentę po nabyciu prawa do tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2001 r., II UKN 607/00, OSNPUSiSP 2003, nr 16, poz. 188).

Prawo do renty (jej przywrócenia) powstaje w dniu powstania ponownej niezdolności do pracy (art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). W zakresie wypłaty świadczenia nie miał zastosowania art. 133 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który dotyczy wypłaty świadczeń w razie ponownego ustalenia prawa w trybie jej art. 114 ust. 1 i 2, lecz art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, który stanowi, że świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20.02.2006 r., I UK 170/05, OSNP 2007, nr 1-2, poz. 30).

Wadliwości postępowania administracyjnego nie są brane pod uwagę przez sąd ubezpieczeń społecznych, o ile nie dyskwalifikują samej decyzji. Brak ustalenia przez lekarza orzecznika daty powstania niezdolności do pracy nie był przez ubezpieczoną kwestionowany, gdyż ubezpieczona nie skorzystała z możliwości wniesienia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej ZUS. Ponadto brak oznaczenia daty powstania niezdolności do pracy nie wpływał na ocenę prawidłowości samej decyzji z dnia 31.05.2012 r., skoro ubezpieczona – zgodnie z jej oczekiwaniem - została uznana za osobę częściowo niezdolną do pracy, zaś wypłata świadczenia rentowego mogła nastąpić najwcześniej i tak od miesiąca złożenia wniosku.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy w zakresie dotyczącym oddalenia odwołania w części obejmującej żądanie przyznania prawa do świadczeń za okres od 15.11.2011 r. do 31.03.2012 r., orzekł prawidłowo. W powyższym przedmiocie Sąd rozstrzygając w sprawie nie naruszył norm prawa materialnego, jak i zasad postępowania, które uzasadniałyby uwzględnienie wniosków apelacji.

Z powyższych względów, w pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację oddalił.