Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I.Ca 5/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2021 r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSO Cezary Olszewski

Sędziowie SO :

Agnieszka Kluczyńska, Aneta Ineza Sztukowska

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2021 roku w Suwałkach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. G.

przeciwko B. G.

o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego

na skutek apelacji pozwanej B. G. od wyroku Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 27 października 2020r. sygn. akt III RC 29/20

1.Oddala apelację.

2. Przyznaje od Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego w Ełku adwokatowi T. S. prowadzącemu Kancelarię Adwokacką w E. wynagrodzenie w kwocie 369 zł (trzysta sześćdziesiąt dziewięć złotych) w tym podatek VAT za pomoc prawną udzieloną pozwanej przed sądem II-giej instancji.

SSO Agnieszka Kluczyńska SSO Aneta Ineza Sztukowska SSO Cezary Olszewski

Sygn. akt I Ca 5/21

UZASADNIENIE

Powód J. G. wystąpił przeciwko B. G., z żądaniem ustalenia wygaśnięcia z dniem 31 marca 2018r. obowiązku alimentacyjnego podnosząc. że pozwana otrzymała wyższą emeryturę, a powód ma „niską rentę i komornika na głowie”.

Pozwana zaś wnosiła o oddalenie pozwu argumentując że, na powodzie jako na wyłącznie winnym rozpadu pożycia stron, w dalszym ciągu ciąży obowiązek alimentacyjny względem pozwanej.

Rozwód pociągnął istotne i długotrwałe pogorszenie jej sytuacji materialnej (nie mając wskutek ustaleń małżeńskich, wymaganego okresu pracy) pozostawała ona z bardzo niską emeryturą i nie partycypuje w dochodach męża, zaś jedyną jej pomocą w tym zakresie jest właśnie obowiązek alimentacyjny byłego męża.

Zaznaczyła, że jest osobą schorowaną, cierpiącą zarówno na choroby psychiatryczne jak i szereg innych schorzeń typu cukrzyca, schorzenia kardiologiczne, schorzenia tarczycy, nadciśnienie, zatorowość płucną. Wszystko powyższe powoduje, iż pozwana zmuszona jest prowadzić leczenie w różnych poradniach i wykupywać szereg leków, celem poprawy zdrowia.

Skromny dochód nie wystarcza jej na pokrycie wszystkich kosztów i w znacznej mierze wspomagana jest przez córkę wraz z rodziną, w przeciwnym razie znajdowałaby się w stanie rażącego niedostatku i biedy.

Nie istnieją zatem podstawy do orzeczenia o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego.

Wyrokiem z dnia 27 października 2020r. Sąd Rejonowy w Ełku – III Rodzinny i Nieletnich zasądził od powoda J. G. tytułem obniżonych alimentów na rzecz pozwanej B. G. kwotę po 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych), miesięcznie płatną z góry do dnia 10 - go każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w terminie płatności każdej raty, od dnia 22 stycznia 2020r. poczynając, zmieniając tym samym pkt I wyroku Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 30.11.2012r. w sprawie III RC 346/12; i oddalił powództwo w pozostałej części, Przyznał też adwokatowi T. S. prowadzącemu Kancelarię Adwokacką w E. wynagrodzenie w kwocie 600 zł podwyższone o kwotę podatku od towarów i usług ze środków budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Ełku tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej przez adwokata z urzędu i zniósł pomiędzy stronami pozostałe koszty procesu.

Sąd rejonowy ustalił, co następuje:

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód - z winy J. G.. W wyroku tym zasądzono również od J. G. na rzecz B. G. alimenty w kwocie 800 zł miesięcznie. Alimenty te w kolejnych latach dwukrotnie obniżono, najpierw do kwoty 400 zł miesięcznie, a następnie wyrokiem z dnia 30 listopada 2012r. sygn. akt III RC 346/12 do kwoty 350 zł miesięcznie.

W dacie ostatniego wyroku alimentacyjnego powód pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy w kwocie ok. 1.240 zł brutto, z czego potrącano mu alimenty w kwocie 400 zł, należności publicznoprawne ok. 200 zł plus kwotę zaległych alimentów. Pozwana utrzymywała się z alimentów i kwoty 140 zł otrzymywanej z opieki społecznej. Obie strony chorowały z powodu zaburzeń psychicznych.

Obecnie powód ma 62 lata. Otrzymuje rentę w wysokości 1220 zł netto, z czego potrącane są alimenty w kwocie 350 zł plus zaległości alimentacyjne. Zamieszkuje sam w lokalu o powierzchni 25 m 2, nadal leczy się psychiatrycznie, a także z uwagi na dolegliwości neurologiczne. Pozwana również otrzymuje rentę w wysokości około 730 zł, alimenty w kwocie 350 zł, zamieszkuje w swoim lokalu o powierzchni 64 m 2 wraz z córką i jej rodziną, którzy opłacają należności związane z eksploatacją mieszkania. Nadal leczy się psychiatrycznie, a także na inne schorzenia: cukrzyca, kardiologiczne, tarczyca, nadciśnienie.

Przechodząc do oceny prawnej Sąd I-szej instancji zważył, co następuje:

Powództwo J. G. nie zasługiwało na uwzględnienie w całości, jednakże sąd znalazł podstawę do znacznego obniżenia alimentów.

Materialnoprawną podstawą powództwa o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego jest art. 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. W wyroku z dnia 21 stycznia 1999r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I CKN 1292/98 (LEX nr 327911) Sąd Najwyższy uznał, że zmiana wyroku lub umowy, którą ma na względzie art. 138 krio, może między innymi polegać na stwierdzeniu ustania obowiązku alimentacyjnego, wobec odpadnięcia którejś z przesłanek uzasadniających ten obowiązek, czy to po stronie uprawnionej, czy to po stronie zobowiązanej. Zmiana orzeczenia dopuszczalna jest jednak tylko w razie zmiany stosunków powstałych po jego wydaniu, a jej ustalenie następuje poprzez porównanie stosunków obecnych z warunkami i okolicznościami uprzednio istniejącymi.

Postępowanie dowodowe w takiej sprawy ma charakter porównawczy tego co było podstawą ustalenia alimentów w sprawie poprzedniej, z tym co jest w sprawie wytoczonej na podstawie art. 138 krio. Przedmiotem postępowania dowodowego jest więc zmiana okoliczności (stosunków), zarówno po stronie uprawnionego, jak i zobowiązanego.

Sąd rejonowy wskazał na materialnoprawną podstawę zasądzenia alimentów w sprawie o rozwód wskazując, iż pojęcie niedostatku nie jest prawnie uregulowane. Próby jego zdefiniowania podejmowała natomiast wielokrotnie judykatura i doktryna prawa rodzinnego, co uogólniając pozwoliło na przyjęcie definicji niedostatku jako takiego stanu, w którym osoba nie może zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych (egzystencjalnych, duchowych, zachowania zdrowia, i innych) swoim staraniem, z wykorzystaniem posiadanych atutów (wykształcenia, wiedzy, doświadczenia, stanu zdrowia, zaangażowania itp.)

Zdaniem sądu obecnie sytuacja majątkowa byłych małżonków G. jest podobna. Oboje są na rencie i pobierają z tego tytułu comiesięczne świadczenia. Od czasu ostatniego orzeczenia alimentacyjnego z 2012r. sytuacja uległa o tyle zmianie, że uprawnienie do renty nabyła pozwana B. G. i na dzień orzekania pozwana comiesięcznie otrzymuje łącznie wyższe świadczenia niż powód – (renta 730 zł + alimenty 350 zł) pozwanej w odniesieniu do (renta 1.220 zł minus alimenty 386 zł) powoda. Ponadto pozwana korzysta z pomocy córki i jej rodziny, którzy z nią wspólnie zamieszkują, opiekują się i dodatkowo opłacają należności za lokal mieszkalny. Powód natomiast zamieszkuje samotnie.

Wobec powyższego Sąd rejonowy uznał, iż biorąc pod uwagę treść art. 60 § 2 kro na powodzie nadal ciąży obowiązek alimentacyjny w stosunku do pozwanej, jednakże winien on być odpowiedni zmniejszony, tak aby strony żyły obecnie na podobnej stopie życiowej. Po zmniejszeniu alimentów do kwoty 150 zł miesięcznie powodowi pozostanie na utrzymanie kwota nieco ponad 1.000 zł, zaś pozwana łącznie będzie otrzymywała środki w wysokości około 900 zł, korzystając przy tym ze znaczącej pomocy rodziny.

Zdaniem Sądu, orzeczenie o obniżeniu alimentów w procesie, w którym powód domagał się formalnie tylko ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego nie narusza zakazu orzekania ponad żądanie z art. 321 kpc, akceptując tym samym częśc poglądów prezentowanych w doktrynie (A. J., KPC – Komentarz, Tom I, art. 321, t. 5, s. (...), W–wa 2011) , że związanie granicami żądania nie oznacza związania w sposób bezwzględny samym sformułowaniem żądania, a sąd może odpowiednio je modyfikować zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa. Jak wskazuje A. J., ( KPC – Komentarz, Tom I, art. 321, t. 6, s. (...), W–wa 2011), przy ustalaniu granic wyrokowania w sprawie o ustalenie prawa pomocna jest analiza interesu prawnego, który ma powód w ustaleniu. W sprawie niniejszej jeżeli powód w ramach podstawy faktycznej powództwa wskazuje na okoliczności uzasadniające całkowite zniesienie jego obowiązku alimentacyjnego – ustalenie, że nie musi nic świadczyć, rozstrzygnięcie o obniżeniu tychże świadczeń alimentacyjnych z kwoty 350 zł do kwoty 150 zł, niewątpliwie mieści się w granicach hipotetycznej woli powoda i jest zgodne z racjonalnym rozumieniem jego interesu prawnego, a ponadto w sposób oczywisty nie narusza podstawy faktycznej powództwa. Zgodnie z ogólną zasadą- argumentum a maiori ad minus jeżeli powód żąda więcej, to można uwzględnić również mniej i w zaistniałym stanie rzeczy dopuszczalne było orzekanie o zmniejszeniu alimentów w sprawie, w której formalnie powód domagał się jedynie ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego (czyli obniżenia alimentów do zera). Jest to konkluzja zgodna z poglądem prezentowanym w starszym orzecznictwie (wyrok SN z 29.03.2000r. I CKN 1287/99).

Kierując się powyższą oceną prawną ustalonego stanu faktycznego sąd rejonowy na mocy art. 60 § 2 kro i art. 138 kro orzekł o częściowym uwzględnieniu powództwa poprzez obniżenie alimentów z dniem wniesienia pozwu, a także o oddaleniu powództwa w pozostałym zakresie.

O wzajemnym zniesieniu kosztów procesu orzekł na mocy art. 100 kpc wobec jedynie częściowego uwzględnienia powództwa, natomiast o przyznaniu wynagrodzenia pełnomocnikowi z urzędu na mocy § 10 ust. 1 pkt 9) oraz ust. 4, § 8 pkt 3), § 4 ust. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03.10.2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016 poz. 1714).

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucał:

1)  naruszenie prawa procesowego to jest art. 321 §1 kpc poprzez orzeczenie ponad żą­danie pozwu, w zakresie w jakim Sąd I instancji orzekł o obniżeniu obowiązku alimentacyj­nego w sytuacji gdy żądanie powoda dotyczyło ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimenta­cyjnego,

1)  naruszenie prawa procesowego to jest art. 233 § 1 k.p.c poprzez nienależyte rozwa­żenie całokształtu ujawnionych w postępowaniu okoliczności, dowolną a nie swobodną ocenę dowodów z naruszeniem zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego, w zakresie w jakim Sąd pierwszej instancji, przyjął iż:

a)  w warunkach sprawy zaistniały podstawy do ustalenia, że kwota 150,00 zł alimen­tów miesięcznie na rzecz pozwanej wyczerpuje zakres ciążącego na powodzie obowiązku ali­mentacyjnego, w sytuacji gdy kwota ta z uwagi na zakres uzasadnionych potrzeb pozwanej związanych ze stanem jej zdrowia oraz niskimi zarobkami jest kwotą zbyt niską,

a)  od wydania ostatniego orzeczenia w przedmiocie alimentów pomiędzy stronami, nastąpiła na tyle istotna zmiana w stanie faktycznym, która uzasadnia obniżenie obowiązku alimentacyjnego z kwoty 350 zł do kwoty 150 zł, w sytuacji gdy materiał dowodowy zebrany w sprawie nie daje podstaw do czynienia takich ustaleń.

2)  sprzeczność istotnych ustaleń z treścią materiału dowodowego zebranego w spra­wie, poprzez uznanie, iż w warunkach sprawy zaistniała podstawa do określenia daty 22 stycznia 2020 r. jako daty początkowej obowiązywania obniżonego obowiązku alimenta­cyjnego, w sytuacji gdy z uwagi na konieczność rozpatrzenia wszystkich okoliczności sprawy przez Sąd Orzekający oraz brak możliwości zwrotu przez pozwaną pobranych środków, spo­żytkowanych na utrzymanie, zasadnym jest przyjęcie jako daty początkowej, daty wydania wyroku przez Sąd I instancji,

3)  naruszenie przepisu prawa materialnego, t.j. art. 60 § 2 kro w zw. z art. 138 kro, po­przez znaczące zmniejszenie wymiaru obowiązku alimentacyjnego powoda względem pozwa­nej, w sytuacji gdy na powodzie jako małżonkowi uznanemu za wyłącznie winnym rozpadu pożycia małżeńskiego stron, ciąży ustawowy obowiązek przyczynienia się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, nawet jeśliby ten nie znajdował się w nie­dostatku a obniżenie wymiaru tego obowiązku nie pozwoli na wystarczające przyczynienie się do zaspokajania potrzeb pozwanej.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, wnosił o zmianę orzeczenia w zaskarżonym zakre­sie poprzez oddalenie powództwa w całości i o przyznanie adwokatowi - pełnomocnikowi pozwanej z urzędu wynagrodzenia za reprezentowanie pozwanej w postępowaniu przez Sądem II Instancji, we­dług norm przepisanych oświadczając że koszty tej reprezentacji nie zostały pokryte w całości ani w części.

W uzasadnieniu apelacji przedstawił stanowisko polemiczne tak co do oceny dowodów dokonanej przez sąd rejonowy jak i wyrażonego przez sąd poglądu co do związania zakresem żądania przywołując w tym przedmiocie wskazywane w apelacji orzeczenia sądów czy poglądy doktryny.

Sąd okręgowy zważył co następuje:

Apelację uznać należało za bezzasadną.

Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena ta musi być zgodna z zasadami logiki, doświadczenia życiowego oraz uwzględniać całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego - to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. orzeczenie SN z dnia 6 listopada 1998 r, II CKN 4/98).

Ocena dowodów przeprowadzona z zachowaniem tych reguł mieści się w granicach wyznaczonych przez zasadę swobodnej oceny dowodów wprowadzoną w art. 233 k.p.c. Nie jest wystarczającym uzasadnieniem zarzutu naruszenia normy art. 233 § 1 k.p.c. przedstawienie przez stronę skarżącą własnej oceny dowodów i wyrażenie dezaprobaty dla oceny prezentowanej przez sąd pierwszej instancji. Skarżący ma obowiązek wykazania naruszenia przez sąd paradygmatu oceny wynikającego z art. 233 § 1 k.p.c. (a zatem wykazania, że sąd a quo wywiódł z materiału procesowego wnioski sprzeczne z zasadami logiki lub doświadczenia życiowego, względnie pominął w swojej ocenie istotne dla rozstrzygnięcia wnioski wynikające z konkretnych dowodów – grupy dowodów) – por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa 1075/12, Lex nr 1267341.

Podniesione zatem przez apelującego zarzuty mogłyby być uwzględnione jedynie wówczas, gdyby wykazano, że zebrane dowody w części zostały ocenione w sposób rażąco wadliwy, sprzeczny z zasadami logiki bądź doświadczenia życiowego. Tego zaś pozwany nie dowiódł, a jego twierdzenia, iż prawidłowa ocena materiału dowodowego w sprawie prowadzi do odmiennych ustaleń jest jedynie polemiką z trafnymi wnioskami Sądu Rejonowego.

Wskazać należy , iż istota stanowiących podstawę orzekania ustaleń faktycznych nie polega na bezkrytycznym daniu wiary lub nie dowodom przedstawionym przez strony, czy też zebranym w ramach gromadzenia materiału dowodowego, lecz na ocenie tych dowodów w kontekście doświadczenia życiowego i zasad logiki. Wbrew zarzutom apelacyjnym sąd rejonowy właśnie wyakcentował taką ocenę przedstawiając logiczny i oparty o zasady doświadczenia życiowego wywód – wiążąc to w sposób logiczny z całym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie ustalając stan faktyczny w sposób obiektywny i prawidłowy.

Od dawna w orzecznictwie jak i poglądach doktryny prezentowany jest dominujący pogląd, iż alimenty zasądzone na podstawie art. 60 krio nie uzasadniają przyjęcia tzw. równej stopy życiowej. Sąd Najwyższy podkreślił, że przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, aniżeli tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę (uzasadnienie tezy XIII Wytycznych SN z 1987 r.).

Odnosząc powyższą uwagę do stanu faktycznego sprawy i zarzutów apelacyjnych stwierdzić należy, że ustalona przez sąd rejonowy kwota alimentów wprowadza wręcz zasadę równej stopy życiowej. Sąd rejonowy wskazał na konkretne dochody, które stanowią źródło utrzymania stron, a także ponoszone ciężary własnego utrzymania w tym leczenia czy utrzymania mieszkania.

Strona apelująca nie dostrzega, że obowiązek alimentacyjny współmałżonka nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego dzieci wobec rodziców w sytuacji gdy zobowiązany alimentacyjnie małżonek nie jest w stanie podołać spełnieniu świadczeń na wyższym poziomie, a po stronie małżonka uprawnionego pozostają niezaspokojone podstawowe potrzeby. Nie można przecież oczekiwać, że zobowiązany alimentacyjnie małżonek będzie przymierał głodem by drugi współmałżonek miał zaspokojone potrzeby w całości. Jak to wyżej wskazano nie ma w zakresie alimentacyjnym między małżonkami zastosowania zasada równej stopy życiowej, a więc w zakresie niezaspokojonych podstawowych potrzeb życiowych materializuje się roszczenia alimentacyjne wobec innych osób zobowiązanych alimentacyjnie – w tym przypadku dzieci.

Uwaga poczyniona przez sąd rejonowy co do tego, że pozwana nie ponosi kosztów utrzymania mieszkania wpisuje się w powyższą tezę o obowiązku alimentacyjnym dzieci wobec rodziców.

Finalnie odnosząc się do zarzutu podniesionego w apelacji a sprowadzającego się do naruszenia treści art. 321 kpc – sąd okręgowy akceptuje w całości pogląd wyrażony w uzasadnieniu sądu rejonowego, tym bardziej, że w przypadku powoda działającego bez profesjonalnego wsparcia trudno oczekiwać prawidłowego formułowania wniosków procesowych. Niewątpliwie zaś w przypadku gdyby zadać mu pytanie o obniżenie alimentów na wypadek gdyby sąd nie znalazł podstaw do całkowitego ich wygaszenia – padła by odpowiedź pozytywna. Ni może zniknąć z pola widzenia sądu także fakt , że powód leczy się psychiatrycznie – co znacznie ogranicza jego zdolność do prawidłowego wyrażania stanowiska. Już z samej treści pozwu sporządzonego w sposób daleki od przeciętnie spotykanych w sytuacjach gdy strona działa samodzielnie daje podstawę do uzasadnionego wnioskowania o nieporadności powoda. Co do orzekania ponad żądanie tytułem kolejnego przykładu wystarczy wskazać na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 3 października 2000 r. I CKN 945/00, w który sąd ten stwierdził „Orzeczenie o zmniejszeniu zakresu świadczeń alimentacyjnych w sprawie o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego nie narusza zakazu wyrokowania co do przedmiotu nie objętego żądaniem (art. 321 § 1 KPC). Szczegółowe uzasadnienie przedstawione w tym zakresie przez sąd rejonowy nie wymaga powielania czy rozwijania i jest w zupełności wystarczające dla potrzeb rozstrzygnięcia sprawy niniejszej.

Biorąc powyższe pod uwagę i działając na podstawie art. 385 kpc apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu. O kosztach udzielonej pomocy prawnej orzeczono na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016r (Dz. U z 2019r poz.18)

SSO Agnieszka Kluczyńska SSO Aneta Ineza Sztukowska SSO Cezary Olszewski