Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 10 marca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Artur Fornal

Sędziowie: Marcin Winczewski

Sylwia Durczak - Żochowska

po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2021 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy upadłościowej osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej H. M.

w przedmiocie umorzenia zobowiązań lub ustalenia planu spłaty

na skutek zażalenia wierzyciela (...) z siedzibą w W.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 17 listopada 2020 r., sygn. akt XV GUp 69/19

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Marcin Winczewski Artur Fornal Sylwia Durczak-Żochowska

Sygn. akt VIII Gz 274/20

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 17 listopada 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd upadłościowy) ustalił plan spłaty wierzycieli upadłej H. M. w ten sposób, że upadła miała przeznaczyć na zaspokojenie swoich wierzycieli łączną kwotę 300 zł miesięcznie, uiszczając raty miesięczne do 15-tego dnia każdego miesiąca przez okres 36 miesięcy począwszy od miesiąca następnego po uprawomocnieniu się postanowienia, uiszczając raty miesięczne wobec poszczególnych wierzycieli. W powyższym postanowieniu rozstrzygnięto także o tym, że po wykonaniu przez upadłą planu spłaty, jej zobowiązania powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości tj. przed dniem 22 lutego 2019 r. zostaną w pozostałej części umorzone.

W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, że upadła wniosła o ustalenie planu spłaty wierzycieli z miesięczną ratą w kwocie 300 zł, a syndyk do tego wniosku się przychylił. Sąd pierwszej instancji ocenił, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwalał na jej rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym, rekomendowanym także z uwagi na stan epidemii.

Środki pieniężne zgromadzone w masie upadłości wystarczyły na zaspokojenie kosztów postępowania i sporządzenie ostatecznego planu podziału.

Stan faktyczny sprawy Sąd I instancji ustalił na podstawie oświadczenia upadłego o przychodach i wydatkach, orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, decyzji 500+, umowy najmu lokalu, potwierdzenia wysokości renty oraz niektórych ponoszonych opłat.

Na podstawie powyższych dowodów Sąd upadłościowy ocenił, że biorąc pod uwagę wiek upadłej (57 lat) jej stan zdrowia (upadła jest osobą całkowicie niewidzącą, która jest w stanie podjąć żadnej pracy), brak wartościowego majątku, wysokość miesięcznego dochodu z tytułu renty, świadczenia uzupełniającego i świadczenia 500+ wypłacanego na uczącą się córkę (3 555,28 zł) oraz ponoszonych, uzasadnionych wydatków (3 197 zł) może ona przeznaczyć na spłatę wierzycieli, których wierzytelności zostały uznane kwotę 300 zł, tj. kwotę jaka pozostaje mu po odjęciu wysokości wydatków od miesięcznego łącznego dochodu. Sąd I instancji podzielił ww. kwotę pomiędzy wierzycieli, których wierzytelności zostały uznane, proporcjonalnie do wysokości przysługujących im wierzytelności.

Sąd Rejonowy wskazał, że sporządzając plan spłaty miał na uwadze regulację art. 491 ¹⁵ ustawy – Prawo upadłościowe, zgodnie z którą w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty określa się w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż 36 miesięcy, upadły jest zobowiązany spłacać zobowiązania uznane na liście wierzytelności, niewykonane w toku postępowania na podstawie planu podziału, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości.

W pozostałej, niezaspokojonej części, zobowiązania uznane na liście zostaną umorzone. Zdaniem Sądu I instancji w ten sposób zostanie zrealizowany zasadniczy cel postępowania upadłościowego wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej tj. oddłużenie upadłego, a roszczenia wierzycieli zaspokojone w najwyższym możliwym stopniu.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł wierzyciel – (...) z siedzibą w W., zaskarżając to postanowienie w całości. Zaskarżonemu postanowieniu wierzyciel zarzucił naruszenie:

­

art. 491 ¹⁵ ust. 4 ustawy – Prawo upadłościowe poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że upadła jest w stanie spełniać na rzecz wierzycieli świadczenie w kwocie wynoszącej maksymalnie 300 zł przez 36 miesięcy podczas gdy zestawienie dochodów upadłej z wysokością minimum socjalnego (wynoszącego w II kwartale 2020 r. na dwie osoby kwotę 2 252,32 zł) wskazuje, że upadła posiada środki pozwalające na realizację planu spłaty wierzycieli w kwotach wyższych niż ustalone w postanowieniu Sądu,

­

art. 233 w zw. z art. 227 i art. 229 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, brak wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego, polegające na bezkrytycznym przyjęciu, że sytuacja życiowa upadłej nie pozwala jej na realizację planu spłaty w wysokości wyższej niż 300 zł, w sytuacji gdy powinna ona ograniczać swoje wydatki.

Wierzyciel wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że upadły będzie spłacał w równych ratach na poczet swoich zobowiązań kwotę 1 302,96 zł na okres 36 miesięcy, począwszy od miesiąca następnego po uprawomocnieniu się postanowienia, proporcjonalnie do udziału wierzytelności danego wierzyciela w ogólnej sumie wierzytelności, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie wierzyciela zasługiwało na uwzględnienie, jednak z innych przyczyn niż wskazane w jego treści. W niniejszej sprawie konieczne okazało się uchylenie zaskarżonego postanowienia, jako wydanego w warunkach nieważności postępowania.

Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. – który w niniejszej sprawie znajduje odpowiednie zastosowanie (art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 229 i art. 491 ² ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 498 ze zm. - dalej jako „p.u.”) – sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Stosownie natomiast do regulacji art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swoich praw. Przypadek taki zachodzić będzie wówczas, gdy z powodu uchybienia przez sąd przepisom postępowania, strona, wbrew swojej woli, została faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji i to bez względu na to, czy takie działanie strony mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2010 r., IV CSK 84/10, LEX nr 621352; z dnia 10 grudnia 2009 r., III CSK 86/09, LEX nr 610166; z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415, a także postanowienia tego Sądu z dnia 25 marca 2014 r., I PR 291/13, LEX nr 1455814 i z dnia 31 stycznia 2018 r., I CZ 3/18, LEX nr 2449301).

Przy analizie czy doszło do pozbawienia strony możliwości działania, należy w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie zaś ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możliwość strony (uczestnika postępowania) do działania w postępowaniu, a w końcu trzeba zbadać, czy pomimo zaistnienia tych okoliczności strona mogła bronić swoich praw w toku postępowania. W razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek należy przyjąć, że strona została pozbawiona możliwości działania (por. wyrok SN z dnia 17 lutego 2004 r., III CK 290/02, LEX nr 164001; z dnia 3 listopada 2007 r., III UK 57/07, LEX nr 897947; z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, LEX 4243315).

Przyczyny nieważności, w odróżnieniu od przyczyn innych uchybień procesowych, mają charakter bezwzględny. Nie może mieć przy tym żadnego znaczenia subiektywne zapatrywanie strony, że nie doszło do nieważności, skoro sąd bierze z urzędu pod uwagę tę okoliczność bez względu na to, którą ze stron dotknęły skutki nieważności postępowania. Ustanowione w postępowaniu cywilnym rygory służą bowiem nie tylko interesom stron (uczestników postępowania), ale chronią także interes wymiaru sprawiedliwości (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 8 lipca 2008 r., III CZP 154/07, OSNC 2008, Nr 12, poz. 133 oraz postanowienia tego Sądu z dnia 31 stycznia 2018 r., I CZ 3/18, LEX nr 2449301).

W ocenie Sądu odwoławczego taki właśnie przypadek pozbawienia możliwości działania wierzycieli (będących uczestnikami przedmiotowego postępowania) – wobec braku ich wysłuchania przed wydaniem zaskarżonego postanowienia – zachodzi w niniejszej sprawie.

Wyjaśnić trzeba, że w przedmiotowej sprawie zastosowanie znajdują przepisy o postępowaniu upadłościowym (konsumenckim) w brzmieniu obowiązującym przed dniem 24 marca 2020 r., skoro wniosek o ogłoszenie upadłości został w niej złożony w dniu 16 listopada 2018 r. (jak wynika z załączonych akt sprawy XV GU 628/18 – zob. k. 1-123 v. ww. akt). Z regulacji art. 9 ust. 1 i art. 10 ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1802) wynika, że w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe, z wyjątkiem art. 315, art. 317, art. 320, art. 330a i art. 334 ustawy – Prawo upadłościowe, które stosuje się w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Przepis art. 491 ¹⁴ ust. 1 p.u. – w brzmieniu znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie – przewiduje, że po wykonaniu ostatecznego planu podziału, a gdy z uwagi na brak majątku upadłego plan podziału nie został sporządzony - po zatwierdzeniu listy wierzytelności, i po wysłuchaniu upadłego, syndyka i wierzycieli, sąd ustala plan spłaty wierzycieli albo w przypadkach, o których mowa w art. 491 ¹⁶, umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Należało w konsekwencji przyjąć, że wydanie postanowienia o ustalaniu planu spłaty musiało być poprzedzone procedurą wysłuchania nie tylko samego upadłego i syndyka – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – lecz także wierzycieli. Wysłuchanie takie ma charakter obligatoryjny. Wierzycieli należało w tym wypadku wysłuchać na posiedzeniu z ich udziałem, bądź też poprzez odebranie pisemnych oświadczeń w trybie art. 217 ust. 1 in fine p.u. Wysłuchani powinni być wszyscy wierzyciele, których wierzytelności zostały we właściwym trybie uznane na liście wierzytelności (art. 244 i nast. w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u.). Nieobecność osoby wezwanej na posiedzenie lub też niezłożenie przez tę osobę oświadczenia na piśmie (w wyznaczonym terminie) nie tamuje postępowania (art. 217 ust. 3 p.u.). Jak słusznie przyjmuje się w doktrynie, niezawiadomienie wierzyciela o posiedzeniu lub nieodebranie od niego oświadczenia w trybie art. 217 p.u. może być przyczyną nieważności postępowania z przyczyn wskazanych w art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe, Prawo Restrukturyzacyjne. Komentarz, wyd. 5, Warszawa 2018, SIP Legalis, nb 3 do art. 491 ¹⁴).

Mając to na uwadze należało stwierdzić, że wydając zaskarżone postanowienie bezpośrednio złożeniu przez syndyka i przez upadłą wniosków o ustalenie planu spłaty ( zob. k. 177-187v. i 201 akt) Sąd Rejonowy zaniedbał wysłuchania wierzycieli, czym naruszył bezwzględnie wiążącą go regulację art. 491 ¹⁴ ust. 1 p.u. W konsekwencji, uniemożliwiając wypowiedzenie się tym uczestnikom przed rozstrzygnięciem, pozbawił ich możności działania (obrony ich praw) na tym etapie postępowania. Prowadziło to w rezultacie do nieważności postępowania z przyczyny o której mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c.

Kwestionowane rozstrzygnięcie nastąpiło więc jedynie na podstawie twierdzeń samej upadłej i zaoferowanych przez nią dowodów, a także stanowiska syndyka, podczas gdy przepis art. 491 ¹⁴ ust. 1 p.u. nakazywał wysłuchanie wierzycieli, jako pozostałych uczestników postępowania. Skarżący wierzyciel dopiero w zażaleniu miał więc możliwość podniesienia zarzutu w kwestii powinności ograniczania przez upadłą swoich wydatków ( zob. k. 206 akt).

Przedwczesne jest rozważanie obecnie przez Sąd Okręgowy zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c., mającego polegać na przyjęciu przez Sąd I instancji błędnej oceny możliwości spłaty zobowiązań przez upadłą. Nie byłoby dopuszczalne dokonywanie w postępowaniu odwoławczym po raz pierwszy ustaleń faktycznych istotnych dla ustalenia planu spłaty, a to z uwagi na obowiązek respektowania zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 i z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, LEX nr 1661943).

Ponownie orzekając w przedmiocie planu spłaty Sąd Rejonowy powinien wysłuchać upadłego, syndyka a także wierzycieli – jak o tym stanowi przepis art. 491 ^{( 14)} ust. 1 p.u. – umożliwiając im przedstawienie stanowiska i złożenie ewentualnych wniosków dowodowych. Dopiero wysłuchanie wszystkich uczestników postępowania i ocena ich stanowisk pozwoli na dokonanie istotnych dla planu spłaty ustaleń co do aktualnej na dzień orzekania sytuacji upadłej (art. 491 ^{( 15)} ust. 1 p.u.), przy uwzględnieniu zasady, że zalecenia Sądu II instancji udzielone po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie mogą narzucać Sądowi I instancji określonej oceny materiału dowodowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 156/12, LEX nr 1347907). Na marginesie więc jedynie można zauważyć, że wskaźniki minimum socjalnego publikowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) przy ustaleniu planu spłaty mogą mieć znaczenie wyłącznie pomocnicze. Zdaniem Sądu Okręgowego przy ocenie uzasadnionej wysokości kosztów utrzymania pozbawione podstaw byłoby ich mechaniczne stosowanie, bez uwzględnienia indywidualnych okoliczności konkretnego przypadku.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie zastosowanego odpowiednio przepisu art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. i art. 229 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u., orzekł jak w sentencji.

Marcin Winczewski Artur Fornal Sylwia Durczak-Żochowska

nieobecna z powodu choroby i dlatego nie podpisała uzasadnienia.