Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11.07.2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270) w związku z ponownym zatrudnieniem w (...) zobowiązał E. S. do zwrotu pobranego ekwiwalentu za deputat węglowy w kwocie 2031,13 zł za okres od 01.08.2016r. do 31.12.2017r. tj. za okres 3 lat wstecz jako świadczenia nienależnego.

/ decyzja k. 62 akt ZUS/

W dniu 2.08.2019 r. odwołanie od powyższej decyzji wniosła E. S. domagając się jej zmiany. W uzasadnieniu swego stanowiska wskazała iż w okresie od 13.01.2017 do 26.06.2017 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku ze złamaniem kości nadgarstka i w tym czasie pracodawca nie wypłacał jej ekwiwalentu ani innych dodatków.

/ odwołania k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podnosząc iż wnioskodawczyni od dnia 17.07.2015r. do dnia 31.12.2017r. była zatrudniona w (...) SA i pobierała ekwiwalent za deputat węglowy. Jak wyjaśnił pracodawca w piśmie z dnia 26.08.2019r., wnioskodawczyni w okresie 13.01.2017r. - 25.06.2017r. i 27.10.2017r. - 31.10.2017r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, a kwota ekwiwalentu była wliczona do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Wnioskodawczyni nie powiadomiła organu rentowego o podjęciu zatrudnienia na kolei i otrzymywaniu ekwiwalentu za deputat węglowy od pracodawcy mimo iż w decyzji z dnia 30.04.2015r. w przedmiocie prawa do emerytury w pkt IX.1 znajduje się pouczenie o obowiązku powiadomienia organu rentowego o tych okolicznościach. Decyzja jest więc prawidłowa, a wniosek o oddalenie odwołania uzasadniony.

/ odpowiedź na odwołanie k. 10/

Na rozprawie w dniu 9 lutego 2021 roku poprzedzającej wydanie wyroku wnioskodawczyni poparła odwołanie podtrzymała podniesione w nim argumenty i wniosła o umorzenie dochodzonych od niej należności wskazując iż nie stać jej na zwrot tych kwot. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania.

/ stanowisko procesowe stron protokół rozprawy z dnia 9 lutego 2020 r.00:00:42 -00:07:21/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni E. S. urodziła się 3 kwietnia1959 r.

/bezsporne/

Decyzją ZUS z dnia 30.04.2015r. E. S., która do 27.04.2015r. była zatrudniona w (...) SA, przyznano emeryturę od 01.04.2015r. wraz z ekwiwalentem za deputat węglowy. W decyzji w pkt IV pouczenia znajduje się informacja iż prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego nie przysługuje przy pobieranej emeryturze jeżeli deputat ten przysługuje w związku z kontynuowaniem lub podjęciem pracy na kolei. Natomiast w pkt IX.1 pouczenia znajduje się wskazanie o obowiązku powiadomienia organu rentowego o pobieraniu deputatu węglowego z tytułu zatrudnienia na kolei.

/bezsporne decyzja k. 30-31 akt ZUS/

Wnioskodawczyni od dnia 17.07.2015r. do dnia 31.12.2017r. ponownie była zatrudniona w (...) SA i pobierała ekwiwalent za deputat węglowy.

/ bezsporne/

Wnioskodawczyni w okresie 13.01.2017r. - 25.06.2017r. i 27.10.2017r. - 31.10.2017r. przebywała na zwolnieniu lekarskim, a kwota ekwiwalentu była wliczona do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.

/ pismo z dnia 26.08.2019r.,k. 68 akt ZUS/

Wnioskodawczyni nie powiadomiła organu rentowego o podjęciu zatrudnienia na kolei i otrzymywaniu ekwiwalentu za deputat węglowy od pracodawcy.

/ bezsporne/

Przyjmując, iż wnioskodawczyni nie miała prawa do wypłaty ekwiwalentu węglowego z tytułu zatrudnienia w (...) w okresach: 13.01.2017r. - 25.06.2017r. i 27.10.2017r. -31.10.2017r. kwota ekwiwalentu do zwrotu wynosi 1364,21zł

W rozbiciu na miesiące:

2016 VIII - 120,77, IX - 120,77, X - 120,77, XI -120,77, XII -120,77

2017 I - 46,08, II- 0, III -0, IV -0,V -0, VI - 19,94, VII -118,94, VIII -118,94, IX -118,94,

X - 99,84, XI -118,94, XII -118,94.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie częściowo zasługuje na uwzględnienie.

W tym miejscu wskazać należy, że realizacja wypłaty deputatu przez organ rentowy na rzecz określonej kategorii emerytów i rencistów, następuje w oparciu o treść art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, natomiast zasady i sposób realizacji uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, zwanego "ekwiwalentem", przysługującego osobom uprawnionym zatrudnionym na kolei określa ustawa z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. z 2021 r. poz. 146).

Stosownie zaś do treści art. 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w ust. 1, przyznaje i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa. (ust. 5). W przypadku przyznania emerytury lub renty po terminie wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, ekwiwalent należny od dnia przyznania emerytury lub renty do końca półrocznego okresu, o którym mowa w ust. 5, wypłaca się łącznie z pierwszą należnością z tytułu emerytury lub renty (ust. 6). Emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty (ust. 10). Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty (ust. 11).

Prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypłacanego wraz z emeryturą kolejową nie przysługuje w razie ponownego zatrudnienia na kolei. Artykuł 74 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm.) stanowi bowiem o przysługiwaniu prawa do deputatu (ekwiwalentu) "byłemu pracownikowi", a nie "emerytowi". Tak więc podział uprawnionych na pracowników i byłych pracowników oznacza, że można być albo pracownikiem, albo byłym pracownikiem. Inaczej rzecz ujmując, nie można należeć do obu grup równocześnie. Wynika też z tego, że podjęcie pracowniczego zatrudnienia na kolei oznacza brak ustawowej przesłanki prawa do deputatu. W tej sytuacji prawo to ustaje. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2011 r. (I UZP 4/10). W konsekwencji prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego wypłacanego przez organ rentowy wraz z emeryturą kolejową - jest świadczeniem nienależnym, które podlega zwrotowi - w razie ponownego podjęcia zatrudnienia w (...)./III AUa 1488/11 - wyrok SA Wrocław z dnia 20-03-2012.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wobec podjęcia ponownego zatrudnienia przez wnioskodawczynie w (...) SA brak było podstaw do wypłaty wnioskodawczyni ekwiwalentu za deputat węglowy z tytułu pobierania przez nią emerytury, wobec czego było to świadczenie nienależnie pobrane.

Ponadto wskazać należy, że zgodnie ze stanowiącym podstawę wydania zaskarżonej decyzji przepisem art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Stosownie zaś do art. 138 ust. 2 ustawy emerytalnej, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Zgodnie zatem z ust. 1 art. 138 ustawy emerytalnej obowiązkiem zwrotu objęte jest nie każde, a tylko świadczenie nienależnie pobrane, tj. świadczenie wypłacone pomimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, bądź też świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Trafnie w piśmiennictwie wskazuje się na konieczność rozróżnienia tych dwóch świadczeń, tj. świadczenia nienależnie pobranego od świadczenia nienależnego. Każde świadczenie nienależnie pobrane jest nienależne, jednak nie działa tu reguła odwrotna. W zakresie wykładni art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 6 grudnia 2010 r., (II UK 149/10), wskazujący na to, że pouczenie o którym mowa w tym przepisie jest przesłanką warunkującą obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Pouczenie musi być nadto należyte, czyli wyczerpująco i wyraźnie wskazujące okoliczności, w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z dnia 17 lutego 2016 r., sygn. III AUa 751/15). Świadczenie zawyżone lub wypłacone wskutek błędu organu rentowego jest nienależne, ale w przypadku braku zajścia przesłanek określonych w art. 138 ust. 2 pkt 1-2 nie będzie stanowić świadczenia nienależnie pobranego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 9 stycznia 2013 r., III AUa 786/12).

Nie ulega zatem wątpliwości, że niezbędnym warunkiem uznania, iż w danej sprawie mamy do czynienia ze świadczeniem nienależnie pobranym jest ustalenie, że organ rentowy uczynił zadość obowiązkowi konkretnego, czytelnego i wyczerpującego pouczenia świadczeniobiorcy m.in. o okolicznościach powodujących ustanie prawa do tego świadczenia.

Zważyć należy, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika bezsprzecznie, iż w decyzji z dnia 30.04.2015r. organ rentowy zamieścił właściwe i szczegółowe pouczenie o okolicznościach mających wpływ na uprawnienie do pobierania ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego. Pouczenie to było jasne i czytelne, a obowiązkiem wnioskodawczyni było zapoznanie się z jego treścią i konsekwencjami w nim wskazanymi. Wnioskodawczyni co bezsporne wbrew treści pouczenia nie powiadomiła organu rentowego o podjęciu zatrudnienia na kolei i otrzymywaniu ekwiwalentu za deputat węglowy od pracodawcy. Tym samym uznać należy iż co do zasady zobowiązana jest do zwrotu ekwiwalentu za deputat węglowy wypłacanego jednocześnie przez ZUS wraz z emeryturą.

Nie należy przy tym jednak tracić z pola widzenia, iż nie w całym spornym okresie ekwiwalent za deputat węglowy był wypłacany wnioskodawczyni przez pracodawcę. W okresach: 13.01.2017r. - 25.06.2017r. i 27.10.2017r. -31.10.2017r. wnioskodawczyni przebywała na zwolnieniach lekarskich i w tym okresie ekwiwalentu za deputat węglowy faktycznie nie otrzymała choć był uwzględniony w podstawie zasiłku chorobowego. Obowiązkiem zwrotu objęte jest świadczenie nienależnie pobrane. Wnioskodawczynię w pouczeniach poinformowano, iż prawo do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu deputatu węglowego nie przysługuje przy pobieranej emeryturze jeżeli deputat ten przysługuje w związku z kontynuowaniem lub podjęciem pracy na kolei i zobowiązano ją do obowiązku powiadomienia organu rentowego o pobieraniu deputatu węglowego z tytułu zatrudnienia na kolei. Tym samym skoro w okresie zwolnień lekarskich wnioskodawczyni ekwiwalentu za deputat od pracodawcy nie pobierała a w pouczeniu precyzyjnie nie zawarto informacji, iż ekwiwalent za deputat przy emeryturze nie przysługuje także wtedy gdy wprawdzie ekwiwalent za deputat węglowy nie jest wypłacany przez pracodawcę np. w okresie zwolnień lekarskich ale jest uwzględniony w podstawie świadczeń - zasiłku chorobowego z tego stanu rzeczy nie sposób wywodzić dla wnioskodawczyni negatywnych skutków procesowych. Tym samym w świetle powołanych wyżej przepisów brak było podstaw do żądania zwrotu ekwiwalentu za deputat węglowy wypłaconego przy emeryturze za okres zwolnień lekarskich : 13.01.2017r. - 25.06.2017r. i 27.10.2017r. -31.10.2017r.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., w pkt 1 sentencji zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał E. S. do zwrotu nienależnie pobranego ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy w kwocie 1.364,21 zł i zgodnie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w pkt. 2 oddalił odwołanie wnioskodawczyni w pozostałej części, uznając je za bezzasadne.

W przedmiocie zaś wniosku E. S. o umorzenie dochodzonych przez ZUS należności Sąd przekazał go Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. do rozpoznania z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej, albowiem organ rentowy w tym zakresie nie zajął żadnego stanowiska. Tak sprecyzowane roszczenie, nie było przedmiotem rozpoznania organu rentowego.

Zauważyć należy iż odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna postępowanie sądowe. Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji a spornych między stronami; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem ubezpieczony może jedynie żądać korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swą rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego decyzją, nie może natomiast żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Dlatego też odwołanie wniesione od decyzji organu rentowego nie ma charakteru samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, sąd nie może go rozpoznać, lecz zobowiązany jest - zgodnie z treścią art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. - przekazać go do rozpoznania organowi rentowemu. Tym samym kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji organu rentowego, gdyż - stosownie do treści art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.- w postępowaniu wywołanym wniesieniem odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji w granicach jej treści i przedmiotu. Roszczenie o umorzenie nie było przedmiotem zaskarżonej decyzji. Z uwagi na powyższe na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. orzeczono jak w pkt. 3 sentencji.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS z aktami rentowymi.

25 III 2021 roku.

J.L.