Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 949/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

sędzia Rafał Kubicki

Protokolant:

sekretarz sądowy Agnieszka Grandys

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2021 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. i J. K.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie, ewentualnie o zapłatę

I.  ustala, że nie istnieje stosunek prawny na podstawie umowy o kredyt mieszkaniowy (...) nr (...) (...) (...) z dnia 28.09.2005 r., zawartej między powodami a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G.,

II.  zasądza na rzecz powodów: B. K. i J. K. od pozwanej (...) Bank (...) S.A. w W. kwotę 6.417 (sześć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się tego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 949/20

UZASADNIENIE

Powodowie B. K. i J. K. zażądali w dniu 10 grudnia 2020 r. wobec pozwanej (...) Banku (...) S.A. w W.: 1) ustalenia nieistnienia stosunku prawnego z umowy o kredyt nr (...) (...) (...) zawartej dn. 28 września 2005 r., ewentualnie
2) zasądzenia na ich rzecz kwoty 126.065,07 zł.

W uzasadnieniu wskazali, że zawarta przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanej ( (...) Bank (...) S.A.) umowa dotyczyła kredytu denominowanego i jest na podstawie art. 58 § 1 k.c. nieważna jako sprzeczna z art. 69 Prawa bankowego oraz zasadami współżycia społecznego wobec abuzywności szeregu postanowień w niej zawartych. Umowa nie określa kwoty kredytu - środkami oddanymi powodom do dyspozycji były złote polskie, z kolei, umowa wskazywała sumę franków szwajcarskich, ponadto umowa nie regulowała zasad ustalania kursu przez bank zastosowanego do przeliczania kwoty wypłaty i spłaty kredytu. Spłata kredytu następowała bowiem
w złotych polskich według kursu ustalanego jednostronnie przez pozwaną i powodowie nie mieli możliwości spłaty wprost we frankach szwajcarskich. W ocenie powodów, umowa nie mogłaby być dalej wykonywana po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych. W następstwie ich eliminacji, nie znana byłaby bowiem kwota kredytu jaką Bank miałby udostępnić powodom do dyspozycji – zatem umowa nie zawierałaby elementu istotnego umowy kredytu określonego w art. 69 Prawa bankowego. Za abuzywne uznać należy postanowienia umowy dotyczące mechanizmu przeliczania walut wg. kursów określonych przez bank w tabeli walut, ponieważ kształtują one prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy, a przy tym mechanizm ten nie został powodom wyjaśniony
w sposób należyty. Wprowadzenie nowelizacji ustawy prawo bankowe pozostaje bez wpływu na byt niniejszej umowy bowiem oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. W przypadku uznania, że nieuczciwe postanowienia umowne mogą być zastąpione przepisami dyspozytywnymi i umowa może nadal obowiązywać, powodowie wnieśli o zasądzenie kwoty 126.065,07 zł z tytułu nienależnego świadczenia. Powodowie zaciągnęli kredyt
w czasie, gdy kurs franka szwajcarskiego był znacząco niższy od tego, którym obecnie operuje pozwana, zatem posiadają interes prawny w ustaleniu nieważności, gdyż ich sytuacja finansowa uległa pogorszeniu na skutek zawarcia niniejszej umowy.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. Zażądała przeprowadzenia dowodów z dokumentów dołączonych do pozwu, zeznań świadków (na okoliczność indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy, wyjaśnienia powodom ryzyka walutowego oraz zmiany oprocentowania, złożenia przez powodów wniosku
o udzielenie kredytu w walucie (...), możliwości negocjowania warunków umowy
w tym zmiany waluty udzielonego kredytu, przedstawienia symulacji zmiany kursów waluty, a także wzajemnego kształtowania się wysokości rat kredytu denominowanego i kredytu złotowego udzielonego w tamtym czasie). Jednocześnie, zaprzeczyła zarzutom powodów kierowanym wobec umowy i przyznała, że pomiędzy stronami (powodami jako konsumentami) doszło do zawarcia umowy kredytu denominowanego do (...). Wskazała jednak, że powodom wyjaśniono istotę i różnicę miedzy kredytem złotówkowym a denominowanym w walucie obcej oraz udzielono informacji
o płynących ze zmian kursu waluty ryzykach. W dalszej kolejności przedstawiła szeroką argumentację za dopuszczalnością kredytów denominowanych i za bezzasadnością twierdzeń o abuzywności poszczególnych postanowień umowy.
W ocenie pozwanej, stronie powodowej przysługuje dalej idące roszczenie
o świadczenie wobec czego nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Uznała, że nawet przy przyjęciu koncepcji abuzywności kwestionowanych postanowień umownych nie ma podstaw do wywodzenia o nieważności umowy jako całości bowiem może ona dalej być wykonywana. Co do żądania zwrotu nienależnych świadczeń wskazała, że znajduje ono usprawiedliwienie w łączącej strony umowie co wyklucza zakwalifikowanie świadczenia jako nienależnego, zaś Bank nie został wzbogacony. Zarzuciła też stronie powodowej w świetle art. 411 pkt. 1 k.c. dobrowolne spełnianie świadczeń ze świadomością swojej sytuacji faktycznej i prawnej, która wyklucza możliwość żądania zwrotu. Podniosła nadto, zarzut przedawnienia roszczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Bezsporne i potwierdzone dokumentami dołączonymi do pozwu (umowa k. 16-25, zaświadczenie (...) S. A. z 20.10.2020 r. k. 26-35, wezwanie do mediacji k. 36, odpowiedź na wezwanie k. 37-38) oraz do odpowiedzi na pozew (wniosek o kredyt. budowlano – hipoteczny k. 85-86, formularz danych osobowych k. 87-88, pełnomocnictwo do rachunku k. 89, wnioski o wypłatę transzy k. 90-94, dyspozycja kredytu hipotecznego k. 95 oraz k. 98 i k. 101, 104, 107, 110, potwierdzenia wykonania transakcji k. 96-97 oraz k. 99-100 i k. 102-103, 105-106, 108-109, 111-112, zawiadomienie o zmianie oprocentowania k. 113-114, historia operacji na kontrakcie kredytowym k. 115-116, zestawienie k. 117-127, ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.H. k. 128-141, instrukcja udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.H. k. 143-146) w której strony zawarły najistotniejsze dla sprawy postanowienia (wyciąg):

(§ 1 pkt. 21) Tabela kursów oznacza aktualną Tabelę kursów walutowych (...) Bank (...) S.A., obowiązująca w Banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych;

(§ 2 ust. 2, 3 i 4) Kredyt został udzielony w złotych w kwocie, stanowiącej równowartość 56.716,90 CHF. Kwota kredytu zostanie określona przez przeliczenie kwoty w (...) na złote według kursu kupna (...) zgodnie z Tabelą kursów z dnia uruchomienia środków. Rozliczenia z Bankiem z tytułu zaciągniętego kredytu w zakresie prowizji, odsetek i rat, dokonywane będą w złotych. Do przeliczeń stosowane będą kursy sprzedaży (...) według odpowiedniej Tabeli kursów;

(§ 2 ust. 5) Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi Kredytobiorca, z zastrzeżeniem § 10 ust. 4 oraz § 21 ust. 4;

(§ 5 ust. 2 pkt. 1 i 2) Oprocentowanie kredytu jest zmienne i stanowi sumę stopy bazowej kredytu oraz marży Banku wynoszącej 2,70 % w stosunku rocznym;

(§ 7 ust. 8 i 9) Prowizje pobierane są w złotych w równowartości kwot wyrażonych w (...). Do przeliczeń kwot prowizji z (...) na złote stosuje się kurs sprzedaży (...) według Tabeli kursów obowiązującej w dniu zapłaty prowizji;

(§ 9 ust. 2) Wypłata kredytu nastąpi nie później niż w ciągu 30 dni od daty zawarcia umowy, po spełnieniu przez kredytobiorcę warunków określonych w umowie;

(§ 9 ust. 4) Wypłata kredytu nastąpi w terminie nie dłuższym niż 5 dni roboczych od daty złożenia prze Kredytobiorcę wniosku o wypłatę środków;

(§ 10 ust. 2, 3, 4) Wypłata środków nastąpi w złotych w równowartości kwoty wyrażonej w (...). Do przeliczeń kwot walut wypłacanego kredytu stosuje się kurs kupna (...) według Tabeli kursów z dnia wypłaty środków. W przypadku, gdy przyznana kwota kredytu na skutek różnic kursowych okaże się na dzień uruchomienia kredytu kwotą przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu (…) Bank uruchamiając kredyt wypłaci środki w sposób opisany w ust. 1 oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej. Jeżeli natomiast kwota będzie niewystarczająca do realizacji celu (…) kredytobiorca zobowiązany jest do zbilansowania inwestycji poprzez uzupełnienie środków własnych, przed wypłaceniem środków przez Bank;

(§ 12 ust. 5) Harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w (...). Spłata zobowiązania następuje w złotych. Do przeliczeń kwot walut spłacanego kredytu na złote, stosuje się kurs sprzedaży (...) według Tabeli kursów obowiązującej w dniu spłaty;

(§ 12 ust. 2) W dniu wymagalności określonym w harmonogramie spłat Bank pobierze środki pieniężne wyłącznie w wysokości należnej Bankowi, która w całości pokryje przypadającą na ten dzień kwotę kredytu wraz z odsetkami z rachunku, o którym mowa w § 9 ust. 1 umowy;

(§ 14 ust. 1) Za datę spłaty uważa się datę pobrania środków przez Bank zgodnie z § 12 ust. 2;

(§ 17 ust. 1 i 5) Kredytobiorca może ubiegać się o zmianę waluty kredytu. W przypadku przekształcenia kredytu z opcji denominowanej w (...) (…) przeliczony będzie na złote po kursie sprzedaży (…) według Tabeli kursów, obowiązującej w dniu podpisania aneksu do niniejszej umowy.

W ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.H., wskazano, że kredyt jest udzielany jako kredyt denominowany w walucie obcej – w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość kwoty kredytu wyrażonej w (...). Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca. (§ 4 ust. 1 pkt. 2 i ust. 2 owu). W przypadku kredytu denominowanego
w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych, w równowartości kwot wyrażonych
w walucie obcej. Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w dniu zapłaty prowizji.

Na zabezpieczenie spłaty należności z umowy kredytu ustanowiono hipotekę kaucyjna do kwoty 210.000 zł na nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorców dla której urządzona jest przez Sąd Rejonowy w(...) księga wieczysta Nr (...) (§ 8 umowy).

Zawarcie umowy zostało poprzedzone złożeniem przez powodów wniosku kredytowego na formularzu opracowanym przez Bank (k. od 85). Z dokumentu tego wynika bezspornie, że powodowie zawnioskowali o kwotę kredytu 140.000 zł
z przeznaczeniem na dokończenie budowy domu jednorodzinnego.

Z pozyskanego przez powodów od pozwanego (niekwestionowanego) zaświadczenia z 20.10.2020 r. (k. 26-35), wynika, że w okresie od 28.09.2005 r. do 19.10.2020 r. suma spłat uiszczonych przez powodów obejmuje: kapitał 81.783,59 zł, odsetki 44.255,74 zł, odsetki karne 25,74 zł – tj. łącznie 126.065,07 zł. Na dzień 29 marca 2021 r. powodom do spłaty pozostała kwota 32.560,34 CHF (informacja
o wysokości raty k. 185). Bezsporne jest też, że wypłata kredytu nastąpiła na podstawie złożonych przez powodów wniosków (k. 90-94) o wypłatę transzy,
a następnie dyspozycji uruchomienia poszczególnych transz (k. 95, 98, 101,104, 107, 110). Uruchomienie kredytu nastąpiło w następujących transzach:

- 29 września 2005 r. w kwocie 12.500,00 zł, co stanowiło równowartość 5.064,01 CHF, według kursu kupna z dnia podpisania umowy (dyspozycja k. 95, potwierdzenie wykonania transakcji k. 96-97),

- 4 listopada 2005 r. w kwocie 12.500,00 zł, co stanowiło równowartość 5.064,01 CHF, według kursu z dnia wypłaty środków (dyspozycja k. 98, potwierdzenie wykonania transakcji k. 99-100),

- 16 listopada 2005 r. w kwocie 30.000,00 zł, co stanowiło równowartość 12.153,62 CHF, według kursu kupna z dnia wypłaty środków (dyspozycja k. 101, potwierdzenie wykonania transakcji k. 102-103),

- 31 marca 2006 r. w kwocie 29.865,09 zł, co stanowiło równowartość 12.153,62 CHF, według kursu kupna z dnia wypłaty środków (dyspozycja k. 104, potwierdzenie wykonania transakcji k. 105-106),

- 2 sierpnia 2006 r. w kwocie 8.102,41 CHF , co stanowiło równowartość 19.966,77 zł, według kursu kupna z dnia wypłaty środków (dyspozycja k. 107, potwierdzenie wykonania transakcji k. 108-109),

- 18 września 2006 r. w kwocie 34.607,25 zł, co stanowiło równowartość 14.179,23 CHF, według kursu kupna z dnia wypłaty środków (dyspozycja k. 110, potwierdzenie wykonania transakcji k. 111-112).

Zeznania świadków A. P. i A. B. oraz zeznania powodów wskazują też na to, że w pozwanym Banku obowiązywała procedura, według której kredytobiorcy powinni być zapoznani z pełną ofertą Banku, obejmującą zarówno kredyty złotowe jaki te powiązane z waluta obcą (denominowane, indeksowane). Wybór konkretnej oferty należał do klienta, jednak w przypadku braku zdolności na zaciągnięcie kredytu złotowego, brak było możliwości wyboru, poza kredyty powiązane z walutą obcą. Na dzień zawarcia umowy nie wiadomym było, w jaki sposób konstruowana jest Tabela walut, na podstawie której, przeliczana jest wysokość zobowiązania powodów. Umowa nie podlegała negocjacji, powodowie wskazywali jedynie zawnioskowaną kwotę, okres kredytowania oraz czy raty mają być malejące bądź stałe.

Pismem z dnia 23.10.2020 r. (k. 36) powodowie podjęli próbę rozwiązania sporu powstałego na tle zawartych w umowie postanowień abuzywnych. Zażądali unieważnienia umowy bądź jej „odfrankowienia”, zastrzegając, że będą równolegle żądać rozliczenia co do zwrotu nadpłaconej kwoty. W odpowiedzi na to pismo, Bank stanął na stanowisku, że postanowienia spornej umowy nie naruszają obowiązującego prawa i nie mają charakteru klauzul niedozwolonych (odpowiedź z 18.11.2020 r. k. 37-38).

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów, a w zakresie wyżej wskazanym ponadto na podstawie zeznań świadków i zeznań strony powodowej. Na podstawie zeznań zawnioskowanych przez pozwaną świadków i zeznań zarówno powoda J. K. jak i powódki B. K. niemożliwe okazało się dokonanie jednoznacznych ustaleń dotyczących treści ustnych informacji i pouczeń przekazywanych przy zawarciu umowy. Świadek A. P. nie uczestniczyła w procedurze zawierania spornej umowy kredytowej, uczestniczyła wyłącznie w przyjmowaniu wniosku kredytowego. Nie pamiętała okoliczności jej zawarcia ani powodów. Wskazała ogólnie na procedurę wewnętrzną Banku w zakresie zawierania tego typu umów. Podniosła, że wybór oferty kredytu złotowego bądź powiązanego z walutą (...) należał do kredytobiorców, jednak w przypadku braku zdolności kredytowej na zaciągnięcie kredytu typowo złotowego, przedstawiane były kredyty powiązane z (...). Wówczas nie było możliwości wyboru – wobec braku zdolności kredytowej na kredyt typowo złotowy. Natomiast świadek A. B., ograniczyła się wyłącznie do wskazania procedury, według której była zobowiązana do informowania klientów o ryzyku kursowym oraz zapoznania z ofertą dostępnych kredytów. Zawnioskowani świadkowie w swoich depozycjach zasadniczo ograniczyli się do opisania wymaganej przepisami wewnętrznymi Banku – praktyki, co w ocenie Sądu nie świadczy o tym, że w tym konkretnie przypadku powodom udzielono określonych wewnętrznymi procedurami Banku, informacji.

Sąd pominął przy tym dowód z opinii biegłego, ponieważ okoliczności wskazane przy tym dowodzie w odpowiedzi na pozew były w świetle poniższych motywów wyroku nieistotne dla rozstrzygnięcia. Tezy dowodowe postawione przy dowodzie z opinii biegłego były pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia wobec motywów, które doprowadziły Sąd do uznania umowy za nieważną. Z tych samych przyczyn pominięciu podlegał wniosek strony powodowej – sformułowany na wypadek uwzględnienia żądania ewentualnego. Wniosek dowodowy w postaci opinii biegłego zgłoszony w odpowiedzi na pozew nie zmierzał natomiast do obliczenia należności powodów ograniczając się wyłącznie do kształtowania się kursu waluty na rynku bankowym, sposobu oprocentowania kredytu typowo złotowego oraz denominowanego (...) (k. 59) oraz porównania kredytu złotowego do udzielonego w walucie franka szwajcarskiego, pod kątem zastosowanego oprocentowania.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu ( Arkadiusz Kawulski, Komentarz do prawa bankowego. Uwagi do art. 69, LEX 2013). Umowa kredytu stanowi zatem odrębny typ umowy nazwanej. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna. Różni się od umowy pożyczki pieniężnej, której istota sprowadza się do przeniesienia środków pieniężnych na własność (przy kredycie środki są oddane do dyspozycji kredytobiorcy), braku konieczności określenia celu pożyczki (przy kredycie taki cel jest obowiązkowy), wreszcie udzielanie kredytów i udzielanie pożyczek pieniężnych to odrębne czynności bankowe.

Kredyt spłacany był w złotych. Również w tej walucie kredyt został wypłacony. Zatem w omawianej sprawie strony zawarły umowę, mocą której bank przekazał do dyspozycji powodów nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Wartość ta była ustalana przy zastosowaniu kursu kupna (aktualna tabela kursów) obowiązującego banku w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Zgodnie z umową strona powodowa miała spłacać kredyt w złotych według ceny sprzedaży franka szwajcarskiego obowiązującej w banku w dniu wpłacenia danej raty. Konkretniej to, spłata następowała poprzez ściągnięcie przez Bank (na podstawie udzielonego pełnomocnictwa) równowartości franków szwajcarskich wyrażonych w złotych polskich z konta bankowego powodów na poczet spłaty należnej comiesięcznej raty.

Okoliczności dotyczące wejścia w życie ustawy „antyspreadowej” były bez znaczenia dla sprawy, ponieważ ważność umowy ocenia się na datę jej zawarcia, a nie na datę późniejszą (w tym przypadku 6 lat późniejszą).

Tak skonstruowany rodzaj kredytu denominowanego nie stanowi umowy kredytu – jest to umowa nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości, zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do wskazanych essentialia negotii umowy kredytu bankowego należy bowiem określenie kwoty kredytu i waluty kredytu, określenie oprocentowania i zasad jego zmiany, cel kredytu i wysokość prowizji. Zobowiązanie kredytobiorcy polega na spłacie wykorzystanej części kredytu z odsetkami i zapłaty umówionej prowizji. W omawianej sprawie wartość kredytu wyrażona została we franku szwajcarskim, natomiast wypłata kredytu i ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich. W tej sytuacji kredytobiorca nigdy nie spłaca nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe i różnice czasowe pomiędzy zawarciem umowy a późniejszą wypłatą i spłatą kredytu zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczące odejście od ustawowej konstrukcji kredytu, której elementem przedmiotowo istotnym jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Fakt ten wynika z włączenia do umowy klauzuli przeliczeniowej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. Włączenie do umowy takiej klauzuli wprowadza szereg problemów związanych z przełamaniem zasady nominalizmu, zasady określoności świadczenia, obarczeniem kredytobiorcy nieograniczonym ryzykiem kursowym, a także możliwości naruszenia przepisów
o odsetkach maksymalnych ( J. C., Walutowe klauzule waloryzacyjne
w umowach kredytów hipotecznych. Analiza Problemu., Palestra (...)).
Można by formułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i do spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę kredytu lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej konsument może dowiedzieć się, jaki jest w danym dniu kurs waluty (kupna lub sprzedaży – zależnie od sytuacji), a przez to następuje dopełnienie procesu uzgodnienia. Jednak teza taka nie da się obronić. Kredyt hipoteczny został udzielony na dokończenie budowy domu jednorodzinnego, położonego w J.. Jednocześnie wypłata następowała w transzach po spełnieniu przez kredytobiorcę określonych umową warunków – w okresie nie dłuższym niż 5 dni roboczych od daty złożenia przez kredytobiorcę pisemnego wniosku o wypłatę środków, z zastrzeżeniem, że wypłata pierwszej transzy nastąpi nie później 30 dni od zawarcia umowy (po spełnieniu warunków określonych w umowie) Dzień wypłaty środków nie należy do swobody kredytobiorcy. Można sobie bowiem wyobrazić sytuację w której to wniosek o wypłatę środków jest otrzymany przez Bank przed okresem świątecznym, a wypłata następuje dopiero w kolejnych dniach roboczych. W praktyce więc kredytobiorca nie ma realnego wpływu na wybór dnia pobrania kredytu, nie może też dowolnie wybierać dnia spłaty raty kredytowej. To oznacza, że jego wpływ na to, według jakiego kursu otrzyma kredyt i wg jakiego kursu będzie go spłacać, jest znikomy. Co innego po stronie banku – to on jednostronnie narzuca kurs zarówno dla chwili pobrania kredytu, jak i dla chwili spłaty. Trudno posądzać bank o to, by w skali jednego kredytobiorcy dopuszczał się manipulacji kursami walut, ale nie zmienia to faktu, że pozostaje jedynym podmiotem kształtującym po zawarciu umowy istotne jej elementy, jakimi są: wysokość kredytu wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Można jednak wyobrazić sobie z łatwością sytuację, w której – stojąc w obliczu niekorzystnego obrotu sprawy względem większej rzeszy kredytobiorców – bank mógłby sztucznie zawyżać własny kurs sprzedaży dla podwyższenia wysokości rat kredytowych. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją kredytu, ale i z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 1 k.c. Teza odnosząca się do kwestii ważności kredytu denominowanego – że dla zachowania tej ważności musi występować tożsamość między kwotą i walutą kredytu, kwotą środków pieniężnych oddanych do dyspozycji kredytobiorcy oraz kwotą, jaką kredytobiorca zobowiązany jest zwrócić bankowi z odsetkami, wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9 września 2019 r. (I ACa 448/19). Ustawa „antyspreadowa” (z 29.07.2011 r.) nie wprowadziła żadnych zapisów, które wchodziłyby do treści umów kredytowych denominowanych lub indeksowanych, zawartych przed dniem wejścia jej w życie. Umowy nieważnej nie można uczynić ważną za pomocy późniejszej ustawy, podobnie jak nie można jej uczynić ważną za pomocą zmiany (aneksu) wprowadzającego możliwość spłaty rat w walucie (...).

Niezależnie od tego, zgodnie z art. 385 1 § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 1 k.c.: 1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie; 2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron; 3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie budzi wątpliwości, że zawierając umowę, powodowie występowali jako konsumenci. Zgodnie z powołaną wyżej definicją umowy kredytu zawartą w art. 69 prawa bankowego , do elementów przedmiotowo istotnych tego typu umowy należy obowiązek zwrotu kwoty kredytu wraz z umówionymi odsetkami i zapłaty prowizji. Wypłata kredytu w złotych i zawarcie w umowie klauzuli waloryzacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanego kredytu z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez bank. W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumentów - kredytobiorców - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają ich interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia oraz obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Również o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji kredytu i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Strona powodowa uczyniła pozwanemu zarzut, wskazując zapisy umowne, które ich zdaniem dotknięte są bezskutecznością kwestionując cały umowny mechanizm denominacji (łącznie z zawartym w nim mechanizmem spreadowym), na który składają się: § 7 ust. 2, 5, 8, 9, § 6 pkt. 6 i 7, § 23 ust. 3, 4, § 10 ust. 3, § 12 ust. 5, § 21 pkt. 4 umowy. A. dotyczy w niniejszej sprawie wszystkich tych postanowień jako kształtujących mechanizm denominacji. Postanowienia te dotyczą świadczeń głównych umowy (regulowały, na jakich zasadach nieznaną kwotę kredytu powód otrzyma i jak ma spłacać raty), ale w tym zakresie były postanowieniami niejednoznacznymi, a więc zdatnymi do uznania ich za abuzywne.

Na podstawie przeprowadzonych w tym kierunku dowodów w postaci załączników do pozwu i do odpowiedzi na pozew, a także zeznań świadków pozwanej – pracowników banku i zeznań powoda Sąd ustala, że warunki umowy w ogóle nie były uzgodnione indywidualnie. Wbrew twierdzeniu pozwanej, nie sposób uznać, że powodowie dokonali wybory wypłaty i spłaty kredytu, a nadto, że zadecydował o tym, że przeliczenie z PLN na (...) nastąpi po kursie sprzedaży z Tabeli walut Banku. Treść umowy bezspornie świadczy o tym, że wypłata środków jak i spłata należności
z umowy kredytu następowała z zastosowaniem Tabeli kursów. Przy czym nie było to zależne od wyboru sposobu spłaty tj. poprzez wpłatę na rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy lub bezpośrednio na rachunek obsługi kredytu. W tym zakresie umowa stanowi jasno, że spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych
w walucie obcej. Dalej do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych umowa odsyła do kursu sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Brak jest jakichkolwiek dowodów na tle sprawy niniejszej świadczących by powodowie mieli tu swobodę wyboru. To samo dotyczy waluty, w której kredyt został wypłacony, zresztą cechą kredytu denominowanego jest to, że jego suma wyrażona jest w jednej walucie, a wypłata następuje w innej.

Sąd nie uznał za wiarygodne zeznania świadków, by powodowie zostali należycie poinformowani o ewentualnym ryzyku kursowym oraz sposobie przeliczania waluty na podstawie Tabeli kursów walut. Świadek ograniczyli się do wskazani procedury obowiązującej w Banku. Świadek A. P. nie pamiętała okoliczności zawarcia spornej umowy, natomiast świadek A. B. w ogóle
w niej nie uczestniczyła. Reasumując, żaden dowód w tej sprawie nie wskazuje także na to, by powodowie mieli realny wpływ negocjacyjny na jakiekolwiek postanowienie umowne. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodem i kształtowały jego zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 1 k.c., a w związku z tym nie wiążą powoda. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania
w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodzić się należy z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 roku (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12. OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jednak powołać się to należy na fakt związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez (...) w wyroku z 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18. (...) podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone
w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 1 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Przenosząc zatem powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy, należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy wprawdzie następczo, ale ze skutkiem już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości kwoty, jaką bank powinien postawić do dyspozycji powoda w PLN, wykonując umowę kredytu.

Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym tę sprawę stoi dotychczas konsekwentnie na stanowisku, że o ile umowy indeksowane (waloryzowane) frankiem szwajcarskim nadają się niekiedy do utrzymania w mocy po eliminacji abuzywnego mechanizmu indeksacji, ponieważ znana jest w nich kwota kredytu (wyrażona w umowie w PLN), o tyle umowy denominowane do franka szwajcarskiego nie dają się utrzymać po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji, ponieważ są to umowy w założeniu stron złotowe – choć z kwotą kredytu wskazaną w walucie obcej, to jednak z wypłatą i spłatą, które miały następować w złotych. Po odpadnięciu abuzywnego mechanizmu denominacji nieznana pozostaje kwestia podstawowa – jaka kwota powinna być wypłacona powodowi i jakie raty powinny być przez niego spłacane. Braków tych nie da się zapełnić w żaden sposób i umowa nie nadaje się do wykonania, co prowadzi i tą drogą do wniosku, że zawarta została jako nieważna (niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i nieważna - art. 58 k.c.).

Powodowie domagali się stwierdzenia nieważności umowy świadomi potencjalnych skutków związanych z rozliczeniami na jej tle, co jasno wynika
z uzasadnienia pozwu i z oświadczeń zawartych w protokole rozprawy (por. protokół z rozprawy z dn. 20 maja 2021 r.)

Zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego w kierunku ustalenia, jaka byłaby wysokość zobowiązań z umowy przy przyjęciu innych wskaźników waloryzacji czy też w kierunku ustalenia, jaki koszt kredytu poniosłaby strona powodowa biorąc kredyt typowo złotowy. Zachodzi bowiem potrzeba wyeliminowania z umowy całego mechanizmu denominacji jako w całości sprzecznego z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającego interesy kredytobiorcy - konsumenta. Dalej umowa stron nie może być wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu.

Wobec kategorycznego ustalenia, że umowa kredytowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawą – Prawo bankowe dalsze wywody w kierunku ustalenia wpływu bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych na związanie stron umową jako całością są już bezprzedmiotowe, podobnie jak zarzuty strony powodowej zmierzające do ustalenia nieważności umowy na innych jeszcze podstawach niż sprzeczność z art. 69 Prawa bankowego, choć końcowo można stwierdzić, że sprzeczność abuzywnych postanowień umowy z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta – w obliczu braku możliwości utrzymania umowy po wyeliminowaniu mechanizmu denominacji – muszą być ocenione równoznacznie ze sprzecznością z zasadami współżycia społecznego – przede wszystkim zasadą lojalności kupieckiej.

Na podstawie art. 189 k.p.c. uwzględniono w całości powództwo o ustalenie nieważności umowy. Wbrew argumentacji pozwanego, powodowie mają interes prawny w tym ustaleniu. Uwzględnienie roszczenia o zapłatę dotyczyłoby tylko pewnego, zamkniętego okresu spłaty rat i powodowie mogliby się obawiać, że poprzestanie na tym w wyroku nie zapewniłoby im pełnej ochrony prawnej
w odniesieniu do okresu następnego i przyszłego.

Ponieważ żądania główne zostało uwzględnione w całości roszczenie zgłoszone jako ewentualne nie musiało podlegać rozpoznaniu. Z ostrożności jednak warto zasygnalizować, że było to roszczenie uzasadnione w okresie nieprzedawnionym – jako dochodzone w okresie ostatnich 10 lat (art. 118 k.c.) przed wniesieniem pozwu (a więc w zakresie wszystkich świadczeń spełnionych przez powodów od 10 grudnia 2010 r.). Zachodziłyby przesłanki pozytywne określone w art. 410 w zw. z art. 405 k.c. i nie zachodziłyby przesłanki negatywne określone w art. 411 k.c. Samej sumy spełnionych od 2005 r. pozwany nie kwestionował. Oczywiście, w grę nie wchodzi żaden krótszy niż 10-letni okres przedawnienia. Pozwany myli się, wskazując, że roszczenie powodów jest roszczeniem z rachunku bankowego lub świadczeniem okresowym. Jest to roszczenie o zwrot nienależnych świadczeń, podlegające ogólnemu okresowi przedawnienia.

O kosztach procesu wg norm przepisanych (stawka minimalna wynagrodzenia) orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i § 2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z 22.10.2015 r. (5.400 zł stawka minimalna wynagrodzenia pełnomocnika dla podanej wartości przedmiotu sporu, 17 zł opłata od pełnomocnictwa oraz 1.000 zł opłata od pozwu).

sędzia R. K.