Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2021r.

Sąd Okręgowy w Toruniu, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Andrzej Westphal

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Natalia Wilk

po rozpoznaniu w dniu: 22 kwietnia 2021r. w T.

na rozprawie

sprawy z powództwa: M. L. i W. L.

przeciwko: (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W.

o ustalenie

I.  Ustala ,że „Umowa kredytu numer (...)” z dnia 14 kwietnia 2008r. zawarta między powodami M. L. i W. L. , a (...) Bankiem S.A. z siedzibą we W. jest nieważna ,

II.  Zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. solidarnie na rzecz powodów kwotę 6.434,00 zł ( sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery ) z tytułu zwrotu kosztów procesu.

sygn. akt I C 1547/20

UZASADNIENIE

Powodowie M. L. i W. L. wnieśli 17 sierpnia 2020 roku do Sądu Okręgowego w Toruniu pozew przeciwko (...) Bank (...) S.A. we W., w którym domagali się ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawarta w T. w dniu 14.04.2008 r. pomiędzy stronami jest nieważna oraz zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazali, między innymi, że postanowienia: § 4 ust. 3 zd. 1 umowy kredytu oraz § 2 i § 31 ust. 2 regulaminu stoją w sprzeczności z przepisami art. 385 ¹ k.c. i należy uznać je za abuzywne, co skutkuje nieważnością całej umowy kredytowej.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu według spisu kosztów albo norm przepisanych.

Na ostatniej rozprawie - w dniu 22.04.2021 r. - strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie w dniu 18.03.2008 r. złożyli wniosek o kredyt mieszkaniowy w celu budowy domu jednorodzinnego w kwocie 180 400,00 zł na okres 30 lat. Jako walutę kredytu wybrali CHF. Na podstawie złożonego wniosku wydano pozytywną decyzję kredytową. Przed podpisaniem umowy kredytowej powodowie nie otrzymali projektu umowy, ani symulacji wysokości zobowiązania i rat kredytowych w zależności od zmian kursu CHF.

W dniu 14.04.2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. we W. (obecnie: (...) Bank (...) S.A.) umowę kredytu nr (...) w kwocie 80 767,99 CHF na okres 360 miesięcy od 14.04.2008 r. do 10.04.2038 r. w celu budowy domu jednorodzinnego w miejscowości D. na działce nr (...). (§ 1 umowy)

Od udzielenia kredytu pozwany pobrał prowizję w kwocie 763,34 CHF, która potrącona została z I transzy kredytu. (§ 2 umowy)

Kredyt wypłacony miał być w dwóch transzach na rachunek powodów w złotych polskich po przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz obowiązującego w Tabeli kursów walut (...) Banku w dniu uruchomienia każdej z kolejnych transz. Wypłacone i przeliczone transze pomniejszały dostępne do wypłaty saldo kredytu w CHF. Maksymalna kwota wypłaconego kredytu miała wynieść 175 000 zł. (§ 4 umowy, załącznik nr 2)

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i stanowi sumę rynkowej stopy referencyjnej LIBOR 3M i marży Banku. Marża Banku wynosi 1,00%. Marża Banku wzrośnie o 0,5 punktu procentowego, jeśli w czasie 5 lat od podpisania umowy kredytobiorcy nie spełnią warunków promocji „1% to jeszcze nie dom”. (§ 5 umowy)

Spłata kredytu następuje w 360 równych ratach kapitałowo-odsetkowych płatnych do 10-go dnia każdego miesiąca. Powodowie korzystali z karencji w spłacie kredytu do 10.08.2008 r. (§ 6 umowy)

W przypadku niedotrzymania warunków umowy i wypowiedzenia przez pozwanego umowy kredytu – pozwany może przeliczyć całą kwotę niespłaconego kredytu na złote polskie według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w Tabeli kursów walut w (...) Banku w dniu przewalutowania. (§ 9 umowy)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest m.in. hipoteka kaucyjna do kwoty 121 151,99 CHF na nieruchomości położonej w miejscowości D. działka nr (...). (załącznik nr 1)

Przy wykonywaniu postanowień umowy stosowane są kursy kupna i sprzedaży walut ogłaszane w Tabeli kursów walut Banku publikowanej na stronie internetowej pozwanego, w placówkach i na infolinii. Wypłata kredytu następuje w złotych polskich według kursu kupna dewiz obowiązującego w dniu wypłaty kredytu według Tabeli kursów walut do równowartości kwot wskazanych w umowie kredytu w złotych polskich. W przypadku zmiany kursu waluty obcej, w jakiej udzielono kredytu, mogła wystąpić różnica między kwotą kredytu przeliczoną wg kursu z dnia wypłaty kredytu a przeliczoną wg kursu z dnia podjęcia decyzji kredytowej. (§ 31 regulaminu)

Ryzyko wystąpienia różnic kursowych i wynikających z nich różnic w wysokości pomiędzy planowanymi a wypłacanymi transzami kredytu, ponosili powodowie. (§ 46 regulaminu)

Umowę w imieniu pozwanego zawierała E. C.. Pracownicy Banku nie znali algorytmu ustalania wysokości kursów walut przez Bank, ani czynników, od których kursy te są zależne. Podczas wyliczania kosztów kredytu, hipotetycznych wysokości rat i odsetek pracownicy Banku korzystali z gotowych kalkulatorów. Przy takich samych założeniach zdolność kredytowa była wyższa dla kredytu walutowego w CHF niż dla kredytu złotowego.

Powodowie w 2008 roku n ie mieli zdolności kredytowej, aby wziąć kredyt w złotych polskich na kwotę 180 000 zł.

( dowód: umowa kredytu z załącznikami – k. 12-15, 144-151; wniosek z zał. – k. 127-137; ocena kredytowa – k. 138-142; tabela kursów z 02.04.2008 – k. 143; regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych – k. 152-158; pełnomocnictwo – k. 159; oświadczenie o hipotece – k. 160; przesłuchanie powodów – k. 190 v - 193 , zeznania świadka E. C. k. 203 – 204 v,

Powodowie podpisali formularz, w którym oświadczyli, że pracownik banku przedstawił ofertę kredytu w złotych polskich i walucie obcej, a po zapoznaniu się z ofertą dokonali wyboru oferty kredytu w walucie obcej oraz że są świadomi, iż w okresie obowiązywania umowy może nastąpić wzrostu kursu waluty, w jakiej kredyt jest udzielony, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także kwoty rat przypadających do spłaty w złotych. Potwierdzili również otrzymanie informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty. Oświadczyli, że są świadomi, iż oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem rynkowej stopy LIBOR 3M, co spowoduje podwyższenie kwoty raty przypadającej do spłaty. Potwierdzili także otrzymanie informacji o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany stopy procentowej.

( dowód: oświadczenie – k. 125)

W dniu 18.04.2008 r. powód W. L. złożył dyspozycję wypłaty pierwszej transzy kredytu w kwocie 90. 000 zł, na podstawie której w dniu 24.04.2008 r. dokonano wypłaty kwoty 42 938,71 CHF w złotych polskich, tj. kwoty 88 427,98 zł. Kwotę transzy przeliczono po kursie kupna CHF z dnia 24.04.2008 r., który wynosił 2,0594.

W dniu 29.09.2008 r. powód W. L. złożył dyspozycję wypłaty drugiej transzy kredytu w kwocie 85 000 zł, na podstawie której w dniu 03.10.2008 r. wypłacono kwotę 37 065,94 CHF w złotych polskich, tj. kwotę 78 049,75 zł. Kwotę transzy przeliczono po kursie kupna CHF z dnia 03.10.2008 r., który wynosił 2,1057.

W składanych dyspozycjach zawarte było oświadczenie, że „w przypadku, jeśli kurs kupna dewiz ulegnie zmianie i wypłacana na powyższy rachunek bankowy w złotych polskich kwota kredytu będzie niższa niż określona w niniejszej dyspozycji, [ kredytobiorca] zobowiązuje się do pokrycia z własnych środków brakującej kwoty niezbędnej do zamknięcia inwestycji”.

Łącznie w dwóch transzach wypłacono powodom kwotę 166. 477,73 zł. Wypłacone transze były niższe niż planowane podczas zawierania umowy kredytu i nie wystarczyły na pokrycie wszystkich kosztów zaplanowanych w ramach inwestycji budowy domu. Powodowie zmuszeni byli samodzielnie pokryć różnicę niezbędną do ukończenia budowy. Powód otrzymał w tym czasie spadek po ojcu i przeznaczył go na ten cel.

Powodowie spłacają kredyt w złotych polskich według kursów kupna CHF obowiązujących w tabeli kursów pozwanego w dniu spłaty.

( dowody: dyspozycje i potwierdzenia wypłat – k. 161-172; przesłuchanie powodów – k. 190v-193; historia rachunku – k. 17-33)

Z dniem 23.09.2011 r. pozwany (...) Bank S.A. zmienił firmę na: (...) Bank (...) S.A.

Powodowie pismem z 06.03.2020 r. zawezwali pozwanego do próby ugodowej przed Sądem Rejonowym w Toruniu w przedmiocie rozwiązania umowy kredytu i rozliczenia stron w związku z zawartymi w umowie klauzulami abuzywnymi skutkującymi nieważnością umowy kredytu.

Pozwany w piśmie z 09.06.2020 r. oświadczył, że nie wyraża zgody na zawarcie ugody w sprawie.

( dowody: odpis z KRS (...) – k. 66-70; zawezwanie do próby ugodowej – k. 35-42; odpowiedź pozwanego – k. 34;)

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dowodów z ww. dokumentów, które uznane zostały za wiarygodne, obiektywne, nie budziły one wątpliwości i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania, a niektóre z nich były składane do akt sprawy przez obydwie strony oraz na podstawie przesłuchania stron ograniczonego do przesłuchania powodów i zeznań świadka.

Zeznaniom świadka E. C. jak i powodów Sąd dał wiarę w całości. Osoby te opisały przebieg procesu udzielenia kredytu, który stoi w zgodzie z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, w szczególności dokumentami kredytowymi (wnioski, decyzje, umowa, regulamin). Zeznania wszystkich osób były wewnętrznie spójne i wraz z innymi dowodami prezentowały jednolity obraz stanu faktycznego, który na ich podstawie odtworzono.

Z uwagi na fakt, iż zgodnie z treścią art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu powinny być fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, dokonując ustaleń stanu faktycznego sprawy, Sąd nie opierał się na złożonych do akt dokumentach: Komunikat LB (RB) (...) z zasadami informowania klientów o ryzyku (k. 102-107), Zasady udzielania kredytów i pożyczek (...) (k. 108-124). Przywołane dokumenty w swojej istocie nie odnosiły się wprost do treści i okoliczności zawarcia umowy kredytu zawartej przez strony niniejszego procesu. Zawarte w nich procedury nie świadczą o okolicznościach zawarcia umowy istotnych w przedmiotowej sprawie, w której Sąd samodzielnie dokonuje ustaleń stanu faktycznego sprawy i jego oceny prawnej.

Z podobnych względów, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu ekonomii, rachunkowości i finansów, którego przeprowadzenia domagała się strona powodowa. Ponieważ powodowie żądali ustalenia, że cała umowa kredytu jest nieważna, nie były istotne dla sprawy zagadnienia, które wyjaśnić miał biegły sądowy: wysokość należności powodów z pominięciem klauzul indeksacyjnych, wyliczenie różnicy pomiędzy kwotą faktycznie zapłaconą a należną, ustalenie korzyści pozwanego i ustalenie nieobiektywności kryteriów i metody tworzenia tabel kursowych. Wobec żądania uznania umowy za nieważną nie byłoby możliwe wyliczenie wysokości zobowiązań stron z pominięciem klauzul indeksacyjnych, gdyż przy tak sformułowanym żądaniu – w przypadku uwzględnienia powództwa – żadne postanowienia umowy nie mogłyby obowiązywać. Strony w takiej sytuacji są zobowiązane zwrócić sobie to, co wzajemnie wobec siebie świadczyły, co czyni wyliczenia biegłego całkowicie zbędnymi.

Zasadniczo stan faktyczny omawianej sprawy był bezsporny między stronami. Fakt zawarcia umowy kredytu pomiędzy stronami jak i treść tej umowy i pozostałych dokumentów kredytowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Spór między stronami ogniskował się przede wszystkim na ocenie prawnej poszczególnych zapisów umownych, w szczególności ustalających zasady wypłaty i spłaty kredytu w oparciu o kursy walut obcych stosowane przez Bank. W ocenie powodów powyższe zapisy mają charakter abuzywny, co winno skutkować uznaniem całej umowy za nieważną ewentualnie wykluczeniem abuzywnych postanowień umownych i pominięciem ich przy ustalaniu obowiązków stron.

W ocenie pozwanego powództwo winno zostać oddalone, gdyż udzielenie kredytu walutowego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego było prawnie dopuszczalne w chwili zawarcia umowy kredytowej. Postanowienia umowne określające sposób obliczania raty kredytu nie mają charakteru abuzywnego, a po wejściu tzw. ustawy antyspreadowej na chwilę obecną argumentacja powodów o niedozwoloności tych zapisów umownych jest bezprzedmiotowa. Pozwany zaprzeczył, jakoby umowa kredytu była nieważna, a jej postanowienia naruszały rażąco interesy powodów lub były sprzeczne z dobrymi obyczajami czy wprowadzały dysproporcję praw i obowiązków stron umowy. Pozwany zaprzeczył również, że postanowienia umowy lub regulaminu przyznawały pozwanemu uprawnienie do jednostronnego wpływania na wysokość świadczeń stron.

Zgodnie z treścią art. 69 ust. 1 Ustawy z 29.08.1997 r. Prawo Bankowe [Dz.U.2020.1896 t.j.] - dalej: „PrBank” - przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 PrBank, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Umowy o kredyt denominowany kursem waluty obcej (w tym przypadku kursem franka szwajcarskiego) nie są co do zasady sprzeczne z powołanym wyżej przepisem Prawa bankowego. Co prawda, sporna umowa kredytu została zawarta przed nowelizacją Prawa bankowego dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 165, poz. 984), którą wprowadzono uregulowania, iż umowa o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a PrBank) oraz, że w przypadku takich umów kredytu, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie (art. 69 ust. 3 PrBank). Jednakże nie oznacza to, że przed 2011 r. umowy o kredyt indeksowany były niedopuszczalne. Na ich dopuszczalność wskazywał m.in. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie (wyrok z 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14, wyrok z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 ). O ich dopuszczalności świadczyć może też treść art. 4 przywołanej powyżej ustawy nowelizującej Prawo bankowe z dnia 29 lipca 2011 r. Zgodnie z tym przepisem w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a PrBank w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia.

W niniejszej sprawie zarzuty strony powodowej dotyczące klauzul indeksacyjnych zasługiwały na uwzględnienie. Postanowienia klauzul indeksacyjnych zawarte w umowie kredytu pozwalają bankowi na dowolną i nieograniczoną umową zmianę wysokości świadczeń. Zgodnie z § 1 umowy, Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów maksymalnie kwotę 175 000 zł indeksowaną kursem CHF (co stanowiło w dniu 12.04.2008 r.: 80 767,99 CHF). Postanowienia umowy precyzują, iż kwota kredytu wyrażona jest w walucie obcej (CHF). Natomiast wypłata oraz spłata odbywa się w złotych polskich w oparciu odpowiednio o kursy kupna i sprzedaży waluty obcej ogłoszonej w tabeli kursów pozwanego banku (§ 4 ust. 3, § 31 ust. 1 i 2 Regulaminu udzielania kredytów hipotecznych). Odnośnie wypłaty kredytu z umowy i dyspozycji wypłat wynika, że nastąpiła ona w dwóch transzach według kursów kupna CHF z dni wypłat: w dniu 24.04.2008 r. (42 938,71 CHF przy kursie 2,0594 wyniosła 88 427,98 zł) i w dniu 03.10.2008 (37 065,94 CHF przy kursie 2,1057 wyniosła 78 049,75 zł). Łącznie wypłacono powodom faktycznie kwotę 166 477,73 zł.

Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone było w walucie obcej (CHF) i obliczone od wnioskowanej kwoty 175 000 zł według kursu obowiązującego w dniu podjęcia decyzji kredytowej (z 02.04.2008 r. = 2,1667), co dało kwotę kredytu 80 767,99 CHF.

Spłata kredytu polegała z kolei na tym, iż raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu według kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu spłaty w tabeli kursów pozwanego i pobierane z rachunku bankowego kredytobiorcy w PLN (§ 31 regulaminu). Oprocentowanie kredytu jest zmienne i zależy od stopy procentowej charakterystycznej dla zobowiązań w CHF – stawki referencyjnej LIBOR 3M.

Ani umowa, ani regulamin nie określają natomiast żadnych kryteriów, którymi pozwany ma się kierować przy ustalaniu kursów walut w swojej tabeli kursów. W umowie brak jest jakichkolwiek zapisów na temat sposobu ustalania kursów walut. Natomiast w Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) Banku S.A. określono jedynie, że obowiązujące w Banku kursy walut znajdują się w Tabeli kursów walut ogłaszanej na stronie internetowej, w placówkach i na infolinii. Umowa i regulamin nie określają więc mechanizmu ustalania wysokości kursów walut przez Bank. Algorytmu ustalania wysokości kursu waluty na dany dzień nie znał też pracownik Banku zawierający z powodami umowę kredytu. Tym bardziej więc powodowie nie mogli w chwili podpisywania umowy posiadać wiedzy o sposobie kreowania kursów walut przez Bank udzielający im kredytu. W związku z brakiem uregulowania tej kwestii należy zatem stwierdzić, że (...) Bank ustalał kursy CHF w sposób dowolny i bez jakiejkolwiek kontroli. Powodowie nie mieli realnej możliwości ustalenia ani weryfikacji wysokości obciążającej ich raty, bowiem żadne zapisy umowne nie wskazywały, w jaki sposób Bank ustalać będzie kurs waluty wpisywany do Tabeli kursów Banku. Podkreślenia wymaga też fakt, że przy wypłacaniu kredytu dokonano przeliczenia po wewnętrznym kursie bankowym kupna waluty (niższym), ale spłata odbywała się już po kursie sprzedaży (wyższym) – również ustalanym przez Bank. Także to miało to wpływ na wysokość zarówno zobowiązania powodów (zwiększenie) jak i kwoty postawionych do ich dyspozycji środków (zmniejszenie).

Mając powyższe na uwadze należy uznać, że klauzule waloryzacyjne w kształcie określonym w § 1 ust. 1, § 4 ust. 1, § 4 ust. 3 umowy z 14.04.2008 r. oraz § 31 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych - nie pozwalały powodom w momencie zawarcia umowy na poznanie prawdziwej wysokości zobowiązania, jakie mieli finalnie spłacić Bankowi, ponieważ zależało ono od wysokości ustalanych jednostronnie przez Bank kursów CHF. Dlatego też w ocenie Sądu rozważane tu postanowienia umowy są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Zgodnie z art. 58 § 3 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. W ocenie Sądu, po wyłączeniu uznanych za nieważne postanowień umowy zawierających klauzulę indeksacyjną, umowa nie może dalej obowiązywać. Przede wszystkim, nigdy w takim kształcie umowa ta nie mogłaby być zawarta. Do umów kredytu indeksowanych kursem franka szwajcarskiego stosowano bowiem stopę oprocentowania opartą o stawkę LIBOR, która była niższa od stosowanej przy kredytach złotówkowych stawki WIBOR.

Żadne przepisy co prawda nie wykluczają stosowania stóp procentowych charakterystycznych dla innej waluty do wierzytelności wyrażonych w złotych, ale byłoby to nierównym traktowaniem tych kredytobiorców, którzy zaciągnęli w tym samym okresie kredyty złotówkowe i płacą oprocentowanie WIBOR, wyższe od stawek LIBOR. W tym zakresie Sąd podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 września 2019 r. (V CSK 152/19), że eliminacja klauzuli z umowy (SN odniósł się w tym orzeczeniu do klauzuli abuzywnej) nie może prowadzić do uprzywilejowania określonej grupy kredytobiorców – konsumentów. Należy mieć też na uwadze wyrok TSUE z 3 października 2019 r. wydanego w sprawie C260/18 (D. vs. (...) Bank), z którego wynika, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. W wyroku C-26/13 z dnia 30 kwietnia 2014 r. (Á. K. i H. R. przeciwko (...)) Trybunał zwrócił uwagę, że stosowanie przepisów dyrektywy ma chronić konsumenta przed unieważnieniem umowy w całości. Unieważnienie całej umowy mogłoby bowiem narazić konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w wyroku z 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, gdzie Trybunał stwierdza: „sąd krajowy ma możliwość zastąpienia nieuczciwego warunku przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, pod warunkiem że to zastąpienie jest zgodne z celem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i pozwala na przywrócenie rzeczywistej równowagi między prawami a obowiązkami stron umowy. Jednak możliwość taka jest ograniczona do przypadków, w których nieważność nieuczciwego warunku zobowiązywałaby sąd do stwierdzenia nieważności danej umowy w całości, narażając przez to konsumenta na penalizujące go konsekwencje.”

W niniejszej sprawie powodowie w pierwszej kolejności żądali unieważnienia umowy o kredyt hipoteczny z 14.04.2008 r. Należy także uwzględnić fakt, że spłacili oni dotąd kwotę porównywalną z wypłaconą im w złotych w ramach kredytu. Nie ma zatem powodów, aby uznać, że stwierdzenie nieważności całej umowy odbyłoby się ze szkodą dla konsumentów, naruszając ich interes ekonomiczny – w szczególności w sytuacji, w której powodowie podnieśli w pierwszej kolejności zarzut nieważności umowy. To oznacza, że umowę należało uznać za nieważną w całości.

Nawet gdyby przyjąć, że umowa byłaby w całości ważna z racji braku sprzeczności z ustawą, to zawarte w umowie postanowienia określające sposoby wyliczenia (indeksacji) kwoty kredytu podlegającej spłacie i wysokości rat kredytu są w ocenie Sądu abuzywne.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne tj.: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem lub gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Nie ulega w niniejszej sprawie wątpliwości, że powodowie posiadają status konsumentów (art. 22 ¹ k.c.). Natomiast brak indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych przez stronę powodową postanowień umownych dotyczących waloryzacji wynika już z samego sposobu zawarcia umowy, opartego o treść stosowanego przez bank wzorca umowy i oświadczenia o ryzyku w formie formularzy. Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumentów na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości marży banku wpływającej na ostateczne oprocentowanie czy pobranej prowizji. Nie stanowi indywidualnego uzgodnienia dokonanie wyboru przez konsumenta jednego z kilku rodzajów umowy przedstawionych przez Bank. Powodowie nie mieli wpływu na postanowienia dotyczące waloryzacji. Sama decyzja podjęta przez powodów co do zawarcia umowy zawierającej klauzule indeksacyjne nie oznacza automatycznie, że klauzule te zostały z nimi indywidualnie uzgodnione.

Wskazane tu uchybienia powodują nieważność umowy. Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest, między innymi, czynność sprzeczną z ustawą . W niniejszej sprawie sprzeczność ta polega na stosowaniu klauzul naruszających dyspozycję art. 353 ¹ k.c. Przepis ten stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego. Powód naruszył też dyspozycję art. 385 ¹ k.c., stosując klauzule abuzywne. Naruszył też właściwość stosunku prawnego doprowadzając do sytuacji, że kredytobiorcy nie wiedzieli, w chwili zawarcia umowy, jaką kwotę będą musieli ostatecznie zwrócić. Bank naruszył również zasady współżycia społecznego polegające na uczciwości i lojalności w obrocie cywilnoprawnym. Wykorzystał swoją dominującą pozycję i narzucił korzystne dla siebie warunki. Rola klienta polegała w istocie tylko na przystąpieniu do nich, a nie na równoprawnym ich negocjowaniu.

Charakter uchybień nie pozwala na stwierdzenie, że pozostaje w mocy część umowy – por. art. 58 § 3 k.c. Z okoliczności sprawy wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby zawarta. Jej istotą było bowiem udzielenie kredytu denominowanego do franka szwajcarskiego. Bez mechanizmów spłaty rat kredytu i ustalenia oprocentowania bank nie zawarłby tej umowy. Były to bowiem rozwiązania przez niego określone, stanowiące narzucony przez niego wymóg i zapewniające mu osiągnięcie zysku.

Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd wyrażony w wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 3 października 2019 r. wydanego w sprawie K. i J. D. przeciwko(...) Bank (...) – Oddział w Polsce (C-260/18), że jeżeli utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku nie jest możliwe, to umowa nie może nadal obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 i musi zostać unieważniona.

Art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE. L nr 95, str. 29) określa, że „Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

W ocenie Sądu nie ma możliwości, aby umowa mogła dalej obowiązywać przy założeniu, że kredyt był złotówkowy. Nadal kredytobiorcy byliby bowiem zobowiązani do spłaty kredytu z odsetkami, a po pominięciu przelicznika frankowego istniałyby trudności z przyjęciem tego, jakie odsetki mieliby spłacać kredytobiorcy – czy według wskaźnika LIBOR 3M czy WIBOR 3M. Wszelkie zmiany umowy mające na celu jej dalsze funkcjonowanie musiałyby się nadto odbyć za zgodą obu jej stron. Nic takiego jednak nie nastąpiło. Pozwani stali od samego początku na stanowisku, że umowa jest nieważna.

Sąd nie ma prawa do modyfikowania z urzędu stosunku zobowiązaniowego łączącego strony. Byłoby to sprzeczne z zasadą swobody zawierania umów. Możliwości oddziaływania przez sąd na stosunek zobowiązaniowy są ściśle określone, gdyż stanowią wyjątek od tej reguły. Są one enumeratywnie wskazane w art. 357 ¹ k.c. Nawet jednak i w tym przypadku odbywa się to na skutek inicjatywy jednej ze stron umowy – poprzez wniesienie pozwu, o ile oczywiście żądanie jest zasadne.

W ocenie Sądu obowiązek informacyjny nie został przez pozwanego wykonany w sposób należyty. Z ustaleń poczynionych w sprawie wynika, że bank przedstawił powodom do podpisu oświadczenie, że dokonali wyboru oferty kredytu walutowego mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami tego typu, oraz że zostali poinformowani o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiennej stopy procentowej i zmiany kursów. Jednakże samo przedstawienie oświadczenia nie jest wystarczające do stwierdzenia, że powodowie zostali o tych ryzykach rzetelnie poinformowani. Bank nie udowodnił tego, czy informował powodów o ryzyku kursowym w szerszym zakresie, np. poprzez przekazanie symulacji rat kredytu i wysokości zadłużenia w zależności od zmian kursowych, czy też danych historycznych dotyczących kształtowania się kursu franka szwajcarskiego.

Podkreślenia wymaga to, że każdy konsument ma natomiast prawo do rzetelnej informacji o proponowanym produkcie (tak: Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 lutego 2015 r. w sprawie VI ACa 567/14, Legalis 1285001). W związku z powyższym należało uznać, że klauzula waloryzacyjna zawarta w przedmiotowej umowie, mimo że określa ona główne świadczenia stron, podlega ocenie pod kątem abuzywności, ponieważ nie została ona sformułowana w sposób jednoznaczny.

Kolejne przesłanki abuzywności to sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Natomiast w celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy wziąć przede wszystkim pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które, w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych. Natomiast rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18 i przywołane tam orzecznictwo).

W ocenie Sądu przewidziana w przedmiotowej umowie klauzula przewidujące waloryzację udzielonego kredytu do CHF w zakresie, w jakim upoważniała Bank do przeliczania kwoty udzielonego kredytu na walutę obcą CHF według kursów ustalanych wyłącznie i jednostronnie przez Bank w Tabeli kursów oraz w zakresie, w jakim upoważniały Bank do przeliczania kwoty kredytu w chwili wypłaty według kursu kupna waluty, zaś w momencie spłaty raty kredytu według kursu sprzedaży tej waluty, jest klauzulą abuzywną. Różnica między kursem kupna i kursem sprzedaży (tzw. spread walutowy) stanowiła dodatkowy, niczym nieuzasadniony zarobek banku, nie będący ekwiwalentem żadnej dodatkowej usługi. Niewątpliwie przedmiotem zobowiązania wynikającego z umowy była suma pieniężna wyrażona w złotych polskich. Jedynie dla potrzeb rozliczeniowych wykorzystano określenie świadczeń w walucie obcej, której cenę odpowiednio zakupu i sprzedaży jednostronnie określał pozwany bank. Brak w Regulaminie postanowień określających mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiał bankowi pełną swobodę w ustalaniu wysokości tego kursu, co jest w sposób oczywisty sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Pozwala to bowiem na pełną swobodę decyzyjną banku w zakresie kształtowania wysokości zadłużenia powodów. Ani w umowie, ani w regulaminie nie przedstawiono mechanizmu ustalania kursów walut przez bank. Wskazano jedynie miejsca publikacji tabel kursów stosowanych przez bank. Natomiast mechanizm ustalania kursów i przeliczania waluty był dla konsumentów całkowicie nieweryfikowalny. Mechanizm ten nie jest w ogóle przez strony określony, co powoduje powstanie znacznej nierównowagi między prawami i obowiązkami stron umowy ze szkodą dla konsumentów.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Oznacza to zatem, że dla oceny abuzywności klauzul indeksacyjnych nie ma znaczenia fakt, w jaki sposób pozwany bank je stosował po zawarciu umowy i czy stosowane przez niego kursy walut były zawyżone, czy też nie. Istotne jest to, że w umowie nie wskazano mechanizmu waloryzacji, tak aby konsument miał możliwość przewidzenia na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, jak kształtował będzie się kurs danej waluty. Powtórzenia wymaga stwierdzenie, że nie ma znaczenia dla dokonywanej oceny to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c. Istotne jest jedynie to, że postanowienia umowy w chwili jej sporządzenia i zawarcia dawały przedsiębiorcy nieograniczoną swobodę w wyznaczaniu kursu waluty, a w konsekwencji – wysokości zobowiązań konsumentów.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta. Sankcja działa ex tunc i ex lege, ale zgodnie z art. 385 ¹ § 2 nie skutkuje automatyczną nieważnością całej umowy, gdyż strony są związane umową w pozostałym zakresie. Przepis ten nawiązuje do art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, wskazującego, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Z powodów, które zostały już wymienione przez Sąd w rozważaniach dotyczących art. 58 § 3 k.c., po usunięciu klauzuli indeksacyjnej dalsze trwanie umowy jest niemożliwe. Zatem i w tym przypadku należałoby uznać umowę za nieważną w pełni. Mając powyższe na uwadze, Sąd ustalił, że umowa kredytu numer (...) z 14.04.2008 r. zawarta pomiędzy stronami niniejszej sprawy jest nieważna.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do dyspozycji art. 98 i 99 k.p.c. przyjmując ogólną zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwany jako strona przegrywająca jest zobligowany do zwrotu powodom kosztów procesu w kwocie 6 434,00 zł, na którą składają się: opłata od pozwu w wysokości 1. 000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 5.400 zł ustalone w oparciu o § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie [Dz.U.2015.1800] w zw. z art. 99 k.p.c. oraz opłaty skarbowe (po 17 zł) od złożenia dwóch dokumentów pełnomocnictw (od każdego z powodów) w łącznej kwocie 34 zł. Kwota z tytułu zwrotu kosztów procesu została zasądzona solidarnie na podstawie art. 105 § 2 k.p.c. zastosowanego odpowiednio.