Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2021 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Tomasz Choczaj

Protokolant: Joanna Wołczyńska - Kalus

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2021 roku w Sieradzu

sprawy z powództwa K. P. (1) i K. P. (2)

przeciwko A. P.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

1.  uchyla w całości wyrok zaoczny z dnia 6 grudnia 2018 roku wydany przez Sąd Rejonowy w Łasku w sprawie o sygn. akt I C 287/18
i powództwo oddala;

2.  nie obciąża powodów K. P. (1) i K. P. (2) brakującymi kosztami procesu;

3.  nie obciąża powodów K. P. (1) i K. P. (2) kosztami zastępstwa prawnego;

4.  przyznaje adwokatowi M. S. kwotę 8 856,00 zł (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć złotych) brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu, którą nakazuje wypłacić z środków budżetowych Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu.

Sygn. akt I C 229/20

UZASADNIENIE

K. P. (1) i K. P. (2) wnieśli ostatecznie o zobowiązanie A. P. do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „Ja, A. P., przenoszę nieodpłatnie na rzecz rodziców K. i K. małżonków P. własność zabudowanej nieruchomości rolnej, położonej
we wsi K., gmina Ś., powiat (...), województwo (...) oraz we wsi K., gmina U., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerami geodezyjnymi działek: (...) (K.) o powierzchni 2,5300 ha oraz (...) (K.), o łącznej powierzchni 7,9750 ha wraz z maszynami i pojazdami rolniczymi, w tym ciągnikiem rolniczym U. (...)”.

Wyrokiem zaocznym z 6 grudnia 2018 r. powództwo zostało uwzględnione w całości.

Pozwany złożył sprzeciw, w którym wniósł o uchylenie wyroku zaocznego i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Postanowieniem z 7 lipca 2020 r. Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził
swą niewłaściwość rzeczową i przekazał niniejszą sprawę do rozpoznania
tut. Sądowi.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 8 marca 2010 r. powodowie darowali pozwanemu w drodze aktu notarialnego nieruchomość położoną w K., gmina Ś., oznaczoną numerem działki (...), o powierzchni 1,7100 ha, dla której
w Sądzie Rejonowym w Łęczycy prowadzona jest księga wieczysta (...); nieruchomość położoną w K., gmina Ś., składającą się z działek o numerach (...), o powierzchni 0,8200 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Łęczycy prowadzona jest księga wieczysta (...); nieruchomość położoną w K., gmina U., oznaczoną numerem działki (...), o powierzchni 0,9000 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Łaski prowadzona jest księga wieczysta (...); nieruchomość położoną w K., gmina U., składającą się z działek o numerach:(...)
(...), o powierzchni 7,0750 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Łaski prowadzona jest księga wieczysta (...), a także maszyny i pojazdy rolnicze, w tym ciągnik rolniczy U. (...)”, (dowód: akt notarialny - k. 20 - 24; odpis z księgi wieczystej - k. 27 - 50) .

Przez kilka lat relacje stron były dobre. Strony razem zamieszkiwały
i pracowały w gospodarstwie, pomagały sobie wzajemnie. W 2016 r. relacje
te pogorszyły się, gdyż pozwany związał się z kobietą, która nie spodobała
się powodom. Dochodziło do licznych awantur wywoływanych przez powoda,
w czasie których powód wyganiał pozwanego z domu. Doszło również
do konfliktu pozwanego z rodzeństwem, z którym do dzisiaj nie utrzymuje
on żadnych relacji. Wiosną 2017 r. powód wyprowadził się do swojej partnerki, z którą do dzisiaj zamieszkuje. Pojawiał się w gospodarstwie tylko wtedy,
gdy uprawiał ziemię, nie kontaktował się z rodzicami. W 2018 r. pozwany wydzierżawił grunty i przestał jeździć do K.. Pozwany do chwili obecnej ma kontaktu z rodzicami, którzy jednak przez te lata nigdy nie prosili
go o pomoc lub opiekę, a nawet nie poinformowali go o śmierci jego brata, (dowód: zeznania pozwanego - k. 251 i nagranie rozprawy z 19 kwietnia 2021 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:23:44 do 00:36:47 w związku
z informacyjnymi wyjaśnieniami - k. 200 verte - 201 i nagraniem rozprawy
z 10 października 2020 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:25:50
do 00:29:28; częściowo zeznania powoda - k. 271 verte i nagranie rozprawy
z 31 maja 2021 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:12:21 do 00:13:00
w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami - k. 200 verte i nagraniem rozprawy z 10 października 2020 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta
od 00:05:45 do 00:17:08; częściowo zeznania powódki - k. 271 verte i nagranie rozprawy z 31 maja 2021 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:11:33
do 00:11:47 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami - k. 200 verte
i nagraniem rozprawy z 10 października 2020 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:17:08 do 00:22:55; zeznania świadka N. C. - k. 201 - 201 verte i nagranie rozprawy z 19 października 2020 r. - płyta - koperta
- k. 275, minuta od 00:33:01 do 00:54:00; zeznania świadka M. Ś. - k. 221 verte - 222 verte i nagranie rozprawy z 28 grudnia 2020 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:23:18 do 00:36:49; częściowo zeznania świadka T. P. - k. 250 i nagranie rozprawy z 19 kwietnia 2021 r. - płyta - koperta - k. 275, minuta od 00:09:50 do 00:22:19; umowa
- k. 97 - 99) .

W dniu 15 marca 2018 r. powodowie podpisali oświadczenie o odwołaniu darowizny, które zostało doręczone pozwanemu na rozprawie w dniu
19 października 2020 r., w którym odwołali darowiznę wyżej opisanych nieruchomości wraz z maszynami i pojazdami rolniczymi, w tym ciągnikiem rolniczym U. (...). Decyzję tę uzasadnili rażącą niewdzięcznością powoda, który nie interesuje się tym, co dzieje się u nich, nie kontaktuje
się z nimi, nie opiekuje w potrzebie i chorobie, nie pracuje w gospodarstwie będącym przedmiotem darowizny, pozostawiając je na ich głowie. Wskazali ponadto, że zachowanie pozwanego jest wymierzone przeciwko ich zdrowiu, czci i ich prawom majątkowym, (dowód: oświadczenie - k. 25 - 26) .

Powodowie są osobami bardzo schorowanymi, utrzymującymi
się z niskich emerytur rolniczych. Korzystają sporadycznie z pomocy sąsiadów
i pozostałych dzieci, (bezsporne) .

Powyższy stan faktyczny jest częściowo bezsporny, gdyż Sąd oparł
go na dowodach i twierdzeniach nie negowanych przez strony.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka J. P. w części, w której twierdził, że od momentu darowizny pozwany przestał opiekować się powodami, gdyż w tej części jego zeznania są sprzeczne nie tylko z zeznaniami pozwanego, ale i z zeznaniami samych powodów, którzy potwierdzili przecież, że do 2016 r. relacje stron były dobre. W pozostałej części Sąd pominął jego zeznania przy ustalaniu stanu faktycznego, gdyż nic nie wnoszą do sprawy i potwierdzają tylko okoliczności niesporne, które dotyczą obecnej sytuacji życiowej powodów.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd pominął także zeznania świadka P. P. (2), gdyż nic nie wnoszą do sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Darowizna wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się obowiązkiem wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest sankcją prawną, przewidzianą w art. 898 § 1 k.c., w postaci prawa odwołania darowizny. Warunkiem tego prawa jest, aby obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Przepis art. 898 § 1 k.c. nie precyzuje pojęcia niewdzięczności i nie zawiera wskazówek, za pomocą których można byłoby sformułować jakieś generalne elementy tej niewdzięczności.

W doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane
za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Chodzi tu przede wszystkim
o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków rodzinnych łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności (patrz wyroki Sądu Najwyższego: z 17 listopada 2011 r., IV CSK 113/11, LEX nr 1111009; z 26 września 2000 r., III CKN 810/00, niepublikowany; z 5 października 2000 r., II CKN 280/00, niepublikowany).

W wyroku z 15 czerwca 2010 r. (II CSK 68/10, LEX nr 852539) Sąd Najwyższy podkreślił, iż o istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, które nie wykraczają poza wypadki życiowych konfliktów. Znalazło to również potwierdzenie w orzecznictwie sądów powszechnych, z którego wynika, że znamion rażącej niewdzięczności
nie wyczerpują czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 kwietnia 2005 r., I ACa 60/05, OSA 2006, z. 10, poz. 35). Dla Sądu nie jest obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione.

Trzeba też dodać, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpadają tylko takie czynności obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy
ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze, wyłączone są natomiast krzywdy czy przykrości popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy (patrz: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi
z 17 kwietnia 2013 r., I ACa 236/13, LEX nr 1313336; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 27 marca 2013 r., I ACa 1321/12, LEX nr 1314769). Czyny dowodzące niewdzięczności muszą świadczyć o znacznym nasileniu złej woli obdarowanego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę słów „rażąca niewdzięczność” (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 7 maja 1997 r. I CKN 117/97, LEX nr 137781).

Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1967 r. (III CZP 32/66, OSNCP 1968, nr 12, poz. 199) oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości ze względu na rażącą niewdzięczność nie powoduje przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie obowiązek zwrotu przedmiotu tej darowizny stosownie do przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 k.c.). Konsekwencją przyjęcia wyłącznie obligacyjnego skutku odwołania darowizny jest to, że dla osiągnięcia skutku rzeczowego konieczne jest przeniesienie własności darowanej nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Powinno to nastąpić w drodze umowy. Jeżeli jednak do umowy nie dojdzie, darczyńcy pozostaje droga powództwa
o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności tej nieruchomości. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek obdarowanego
do złożenia, w określonym terminie, oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.), jeżeli obdarowany nie złoży go w tym terminie z zachowaniem wymaganej formy.

W ocenie Sądu powództwo o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na powodów prawa własności przedmiotowych nieruchomości i ruchomości nie jest zasadne.

Sąd zbadał, czy został zachowany termin do złożenia skutecznego oświadczenia o odwołaniu darowizny. Zgodnie z treścią art. 889 § 3 k.c. darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania darowizny dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Mając powyższe na uwadze oraz zgromadzony w sprawie materiał dowodowy należy stwierdzić, że zachowania pozwanego należy oceniać w płaszczyźnie zaniechania ciągłego. Zatem roczny termin przewidziany w art. 899 § 3 k.c. został dotrzymany, gdyż stan wywołany zaniechaniem pozwanego nie ustał do chwili wyrokowania, (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2016 r., I CSK 209/15, LEX nr 2071109 ).

W sprawie niniejszej niewątpliwie można stwierdzić, iż pozwany jest niewdzięczny wobec powodów, albowiem zaprzestał interesowania się ich losem, kontaktowania się z nimi, pomagania im, wspierania, do czego jako syn jest zobligowany. Stan taki trwa już kilka lat. Jednak należy zwrócić uwagę
na to, że nie został on wywołany przez samego pozwanego, ale powstał
z uwagi na to, że powodowie nie zaakceptowali partnerki pozwanego
i wszczynali na tym tle liczne kłótnie. Ponadto doszedł do tego konflikt
z pozostały rodzeństwem, co w konsekwencji doprowadziło do wyprowadzenia
się pozwanego z domu rodzinnego i zaprzestania użytkowania ziemi
i jej wydzierżawienia. Po wyprowadzeniu się pozwanego żadna ze stron
nie podjęła próby nawiązania jakichkolwiek kontaktów. Nie jest zatem tak,
że to pozwany bez żadnych uzasadnionych względów zaprzestał tych kontaktów. W tym miejscu należy przypomnieć, że w pojęciu „rażącej niewdzięczności”
nie mieszczą się zachowania, które mogą być oceniane jako niewłaściwe, z racji naruszenia reguł życia w rodzinie, ale nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życia codziennego, zwłaszcza jeśli konflikty takie są sprowokowane
lub podtrzymywane przez samego darczyńce. Taka właśnie sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie i prowadzi do oddalenia powództwa, tym bardziej,
że w toku sprawy powodowie nie udowodnili, że pozwany zachowywał
się względem nich szczególnie złośliwie, prowokował nieporozumienia
i formułował niewłaściwe lub niestosowne oceny ich postępowania lub dopuścił się wobec nich czynów karalnych.

Roszczenie powodów nie może również zostać oparte na treści art. 5 k.c. Powołany przepis stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który
by był sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa
lub z zasadami współżycia społecznego, gdyż takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W judykaturze wyjaśniono, że art. 5 k.c. może stanowić jedynie środek obrony,
a nie podstawę powództwa. Nie może wobec tego być samodzielną podstawą powstania i nabycia prawa podmiotowych (patrz wyrok Sądu Najwyższego
z 11 lipca 2012 r., sygn. akt II CSK 677/11, Lex nr 1228438).

Mając powyższe na uwadze Sąd uchylił wyrok zaoczny w całości
i powództwo oddalił, o czym orzekł, jak w pkt 1 wyroku, na podstawie art. 347 k.p.c