Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2021 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 13 maja 2021 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa L. M.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zadośćuczynienie, odszkodowanie i rentę

1.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda L. M.:

a.  kwotę 145 000 zł (sto czterdzieści pięć tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 136 000 zł (sto trzydzieści sześć tysięcy złotych) od dnia 9 października 2019 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 9 000 zł (dziewięć tysięcy złotych) od dnia 28 maja 2021 roku do dnia zapłaty;

b.  kwotę 19 270 zł (dziewiętnaście tysięcy dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 10 180 zł (dziesięć tysięcy sto osiemdziesiąt złotych) od dnia 9 października 2019 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 9 090 zł (dziewięć tysięcy dziewięćdziesiąt złotych) od dnia 28 maja 2021 roku do dnia zapłaty;

c.  kwotę 55 918,28 zł (pięćdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset osiemnaście i 28/100 złotych) tytułem skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 7 656 zł (siedem tysięcy sześćset pięćdziesiąt sześć złotych) od dnia 9 października 2019 roku do dnia zapłaty, od kwoty 17 919,88 zł (siedemnaście tysięcy dziewięćset dziewiętnaście i 88/100 złotych) od dnia 21 listopada 2019 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 30 342,40 zł (trzydzieści tysięcy trzysta czterdzieści dwa i 40/100 złote) od dnia 28 maja 2021 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda L. M.:

a.  rentę na zwiększone potrzeby w kwocie 2 424 zł (dwa tysiące czterysta dwadzieścia cztery złote) miesięcznie za okres od dnia 1 listopada 2019 roku do dnia 31 grudnia 2019 roku płatną z góry do dnia 10 –go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 1 500 zł (jeden tysiąc pięćset złotych) miesięcznie od dnia uchybienia terminowi płatności którejkolwiek raty do dnia zapłaty, a od kwoty 924 zł (dziewięćset dwadzieścia cztery złote) miesięcznie (dziewięćset dwadzieścia cztery złote) od dnia 18 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

b.  rentę na zwiększone potrzeby w kwocie 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) miesięcznie za okres od dnia 1 stycznia 2020 roku do dnia 31 marca 2020 roku, płatną z góry do dnia 10 –go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 1 500 zł (jeden tysiąc pięćset złotych) miesięcznie od dnia uchybienia terminowi płatności którejkolwiek raty do dnia zapłaty, a od kwoty 1 200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) miesięcznie od dnia 18 marca 2021 roku do dnia zapłaty;

c.  rentę na zwiększone potrzeby w kwocie 1 170 zł (jeden tysiąc sto siedemdziesiąt złotych) miesięcznie za okres od dnia 1 kwietnia 2020 roku do dnia 31 grudnia 2020 roku płatną z góry do dnia 10 –go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uchybienia terminowi płatności którejkolwiek raty do dnia zapłaty;

d.  rentę na zwiększone potrzeby w kwocie 1 209 zł (jeden tysiąc dwieście dziewięć złotych) miesięcznie za okres od dnia 1 stycznia 2021 roku i na przyszłość, płatną z góry do dnia 10 –go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uchybienia terminowi płatności którejkolwiek raty do dnia zapłaty;

3.  oddala powództwo w pozostałej części;

4.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda L. M. kwotę 6 502 zł (sześć tysięcy pięćset dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

5.  nakazuje pobrać od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 1 030,08 zł (jeden tysiąc trzydzieści i 08/100 złotych) – tytułem zwrotu części wydatków na koszty opinii biegłych sądowych;

6.  nakazuje pobrać od powoda L. M. z zasądzonego roszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 390,72 zł (trzysta dziewięćdziesiąt i 72/100 złotych) tytułem zwrotu części wydatków na koszty opinii biegłych sądowych.

Sygn. akt I C 1533/19

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 21 listopada 2019 r. powód L. M. domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. w W.:

a.  kwoty 86 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 października 2019 r. do dnia zapłaty;

b.  kwoty 18 972 zł tytułem odszkodowania za okres od 22.06.2017 r. do 31.12.2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 października 2019 r. do dnia zapłaty;

c.  kwoty 17 919,88 zł tytułem skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby za okres od 1.01.2018 r. do 31.10.2019 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

d.  renty na zwiększone potrzeby w kwocie 1 000 zł miesięcznie, płatnej z góry do 10 –go dnia każdego miesiąca, poczynając od 1 listopada 2019 r. i na przyszłość.

W uzasadnieniu żądania pozwu powód wskazał, że w dniu 21 czerwca 2017 r. uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku którego doznał urazu zmiażdżeniowego ze złamaniem otwartym I stopnia szyjki i trzonu kości udowej prawej oraz wtórnego przemieszczenia odłamów z destabilizacją zespolenia dwupoziomowego zmiażdżeniowego złamania kości udowej prawej. Po wypadku przebywał kilkakrotnie w szpitalu na oddziałach ortopedycznym i rehabilitacyjnym. Przeszedł trzy zbiegi operacyjne. Pozostaje osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym z uwagi na staw rzekomy kości udowej prawej, dysfunkcję kolana prawego, zaburzenia adaptacyjne oraz blizn pourazowe i pooperacyjne. Ponosi koszty leczenia oraz wymaga opieki innych osób przy wykonywaniu codziennych czynności.

Pozwany Zakład (...) wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że w postępowaniu likwidacyjnym wypłacił powodowi łącznie kwotę 67 886,68 zł, w tym kwotę 64 000 zł tytułem zadośćuczynienia, a wypłacone kwoty są odpowiednie do wysokości szkody poniesionej przez powoda. Wskazał, że powód nie wykazał potrzeby opieki osób trzecich, natomiast część poniesionych przez powoda kosztów leczenia nie pozostaje w adekwatnym związku z wypadkiem bądź też leczenie mogło się odbywać w ramach świadczeń finansowanych przez NFZ.

W piśmie złożonym w dniu 25 lutego 2021 r. powód rozszerzył powództwo wnosząc o zasądzenie:

a.  kwoty 216 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 136 000 zł od dnia 9 października 2019 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 80 000 zł od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty;

b.  kwoty 27 882 zł tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 18 792 zł od dnia 9 października 2019 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 9 090 zł od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty;

c.  kwoty 65 599,88 zł tytułem skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby za okres od 1.01.2018 r. do 31.10.2019 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 17 919,88 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a od kwoty 47 680 zł od dnia wydania wyroku do dnia zapłaty;

d.  renty na zwiększone potrzeby w kwocie 3 060 zł miesięcznie, za okres od 1.11.2019 r. do 31.03.2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat;

e.  renty na zwiększone potrzeby w kwocie 1 260 zł miesięcznie, za okres od 1.04.2020 r. i na przyszłość, płatną z góry do 10 –go dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat.

Pozwany nie uznał powództwa także w rozszerzonym zakresie i wnosił o jego oddalenie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 25 maja 2017 r. powód został zatrudniony w S.´ (...) Sp. z o.o. w B. na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny na stanowisku ślusarza narzędziowego. Powód posiada wykształcenie średnie zawodowe oraz zawód technika – mechanika budowy maszyn. Powód został zapoznany z instrukcją (...) na stanowiskach ślusarz narzędziowy oraz obsługa narzędzi ręcznych o napędzie pneumatycznym, a ponadto oceną ryzyka zawodowego dla swojego stanowiska pracy.

/dowód: odpis umowy o pracę z dnia 25.05.2017 r. k. 18 akt III K 38/18 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, kwestionariusz osobowy k. 19 -20 akt III K 38/18 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, oświadczenia powoda k. 21 -22 akt III K 38/18 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy/

W dniu 21 czerwca 2017 r. powód i A. G. otrzymali od mistrza zmianowego D. S. polecenie kontynuowania rozbierania stalowej formy prototypowej, które zostało rozpoczęte dzień wcześniej przez innych pracowników. Nie była to standardowa stalowa forma wtryskowa. W komputerze był dostępny program dla poszczególnych form umożliwiający obejrzenie każdego elementu w 3D oraz kolejności faz składania. A. G. miał kierować pracą demontażu, a powód miał mu pomagać. Mistrz zmianowy nie omówił z powodem i A. G. sposobu i przebiegu pracy oraz kwestii bezpieczeństwa. Był przekonany, że A. G. posiada wiedzę na ten temat i potrafi wykonać zleconą pracę bez nadzoru. A. G. wcześniej pomagał przy demontażu i montażu opraw obudowy form prototypowych, ale zawsze pod nadzorem pracowników starszych stażem. Powód natomiast dotychczas wykonywał takie prace jak: wkręcanie i wykręcanie śrub, malowanie, cechowanie wraz z pracownikami starszymi stażem. Powód wykonywał demontaż formy po raz pierwszy i zdał się całkowicie na wiedzę A. G.. A. G. kierował demontażem z pamięci. Nie pamiętał, że obudowę formy należy złożyć, przykręcić płytę i całość odwrócić. Był przekonany, że elementy obudowy formy będą stały stabilnie. A. G. odkręcał śruby kluczem, pneumatycznym, a powód pomagał je wyciągać i przenosić. W pierwszej kolejności wykręcili wszystkie krótkie poprzeczne śruby spinające burty. W tym czasie obok przechodził Kierownik D. P. G., który przywitał się z pracownikami i nie zwrócił uwagi, że elementy obudowy są niezabezpieczone. Podczas pracy powoda i A. G. wstawiono obok inną formę, stojącą w odległości 75 cm. Powód wszedł pomiędzy formy na głębokość około 1 m i na polecenie A. G. unieruchomił nakrętkę ostatniej śruby, którą A. G. odkręcił kluczem pneumatycznym. W tym momencie w wyniku poluzowania ostatniej śruby nastąpiło rozprężenie elementów ściskających burty obudowy ważące około 4,5 tony, które się obsunęły i jedna z nich przygniotła powoda do formy obok. Powód nie miał możliwości odskoczenia na bok.

dowód: odpis protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy k. 11 -18, zeznania powoda k. 277 -280/

Powód nigdy wcześniej nie brał udziału w montażu bądź demontażu tego typu formy. Nie wiedział, że istniała możliwość zapoznania się z kolejnością montażu i demontażu w programie komputerowym. Mistrz zmianowy pytał A. G., czy wcześniej demontował tego rodzaju formę. A. G. odpowiedział, że robił to jeden raz. Powód nie spodziewał się zagrożenia.

/dowód: zeznania powoda k. 277 -278/

Powyższe zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy wywołany następującymi przyczynami: brakiem nadzoru i właściwej koordynacji pracy, brakiem instruktażu bezpiecznego wykonywania pracy, brakiem zabezpieczenia burt obudowy formy, które można było podwiesić pod suwnicą, nieprawidłowym zachowaniem się pracowników tj. A. G. spowodowane brakiem świadomości istniejącego zagrożenia i doświadczenia zawodowego, D. S. poprzez nieprawidłowe powierzenie pracy A. G., nieprawidłowy nadzór na tą pracą i przestrzeganiem zasad BHP, brak przeprowadzonego instruktażu lub omówienia poszczególnych etapów działań, P. G. poprzez brak skutecznego nadzoru nad pracownikami i przestrzeganiem zasad bhp, a ponadto zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem i nieznajomością zagrożenia przez poszkodowanego.

/dowód: odpis protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy k. 11 -18/

Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła kontrolę w celu zbadania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, któremu uległ powód w dniu 21 czerwca 2017 r. W wyniku kontroli ustalono, że pracownicy przystąpili do demontażu formy bez uzgodnienia z mistrzem zmianowym sposobu wykonania zadania, a mistrz zmianowy nie przeszkolił ich w tym zakresie, nie był obecny przy rozpoczęciu przez nich pracy oraz nie sprawdzał prawidłowości wykonywanych przez nich prac. A. G. jako prowadzący roboty popełnił zasadniczy błąd polegający na tym, że formę należało rozbierać z innej strony tj. od strony stempla. Ponadto nie zorientował się, że po wyciągnięciu poprzecznych śrub boczne burty odbudowy nie były niczym podparte, utrzymywały się tylko siłą ścisku płyt bocznych i nie podwiesił ich pod suwnicę, która była na wyposażeniu zakładu. Poszkodowany L. M. w trakcie demontażu zdziwił się, że forma jest pozbawiona prawie wszystkich śrub, a żaden element nie został zabezpieczony, ale zdał się całkowicie na A. G. i nie podzielił się z nimi swoimi wątpliwościami. W zakładzie nie opracowano procedur – instrukcji opisujących sposoby demontażu i montażu form prototypowych, nie śledzono postępu kwalifikacji młodych, uczących się pracowników. Do zaistnienia wypadku przyczynili się: A. G., D. S. – bezpośredni przełożony poszkodowanego oraz P. G. – kierownik działu montażu, przy czym P. G. poprzez brak zlecenia opracowania szczegółowych procedur prowadzenia prac na prototypowych narzędziach oraz niewłaściwy nadzór nad podwładnymi pracownikami, kontroli zdobywania kwalifikacji przez poszczególnych pracowników.

/dowód: odpis protokołu kontroli k. 56 -73 odwrót akt III K 38/18 Sądu Rejonowego w Bydgoszczy/

A. G. został oskarżony o to, że w dniu 21 czerwca 2017 r. w B. nieumyślnie spowodował naruszenie czynności narządów ciała u L. M. w ten sposób, że wykonując wspólnie z pokrzywdzonym pracę polegającą na demontażu formy aluminiowej, prowadził proces demontażu w sposób niewłaściwy i w złej kolejności, podczas gdy należało demontować formę od strony stempla, a nadto nie zabezpieczył elementów formy przed upadkiem poprzez podwieszenie pod suwnicę, wskutek czego prawa burta obudowy upadła i przygniotła L. M. do sąsiedniej formy, w wyniku czego L. M. odniósł obrażenia ciała w postaci urazu zamiażdżeniowego uda prawego ze złamaniem otwartym I stopnia szyjki i trzonu kości udowej prawej z rozległym krwiakiem oraz otarciem naskórka oraz wtórnego przemieszczenia odłamów z destabilizacją zespolenia dwupoziomowego, zamieżdżeniowego złamania kości udowej prawej, które naruszyły czynności narządu ruchu trwające powyżej 7 dni tj. o przestępstwo z art. 157 § 1 i 3 k.k. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 16 maja 2018 r. w sprawie III K 38/18, uznając, że oskarżony dopuścił się popełnienia zarzucanego mu czynu, postępowanie karne wobec niego warunkowo umorzył na okres próby wynoszący 1 rok oraz zobowiązał oskarżonego do zadośćuczynienia w części za krzywdę wyrządzoną L. M. poprzez zapłatę na jego rzecz kwoty 2 000 zł w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku. Wyrok uprawomocnił się z dniem 24 maja 2018 r.

/dowód: odpis wyroku z dnia 16.05.2018 r. sygn. akt III K 38/18 ze stwierdzeniem prawomocności k. 19 -19 odwrót/

Bezpośrednio po wypadku z dnia 2 1czerwca 2017 r. powód został przewieziony do Szpitala (...) im. J. B. w B.. W szpitalu stwierdzono u powoda uraz zmiażdzeniowy prawego biodra i uda ze złamaniem otwartym I stopnia szyjki i trzonu kości udowej prawej z rozległym krwiakiem i otarciem naskórka. Powoda przyjęto do Oddziału (...). W dniu przyjęcia powód w trybie pilnym był operowany. Wykonano otwarte nastawienie złamania ze stabilizacją przy użyciu gwoździa śródszpikowego typu M.. Z powodu destabilizacji pierwotnego zespolenia i wtórnego przemieszczenia odłamów w dniu 28 czerwca 2017 r. poddano powoda reoperacji otwartego nastawienia i stabilizacji dwoma płytkami (...). Dalszy proces gojenia się rany przebiegał prawidłowo. Powoda stopniowo pionizowano ucząc go chodzić z balkonikiem. W dniu 10 lipca 2017 r. powód został przeniesiony do Oddziału (...) w B., gdzie przebywał do 21 sierpnia 2017 r. W dniach 11-24 września 2017 r. powód przebywał na turnusie rehabilitacyjnym w Zespole (...). W dniu 24 października 2017 r. powód otrzymał skierowanie na program rehabilitacji narządu ruchu. W dniu 14 listopada 2017 r. Przedsiębiorstwo (...) S.A. poinformowało powoda, że w związku z ograniczonym kontraktem z NFZ nie będzie możliwie rozpoczęcie rehabilitacji w terminie do 6 miesięcy od zakończenia hospitalizacji. W okresie 30 listopada -22 grudnia 2017 r. powód był leczony w Oddziale (...) Schorzeń Narządu (...). W dniach 20-26 luty 2018 r. powód był hospitalizowany w Oddziale Urazowo-Ortopedycznym Szpitala (...) w B. z powodu stawu rzekomego trzonu kości udowej prawej. W trakcie pobytu w szpitalu został poddany operacji usunięcia metalu zespalającego, wykonania plastyki miejscowej stawów rzekomych trzonu kości udowej i zespolenia gwoździem śródszpikowym anatomicznym T.. Powoda wypisano do domu z zaleceniem dalszej opieki w (...) i chodzenia o kulach z markowanym obciążaniem operowanej kończyny. W okresie od 16 lipca do 26 sierpnia 2018 r. powód był leczony w Oddziale (...) Stacjonarnej w P.. Od 30 stycznia do 21 lutego 2019 r. powód przebywał w Oddziale (...) Ogólnoustrojowej w Tuszynie. Powód korzystał również z leczenia ortopedycznego w warunkach ambulatoryjnych.

/dowód: karta informacyjna leczenia szpitalnego k. 20 -22, zabiegi operacyjne k. 23 -24, karty informacyjna leczenia szpitalnego k. 26, k. 33, k. 42, k. 43 -44 odwrót, k. 52 -52 odwrót, 1historia leczenia k. 45 odwrót – 48 odwrót, skierowanie k. 36 -38, pismo Przedsiębiorstwa (...) S.A. k. 41, zeznania powoda k. 277 -279, protokół k. 737 adnotacje: 00:32:00 -00:33:35, 00:36:50 -00:39:15/

Powód poniósł koszty turnusu rehabilitacyjnego w Zespole (...) w wysokości 1 904 zł i 168 zł.

/dowód: faktury VAT k. 34 -35/

W dniu 14 czerwca 2018 r. powód odbył konsultację ortopedyczną u prof. M. S., ponosząc jej koszty w wysokości 200 zł.

/dowód: konsultacja ortopedyczna k. 53 faktura VAT k. 34 -35/

W dniach 1 – 2 lipca 2018 r. powód został poddany zabiegowi operacyjnemu w związku z pourazowym przykurczem wyprostnym z utrwalonym podwichnięciem przednim stawu kolanowego prawego i zgięciem „zawiasowym” oraz zwłóknieniem i masywnym przykurczem mięśnia czworogłowego. Zabieg polegał na artroskopowym masywnym uwolnieniu górnego i bocznych zachyłków stawu kolanowego prawego, przyudowym uwolnieniu więzadła krzyżowego tylnego z redukcją tylnego podwichnięcia, otwartym masywnym uwolnieniu i wydłużeniu ścięgnistej części mięśnia prostego i obszernego pośredniego z redukcją przykurczu wyprostnego, usunięciu dystalnych śrub blokujących – dynamizacji stabilizacji uda. Powód poniósł koszty zabiegu w wysokości 9 500 zł.

/dowód: karta informacyjna leczenia k. 60, faktura k. 60 odwrót/

Powód zgłaszał się wcześniej do lekarza w Szpitalu w B., ale lekarz nie chciał podjąć się takiej operacji, uznając, że jest to nietypowy przypadek Ponadto terminy leczenia refundowanego przez NFZ były odległe.

/dowód: zeznania świadka B. C. k. 274, k. 276, zeznania powoda k. 278 -279/

W zakresie artroskopii leczniczej stawu kolanowego średni czas oczekiwania do oddziału chirurgii urazowo – ortopedycznej w przypadkach pilnych w lipcu 2019 r wynosił 2 lata i 113 dni, natomiast w przypadkach stabilnych 6 lat. W przypadku oddziałów ortopedycznych udzielających świadczeń w trybie jednodniowym średni czas oczekiwania w przypadkach stabilnych wynosił w lipcu 2019 r. 56 dni, a w przypadkach pilnych wynosił 0 dni.

/dowód: pismo NFZ z 1.04.2021 r. k. 290/

W dniu 11 grudnia 2018 r. powód zgłosił się na konsultację psychologiczną w związku z pogorszeniem stanu psychicznego. W badaniu psychologicznym widoczne były objawy depresyjne i nadmierna koncentracja na stanie somatycznym. Powód odbył łącznie cztery wizyty ponosząc koszty w wysokości 480 zł.

/dowód: zaświadczenie k. 53 odwrót, faktury VAT k. 54 – 55 odwrót/

W dniu 26 czerwca 2019 r. powód poniósł koszty badania echa serca w wysokości 120 zł.

/dowód: faktura VAT k. 73/

W dniach 25 stycznia – 7 lutego 2020 r. oraz 30 maja – 12 czerwca 2020 r. powód przebywał na turnusach rehabilitacyjnych ponosząc ich koszty w wysokości 1 510 zł oraz 1 780 zł.

/dowód: faktury k. 265 -266 odwrót/

W okresie od 15 stycznia 2020 r do 26 sierpnia 2020 r. powód korzystał z pomocy psychologicznej.

/dowód: zaświadczenie k. 199/

W dniach 4 – 5 września 2020 r. powód przeszedł zabieg operacyjny w związku z pourazowym przykurczem wyprostnym stawu kolanowego prawego, masywnym powtórnym zwłóknieniem i masywnym przykurczem mięśnia czworogłowego i pasma biodrowo – piszczelowego. Zabieg polegał na artroskopowym masywnym uwolnieniu górnego i bocznych zachyłków stawu kolanowego prawego, otwartym masywnym uwolnieniem i wydłużenia ścięgnistej części mięśnia prostego i obszernych z redukcją przykurczu wyprostnego. Powód poniósł koszty zabiegu w wysokości 5 800 zł.

/dowód: karta informacyjna leczenia k. 264, faktura k. 263/

Po opuszczeniu szpitala powód miał problemy z poruszaniem się. Poruszał się z asekuracją dwóch kul. Skarżył się na bóle kości udowej. Początkowo powód wymagał pomoc przy wszystkich czynnościach dnia codziennego. Obecnie wymaga pomocy przy założeniu skarpet, obcięciu paznokci u nóg, czyszczeniu pięt. Po ostatniej operacji powód porusza się bez kul, ale prawa noga powoda często puchnie, jest obrzmiała i bolesna. Powód może zgiąć prawe kolano w niewielkim zakresie. Nie może kucać. Po wypadku powód odczuwał dolegliwości kardiologiczne. Podjął leczenie u kardiologa i przyjmuje przepisane mu leki. Powód nadal korzysta z leczenia ortopedycznego, rehabilitacji oraz terapii psychologicznej.

/dowód: zeznania świadka B. C. k. 274 -277, zeznania powoda k.278 - 279/

Powód przed wypadkiem był osobą zdrową i sprawną.

/dowód: zeznania powoda k. 279/

W dniu 6 grudnia 2018 r. powód został zaliczony do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym na okres do 30 listopada 2020 r. z zaleceniem m. in. stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

/dowód: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności k. 59 -59 odwrót/

Decyzją z dnia 14 marca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał powodowi jednorazowe odszkodowanie w wysokości 38 430 zł z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 45 % będącego następstwem wypadku przy pracy.

/dowód: decyzja ZUS z 14.03.2019 r. k. 57 odwrót/

Pismem nadanym w urzędzie pocztowym w dniu 22 lipca 2019 r. powód zgłosił szkodę S.´ (...) Sp. z o.o. w B., wnosząc o przyznanie zadośćuczynienia w kwocie 200 000 zł, odszkodowania w kwocie 33 327,30 zł oraz renty na zwiększone potrzeby w kwocie 1 500 zł miesięczne poczynając od dnia 1 stycznia 2018 r. i na przyszłość. W dniu 1 sierpnia 2019 r. S.´ (...) Sp. z o.o. w B. przekazała zgłoszenie szkody pozwanemu (...) S.A. w W.. W dniu 27 sierpnia 2019 r. pozwany zakład ubezpieczeń przyznał powodowi zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 4 000 zł oraz ryczałt na koszty związane z leczeniem w wysokości 300 zł. Natomiast w dniu 8 października 2019 r. pozwany przyznał powodowi: zadośćuczynienie pieniężne w wysokości 60 000 zł, rentę na zwiększone potrzeby w wysokości 4 080,12 zł, koszty rehabilitacji w wysokości 2 072 zł, koszty leczenia w wysokości 659,26 zł, ryczałt na koszty związane z leczeniem w wysokości 2 x 300 zł, koszty sprzętu ortopedycznego i środków pomocniczych w kwocie 255,30 zł, koszty rehabilitacji w kwocie 220 zł i po zaliczeniu przyznanego wcześniej świadczenia w wysokości 4 300 zł, wypłacił powodowi kwotę 63 586,68 zł.

/dowód: zgłoszenie szkody wraz z dowodem nadania k. 62 -64 odwrót, pismo S.´ (...) Sp. z o.o. w B. k. 66, pisma pozwanego k. 67 -68 odwrót/

W wyniku wypadku z dnia 21 czerwca 2017 r. powód doznał urazu zmiażdżeniowego uda pra­wego ze złamaniem otwartym I stopnia szyjki kości udowej i trzonu kości udowej prawej z rozle­głym krwiakiem oraz otarciem naskórka. Przebieg pourazowy w obrębie narządu ruchu był powikłany stawem rzekomym trzonu kości udowej z przykurczem i dysfunkcją kolana prawego Powikłania są związane z urazem zmiażdżenia kończyny dolnej prawej. W. złamanie kończyny dolnej prawej z masywnym stłuczeniem tkanek miękkich z po­wikłaniem stawu rzekomego kości udowej, przykurczem i podwichnięciem kolana prawego wywołało cierpienia fizyczne powoda znacznego stopnia. W okresie pierwszych około 30 miesięcy po wypisie ze szpitala powód wymagał i nadal wymagał opieki i pomocy innych osób we wszystkich czynnościach średnio około 4 godziny na dobę. Od daty badania w dniu 13 marca 2020 r. wymaga częściowej pomocy na poziomie 1 godziny dziennie przez czas nieokreślony z powodu dysfunkcji kolana i nieco biodra. Trwały uszczerbek na zdrowiu powoda w zakresie narządu ruch wynosi łącznie 68 %, w tym 10 % wg pozycji 145a) z uwagi na złamanie szyjki kości udowej prawej, 50 % wg pozycji 148.a) z uwagi na złamanie trzonu kości udowej prawej ze stawem rzekomym oraz 8 % wg pozycji 156 z uwagi na uraz kolana z przykurczem. Operacja kolana prawego mogła być wykonana w ramach kontraktu z NFZ. Powód będzie nadal potrzebował leków przeciwbólowych i przeciwobjawowych. Koszt miesięczny wynosi 50-70 zł miesięcznie przez czas nieokreślony. Koszt konsultacji i leczenia prywatnego były uzasadnione z powodu trudnych powikłań zaburzenia zrostu z destabilizacją zespolenia i przykurczu kolana prawego z jego dysfunkcją. Rokowania co do powrotu do stanu zdrowia sprzed wypadku są na dzień dzisiejszy są nie pewne ze wskazaniem na staw kolanowy prawego.

/dowód: opinia biegłego w dziedzinie ortopedii i traumatologii k. 141 -144/

Na dzień badania sądowo-lekarskiego nie ma pewności co do stan zrostu. Klinicznie nie ma objawów w postaci ru­chomości patologicznej i sprężynowania ale to może być z wiązane z obecnością metalu śródszpikowego. W obserwacji z sierpnia 2018 r. jest mowa o postępującym zroście. Badanie kliniczne potwierdza, że zrost jest postępujący ale nie ma danych o pełnej konsoli­dacji, nadal utrzymuje się duża dysfunkcja ruchowa. Według dokumentacji i orzeczenia ZUS w kwietniu 2018 r. były cechy stawu rzekomego. W sierpniu 2018 r. podano postępujący zrost. W lipcu 2019r ortopeda dr M. stwierdził zrost opóźniony z przykurczami z podwichnięciem kolana prawego.

/dowód: uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie ortopedii i traumatologii k. 156/

Obecnie u powoda nie ma już radiologicznych objawów stawu rzekomego. W kwestii złamania nastąpiła istotna poprawa statyczna w postaci wygojenia złamania trzonu kości udowej prawej. W związku z tym poprzedni długotrwały uszczerbek 50 % wg pozycji 148 uległ po­prawie i jako trwały wynosi 15% wg pozycji 147 a). Uszczerbek ze strony szyki kości udowej pozostaje bez zmian i wynosi 10% wg pozycji 145 a). Uszczerbek ze strony kolana wobec nieco większego deficytu zgięcia o dalsze 10° wynosi 16 % wg pozycji 155 b) oraz 4 % wg pozycji 156. Suma trwałego uszczerbku w zakresie narządu ruchu wynosi 45 %.

/dowód: uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie ortopedii i traumatologii k. 293, k. 314/

Mechanizm i okoliczności doznanego urazu wskazują, że na skutek przygniecenia uda do formy doszło do naderwania i naciągnięcia struktur kolana prawego, w związku z czym powód mógł doznać uraz kolana prawego.

/dowód: uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie ortopedii i traumatologii k. 314/

Zabieg ortopedyczny wykonany u powoda we wrześniu 2020 r. był wskazany i konieczny dla prawidłowego leczenia, ale mógł być wykonany planowo (nie był pilny) w ramach kontraktu z NFZ.

/dowód: uzupełniająca opinia biegłego w dziedzinie ortopedii i traumatologii k. 300/

Następstwem doznanego urazu oraz jego leczenia są blizny pourazowe i pooperacyjne na udzie prawym i brzuchu powoda. Stały uszczerbek na zdrowiu będący wynikiem istniejących zniekształceń bliznowatych uda wynosi 5 % z punktu 149, natomiast stały uszczerbek na zdrowiu będący wynikiem istniejących zniekształceń bliznowatych brzucha wynosi 1 % z punktu 65. W celu wypłaszczenia blizny przerostowej na brzuchu można ewentualnie (nie ma takiej konieczności) zastosować iniekcje sterydów do blizny. Leczenie takie może być prowadzone nieodpłatnie w ramach NFZ w Poradni (...) Plastycznej lub Dermatologicznej. Blizny na udzie to dojrzałe linijne blizny pooperacyjne ( od ostatniej operacji minęły ponad dwa lata) - nie wymagają ani leczenia ani pielęgnacji.

/dowód: opinia biegłego w dziedzinie chirurgii plastycznej k. 163 -167/

Powód po wypadku przejawiał zaburzenia adaptacyjne o obrazie depresyjno-lękowym, jednak początkowo miał nadzieję na poprawę somatycznego stanu zdrowia, w kolejnych miesiącach konfrontował się z utrzymującą się niepełnosprawnością i ograniczeniem funkcjonowania, aktualnie przejawia objawy zaburzeń depresyjnych o nasileniu umiarkowanym. Aktualnie u powoda występują objawy epizodu depresyjnego umiarkowanego pod postacią obniżonego nastroju z charakterystycznymi dla epizodu depresji dobowymi wahaniami nastroju i z towarzyszącą drażliwością, zmniejszonego zaangażowania w relacje z otoczeniem, spadku aktywności i zainteresowań, niskiej samooceny i zaniżonej oceny własnych możliwości, zaburzeń koncentracji, ograniczonych możliwości odczuwania przyjemności, zaburzeń snu i napadów lęku. Z badania wynika, ze przed wypadkiem powód był wysokofunkcjonującą osobą, całkowicie niezależną życiowo i finansowo, utrzymującą satysfakcjonujące relacje społeczne, swobodnie kierującym własnym życiem i czerpiącym satysfakcję z podejmowanych aktywności i decyzji życiowych i zawodowych. Po wypadku poziom funkcjonowania emocjonalnego i społecznego uległ wyraźnemu ograniczeniu, a występujące zaburzenia depresyjne utrudniają adaptację do aktualnego poziomu funkcjonowania. U powoda wystąpił długotrwały uszczerbek na zdrowiu oceniany według punktu 10 a tabeli oceny procentowej stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu na 8%. Powód wymaga psychoterapii, koszt sesji terapeutycznej w placówce prywatnej waha się w granicach od 100 do 200 zł, sesje terapeutyczne zazwyczaj odbywają się 1 x w tygodniu, więc miesięczny koszt terapii wynosi w przybliżeniu od 400 do 800 zł. Podjęcie aktualnie leczenia psychoterapeutycznego w ramach NFZ w okolicy zamieszkania powoda, jest znacznie utrudnione, okresy oczekiwania na terapię są wielomiesięczne.

/dowód: opinia biegłego w dziedzinie psychiatrii k. 192 -198/

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest częściowo zasadne.

Powód domagał się naprawienia szkody będącej następstwem uszkodzeń ciała jakich doznał w wyniku wypadku przy pracy z dnia 21 czerwca 2017 r. Strona pozwana nie kwestionowała zaistnienia samego wypadku, jak również swojej odpowiedzialności gwarancyjnej za jego skutki w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z pracodawcą powoda S.´ (...) Sp. z o.o. w B..

Podstawą prawną żądania zadośćuczynienia jest art. 445 § 1 k.c. Stosownie do jego treści sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w wypadku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia.

Celem zadośćuczynienia jest zrekompensowanie osobie poszkodowanego krzywdy doznanej wskutek cierpień fizycznych (bólu i innych dolegliwości) oraz cierpień psychicznych (ujemnych uczuć przeżywanych w związku z doznanymi cierpieniami fizycznymi lub następstwami uszkodzenia ciała albo rozstroju zdrowia). Pojęcie „sumy odpowiedniej” użyte w art. 445 § 1 k.c. w istocie ma charakter niedookreślony, niemniej jednak w judykaturze wskazano kryteria, którymi należy się kierować przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie ma przede wszystkim mieć walor kompensacyjny, a więc jego wysokość nie może być symboliczna, lecz musi mieć jakąś wartość ekonomicznie odczuwalną, ale przy uwzględnieniu rozmiaru krzywdy musi wysokość zadośćuczynienia być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętej stopie życiowej społeczeństwa (por. wyrok SN z 28 września 2001 roku, III CKN 427/00, Lex nr 52766). Zadośćuczynienie ponadto powinno być stosowne do doznanej krzywdy oraz uwzględniać wszystkie zachodzące okoliczności, w szczególności winne być wzięte pod uwagę takie okoliczności jak nasilenie cierpień, długotrwałość choroby, rozmiar kalectwa, trwałe następstwa zdarzenia (por. wyrok SN z 15 lipca 1977 r., IV CR 266/77). Sąd oceniając krzywdę bierze pod uwagę wszelkie ujemne następstwa uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia w sferze cierpień fizycznych jak i psychicznych. Nie tylko trwałe, lecz także przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu polegające na znoszeniu cierpień psychicznych mogą usprawiedliwiać przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 445 § 1 k.c. (por. wyrok SN z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 909/00).

Zgodnie z ustalonym stanem faktycznym na skutek wypadku z dnia 21 czerwca 2017 r. powód doznał ciężkiego urazu zmiażdżeniowego uda pra­wego ze złamaniem otwartym I stopnia szyjki kości udowej i trzonu kości udowej prawej. Leczenie doznanego urazu było powikłane stawem rzekomym trzonu kości udowej z przykurczem i podwichnięciem kolana prawego, przy czym dysfunkcja kolana utrzymuje się nadal. Skutkami urazu są też blizny na ciele powoda stanowiące trwałe i widoczne oszpecenie oraz zaburzenia adaptacyjne o obrazie depresyjno-lękowym. Na skutek wypadku powód był osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym do dnia 30 listopada 2020 r. Uszczerbek na zdrowiu powoda spowodowany urazami wynosi 59 %, przy czym jest uszczerbkiem trwałym w wysokości 51 % oraz uszczerbkiem długotrwałym w wysokości 8 %. Leczenie doznanego urazu oraz rehabilitacja były długotrwałe, obejmowały wielokrotne pobyty w szpitalach i ośrodkach rehabilitacyjnych. Powód przeszedł pięć zabiegów operacyjnych. Rokowania co do powrotu do stanu zdrowia sprzed wypadku są niepewne ze względu na utrzymującą się dysfunkcję stawu kolanowego prawego. Cierpienia fizyczne i psychiczne powoda wywołane doznanym uszkodzeniem ciała i jego następstwami w postaci znacznej niepełnosprawności były znaczne.

Należało jednak uwzględnić, że na skutek zastosowanego leczenia nastąpiła istotna poprawa statyczna w postaci wygojenia złamania trzonu kości udowej prawej, a powód porusza się obecnie samodzielnie i może wykonywać większość czynności dna codziennego.

W ocenie Sądu całokształt ustalonych w sprawie okoliczności, obrazujących rozmiar krzywdy doznanej przez powoda, uzasadnia przyznanie mu zadośćuczynienia w wysokości 207 000 zł. Zadośćuczynienie w takiej wysokości odniesione do zakresu krzywdy doznanej przez powoda na skutek czynu niedozwolonego, nie jest wygórowane, a tym samym zachowuje swoją kompensacyjną funkcję. Uwzględniając przy tym przytoczone wyżej okoliczności obrazujące rozmiary doznanej krzywdy, jest odpowiednie do wyrządzonej szkody. Przedmiotowa kwota w polskich realiach społeczno–gospodarczych z pewnością stanowi ekonomicznie odczuwalną wartość, umożliwi powódce podniesienie stopy życiowej i komfortu życiowego. Tym samym powinna wynagrodzić powodowi doznane cierpienia fizyczne i psychiczne związane z uszkodzeniami ciała i ich trwałymi skutkami oraz ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć, dzięki czemu zostanie przywrócona równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego.

Strona pozwana likwidując zgłoszoną szkodę wypłaciła powodowi zadośćuczynienie w wysokości 60 000 zł, a nie 64 000 zł jak twierdziła. Przyznając mu bowiem w dniu 8 października 2019 r. zadośćuczynienie pieniężne w kwocie 60 000 zł, zaliczyła na jego poczet wcześniej wypłacone świadczenie z tego tytułu w wysokości 4 000 zł. Dodatkowo powód otrzymał od sprawcy szkody A. G. zadośćuczynienie w wysokości 2 000 zł.

W związku z powyższym Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 145 000 zł tytułem dalszego zadośćuczynienia.

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. Zgodnie z art. 817 § 1 k.c. ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Jak stanowi art. 817 § 2 k.c. gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być wypłacone w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie przewidzianym w § 1.

Sąd podziela ten nurt orzecznictwa, który przyjmuje, iż zobowiązanie do zapłaty zadośćuczynienia po sprecyzowaniu przez wierzyciela co do wysokości i wezwaniu dłużnika do zapłaty, przekształca się w zobowiązanie terminowe. Nie ma przy tym znaczenia, iż przyznanie zadośćuczynienia jest fakultatywne i zależy od uznania sądu oraz poczynionej przez niego oceny konkretnych okoliczności danej sytuacji, poszkodowany bowiem może skierować roszczenie o zadośćuczynienie bezpośrednio do osoby ponoszącej odpowiedzialność deliktową wynikającą ze skutków wypadku komunikacyjnego, a pewna swoboda sądu przy orzekaniu o zadośćuczynieniu nie zakłada dowolności, wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma bowiem charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny (por. wyrok SN z 28 czerwca 2005 r., I CK 7/05, LEX nr 153254, wyrok SN z 14 kwietnia 1997 r., II CKN 110/97, LEX nr 550931, wyrok SN z 22 lutego 2007 r., I CSK 433/06, LEX nr 274209, wyrok SN z 6 lipca 1999 r., III CKN 315/98 OSNC 2000/2/31/52, wyrok SN z 14 stycznia 2011 r., I PK 145/10, OSNP 2012/5-6/66, wyrok SN z dnia 18 lutego 2011 r., ICSK 243/10, LEX nr 848109, wyrok SA we Wrocławiu z 12 grudnia 2012 r., I ACa 1280/12, LEX nr 1312128, wyrok SA w Gdańsku z 15 maja 2013 r., I ACa 179/13, (...) SA w G.). Stanowisku temu nie sprzeciwia się również ustalanie zadośćuczynienia według stosunków istniejących w dacie ustalania odszkodowania na podstawie art. 363 § 2 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1990 r., II CR 225/90, LEX nr 9030). Wyrażona w tym przepisie, korespondującym z art. 316 § 1 k.p.c., zasada, że rozmiar szeroko rozumianej szkody, a więc zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej, ustala się, uwzględniając czas wyrokowania, ma na celu możliwie pełną kompensatę szkody ze względu na jej dynamiczny charakter - nie może więc usprawiedliwiać ograniczenia praw poszkodowanego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, i z dnia 16 kwietnia 2009 r., I CSK 524/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 106).

Zawiadomienie o wypadku zostało przekazane pozwanemu w dniu 1 sierpnia 2019 r. W zawiadomieniu powód sprecyzował roszczenie o zadośćuczynienie wnosząc o przyznanie z tego tytułu kwoty 200 000 zł. W piśmie procesowym doręczonym pozwanemu w dniu 3 marca 2021 r. powód rozszerzył żądanie zadośćuczynienia do kwoty 216 000 zł. Strona pozwana nie powołała, ani tym bardziej nie wykazała zaistnienia jakichkolwiek przeszkód w wyjaśnieniu okoliczności niezbędnych do ustalenia jej odpowiedzialności albo wysokości zadośćuczynienia w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia szkody. W konsekwencji w dacie 9 października 2019 r., wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek za opóźnienie od kwoty 136 000 zł, strona pozwana opóźniała się z zapłatą tej części zadośćuczynienia, albowiem upłynął już termin określony w art. 817 § 1 k.c.

Wymagalność pozostałej części zasądzonego zadośćuczynienia należało określić z uwzględnieniem regulacji art. 455 k.c. Jak stanowi ten przepis, jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony w umowie, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie to powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Niezwłoczne spełnienie świadczenia oznacza jego spełnienie bez nieuzasadnionej zwłoki (w normalnym toku rzeczy). W niniejszej sprawie powód domagał się zasadzenia odsetek od dalszej części zadośćuczynienia od dnia wyrokowania, a w dacie wydania wyroku zadośćuczynienie przekraczające kwotę 136 000 zł niewątpliwie było wymagalne.

Stosownie do treści art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego obowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Jak natomiast stanowi art. 444 § 2 k.c. jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia odpowiedniej renty.

Naprawienie szkody obejmuje w szczególności zwrot wszelkich wydatków poniesionych przez poszkodowanego zarówno w związku z samym leczeniem i rehabilitacją (lekarstwa, konsultacje medyczne, protezy, kule, wózek inwalidzki itp.), jak i koszty opieki niezbędnej w czasie procesu leczenia oraz inne dodatkowe koszty związane z doznanym uszczerbkiem (np. przejazdów, wyżywienia).

Judykatura ukształtowana na gruncie art. 444 § 1 k.c. uznaje za dopuszczalną szeroką wykładnię pojęcia wydatków związanych z leczeniem skutków uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Wydatki poniesione przez poszkodowanego na leczenie i rehabilitację podlegają kompensacji, nawet jeśli nie okazały się skuteczne i nie spowodowały poprawy zdrowia. Odszkodowanie obejmuje koszty konsultacji u wybitnych specjalistów z danej dziedziny (tak trafnie SN w wyr. z 26.6.1969 r., II PR 217/69, OSNCP 1970, Nr 3, poz. 50). Jeśli konsultacja u takich specjalistów wymaga dojazdu, odszkodowanie obejmuje także te koszty. Racjonalnym postępowaniem jest zwrócenie się o poradę do kilku lekarzy, dlatego odszkodowanie nie jest ograniczone do kosztów konsultacji u jednego specjalisty.

Odszkodowanie obejmować może również koszty leczenia w prywatnej placówce, nawet jeśli podobne zabiegi oferowane są przez NFZ. Poszkodowany ma prawo do jak najszybszego usunięcia skutków zdarzenia szkodzącego w jak najlepszych warunkach, dlatego podmiot odpowiedzialny za zdarzenie szkodzące nie może skutecznie bronić się przed obowiązkiem pokrycia kosztów leczenia, wskazując, że poszkodowany mógłby "zaczekać" na uzyskanie świadczenia w placówce publicznej. Konieczność oczekiwania na zabieg leczniczy lub rehabilitację stanowi dla poszkodowanego dodatkowe źródło cierpień. Możliwość żądania zwrotu kosztów prywatnej opieki zdrowotnej jest niezależna od charakteru szkody na osobie, w szczególności objęcie takich kosztów odszkodowaniem nie jest ograniczone do leczenia schorzeń, które mogą doprowadzić do śmierci lub nieodwracalnego kalectwa (por. P. Sobolewski, Kodeks cywilny. Komentarz, red. Konrad Osajda, 2021, Legalis, art. 444, uw. 14).

W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej zwrotu kosztów prywatnych zabiegów ortopedycznych, kosztów prywatnych turnusów rehabilitacyjnych, kosztów konsultacji u profesora będącego specjalistą w dziedzinie ortopedii oraz kosztów konsultacji psychologicznych. Wydatki te pozostawały w związku z leczeniem następstw wypadku z dnia 21 czerwca 2017 r., a ich celowość i zasadność nie została skutecznie zakwestionowana przez stronę pozwaną, na której spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu. W szczególności powód może żądać zwrotu kosztów leczenia w prywatnej placówce, jak również kosztów płatnych turnusów rehabilitacyjnych, nawet jeśli podobne zabiegi oferowane są przez NFZ, albowiem powód ma prawo do jak najszybszego usunięcia skutków zdarzenia szkodzącego w jak najlepszych warunkach. Ponadto zabiegi refundowane przez NFZ nie mogły zostać udzielone powodowi niezwłocznie, nadto lekarz specjalista wykonujący zabiegi refundowane obawiał się jego wykonania u powoda, ze względu na nietypowy przypadek schorzenia.

Nie podlegał natomiast uwzględnieniu poniesiony przez powoda wydatek na koszty badania echa serca. Powód nie wykazał bowiem, aby schorzenia kardiologiczne miały związek z wypadkiem, z dnia 21 czerwca 2017 r.

W związku z powyższym żądanie zasądzenia odszkodowania było uzasadnione do kwoty 19 270 zł.

O odsetkach za opóźnienie w zapłacie powyższej kwoty Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c. Powód sprecyzował na etapie likwidacji szkody część uwzględnionego roszczenia w wysokości 10 180 zł, a pozostałą jego część w piśmie rozszerzającym żądanie pozwu, doręczonym pozwanemu w dniu 3 marca 2021 r.

W konsekwencji w dacie 9 października 2019 r., wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek za opóźnienie od kwoty sprecyzowanej na etapie likwidacji szkody, strona pozwana opóźniała się z zapłatą części odszkodowania w kwocie 10 180 zł. Natomiast pozostała część odszkodowania była niewątpliwie wymagalna w dacie wyrokowania, wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek od tej części świadczenia.

Zwiększenie się potrzeb poszkodowanego stanowi natomiast szkodę przyszłą, wyrażając się w stale powtarzających się wydatkach na ich zaspokojenie np. konieczność stałych zabiegów, rehabilitacji, specjalnego odżywania. Przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb na podstawie art. 444 § 2 k.c. nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany te potrzeby faktycznie zaspokaja i ponosi związane z tym wydatki. Do przyznania renty z tego tytułu wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwa czynu niedozwolonego (por. wyrok SN z 11 marca 1976 r., IV CR 50/76, OSNCP 1977, nr 1, poz. 11). Prawo poszkodowanego w wypadku przy pracy do ekwiwalentu z tytułu zwiększonych potrzeb, polegających na korzystaniu z opieki osoby trzeciej, nie jest uzależnione od wykazania, że poszkodowany efektywnie wydał odpowiednie kwoty na koszty opieki. Okoliczność zaś, że opiekę nad poszkodowanym sprawowali jego domownicy, nie pozbawia go prawa żądania zwiększonej z tego tytułu renty uzupełniającej opartej na art. 161 k.z. (obecnie art. 444 § 2 k.c. –por. wyrok SN z 4 marca 1969 r. I PR 28/69, OSNCP 1969, nr 12, poz. 229).

Powód wykazał, że na skutek czynu niedozwolonego zwiększyły się jego potrzeby w związku z koniecznością korzystania z opieki osoby trzeciej, przyjmowania leków przeciwbólowych i przeciwobjawowych oraz korzystania z psychoterapii. Zaspokojenie zwiększonych potrzeb powoda w zakresie farmakoterapii wymaga uśrednionych wydatków na poziomie 60 zł miesięcznie, natomiast uśrednione koszty niezbędnej psychoterapii wynoszą 600 zł miesięcznie.

Niezbędną opiekę świadczyły powodowi osoby bliskie, nie pobierając z tego tytułu wynagrodzenia. Pomoc ta była niezbędna powodowi początkowo w 4 godzin na dobę, a poczynając od daty badania przez biegłego sądowego w dziedzinie ortopedii (13 marca 2020 r.) i na przyszłość w wymiarze jednej godziny dziennie.

W ocenie Sądu brak było podstaw do ustalania kosztów opieki według stawek usług opiekuńczych i usług specjalistycznych świadczonych przez (...) Komitet Pomocy (...) w Ł., kształtujących się na poziomie 20 zł/h w okresie od 1 kwietnia 2018 r. do 31 marca 2019 r. oraz 21,20 zł/h na godzinę w okresie od 1 kwietnia 2019 r. Powód nie mieszka bowiem na terenie Ł.. Ponadto usługi opiekuńcze świadczone w ramach pomocy społecznej, jak również przez podmioty profesjonalne mają charakter intensywnej opieki świadczonej okresowo w celu zaspokojenia wszystkich potrzeb opiekuńczych osoby, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Opieka świadczona powodowi przez osoby bliskie nie miała takiego charakteru. Przez większość okresu objętego żądaniem pozwu była to pomoc udzielana tylko przy niektórych czynnościach życiowych. Część czynności opiekuńczych takich jak dokonywanie większych zakupów, przygotowanie i podawanie posiłków, czy sprzątanie mieszkania, miałoby miejsce niezależnie od powstania uszczerbku na zdrowiu powoda, albowiem stanowi przejaw utrwalonego zwyczaju towarzyszącego prawidłowym stosunkom rodzinnymi między osobami mieszkającymi wspólnie. Podkreślić należy, iż stawki za usługi opiekuńcze świadczone w ramach pomocy społecznej nie mają charakteru rynkowego. Są ustalane przez radę gminy w drodze uchwały. Ich podstawą jest analiza przybliżonych kosztów realizacji tego zadania, która zawiera nie tylko wartość nakładu pracy osoby świadczącej opiekę, ale część kosztów organizacyjnych związanych z funkcjonowaniem systemu pomocy społecznej.

Wskazać należy, iż w realiach rynkowych usługi opiekuńcze uznaje się za pracę niewykwalifikowaną, świadczoną przez osoby, które dopiero zdobywają kwalifikacje zawodowe, albo też nie wykonują z określonych przyczyn pracy zawodowej i poszukują dodatkowego, tymczasowego źródła dochodów. Z kolei specjalny zasiłek opiekuńczy przysługujący osobom, które rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. (art.17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.).

W związku z powyższym Sąd przyjął, iż dla potrzeb ustalenia odszkodowania oraz renty z tytułu zwiększonych potrzeb powoda, polegających na korzystaniu z opieki osoby trzeciej, właściwą stawką będzie stawka godzinowa wskazana przez powoda w wysokości 11 zł za okres do dnia 31 grudnia 2017 r., a w kolejnych latach stawka godzinowa ustalona w oparciu o wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę, która wynosiła: 13,70 zł od 1 stycznia 2018 r., 14,70 zł od 1 stycznia 2019 r., 17,00 zł od 1 stycznia 2020 r. oraz 18,30 zł od 1 stycznia 2021 r.

W konsekwencji skapitalizowana renta z tytułu wydatków niezbędnych na zaspokojenie potrzeb opiekuńczych w okresie od daty 10 lipca 2017 r. (data wypisania powoda ze Szpitala (...) im. J. B. w B.) do dnia 31 grudnia 2017 r. wynosi 7 656 zł (174 dni x 4 godz. x 11 zł = 7 656 zł). Renta na zwiększone potrzeby skapitalizowana za okres od 1 stycznia 2018 r. do 31 października 2019 r. wynosi 52 342,40 zł i obejmuje kwotę 1 320 zł z tytułu kosztów farmakoterapii (60 zł x 22 m-ce = 1 320 zł), kwotę 13 200 zł z tytułu kosztów psychoterapii (600 zł x 22 m-ce = 13 200 zł) oraz kwotę 37 822,40 zł z tytułu kosztów opieki w tym: 19 947,20 zł za rok 2018 (364 dni x 4 godz. x 13,70 zł = 19 947,20 zł oraz 17 875,20 zł za okres od 1 stycznia 2019 r. do 31 października 2019 r. (304 dni x 4 godz. x 14,70 zł = 17 875,20 zł).

Ponieważ strona pozwana na etapie likwidacji szkody wypłaciła powodowi skapitalizowaną rentę z tytułu kosztów opieki w wysokości 4 080,12 zł, zasądzeniu na rzecz powoda podlegała kwota skapitalizowanej renty w wysokości 55 918,28 zł.

Natomiast renta miesięczna na zwiększone potrzeby poczynając od 1 listopada 2019 r. wynosi:

a.  2 424 zł za okres od 1 listopada 2019 r. do 31 grudnia 2019 r. (60 zł + 600 zł + 1 764 zł (30 dni x 4 godz. x 14,70 zł) = 2 424 zł),

b.  2 700 zł za okres od 1 stycznia 2020 r. do 31 marca 2020 r. (60 zł + 600 zł + 2 040 zł (30 dni x 4 godz. x 17 zł) = 2 700 zł),

c.  1 170 zł za okres od 1 kwietnia 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. (60 zł + 600 zł + 5 10 zł (30 dni x 1 godz. x 17 zł) = 1 170 zł),

d.  1 209 zł za okres od 1 stycznia 2021 r. i na przyszłość (60 zł + 600 zł + 510 zł (30 dni x 1 godz. x 18,30 zł) = 1 209 zł).

O odsetkach za opóźnienie w zapłacie powyższych kwot Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c. Na etapie likwidacji szkody powód sprecyzował tylko część uwzględnionego roszczenia wnosząc o przyznanie zwrotu kosztów opieki w kwocie 15 440 zł za okres od daty wypadku do dnia 31 grudnia 2017 r. oraz renty na zwiększone potrzeby w kwocie po 1 500 zł miesięcznie od dnia 1 stycznia 2018 r. i na przyszłość. W pozwie wniesionym w dniu 21 listopada 2019 r. powód wniósł o zasądzenie kwoty 8 492 zł tytułem kosztów opieki za okres od 22 czerwca 2017 r. do 31 grudnia 2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 października 2019 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 17 919,88 zł tytułem skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby za okres od 1.01.2018 r. do 31.10.2019 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu (21 listopada 2019 r.) do dnia zapłaty. Pozostałą część uwzględnionego roszczenia o rentę na zwiększone potrzeby powód sprecyzował w piśmie rozszerzającym żądanie pozwu, doręczonym stronie pozwanej w dniu 3 marca 2021 r. W konsekwencji skapitalizowana renta na zwiększone potrzeby za okres od 10 lipca 2017 r. do 31 grudnia 2017 r. w kwocie 7 656 zł była wymagalna w dacie 9 października 2019 r. wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek za opóźnienie. Skapitalizowana renta na zwiększone potrzeby za okres od 1 stycznia 2018 r. w kwocie 17 919,88 zł była wymagalna w dacie wniesienia pozwu wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek za opóźnienie od tej kwoty. Natomiast pozostała część skapitalizowanej renty na zwiększone w kwocie 30 342,20 zł była wymagalna w dacie wyrokowania, wskazanej przez powoda jako data początkowa naliczania odsetek za opóźnienie od tej części zasądzonego świadczenia.

Odsetki za opóźnienie w zapłacie rat renty miesięcznej zostały zasądzone od daty uchybienia terminowi płatności poszczególnych rat od kwoty 1 500 zł sprecyzowanej na etapie likwidacji szkody, a co do pozostałej części raty od dnia 18 marca 2021 r. tj. następnego po upływnie 14 –stu dni od dnia doręczenia stronie pozwanej pisma zawierającego rozszerzenie żądania pozwu (art. 455 k.c.).

Zgodnie z treścią art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

W piśmiennictwie zaproponowano, aby pojęcie przyczynienia ujmować czysto kauzalnie, przy jednoczesnym zanegowaniu obowiązku bezwzględnego obowiązku redukcji odszkodowania. Decydującą rolę odgrywałyby tu okoliczności wskazane w art. 362 k.c. jako kryteria zmniejszenia odszkodowania. Samo przyczynienie –jako pojęcie ze sfery kazualnej –ma miejsce wówczas gdy zachowanie poszkodowanego i doznany przez niego uszczerbek pozostają w adekwatnym związku przyczynowym, co warunkuj przejście do operacji zmniejszenia odszkodowania. W przypadku aktów poświęcenia redukcja odszkodowania będzie wyłączona (por. M. Kaliński (w): System Prawa Prywatnego, t. 6, Warszawa 2009, s. 183 -184). Formuła art. 362 k.c. przyznaje główne znaczenie stopniowi winy obu stron, co oznacza nakaz zmniejszenia odszkodowania w przypadkach wystąpienia winy po obu stronach. Stopień jego redukcji zależy przede wszystkim od porównania ciężaru gatunkowego winy. Zmniejszenie odszkodowania nie następowałoby jeżeli po stronie dłużnika zachodziłaby wina umyślna, a poszkodowanemu nie można zarzucić winy. Lekki stopień winy poszkodowanego nie musiałby prowadzić do zmniejszenia odszkodowania, jeżeli dłużnik odpowiadałby na zasadzie bezprawności, ryzyka bądź słuszności, przy czym jego zachowanie w znaczącym stopniu naruszyło obowiązujące zasady postępowania. (por. M. Kaliński (w): System Prawa Prywatnego, t. 6, Warszawa 2009, s. 191 -192).

Zdaniem B. L.-P. szeroka interpretacja przyczynienia może w praktyce wyłączać, a w każdym razie znacznie ograniczać sens odpowiedzialności na zasadnie ryzyka. Część bowiem ryzyka stwarzanego niebezpieczeństwa byłaby bowiem przerzucona na niewinnego poszkodowanego (Por. Odpowiedzialność cywilna prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody Warszawa 1967). W takich wypadkach ze względu na ochronny cel odpowiedzialności na zasadzie ryzyka właściwsze jest łagodniejsze, a nie surowsze traktowanie poszkodowanego. Z uwagi na współczynnik wzmożonego niebezpieczeństwa stwarzanego przez ruch przedsiębiorstwa bądź pojazdu, w zasadzie tylko oczywiste, rażące niedbalstwo poszkodowanego może usprawiedliwiać ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 362 k.c. (por. Tomasz Pajor (w:): Uwagi o przyczynieniu się poszkodowanego do powstania szkody w: Odpowiedzialność Cywilna - Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, Zakamycze 2004 s 163; Gerard Bieniek: Odpowiedzialność cywilna za wypadki drogowe Wydawnictwo Prawnicze 2006, s. 161-162).

W niniejszej spawie Sąd nie znalazł podstaw do zmniejszenia przyznanych powodowi świadczeń ze względu na przyczynienie się do powstania szkody. Wprawdzie zachowanie powoda polegające na przebywaniu w strefie niebezpiecznej było obiektywnie nieprawidłowe, niemniej jednak nie było zawinione, a nadto miało marginalny i nieistotny charakter wobec skali zaniedbań pracodawcy, a konkretnie pracowników, za których pracodawca ponosi odpowiedzialność, a tym samym nie uzasadniałoby zmniejszenia obowiązku naprawienia szkody.

Przyczynami wypadku powoda była bowiem niewłaściwa organizacja pracy, brak nadzoru oraz niedostateczne przygotowanie pracowników wykonujących demontaż formy. Pracodawca nie opracował szczegółowej procedury prowadzenia demontażu form prototypowych. Pracę powierzono niedoświadczonym pracownikom, którym nie udzielono szczegółowego instruktażu wykonania zadania oraz nie sprawowano nad nadzoru nad wykonywaną przez nich pracą. Nie można również pomijać hierarchii w zespole pracowniczym, w skład którego wchodził powód w chwili wypadku. Powód pełnił w nim wyłącznie funkcję pomocniczą, a decydujące znaczenie miały czynności podejmowane przez A. G., który niewłaściwie prowadził proces demontażu formy. A. G. usunął wszystkie śruby spajające burty boczne gdy powód przebywał w strefie zagrożenia, nie dając mu w istocie czasu na odsunięcie się na bezpieczną odległość. Mimo niewłaściwego realizowania przez pracowników powierzonego zadania żadna z osób sprawujących nad nimi bezpośrednie kierownictwo w imieniu pracodawcy nie wstrzymała ich pracy oraz nie skorygowała ich postępowania sprzecznego z zasadami bezpieczeństwa.

Powód został dopuszczony do wykonywania pracy bez znajomości istniejącego zagrożenia. Odmienne wnioski opinii biegłego sądowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy sporządzonej w sprawie w tym zakresie były dowolne i nie zasługiwały na podzielenie.

Należy zaznaczyć, że zachowanie powoda nie zostało uznane za przyczynę wypadku zarówno przez powołany przez pracodawcę zespół ustalający okoliczności i przyczyny wypadku, jak również przez Państwową Inspekcję Pracy, która przeprowadziła kontrolę zbadania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy przez pracodawcę.

W ocenie Sądu zachowanie powoda polegające na przebywaniu w strefie niebezpiecznej było wymuszone nieprawidłową organizacją pracy, w tym

brakiem pouczenia powoda o zagrożeniach związanych z wykonywaniem pracy na tym stanowisku, a jednocześnie żadna z osób sprawujących na rachunek pracodawcy bezpośrednie kierownictwo nad pracą powoda nie podjęła działań zapobiegawczych.

W pozostałym zakresie żądanie zasądzenia zadośćuczynienia, odszkodowania i renty na zwiększone potrzeby podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. w zw. z art. 98 § 2 k.p.c. i art. 99 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia, albowiem żądania powoda zostały uwzględnione w części wynoszącej około 72,5 %, a obrona pozwanego w części wynoszącej 27,5 %.

Niezbędne koszty procesu poniesione przez powoda wynoszą 12 153 zł i obejmują opłatę sądową od pozwu w kwocie 6 736 zł, wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w kwocie 5 400 zł oraz wydatek w kwocie 17 zł w związku z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa.

Niezbędne koszty procesu poniesione przez pozwanego wynoszą 8 396,34 zł i obejmują wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym w kwocie 5 400 zł, wydatek w kwocie 17 zł w związku z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa oraz wydatki na koszty opinii biegłych sądowych w kwocie 2 979,34 zł.

Uzasadnione wynikiem procesu koszty powoda, po zaokrągleniu wyników obliczeń do pełnego złotego, stanowią kwotę 8 811zł (12 153 zł x 72,50 % = 8811 zł), a uzasadnione koszty procesu strony pozwanej wyniosły 2 309 zł (8 396,34 zł x 27,50 % = 2 309 zł). Różnica między uzasadnionymi kosztami procesu poniesionymi przez każdą stronę, wynosząca 6 502 zł została zasądzona od pozwanego na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów procesu.

O obowiązku zwrotu wydatków poniesionych przez Skarb Państwa na koszty opinii biegłych sądowych w łącznej kwocie 1 420,80 zł Sąd rozstrzygnął w oparciu o treść art. 113 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r., poz. 755 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c., uwzględniając, że strona pozwana przegrała proces w części wynoszącej 72,50 %, a powód w części wynoszącej 27,50 %.