Pełny tekst orzeczenia

Sygn. I C 548/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w S. I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSR del. Joanna Krzyżanowska

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2021 r. w S. , po zamknięciu rozprawy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w T.

przeciwko (...) (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  uznać za bezskuteczną w stosunku do powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w T. umowę przeniesienia własności nieruchomości, której przedmiotem była nieruchomość położona w miejscowości K., gmina D., województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w S.Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomość położona w miejscowości K., gmina D., województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w S. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), nieruchomość położona w miejscowości K., gmina D., województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w S. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz nieruchomość położona w miejscowości K., gmina D., województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w S. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) zawartą w dniu 2 marca 2010 r. przez dłużnika T. T. z pozwaną (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w formie aktu notarialnego przed notariuszem w S. E. P. Rep. A nr (...) w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uchwały Zgromadzenia Wspólników (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z dnia 2 marca 2010 r. w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego spółki o kwotę 1.500.000 zł (milion pięćset tysięcy złotych) poprzez utworzenie 7.500 nowych udziałów o wartości nominalnej wynoszącej 200 zł (dwieście złotych) każdy oraz w przedmiocie przystąpienia do spółki nowego wspólnika – T. T. i objęcia przez niego nowych udziałów w kapitale zakładowym (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz o objęciu wyżej opisanych udziałów w kapitale zakładowym (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, sporządzonego w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...), w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w T. przeciwko T. T. w kwocie 108.408,95 zł (sto osiem tysięcy czterysta osiem złotych 95/100) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 19 sierpnia 2014 r.;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 11.317 zł (jedenaście tysięcy trzysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt I C 548/21

UZASADNIENIE

Powód – (...) Spółka Akcyjna w T. wniosła przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. pozew o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy przeniesienia własności szeregu nieruchomości zawartej w dniu 2 marca 2010 r. przez dłużnika powoda T. T. z pozwaną spółką w formie aktu notarialnego Rep. (...) w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uchwały Zgromadzenia Wspólników spółki (...) sp. z o. o. z dnia 2 marca 2010 r. w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego tej spółki o kwotę 1.500.000 zł poprzez utworzenie 7.500 nowych udziałów o wartości nominalnej wynoszącej 200 zł każdy oraz w przedmiocie przystąpienia do spółki nowego wspólnika – T. T. i objęcia przez niego nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności powoda – spółki (...) Spółka Akcyjna w T. przeciwko T. T. w kwocie 117.965,36 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 9 czerwca 2014 r. Na uzasadnienie powód wskazał, że podstawą jego żądania jest art. 530 zd. pierwsze kc w zw. z art. 527 § 1 i 2 kc oraz z art. 528 kc. Podniósł, że po uzyskaniu w dniu 24 lutego 2010 r. nakazu zapłaty w stosunku do spółki Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego (...) sp. z o. o., w której T. T. sprawował funkcję członka zarządu, okazało się, że egzekucja jest bezskuteczna. Sąd oddalił również wniosek powoda o ogłoszenie upadłości spółki (...) powołując się na art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego. W tej sytuacji powód zażądał odszkodowania od T. T. i Ł. D. na podstawie art. 299 ksh.

W dniu 2 marca 2010 r. pomiędzy T. T. a pozwaną spółką (...) doszło do zawarcia umowy, na podstawie której T. T. przeniósł na rzecz spółki stanowiące jego własność cztery nieruchomości opisane w pozwie. Czynność ta została dokonana w formie aktu notarialnego. Na podstawie tej umowy pozwana spółka stała się właścicielką nieruchomości objętych ww czynnością prawną. Z aktu notarialnego wynika, że umowa została zawarta w związku z przystąpieniem T. T. do pozwanej spółki i objęciem przez niego 7.500 nowych udziałów o wartości 200 zł każdy czyli o łącznej wartości 1.500.000 zł w podwyższonym kapitale zakładowym tej spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego odbyło się na podstawie uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników tej spółki z dnia 2 marca 2010 r. Oświadczenie T. T. o przystąpieniu do spółki zostało zawarte w akcie notarialnym z dnia 2 marca 2010 r. Na skutek dokonania zaskarżonej czynności T. T. stał się niewypłacalny. W tym zakresie powód powołał się na wynik postępowania egzekucyjnego w sprawie (...) prowadzonego przeciwko T. T. z wniosku spółki (...) sp z o. o. Egzekucja ta nie jest skuteczna, w jej ramach udało się przeprowadzić egzekucję jedynie z ruchomości należących do T. T., a organ egzekucyjny zawiadomił wierzyciela, że zamierza umorzyć egzekucję. Powód podkreślił, że zaskarżona czynność była jedną z wielu, których przedmiotem były aktywa majątku T. T., które zostały dokonane w pierwszych dniach marca 2010 r. Na podstawie umowy darowizny z dnia 3 marca 2010 r. T. T. darował M. T. m.in. przysługujące mu udziały w spółce (...) (98 udziałów o wartości nominalnej 49.000 zł) oraz w spółce (...) (8.521 udziałów o łącznej wartości nominalnej 4.260.000 zł) jak również akcje w spółce Przedsiębiorstwo (...) S.A. (778.608 akcji o wartości nominalnej 778.608 zł). Na podstawie tej samej umowy darowizny T. T. próbował także obdarować M. T. 3.675 udziałami objętymi dzień wcześniej w podwyższonym kapitale zakładowym pozwanej spółki. W dniu 3 marca 2010 r. T. T. próbował także rozporządzić pozostałymi objętymi 3.685 udziałami w podwyższonym kapitale zakładowym na rzecz M. P. zawierając z nią umowę sprzedaży. Okazało się jednak, że opisane umowy których przedmiotem były udziały w podwyższonym kapitale zakładowym pozwanej spółki zawarte przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego tej spółki były nieważne. Do zarejestrowania kapitału zakładowego doszło dopiero w dniu 27 października 2010 r. a w dniu 23 listopada 2010 r. T. T. ponownie zawarł z M. P. umowę sprzedaży, a z M. T. umowę darowizny dotyczące po 3.685 udziałów każda.

Powód w dalszej części argumentował, że zaskarżona czynność obejmująca najpoważniejszy składnik aktywów posiadanych przez T. T. doprowadził do jego niewypłacalności. Bez dokonania zaskarżonej czynności pozostałe czynności dotyczące udziałów i akcji nie byłyby spowodowały niewypłacalności T. T.. Wyniku tych rozważań nie zmienia okoliczność objęcia przez T. T. w zamian za prawo własności nieruchomości udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym o nominalnej wartości 1.500.000 zł. Egzekucja z udziałów w spółce z o. o. nie daje bowiem wierzycielowi pewności zaspokojenia w takim stopniu jak egzekucja z nieruchomości. Powyższe różnice pomiędzy szansą zaspokojenia się z nieruchomości a z udziałów potwierdzają okoliczności niniejszej sprawy. W nieważnej umowie sprzedaży z 3 marca 2010 r. oraz z 23 listopada 2010 r., które zostały zawarte z M. P. cena sprzedaży 3.825 udziałów została ustalona przez strony tych umów na 25.000 zł jako równa wartości rynkowej przedmiotu umowy. Wartość rynkowa jednego udziału wyniosła więc 6,53 zł. Łączna wartość rynkowa 7.500 udziałów objętych przez T. T. wyniosła więc 48.975 zł. W rezultacie T. T. za ponad 11 ha nieruchomości gruntowych zabudowanych wymagającym remontu zespołem pałacowo dworskim otrzymał majątek o wartości 48.975 zł. Egzekucja z udziałów o tak niskiej wartości nie dałaby powodowi najmniejszych szans na zaspokojenie jego wierzytelności. Powód ponadto wskazał, że jeszcze przed dokonaniem zaskarżonej czynności w dniu 2 marca 2010 r. mogły już istnieć w stosunku do T. T. wierzytelności przysługujące co najmniej jednemu wierzycielowi – Urzędowi Skarbowemu, na kwotę ok. 1.300.000 zł. Zdaniem powoda w dniu dokonywania zaskarżonej czynności T. T. działał także z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, w tym powoda. Na dzień 2 marca 2010 r. istniały już bowiem niezapłacone wierzytelności powoda względem spółki (...) z tytułu dostaw na kwotę 126.965,71 zł. Jednocześnie spółka (...) od końca listopada 2008 r. znajdowała się w stanie niewypłacalności co wynika z opinii biegłego sądowego wydanej w sprawie (...) Sądu Rejonowego w S.. Od końca listopada 2008 r. wystąpiła przesłanka do ogłoszenia upadłości spółki (...). Na dzień dokonania zaskarżonej czynności istniały także inne niezaspokojone wierzytelności spółki (...) stwierdzone nakazem zapłaty z dnia 4 marca 2010 r. w kwocie 136.840,07 zł. Jak wynika z powyższego – w chwili dokonywania zaskarżonej czynności T. T. zdawał sobie sprawę lub przynajmniej mógł zdawać sobie sprawę przy zachowaniu należytej staranności że z tytułu jego udziału w zarządzie spółki M. w przyszłości będzie odpowiadał za długi tej spółki.

Spółka (...) była podmiotem sporządzającym sprawozdanie finansowe pozwanej spółki za rok 2009 r. Z bilansu pozwanej na 31 grudnia 2009 r. wynika, że jej majątek wynosił 6.305.447,99 zł, a zobowiązania 9.823.142,44 zł, co stanowiło przesłankę do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. T. T. pozostawał w tym czasie członkiem zarządu M., toteż musiał mieć świadomość, że przystępował więc do niewypłacalnej spółki.

Powód podniósł że opisane okoliczności pozwalają na ustalenie, ze pozwana spółka uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie w rozumieniu przepisów o skardze pauliańskiej. Wskazał przy tym, że pojęcie „odpłatność” użyte w art. 530 kc należy rozumieć w zasadzie pełny ekwiwalent korzyści majątkowej. Pozwana spółka otrzymała natomiast od T. T. cztery nieruchomości o powierzchni powyżej 11 ha nie spełniając na jego rzecz żadnego świadczenia, które można by uznać za ekwiwalent otrzymanego przysporzenia. Opierając się bowiem na oświadczeniach samego dłużnika w zawieranych przez niego transakcjach za nieruchomości o wartości 1.500.000 zł otrzymał udziały o wartości 49.000 zł. Przy czym biorąc pod uwagę, że spółka do której przystąpił była już wtedy niewypłacalna, faktyczna wartość tych udziałów była najprawdopodobniej jeszcze mniejsza. Skoro zaś pozwana spółka otrzymała korzyść nieodpłatnie, zgodnie z art. 528 kc nie ma żadnego znaczenia stan świadomości pozwanej spółki przy dokonywaniu zaskarżonej czynności.

Pozwana – I. sp z o. o. wniosła o oddalenie powództwa w całości. Przyznała przy tym, że zawarła z T. T. umowę objętą aktem notarialnym z dnia 2 marca 2010 r. Zaprzeczyła natomiast by dłużnik w chwili zawarcia umowy był niewypłacalny, by stał się niewypłacalny na skutek zawarcia tej czynności, żeby działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz by na skutek zawarcia umowy doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Twierdzenia te pozwana opierała na ujawnionych w dziale IV Księgi Wieczystej nieruchomości hipotekach ustanowionych na rzecz (...) S.A. na łączną kwotę 34.442.918 zł. Z faktu obciążenia pozwana wywodziła wniosek o braku związku przyczynowego pomiędzy zaskarżoną czynnością a możliwością pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Opierając się na orzecznictwie pozwana argumentowała, że nie można uznać, że dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu, jeżeli niezależnie od tego czy dokonał określonej czynności rozporządzającej składnikiem majątku czy też nie, wierzyciel i tak nie może uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności. Wg pozwanej – strona powodowa nigdy nie miałaby możliwości zaspokojenia się z przedmiotowej nieruchomości, toteż jej twierdzenia o pokrzywdzeniu przyszłych wierzycieli upadają. Podobnie upada przesłanka świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli, skoro przedmiotowa nieruchomość stanowiła i stanowi przedmiot zabezpieczenia rzeczowego dla (...) S. A. przez co jakiekolwiek zmiany statusu właścicielskiego nie mają zasadniczo znaczenia dla jakichkolwiek innych wierzycieli. Pozwana spółka podniosła też, że brak możliwości wyegzekwowania od T. T. wierzytelności przysługującej powodowi wynika z braku legitymowania się przez powoda orzeczeniem umożliwiającym egzekucję roszczenia od T. T..

W toku postępowania powód uzyskał prawomocny wyrok wydany przeciwko dłużnikowi T. T. na kwotę 108.408,95 zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 15 września 2009 r. Ł. D. jako Prezes Zarządu i T. T. jako członek Zarządu Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego (...) sp z o. o. złożyli oświadczenie o uznaniu długu spółki wobec (...) SA w kwocie 126.954,71 zł.

(bezsporne, nadto oświadczenie – k. 31)

Nakazem zapłaty z dnia 24 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy w G. zasądził od Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego (...) sp z o. o. na rzecz (...) SA kwotę 126.954,71 zł wraz z należnymi odsetkami.

(bezsporne, nadto nakaz zapłaty – k. 27)

Uchwałą podjętą w dniu 2 marca 2010 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników spółki (...) sp. z o. o. podwyższyło kapitał zakładowy spółki o kwotę 1.500.000 zł tj. z kwoty 100.000 zł do kwoty 1.600.000 zł poprzez utworzenie 7.500 udziałów o wartości nominalnej 200 zł każdy. Jednocześnie wyraziło zgodę na przystąpienie do spółki nowego wspólnika – T. T., który miał objąć nowoutworzone udziały w zamian za prawo własności czterech nieruchomości. T. T. w tym samym dniu złożył oświadczenie, że przystępuje do spółki i obejmuje 7.500 udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki.

(dowód: protokół Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników spółki (...) sp z o. o. – k. 79-87, oświadczenie o przystąpieniu do spółki – k. 88-89v)

Umową z dnia 2 marca 2010 r. T. T. przeniósł na (...) sp. z o. o. prawo własności nieruchomości objętych KW Nr: (...), (...), (...) i (...) w zamian za objęcie 7.500 udziałów spółki o wartości nominalnej 200 zł każdy. Nieruchomość objęta księgą (...) o łącznej powierzchni 0,3327 ha obciążona była hipoteką umowną zwykłą na kwotę 101.255 zł w celu zabezpieczenia zapłaty reszty ceny nieruchomości wraz z oprocentowaniem na rzecz Skarbu Państwa – (...). Nieruchomość objęta księgą (...) o łącznej powierzchni 0,5516 ha obciążona była hipoteką umowną zwykłą w kwocie 7.308 zł w celu zabezpieczenia zapłaty reszty ceny nieruchomości wraz z oprocentowaniem na rzecz Skarbu Państwa – (...), a w dziale III wpisane było wszczęcie egzekucji z wniosku wierzyciela Urzędu M. w S.. Nieruchomość objęta księgą (...) o powierzchni 10,27 ha obciążona była hipoteką umowną zwykłą w kwocie 234.702 zł w celu zabezpieczenia zapłaty reszty ceny nieruchomości wraz z oprocentowaniem na rzecz Skarbu Państwa – (...), hipoteką łączną kaucyjną do kwoty 3.906.000 zł oraz hipoteką łączną kaucyjna do kwoty 3.654.000 zł – obie w celu zabezpieczenia spłaty kredytu obrotowego na rzecz (...) SA z dnia 28 listopada 2003 r., hipoteka umowna łączna zwykła w kwocie 3.998.118 zł w celu zabezpieczenia spłaty kredytu oraz hipoteka umowna łączna kaucyjna do kwoty 1.040.000 zł w celu zabezpieczenia spłaty odsetek – obie z mocy umowy o kredyt z dnia 8 czerwca 2004 r. na rzecz (...) SA, hipoteka umowna łączna zwykła w kwocie 2.000.000 zł w celu zabezpieczenia spłaty kredytu oraz hipoteka umowna łączna kaucyjna do kwoty 520.000 zł w celu zabezpieczenia spłaty odsetek – obie te hipoteki z mocy umowy o kredyt obrotowy z dnia 15 grudnia 2004 r. na rzecz (...) SA, hipoteka umowna łączna kaucyjna do kwoty 19.324.800 zł w celu zabezpieczenia spłaty kredytu z dnia 23 maja 2006 r. na rzecz (...) SA. Nieruchomość objęta księgą (...) o powierzchni 0,3211 ha obciążona była hipoteką umowną zwykłą w kwocie 25.765 zł w celu zabezpieczenia zapłaty reszty ceny nieruchomości wraz z oprocentowaniem na rzecz Skarbu Państwa – (...). T. T. oświadczył przy tym, że hipoteki na rzecz Skarbu Państwa – (...) zostały w całości spłacone. Nieruchomość objęta księgą (...) zabudowana jest zespołem pałacowo – parkowym do kapitalnego remontu, a pozostałe nieruchomości są niezabudowane.

(dowód: akt notarialny z dnia 2 marca 2010 r. – k. 52 – 57)

Umową darowizny zawartą następnego dnia po objęciu udziałów w spółce (...) sp. z o. o. tj. dnia 3 marca 2010 r. T. T. usiłował darować swojej córce M. T. ekspektatywę 3.675 udziałów w kapitale spółki (...) sp. z o. o. o wartości 200 zł każdy czyli o łącznej wartości nominalnej 735.000 zł. Tego samego dnia T. T. usiłował sprzedać M. P. ekspektatywę 3.675 udziałów w kapitale spółki (...) sp. z o. o. o wartości 200 zł każdy czyli o łącznej wartości nominalnej 735.000 zł za cenę 25.000 zł oświadczając, że cena ta jest równa wartości rynkowej.

(dowód: umowa darowizny – k. 96-97v, umowa sprzedaży – k. 99-100)

Postanowieniem z dnia 26 stycznia 2012 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił wniosek (...) SA (poprzednio (...) SA) o ogłoszenie upadłości Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Handlowego (...) sp z o. o. z uwagi na brak środków w majątku dłużnika na pokrycie kosztów postępowania. Przesłanki do zgłoszenia przez zarząd spółki wniosku o ogłoszenie upadłości zaistniały już na koniec listopada 2008 r.

(dowód: postanowienie – k. 40-41v, opinia biegłego sporządzona do sprawy (...) Sądu Rejonowego w S. – k. 108-125)

Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 15 października 2013 r. zmieniającym wyrok Sądu Okręgowego w G. z dnia 14 lutego 2013 r. zasądzono od T. T. i Ł. D. na rzecz (...) sp. z o. o. 218.735,12 zł.

(dowód: wyrok Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 15 października 2013 r. – k. 94)

W dniu 23 grudnia 2014 r. komornik sądowy zawiadomił wierzyciela – (...) SA (poprzednio (...) SA), że egzekucja przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowemu (...) sp z o. o. okazała się bezskuteczna, przeciwko dłużnikowi toczy się ok. 20 postępowań egzekucyjnych na łączną kwotę 31.000.000 zł.

(dowód: zawiadomienie – k. 39)

Pismem z dnia 16 stycznia 2015 r. Komornik sądowy powiadomił wierzyciela (...) sp. z o. o., że postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi T. T. będzie umorzone. Komornik wskazał, że postępowanie nie doprowadziło do wyjawienia majątku dłużnika. Dłużnik jest zatrudniony w firmie (...), gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości najniższej krajowej, oświadczył, że nie jest w stanie spłacać zadłużenia nawet w systemie ratalnym. Nie figuruje przy tym w ewidencji gruntów, budynków i lokali. Wcześniej doszło do podziału sumy 3.550 zł uzyskanej z egzekucji z ruchomości dłużnika, w którym ww wierzyciel z kwoty roszczenia głównego 64.205,51 zł otrzymał 1.414,23 zł.

(dowód: informacja Komornika – k. 90)

Wyrokiem z dnia 6 maja 2019 r. Sąd Okręgowy w G. zasądził solidarnie od Ł. D. i T. T. na rzecz (...) SA 108.408,95 zł wraz z należnymi odsetkami. Apelację w tej sprawie oddalono wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 21 sierpnia 2020 r.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowego w G. z uzasadnieniem – k. 519-525v, wyrok Sądu Apelacyjnego w G. – k. 518)

Sąd zważył co następuje:

Powództwo okazało się zasadne.

Żądanie powodowej spółki oparte było o konstrukcję skargi pauliańskiej uregulowanej w art. 527 kc. Przepis ten stanowi, że gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Ustawa definiuje przy tym czynność prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli jako czynność wskutek której dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Powód powołał się przy tym na okoliczność, że zaskarżona czynność była w istocie nieodpłatna w rozumieniu art. 528 kc i dokonana z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli (art. 530 kc).

Okoliczności faktyczne w znacznej większości zostały wykazane dokumentami, a te nie były pomiędzy stronami sporne. Nie budziło więc wątpliwości dokonanie zaskarżonej czynności prawnej, jej warunki opisane w akcie notarialnym i strony tej czynności. Dłużnik T. T. nie zaprzeczał, że jako członek zarządu spółki (...) wiedział o jej zobowiązaniach. Z jego zeznań wynikało zresztą, że spółka (...) miała wówczas złą sytuację finansową. Nie ulega więc wątpliwości, że w tej sytuacji jako członek zarządu T. T. musiał zdawać sobie sprawę z możliwej przyszłej odpowiedzialności za długi spółki, w tym za dług wobec powoda. Zaistnienie przesłanek tej odpowiedzialności przesądzono zresztą wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 maja 2019 r.

Pozwana spółka kwestionowała zresztą głównie powiększenie się niewypłacalności dłużnika na skutek dokonania czynności oraz świadomość i zamiar pokrzywdzenia wierzycieli. Brak obu tych przesłanek pozwana uzasadniała zakresem obciążeń rzeczowych (hipotek) na nieruchomości będącej przedmiotem skargi.

Jak jednak wynika z aktu notarialnego w którym T. T. przeniósł własność nieruchomości na pozwaną spółkę – w chwili dokonywania czynności, hipoteki obciążały tylko nieruchomość objętą KW (...). Pozostałe nieruchomości nie były obciążone, gdyż wpisane na nich hipoteki zostały w całości spłacone.

Z powyższego wynika, że zarzuty pozwanej w tym względzie nie mogą się ostać. Nie budzi wątpliwości okoliczność, że nieruchomości, które nie były obciążone hipoteką miały wartość niewątpliwie większą od zera, a tym samym wartość aktywów dłużnika uległa zmniejszeniu.

Nadto należy zauważyć, że wszystkie hipoteki na jedynej obciążonej nieruchomości ( (...)) zostały wpisane na rzecz (...) S. A. z tytułu różnych zobowiązań kredytowych. Niektóre z nich to hipoteki kaucyjne, niektóre – zwykłe, wszystkie natomiast to hipoteki łączne. Oznacza to, że określona w księdze wieczystej wierzytelność podlega zaspokojeniu z innych jeszcze nieruchomości – nie wskazano jakich i o jakiej wartości. Hipoteka kaucyjna natomiast oznacza zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nie ustalonej (vide uchylony art. 102 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece). Strona, która powołuje się na wysokość zabezpieczenia hipoteką kaucyjną musi udowodnić rzeczywistą wartość wierzytelności nią zabezpieczonej. Nawet złożona przez pozwana informacja (...) S. A. z dnia 11.12.2015 r. nie wyjaśnia tych wątpliwości, gdyż nie określa pozostałych nieruchomości które łącznie zabezpieczają wierzytelności (...) S.A. oraz nie wskazuje stanu zadłużeń na dzień dokonania czynności, a jedynie takie dane pozwoliłyby ocenić jakiego konkretnie majątku pozbywał się wówczas dłużnik.

Z tej przyczyny pominięto wnioskowany przez pozwaną dowód z opinii biegłego na okoliczność wartości spornych nieruchomości. Taki dowód byłby niezbędny by dowieść, czy pozostanie w majątku dłużnika obciążonej nieruchomości pozwalałoby wierzycielowi na choćby częściowe zaspokojenie, lecz w poczet materiału dowodowego nie załączono, co wskazano wyżej, informacji pozwalających na dokonanie ustaleń. W odniesieniu do nieruchomości nieobciążonych - z pewnością posiadały jakąś realną wartość, a więc pozwalały zaspokoić choćby częściowo roszczenia wierzyciela. Przeprowadzenie dowodu w celu określenia wartości nieruchomości było więc zbędne i prowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania i zwiększenia jego kosztów.

Jak wynika z powyższego – niewypłacalność dłużnika po tej transakcji musiała ulec zwiększeniu, gdyż w informacji Komornika z 16 stycznia 2015 r. znalazło się stwierdzenie, że w toku egzekucji prowadzonej przeciwko T. T. od 2014 r. nie znaleziono aktywów pozwalających na zaspokojenie wierzyciela. Nie było też w tym majątku żadnych nieruchomości. Pozwana nie wskazywała by ten stan uległ zmianie na dzień orzekania. Ocena czy czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzyciela powinna być zaś dokonywana nie na chwilę dokonywania tej czynności lecz na moment jej zaskarżenia oraz wydawania rozstrzygnięcia (vide postanowienie SN z dnia 04.06.2019 r. wydane w sprawie V (...)).

Nie może się także ostać argument pozwanej, jakoby przekazane aktem notarialnym z dnia 2 marca 2010 r. nieruchomości nieobciążone hipotekami nie miały żadnego znaczenia gospodarczego bez nieruchomości obciążonej. Pozwana nie sprecyzowała z czego wywodzi taki wniosek, a mapa gruntów nie daje podstaw do przyjęcia prawdziwości takiej tezy.

Wobec stwierdzenia, że przekazując sporne nieruchomości pozwanej spółce dłużnik pozbył się jedynych wartościowych aktywów, istotne znaczenie miało ustalenie czy otrzymany w zamian za nieruchomości ekwiwalent pozwalał zaspokoić się wierzycielom w podobnym stopniu, co działki w K..

Nawet nie badając wartości obu aktywów można stwierdzić, że aktywa w postaci nieruchomości są nieporównywalnie łatwiej zbywalne niż udziały spółki. Udziały z samej swej istoty mają bardziej ograniczony krąg nabywców niż nieruchomości.

Dodatkowo – jak wynika z samych działań dłużnika – objęte przez niego udziały miały w porównaniu do przekazanych nieruchomości symboliczną wręcz wartość. Wartość czterech przekazanych nieruchomości określono bowiem bezspornie na kwotę 1.500.000 zł, natomiast udziały, które w zamian nabył T. T., usiłował sprzedać na drugi dzień za cenę 6,67 zł za sztukę, co oznacza, że miał pełną świadomość, że otrzymane za nieruchomości udziały nie przekraczały wartości 50.000 zł. Nie mogą się przy tym ostać argumenty zaprezentowane przez dłużnika w jego zeznaniach jakoby sprzedaż udziałów znacznie poniżej ich wartości wynikała z tego, że jego sytuacja finansowa wymagała już wtedy szybkiej naprawy i potrzebował jakichkolwiek środków. Taka argumentacja mogłaby być wiarygodna, gdyby chodziło o sytuację jaka miała miejsce po kilku miesiącach. Nie sposób jednak dać wiarę wyjaśnieniom, że T. T. jednego dnia pozbywa się jedynego cennego składnika majątku, a następnego gwałtownie potrzebuje gotówki więc sprzedaje udziały za cenę 30 krotnie niższą od ich wartości. Argumentacja dłużnika stoi przy tym w sprzeczności z faktem iż również na drugi dzień po zbyciu nieruchomości usiłował darować połowę uzyskanych udziałów córce. Skoro bowiem gwałtownie potrzebował pieniędzy, to pozbycie się udziałów o wartości, jak twierdzi, 750.000 zł nie daje się w żaden sposób wyjaśnić.

Podejmowane krótko po sobie działania dłużnika wszystkie bez wyjątku skierowane na pozbycie się majątku mogą być odczytywane tylko jako usunięcie cennych składników z zasięgu obecnych i przyszłych wierzycieli. Takie działanie może być z pewnością określone jako działanie z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli.

Jak wskazano wyżej – art. 530 kc poszerza zastosowanie skargi pauliańskiej na sytuacje, gdy dłużnik najpierw dokonuje czynności powodujących jego niewypłacalność a dopiero potem powstaje jego zobowiązanie w stosunku do wierzyciela. Chroni więc tak zwanych wierzycieli przyszłych, czyli takich, których wierzytelności powstały po dokonaniu przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli (tak SA w B.w wyroku z dnia 28.11.2019 r. w sprawie (...)). Uregulowanie art. 530 KC jest potwierdzeniem szerokiej ochrony wierzyciela, a zamiar pokrzywdzenia, wymagany przez tę regulację, nie powinien podlegać zawężającej wykładni, gdyż czyniłoby to ochronę przyszłych wierzycieli iluzoryczną. W związku z tym świadomość możliwego pokrzywdzenia jest również wystarczająca do przyjęcia zamiaru pokrzywdzenia, albowiem działanie ludzkie obejmuje w zasadzie nie tylko następstwa zamierzone, ale i te, których jakkolwiek nie chce się wywołać, przewiduje się jako możliwe, a zarazem objęte ich wolą. Oznacza to, że zamiar pokrzywdzenia przyjąć należy także u tego, kto w chwili dokonywania czynności liczył się z tym, że może mieć wierzycieli i że jego czynność może być połączona z ich krzywdą (tak SA w B.w wyroku z dnia 25.10.2019 r. sygn.. akt (...), podobnie SA w S.w wyroku z dnia 18.10.2019 r. sygn akt (...), SA w W. w wyroku z dnia 24.06.2019 r. sygn akt (...).

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19.04.2019 r. w sprawie (...) wskazał przy tym, że ustalając zamiar pokrzywdzenia, jako okoliczność o charakterze subiektywnym, związaną z określonym stanem woli (świadomości) dłużnika, sąd może sięgać do wnioskowań opartych na zewnętrznych, obiektywnych i weryfikowalnych przesłankach, jeżeli wnioskowanie takie jest uzasadnione w świetle zasad doświadczenia życiowego, wiedzy ogólnej i logiki (art. 231 KPC).

W dacie dokonania zaskarżonej czynności powód nie był jeszcze wierzycielem T. T.. Był natomiast – jak wynika z nakazu zapłaty z dnia 24 lutego 2010 r. wierzycielem spółki (...) co najmniej od 2009 r. W tym czasie T. T. był członkiem zarządu M. sp z o. o. musiał więc mieć świadomość posiłkowej odpowiedzialności za długi spółki w razie bezskuteczności egzekucji. Z zeznań dłużnika wynika także, że sytuacja finansowa spółki pogarszała się systematycznie od 2004 r., a z opinii biegłego do sprawy (...) wynika, że już w listopadzie 2008 r. zaistniały przesłanki do złożenia przez zarząd spółki wniosku o upadłość. Skoro więc T. T. jako członek zarządu spółki (...) już w 2008 r. powinien był zgłosić wniosek o upadłość i tego nie uczynił, w 2010 r. z pewnością zdawał sobie sprawę, że niezaspokojeni wierzyciele spółki mogą stać się na mocy art. 299 ksh jego wierzycielami. Wyzbycie się z majątku jedynych cennych składników w postaci nieruchomości w zamian za relatywnie niewiele warte udziały w spółce (...) z pewnością może zostać uznane za działanie z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Wniosek ten potwierdzają dalsze działania dłużnika w postaci z pośpiechem zawieranych transakcji darowizny i sprzedaży udziałów I. sp z o. o.

).

Pozwana spółka nie kwestionowała kolejnej przesłanki, na jaką powoływał się powód tj. pozostawanie przez uzyskującego korzyść majątkową od dłużnika w stałych stosunkach gospodarczych z dłużnikiem. Spełnienie tej przesłanki potwierdza treść KRS spółki (...) z której wynika że T. T. był wspólnikiem tej spółki, członkiem jej zarządu, jak również wspólnikiem była spółka (...), w której T. T. pełnił funkcję członka zarządu.

Zgodnie z powoływanym już art. 527 § 4 kc jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przepis ten na mocy art. 530 zd pierwsze kc znajduje zastosowanie również w przypadku gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Wynika z tego, że wobec pozostawania dłużnika w stałych stosunkach gospodarczych z pozwaną spółką zastosowanie znajdzie domniemanie iż wiedziała ona o zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli nawet gdyby czynność dokonana była odpłatnie.

Jak jednak wynika z ugruntowanego orzecznictwa – okoliczności w jakich doszło do przeniesienia własności nieruchomości pozwalają przyjąć, że transakcja była nieodpłatna. Należy bowiem zważyć, że jeśli ochrona pewnych praw lub interesów zależy od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności prawnej, przyjęcie stricte formalnego kryterium odpłatności (tj. czy w danej czynności prawnej zastrzeżono jakąkolwiek odpłatność, bez względu na to, czy zastrzeżona odpłatność obiektywnie odpowiada wartości danego świadczenia) czyniłoby tę ochronę czysto iluzoryczną. Doświadczenie życiowe uczy bowiem, że nieodpłatna czynność prawna może zostać zastąpiona czynnością, w której świadczeniu jednej strony formalnie odpowiadałoby świadczenie drugiej, tyle że o wartości niewspółmiernie niższej (wyr. SN z 12.6.2002 r., (...), L.; wyr. SN z 12.5.2005 r., (...), L.; wyr. SN z 16.9.2011 r., (...), L.).

Konkludując:

- przeniesienie na pozwaną przez dłużnika T. T. nieruchomości opisanych w pozwie nastąpiło z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, gdyż w dacie dokonania tej czynności dłużnik miał już wszelkie podstawy by przewidywać swoją odpowiedzialność za zobowiązania spółki (...) na podstawie art. 299 ksh;

- do pokrzywdzenia wierzycieli niewątpliwie doszło, gdyż T. T. nie posiadał i nie posiada w swoim majątku żadnych aktywów, poza przedmiotowymi nieruchomościami, mogących zaspokoić ich roszczenia, a z przekazanych czterech nieruchomości tylko jedna obciążona była hipoteką;

- pozwanej było wiadome, że dłużnik działa z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli, gdyż łączyły ich stałe stosunki gospodarcze – dłużnik był (...) spółki (...) (od powstania do 21.05.2009 r.), prezesem jej zarządu (od powstania do 21.05.2009 r. oraz od 23.02.2017 r. do chwili obecnej), członkiem zarządu spółki (...), która była wspólnikiem I. sp z o. o. (od powstania do 21.05.2009 r.). W czasie dokonywania czynności wspólnikiem I. sp z o. o. była spółka (...), której wspólnikiem był T. T..

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 530 w zw z art. 527 § 1, 2 i 4 w zw z art. 528 kc, należało orzec jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach orzeczono w punkcie drugim na podstawie art. 98 kpc mając na względzie zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Na zasądzone koszty złożyła się opłata od pozwu 5.900 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 5400 zł zasądzone na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa – 17 zł.

Po zakreśleniu stronom terminu do zajęcia ostatecznych stanowisk sąd na podstawie art. 15 zzs 2 ustawy z dnia 02.03.2020 r. o zapobieganiu i przeciwdziałaniu (...)19 (…) zamknął rozprawę na posiedzeniu niejawnym wobec przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości i wydał wyrok w dniu 2 lutego 2021 r.

W dniu wydania wyroku w Krajowym Rejestrze Sądowym nie zostało jeszcze ujawnione postanowienie o ogłoszeniu upadłości (...) sp. z o. o. w K.. Sąd powziął wiadomość o tym orzeczeniu dopiero na skutek pisma procesowego pełnomocnika pozwanej z dnia 22 lutego 2021 r.

Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4 kpc sąd zawiesza postępowanie jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości, masy układowej lub masy sanacyjnej i ogłoszono upadłość (…). Z uwagi na powyższe postanowieniem z dnia 26 lutego 2021 r. zawieszono postępowanie, uchylono wydane po ogłoszeniu upadłości orzeczenia, w tym wyrok z dnia 2 lutego 2021 r. (art. 174 § 2 kpc) oraz wezwano do udziału w sprawie syndyka masy upadłości I. sp z o. o. w upadłości na podstawie art. 174 § 3 kpc.

W myśl art. 180 § 1 pkt 5b kpc sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności w przypadku ogłoszenia upadłości strony lub wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego, z wyjątkiem określonym w art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228) – z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka.

W niniejszej sprawie nie znajdował zastosowania wyjątek wskazany w art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Zgodnie z tym przepisem postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. W sprawie ze skargi pauliańskiej powód nie dysponuje jednak wierzytelnością przeciwko pozwanemu. Cała konstrukcja skargi oparta jest bowiem na tym, że powodowi przysługuje wierzytelność przeciwko osobie, która nie jest stroną postępowania (dłużnikowi) i nie żąda od pozwanego ani zapłaty ani wydania lecz jedynie znoszenia działań powoda w stosunku do majątku jaki pozwany nabył od dłużnika (por. Komentarz do Prawa Upadłościowego pod red. Hrycaj, 2020).

W orzecznictwie przy tym przyjmuje się, że jeżeli o ogłoszeniu upadłości i ustaleniu osoby syndyka sąd dowiedział się jednocześnie, podjęcie postępowania nie powinno nastąpić wcześniej niż po uprawomocnieniu się postanowienia o zawieszeniu postępowania. Po uprawomocnieniu się tego postanowienia o zawieszeniu postępowania i uzyskaniu odpisu postanowienia o ogłoszeniu upadłości pozwanej spółki sąd postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2021 r. podjął zawieszone postępowanie i ponownie wydał wyrok.