Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I Ns 456/18

UZASADNIENIE

postanowienia wstępnego z 13 listopada 2020 r.

E. C. po sprecyzowaniu żądania wniosła o podział majątku wspólnego swoich dziadków S. G. (1) i T. G. (1) oraz o dział spadku po nich. Do stanowiska wnioskodawczyni przyłączyła się jej siostra – uczestniczka K. B..

Uczestnik S. K. jako spadkobierca testamentowy po swoim dziadku T. G. (1) zgodził się z propozycją podziału, pod warunkiem zrzeczenia się przez pozostałe strony roszczeń zachowkowych. Na rozprawach w dniu 1 marca 2019 r. i 26 lipca 2019 r. wskazał, że prawo własności nieruchomości objętych postępowaniem zostało uregulowane aktem własności ziemi w trakcie trwania małżeństwa spadkodawców i T. G. (1) przysługiwał udział ½ części w majątku wspólnym po śmierci żony. Stąd przez swojego pełnomocnika wniósł o ustalenia jakie są udziały poszczególnych uczestników w majątku spadkowym, ponieważ akt własności ziemi został wydany jedynie na S. G. (1).

Uczestniczka H. B. również co do zasady poparła wniosek co do sposobu podziału. Z treści pism jej pełnomocnika. można wywnioskować, że ona także twierdziła, że właścicielami nieruchomości rolnej opisanej w akcie własności ziemi byli małżonkowie S. G. (1) i T. G. (1) na zasadach wspólności ustawowej.

W zawiązku z powyższym, postanowieniem z 26 lipca 2019 r. Sąd ograniczył rozprawę do ustalenia składu majątku wspólnego S. G. (1) i T. G. (1).

Sąd Rejonowy w Zawierciu ustalił co następuje.

S. G. (1) byłą w związku małżeńskim z T. G. (1) do 14 stycznia 1946 r. W dniu 21 listopada 1972 r. wydano akt własności ziemi, w którym stwierdzono nabycie w trybie ustawy z 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych przez S. G. (1), prawa własności nieruchomości składającej się z działki nr (...) o pow. 1.7742 ha położonych w C. wraz z zabudowaniami. Nieruchomość ta została nabyta nieodpłatnie jako spadek po jej matce użytkowany od 1960 r. oraz na podstawie dobrowolnych umów. Decyzja ta nie została zaskarżona i stała się ostateczna.

Spadkodawcy zamieszkiwali przy ul. (...) (poprzednio 22 L.) w C.. Za ich domem był wąski pasek gruntu. Dodatkowo za domem dokupili część pola. Z akt uwłaszczeniowych wynika, że S. G. (1) zgłosiła do uwłaszczenia dwie działki z arkusza mapy 7 tj. działkę nr (...) o pow. 1.0262 ha i nr (...) o pow. 0.1430 ha, a spod arkusza mapy 13, działkę (...) o pow. 0.6050 ha. Zaznaczyła, że budynki: mieszkalny, stodoła, chlew i budynek kuchni zostały wybudowane przez nią i męża T. G. (1). Nabyty grunt użytkowała z jednej strony od 1960 r. jako spadek po swojej matce a z drugiej na podstawie dwóch dobrowolnych umów. Pierwsza z nich to umowa sprzedaży z 18 października 1959 r. zawarta w zwykłej formie pisemnej. Na jej podstawie M. Z. i I. Z. sprzedali małżonkom T. G. (1) i S. G. (1) nieruchomość gruntową (odłóg) o pow. 56 arów. Było to teren leżącą w B., graniczący z działką J. C., J. R., S. P., J. K. i J. Z.. Druga umowa, także zawarta w zwykłej formie pisemnej, pochodziła z 19 stycznia 1964 r. Na jej podstawie S. G. (1) nabyła od K. Ś. pole orne o pow. 11x70 m, leżące „zakowalem”. Nieruchomość ta graniczyła z nieruchomościami kupującej S. G. (1) i J. B.. Nieruchomość wchodzi obecnie w skład działki (...); nieruchomość J. B. graniczyła z obecną działką (...). Jakaś część nieruchomości zakupionej od K. Ś. była jeszcze w latach 60-tych lub 70 -tych XX w. przedmiotem zamiany ze S. C..

Matka S. G. (1) M. G. (określana w niektórych aktach stanu cywilnego także imieniem M.) zmarła w dniu 6 października 1960 r. Postanowieniem z 21 lutego 1961 r. Sąd Powiatowy w Z. stwierdził nabycie spadku po niej na podstawie testamentowego porządku dziedziczenia w całości przez S. G. (1). W postępowaniu tym S. G. (1) zgłosiła spadek po matce w postaci nieruchomości zabudowanej domem z pozostałymi zabudowaniami oraz grunt orny w C.. M. G. zamieszkiwała w drewnianym domu na działce, która obecnie wchodzi w skład działki (...). Była to mała działka, za którą rozciągała się rola.

/dowód: akt własności ziemi z 21 listopada 1972 r. wraz z kwestionariuszem uwłaszczeniowym oraz dobrowolnymi umowami karta 97-100; akta I NS 23/61 a w nich: wniosek karta 1-2, odpis skrócony małżeństwa karta 10 i postanowienie z 21 lutego 1961 r. karta 21; zeznania uczestniczki H. B. 00:03:56 – 00:30:03 rozprawy z 8 listopada 2019 r.; zeznania uczestniczki M. K. 00:10:55 – 00:23:56 rozprawy z 10 stycznia 2020 r; zeznania świadka A. S. karta 138verte i Z. K. karta 139/

S. G. (1) zmarła 25 stycznia 1992 r. Jej mąż T. G. (1) złożył wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po niej, wskazując, że spadek po niej to działki o pow. 1.7742 ha wraz z zabudowaniami tj. domem, stodołą i garażem, położone w C.. Z załączonych do wniosku dokumentów wynika, że chodziło o nieruchomość uregulowaną ww. aktem własności ziemi. Postanowieniem z 27 maja 1999 r. Sąd Rejonowy w Zawierciu stwierdził, że spadek po S. G. (1) na podstawie ustawy nabyli mąż T. G. (1) i córki H. B. i M. K. po 1/3 części każde z nich, włącznie z wchodzącym w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym położonym w C.. Orzeczenie to zostało później zmienione postanowieniem Sądu Rejonowego w Zawierciu z 30 października 2015 r., w ten sposób, że spadek po S. G. (1) na podstawie ustawy nabyli mąż T. G. (1) i córki H. B., M. K. i pominięta poprzednio T. N. po 1/4 części każde z nich, włącznie z wchodzącym w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym.

/dowód: akta I Ns 382/99 a w nich: wniosek karta 2, odpisy skrócone akt małżeństwa i zgonu karta 5-6, wpis z rejestru gruntów karta 13 i postanowienie z 27 maja 1999 r. karta 16; akta I Ns 392/15 a w nich postanowienie z 30 października 2015 r. karta 37/

T. G. (1) zmarł przed zmianą postanowienia o nabyciu spadku po S. G. (1). Miało to miejsce w dniu 24 listopada 2006 r. Spadek po nim na podstawie testamentu allograficznego z 3 sierpnia 2006 r. nabył w całości wnuk S. K., co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Zawierciu z 31 marca 2016 r. W treści testamentu spadkodawca oświadczył, że jego wolą jest, aby po jego śmierci należący do niego majątek tj. 1/3 działek o nr (...) o łącznej pow. 1.7742 ha i 1/3 zabudowań i gospodarstwa rolnego odziedziczył wnuk. Jednakże z treści wniosku uczestnika S. K. o stwierdzanie praw do spadku po T. G. (1) jak i decyzji ustalającej wysokość podatku od spadku po nim wynika, że uczestnik utrzymywał, że T. G. (1) był współwłaścicielem 5/8 części gospodarstwa tj. 4/8 jako majątek wspólny oraz 1/8 odziedziczony po żonie S. G. (1). Taki też udział zgłosił do opodatkowania.

Oprócz opisywanych powyżej nieruchomości, po S. G. (1) i T. G. (1) żaden inny majątek, który był objęty wspólnością ustawową nie pozostał.

/dowód: akta I Ns 1253/15 a w nich: wniosek karta 2, protokół ustnego oświadczenia ostatniej woli T. G. (1) karta 5 i postanowienie z 31 marca 2016 r. karta 25; decyzja Naczelnika US w Z. z 17 czerwca 2016 r. kasta 39-45; zeznania uczestnika S. K. 00:33:29 – 00:42:45 rozprawy z 8 listopada 2019 r/

Działka (...) z (...) uległa podziałowi na działki (...) a działka (...) na działki (...). Następnie działki te w wyniku scalenia gruntów obrębu C. pozostały w innych kompleksach i otrzymały numery (...), (...), 4940, 5050 i (...), zgodnie z decyzją Starosty (...) z 15 listopada 2004 r. Działka (...) w wyniku scalenia także pozostała w innym kompleksie i otrzymała numer (...), zgodnie z decyzją Starosty (...) z 14 sierpnia 2014 r. W wyniku ww. postępowań scaleniowych uległa zmianie całkowita powierzchnia nieruchomości z 1.7742 ha na 1.7949 ha. Obecnie nieruchomości objęte aktem własności ziemi z 21 listopada 1972 r. stanowią działki nr: (...) oznaczone w ewidencji jako grunty orne o pow. 0.5482 ha, (...) - grunty orne zabudowane o pow. 0.1433 ha, 4940 – grunty rolne zabudowane o pow. 0.0070 ha, 5050 – grunty orne o pow. 0.2751 ha i (...) – łąki i grunty orne pow. 0.1995 ha, wszystkie działki z arkusza mapy 27 oraz działka (...) stanowiąca łąki trwałe i nieużytki o pow. 0.6218 ha z arkusza mapy 35. Na działce (...) opisane są budynki mieszkalny i dwa produkcyjno – usługowo – gospodarcze dla rolnictwa, wybudowane w 1960 r. Zabudowana działka (...) znajduje się przy drodze publicznej, ul (...) w C. (poprzednio ul. (...)). Za tą działką znajduje się działka (...), która leży w jednym pasie wyznaczonym przez kierunek północ-południe z działkami (...). Ich granice przedzielone są drogami dojazdowymi. Działka (...) leży poza powyższym kompleksem.

/dowód: wykaz synchronizacyjny karta 68; wypis z rejestru gruntów i kartoteki budynków karta 9-12; kopie ma ewidencyjnych karta 18-20/

Sąd Rejonowy w Zawierciu zważył co następuje.

Zgodnie z art. 567 § 1 k.p.c. do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Artykuł 685 k.p.c. stanowi, że w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne.

W rozpoznawanej należało rozstrzygnąć zagadnienie, czy nieruchomość uregulowana aktem własności ziemi wydanym na S. G. (1), wchodziła w skład majątku wspólnego z T. G. (1), co rzutuje na wielkość udziałów przysługujących poszczególnym uczestnikom w majątku spadkowym. Wnioskodawczyni opierała się na wpisach w ewidencji gruntów, gdzie ujawniono współwłasność w oparciu o treść (...), co sugeruje, że nieruchomość była wyłączną własnością S. G. (1). Uczestnicy S. K. i H. B. utrzymywali, że skoro nieruchomość została nabyta w trakcie trwania związku małżeńskiego, to wchodzi w skład majątku wspólnego spadkodawców.

Niewątpliwie przeważająca część nieruchomości objętej aktem własności ziemi z 21 listopada 1972 r. stanowiła majątek spadkowy po M. G., matce S. G. (1). Jak ustalono M. G. zmarła w 1960 r. sporządzając wcześniej testament, w którym do całości spadku po sobie powołała córkę S. G. (1). Nabyte w ten sposób składniki majątkowe stanowiły majątek osobisty (odrębny) S. G. (1). Tak jak obecnie, pod rządami ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308), w szczególności art. 21 § 2 tej ustawy, nie były objęte wspólnością ustawową przedmioty nabyte przez spadek, zapis lub darowiznę, przedmioty osobistego użytku oraz przedmioty potrzebne do wykonywania zawodu. Artykuł VIII ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) stanowi, że jeżeli w chwili wejścia w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosunki majątkowe między małżonkami podlegały wspólności ustawowej w rozumieniu kodeksu rodzinnego z 1950 r., składniki majątku małżonków istniejące w chwili wejścia w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zalicza się od tej chwili do majątku wspólnego albo do majątku odrębnego stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Fakt potwierdzającym traktowanie nieruchomości opisanych w (...) jako majątku osobistego (odrębnego) S. G. (2) było stanowisko jej męża T. G. (2), który jak ustalono w postępowaniu spadkowym po żonie, jako spadek wskazał nieruchomości o pow. 1.7742 ha. Ponadto sporządzając testament, rozrządził nim na rzecz uczestnika S. K. całym swoim majątkiem, który sprowadzał się jedynie do udziału odziedziczonego po żonie; nie wskazywał swojego udziału w majątku jako części objętej wcześniej majątkiem wspólnym.

Niewątpliwie małżonkowie G. nabyli w trakcie trwania małżeństwa, umową z 18 października 1959 r. nieruchomość gruntową (odłóg) o pow. 56 arów. Kolejną umową z 19 stycznia 1964 r. S. G. (1) nabyła pole orne o pow. 0.0770 ha. Obie te nieruchomości powinny być zaliczone do majątku wspólnego S. i T. G. (1). Zgodnie bowiem z treścią obowiązującego na chwile zawarcia umów art. 21 § 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. kodeks rodzinny, przedmioty majątkowe, nabyte przez któregokolwiek z małżonków w czasie trwania małżeństwa i stanowiące jego dorobek, są wspólnym majątkiem obojga małżonków (wspólność ustawowa). Zasada ta rozciągała się na stosunki majątkowe małżeńskie także po wejściu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (por. cytowany powyżej art. VIII ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy). Za ugruntowane w orzecznictwie należy uznać stanowisko, że nieruchomość rolna nabyta na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) przez jednego z małżonków, wchodzi w skład majątku wspólnego obojga małżonków, jeżeli w dacie wejścia w życie tej ustawy stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegały ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, nawet gdy stroną zawartej bez prawem przewidzianej formy umowy o przeniesienie własności nieruchomości, o zniesienie współwłasności lub umowy o dział spadku był jeden z małżonków przed zawarciem małżeństwa, a w dniu 4 listopada 1971 r. współposiadaczami tej nieruchomości byli oboje małżonkowie przy trwającej wspólności ustawowej (tak m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 listopada 1987 r., III CZP 64/87 oraz uchwale z dnia 24 stycznia 1991 r., III CZP 61/90).

Problemem w rozpoznawanej sprawie było ustalenie, które nieruchomości były objęte majątkiem wspólnym małżonków G.. Jak ustalono, już działki opisane w akcie własności ziemi, nie odpowiadały powierzchniami nieruchomościom sprzedanym. Ponadto działki z (...) najpierw uległy podziałowi a następnie były przedmiotem przeprowadzonego w C. scalania i wymiany gruntów. Sąd wziął jednak pod uwagę położenie działki nabytej umową z 18 października 1959 r. tj. B., co do którego nikt z przesłuchujący nie umiał określić co to za miejsce. Ponadto biorąc pod uwagę położenie tej działki pod innym arkuszem mapy, co odpowiadało działce (...) z (...), jej przeznaczenie jako pole orne oraz powierzchnię nabytej nieruchomości tj. 0.5600 ha, Sąd uznał, że ekwiwalentną poscaleniową nieruchomością jest obecna działka nr (...) o pow. 0.6219 ha, czemu dano wyraz w punkcie 1 postanowienia wstępnego.

Na podstawie przedłożonych dokumentów oraz zeznań uczestników H. B. i M. K. oraz świadków A. S. i Z. K., nie udało się ustalić, która faktycznie część nieruchomości opisanej w (...), to działka zakupiona przez S. G. (1) w dniu 19 stycznia 1964 r. Uczestnicy i świadkowie umieszczali tę część nieruchomości - głównie poprzez określenie sąsiedztwa - w granicach obecnej działki nr (...). Uczestniczka H. B., choć tam zamieszkiwała i pracowała na roli rodziców, nie była w stanie w jednoznaczny sposób potwierdzić, czy nieruchomości nr (...) zabudowana budynkami, była zakupiona przez jej rodziców. Postępowanie dowodowe nie dało podstaw do umieszczenia nieruchomości zakupionej w 1964 r. w obszarze działki nr (...), zabudowanej budynkami, pochodzącymi przecież z 1960 r. Biorąc pod uwagę dysproporcje w powierzchni nieruchomości nabytej w 1964 r. (0.0770 ha) wobec pozostałej części majątku (1.1731 ha – po odliczeniu opisanej powyżej działki (...) o pow. 0.6218 ha), Sąd przyjął, że pozostała część nieruchomości z aktu własności ziemi, to majątek spadkowy S. G. (1).

Akt własności ziemi z 21 listopada 1972 r. nie był kwestionowany w administracyjnym toku postępowania. T. G. (1) do kńca życia zgadzał się z jego ustaleniami i obecnie nie można już wzruszyć tej decyzji. Od wejścia w życie art. 63 ust 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarce nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw, ustawodawca wyeliminował możliwość weryfikowania tych decyzji w trybie nadzwyczajnym, stwierdzając, że do ostatecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 i z 1975 r. Nr 16, poz. 91) nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji. Zdaniem Sądu zabieg ten miał na celu stabilizację stanu prawego wynikającego z treści decyzji, nawet jeśli została obarczona kwalifikowanymi wadami prawnymi przewidzianymi w art. 145 k.p.a. i 155 -156 k.p.a.

Sąd Najwyższy w uchwale z 18 maja 1994 r. III CZP 69/94, stwierdził, że po wejściu w życie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarce nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw sąd jest związany decyzją administracyjną - aktem własności ziemi, jeżeli została ona uznana przez właściwy organ administracyjny za ostateczną.

Stąd na podstawie art. 685 k.p.c. w zw. z art. 567 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie 2 postanowienia wstępnego.