Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 11 stycznia 2019 r. J. S. (1) złożył wniosek o stwierdzenie, że spadek po J. S. (2), zmarłej 30 grudnia 2000r. w S., nabyli spadkobiercy: mąż A. S. (1) oraz dzieci: syn J. S. (1), syn K. S. (1), syn T. S., syn F. S., syn A. S. (1) oraz córka D. H.. Wnioskodawca wniósł, także o stwierdzenie, że spadek po A. S. (1) synu A. i Z., zmarłym 13 marca 2006r., zamieszkałym ostatnio stale w S., nabyli spadkobiercy: syn J. S. (1), syn K. S. (1), syn T. S., syn F. S., syn A. S. (2) oraz córka D. H.. Ponadto domagał się stwierdzenia, iż spadek po zmarłym w dniu 19 marca 2018r. w S., A. S. (1) synu A. i J., ostatnio stale zamieszkałym w S., nabyli spadkobiercy: brat J. S. (1), brat K. S. (1), brat T. S., brat F. S., siostrzenica A. H. (1), siostrzenica K. H., siostrzeniec A. H. (2), siostrzenica L. J. (k.3). Uzasadniając swoje stanowisko wnioskodawca podniósł, iż wedle posiadanej wiedzy innych spadkobierców poza wymienionymi we wniosku nie ma. Nie było też prowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Spadkobiercy nie pozostawili po sobie testamentów (k.4).

W piśmie przygotowawczym złożonym dnia 12 lutego 2019 r. K. S. (1) domagał się stwierdzenia nabycia spadku po A. S. (1) synu A. na podstawie testamentu, w którym powołał do spadku synów J. S. (1), A. S. (1), K. S. (1), wnuka J. S. (3) i wnuczkę J. S. (4).

Na rozprawie w dniu 1 kwietnia 2019 r. Sąd odebrał zapewnienie spadkowe w trybie art. 671 k.p.c. od T. S.. Uczestnik postępowania oświadczył również, iż popiera wniosek o stwierdzenie nabycia spadku (k.98-99). Jak ustalono w niniejszej sprawie na podstawie oświadczeń uczestników postępowania, a także złożonych aktów stanu cywilnego, nikt nie składał oświadczeń o odrzuceniu spadku, nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia, ani nie zawarł umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

J. S. (2) z domu P., córka W. i W., zmarła 30 grudnia 2000 roku w S. (akt zgonu: spadkodawczyni – k. 6). Zmarła pozostawiła po sobie męża A. S. (1) s. A. i Z., a także dzieci: syna J. S. (1), syna K. S. (1), syna T. S., syna F. S., syna A. S. (1) oraz córkę D. H.. A. S. (1) s. A. i Z., zmarł 13 marca 2016 roku w S. (akt zgonu spadkodawcy: k.7). Zmarły pozostawił po sobie syna J. S. (1), syna K. S. (1), syna T. S., syna F. S., syn A. S. (1) oraz córka D. H.. A. S. (3) s. A. i J., zmarł 19 marca 2019 roku (akt zgonu spadkodawcy k.8). Zmarły był kawalerem, bezdzietnym, pozostawił po sobie brata J. S. (1), brata K. S. (1), brata T. S., brata F. S.. Z uwagi na śmierć siostry D. H. zmarłej 5 października 2015 roku ( akt zgonu k.9) do spadku przystępują jej dzieci A. H. (1), K. H., A. H. (2), L. J.. Do akt sprawy złożone zostało pismo przez K. S. (1), który załączył testament w formie aktu notarialnego o numerze (...) sporządzony 3 stycznia 2003 roku w obecności notariusza L. D. w Kancelarii Notarialnej w S.. Przedstawiony testamentem sporządzony został przez A. S. (1), syna A. i Z., zamieszkałego w (...), gmina S., w powiecie (...), województwo (...), który powołał do całości spadku swoich synów J. S. (1), K. S. (1), A. S. (1), a także wnuka J. S. (3) oraz wnuczkę J. S. (4). W złożonym piśmie uczestnik postępowania K. S. (2) oświadczył, iż w skład spadu po rodzicach J. i A. S. (1) wchodzi również gospodarstwo rolne (k.52-53). Po uzyskaniu oryginału powyższego aktu notarialnego, Sąd Rejonowy w Sokółce w dniu 21 marca 2019r. otworzył i ogłosił testament A. S. (1) s. A. i Z. (k.64).

W świetle art. 926 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

W świetle tego przepisu pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Dziedziczenie ustawowe wchodzi natomiast w grę:

1)  co do całości spadku – gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub gdy żadna z powołanych przez niego osób (co do całości lub części spadku) nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 k.c.),

2)  co do części spadku: po pierwsze, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie tylko częścią spadku, dla pozostałej części spadku nie ustanowił zaś spadkobiercy; po drugie, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie całym spadkiem, ale później niektóre postanowienia testamentu odwołał (w chwili otwarcia spadku mamy więc do czynienia z sytuacją identyczną jak w poprzednim wypadku); po trzecie, gdy powołał w testamencie do dziedziczenia całości spadku więcej niż jednego spadkobiercę, lecz niektórzy (nie wszyscy) spośród spadkobierców powołanych nie mogą lub nie chcą dziedziczyć, a nie zachodzi żaden z przewidzianych w ustawie od tego wyjątków (por. art. 963-964 k.c., dotyczące podstawienia, oraz art. 965 k.c., regulujący przyrost).

Zgodnie z art. 670 § 1 k.p.c. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą oraz czy spadkodawca pozostawił testament. Badanie następuje w drodze odebrania zapewnienia od spadkobierców.

W niniejszej sprawie wnioskodawca J. S. (1) wskazał, iż nie posiadał wiedzy, aby wskazani spadkodawcy sporządzili testament. Dopiero K. S. (1) po otrzymaniu odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, wystosował pismo o odnalezieniu testamentu A. S. (1) s. A. i Z.. Podkreślając przy tym, iż nie miał wcześniej wiedzy o istnieniu testamentu. Powyższy testament znalazł w rzeczach zmarłego dopiero w roku 2019 r., czyli 12 lat po śmierci spadkodawcy (k.129).

Testament jest czynnością prawną jednostronną, osobistą, niekierowaną do konkretnego adresata, odwołalną, dokonaną w szczególnej formie przewidzianej przez ustawodawcę i zawierającą rozrządzenia spadkodawcy (testatora) na wypadek śmierci. Niezachowanie przepisów o formie testamentu, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący, skutkuje jego nieważnością (art. 958 k.c.). Przepisy dotyczące formy testamentu mają na celu zapewnienie autentyczności testamentu, woli testowania, zdolności testowania, ustalenia wzajemnego stosunku kilku testamentów (patrz: SN w postanowieniu z dnia 13.01.2005, sygn. IV CK 428/04, publ. w LEX nr 277875).

Stwierdzenie nieważności testamentu, w którym ustanowiono spadkobiercę, powoduje zmianę porządku dziedziczenia po zmarłym.

Wśród ustawowych przesłanek stwierdzenia nieważności testamentu kodeks cywilny w art. 945 § 1 przewiduje trzy wady oświadczenia woli testatora: brak świadomości lub swobody przy składaniu oświadczenia woli, błąd oraz groźbę. Każdy testament bez względu na formę jego sporządzenia może być dotknięty wadami oświadczenia woli. Okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stoi na przeszkodzie udowodnieniu jego nieważności, przewidzianej w przepisie art. 945 k.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1985 r., III CRN 181/85, Lex nr 83802).

W ocenie uczestnika postępowania T. S. nie nastąpiło złożenie przez spadkodawcę oświadczenia woli w trybie art. 941 k.c., gdyż A. S. (1) s. A. i Z., już w 2001 roku miał poważne problemy zdrowotne, związane z zanikami pamięci, o czym najlepiej świadczy adnotacja kierownika KRUSu z dnia 7 listopada 2001 roku, z której w sposób jednoznaczny wynika, iż spadkodawca cierpi na zanik pamięci i nie jest w stanie okazać żadnego dokumentu dotyczącego świadczeń emerytalnych (k.126v). Te same spostrzeżenia potwierdził M. S. - wnuk spadkodawcy, który wskazywał, iż na początku 2003 roku gdy spadkodawca przebywał w S., nie poznał go, myląc go z synem T.. Ponadto A. S. (4) był na tyle słaby, iż w przemieszczaniu się potrzebował pomocy. W tym samym tonie zeznawali J. S. (1), F. S., L. J., K. H., A. K. (1). Wszyscy zgodnie oświadczyli, iż A. S. (1) od wielu lat miał problemy ze zdrowiem, tracił orientację w terenie, nie rozpoznawał osób z najbliższego otoczenia, co wynikało z postępującej z wiekiem demencji starczej (k.127-128). W związku z powyższym kwestionowali oni wiarygodność przedstawionego przez K. S. (1) testamentu, z uwagi iż stan zdrowia wyłączał świadome podejmowanie decyzji w związku z czym nie miał zdolności do testowania. Z kolei zupełnie odmienne od powyższych spostrzeżenia przedstawia K. S. (1) wraz z J. S. (4). Nie potwierdzają oni stanu zdrowia opisywanego powyżej. Ponadto wskazują, iż spadkodawca nie był niewidomy (k.99). K. S. (1) wskazuje, iż w 2003 roku stan zdrowia spadkodawcy był dobry, nie chorował, szwankowało mu jedno oko, miał zaćmę jednak na drugie oko widział dobrze. Sam jeździł rowerem, chodził piechotą (k.129).

W sytuacji sprzecznych ocen uczestników postępowania Sąd postanowił dopuścić dowód z opinii biegłego z zakresu psychiatrii w celu ustalenia czy testament sporządzony w dniu 3 stycznia 2003 roku nie został sporządzony przez A. S. (1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli czy też nie działał pod wpływem błędu.

Biegła sądowa A. K. (2) sporządziła opinię sądowo-psychiatryczną na podstawie udostępnionych akt sprawy, dokumentacji medycznej, dokumentacji orzeczniczej oraz lekarsko- orzeczniczej. Jak wynika z orzeczenia obwodowo-wojewódzkiej komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia z dnia 30 października 1991 roku, stan zdrowia A. S. (1) pozwalał na rozpoznanie u niego zaniku obu nerwów wzrokowych z ograniczeniem pola widzenia i upośledzeniem ostrości wzroku, w owym czasie nie rozpoznano zakłóceń czynności psychicznych. Należy jednak podkreślić, iż badany miał wówczas 73 lata, natomiast testament został sporządzono 12 lat później, tak więc zarówno stan zdrowia psychicznego jak również problemy ze wzrokiem mogły w tym czasie się pogorszyć. Dostępna w aktach dokumentacja medyczna nie wskazuje na objawy otępienne czy inne zakłócenia czynności psychicznych (k.146-158). Na podstawie dostępnego materiału biegła nie była w stanie wydać jednoznacznej opinii, gdyż nie otrzymała szczegółowych danych na temat stanu zdrowia psychicznego spadkodawcy w ostatnich latach, a zeznania uczestników postępowania w tej kwestii pozostają sprzeczne. Z tego też powodu biegła sporządziła opinie alternatywne, w zależności od tego, do czyich zeznań przychyli się Sąd uznając je za prawdziwe.

Opinia biegłej z zakresu psychiatrii A. K. (2) została podzielona przez Sąd, albowiem była jasna, logiczna i spójna. Diagnoza postawiona przez biegłą jest wynikiem interpretacji i specjalistycznej oceny zachowań zmarłego wywiedzionych z opisu jego zachowania przez osoby z najbliższego otoczenia. Biegła na podstawie dość okrojonego zakresu informacji doszła do wniosków, które pomogły Sądowi w podjęciu ostatecznego rozstrzygnięcia.

W związku z powyższym przedstawione okoliczności, jak i przeprowadzone w toku postępowania dowodowego dowody wzbudzają wątpliwości w zakresie stanu zdrowia psychicznego spadkodawcy w momencie testowania. Wnioski wywiedzione z opinii biegłej, poparte zeznaniami świadków oraz analizą dokumentów były podstawą do stwierdzenia nieważności testamentu sporządzonego przez A. S. (1) w dniu 3 stycznia 2003 r.

Konsekwencją uznania nieważności testamentu (art. 958 k.c.) jest stwierdzenie nabycia spadku przez spadkobierców w drodze ustawy.

Zgodnie z przepisem art. 931 § 1 zdanie pierwsze k.c. w pierwszej kolejności powołane są z mocy ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (przepis ze zdania drugiego § 1 art. 931 k.c.). Stosownie do art. 931 §2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Ponadto rozstrzygając w przedmiocie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po J. S. (2), Sąd miał na względzie art. 1059 ustawy z dnia 14 lutego 2001 roku – kodeks cywilny (Dz.U.2001.11.91), zgodnie z którym spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otarcia spadku: 1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo 2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej albo 3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 4) są trwale niezdolni do pracy. Mając na uwadze treść powyższego przepisu, a także zeznania uczestnika postępowania T. S. (k.98), Sąd w pkt I sentencji postanowienia orzekł o tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyli A. S. (1) s. A. i Z., J. S. (1), K. S. (1), F. S., A. S. (1) s. A. i J., T. S. po 1/6 części każdy z nich. Jak wynika bowiem z twierdzeń zaprezentowanych na rozprawie pracowali oni bezpośrednio przy produkcji rolnej.

Ponadto mając na uwadze treść art. 931§1 i § 2 k.c. Sąd w pkt I, II i III postanowienia orzekł zgodnie z żądaniem z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku z dnia 11 stycznia 2019 roku.

O kosztach Sąd orzekł w pkt IV sentencji zgodnie z zasadą ponoszenia kosztów wyrażoną w art. 520 § 1 k.p.c., w myśl którego każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.