Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 kwietnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Mikołaj Tomaszewski

Sędziowie: Karol Ratajczak,

Bogdan Wysocki (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Katarzyna Dubrowska-Jurewicz

po rozpoznaniu w dniu 1 kwietnia 2021 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa (...) w W.

przeciwko (...) sp. z o.o. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 9 lipca 2019 r. sygn. akt IX GC 724/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 572.693 zł (pięćset siedemdziesiąt dwa tysiące sześćset dziewięćdziesiąt trzy złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 maja 2018 r. do dnia zapłaty;

b)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 39.452 zł (trzydzieści dziewięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 36.735 zł (trzydzieści sześć tysięcy siedemset trzydzieści pięć złotych)tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Karol Ratajczak Mikołaj Tomaszewski Bogdan Wysocki

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 15 maja 2018 r. powód Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. kwoty 572.693 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 maja 2018 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 9 lipca 2019 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu powództwo oddalił; zasądził od powoda na rzecz pozwanego 10.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. są przedsiębiorcami. Pozwany jest następcą prawnym (...) S.A. z siedzibą w W..

W dniu 2 czerwca 2011 r. powód PPHU (...) sp. z o.o. zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) sp. z o.o. – (...) S.A. z siedzibą w W., umowę kompleksową nr (...) Szczegółowe warunki umowy określone zostały w „Ogólnych Warunkach Umowy” (OWU), które stanowiły jej integralną część. Umowa kompleksowa została dodatkowo uzupełniona „Aneksem nr (...)” i „Aneksem nr (...)”, które zostały podpisane przez strony w tym samym dniu.

Na mocy tej umowy pozwany zobowiązał się do sprzedaży na rzecz powoda jako odbiorcy paliwa gazowego o określonej jakości i parametrach technicznych oraz świadczenia usług jego dystrybucji, po uprzednim wybudowaniu przyłącza przy zakładzie powoda położonym przy ul. (...) w S.. Powód zaś zobowiązał się do odbioru tego paliwa, dokonywania terminowych płatności za towar, świadczone usługi i wykonane przyłącza zgodnie z postanowieniami umowy, taryfą (...) a także obowiązującymi przepisami (§ 1, § 8 ust. 1, § 9 pkt 1 i 2, § 11 pkt 2 i 4 umowy, § 2 pkt 1.4, 1.6, 2.1, 2.2, 3.1, 3.2 OWU, § 1 Aneksu nr (...)).

Wymieniona wyżej umowa obowiązywać miała przez pięć lat od dnia wystawienia pierwszej faktury za sprzedaż, a jej wejście w życie uzależnione zostało od doręczenia pozwanemu przez powoda gwarancji bankowej na kwotę 3.000.000 zł lub innego zaakceptowanego przez dystrybutora zabezpieczenia (§ 3 umowy, § 1 i 2 Aneksu nr (...)). Strony określiły również procent do naliczenia kary umownej za przedwczesne rozwiązanie umowy z przyczyn leżących po stronie odbiorcy, na poziomie 10% (§ 2 umowy).

Strony ustaliły, że średni pobór paliwa gazowego wynosić będzie 1. (...), minimalne roczne zapotrzebowanie na paliwo wyniesie 7.400. (...), a minimalna ilość paliwa gazowego, którą w okresie trwania umowy będzie zobowiązany nabyć powód, wyniesie 37.000.000 m ³ (§ 2 umowy).

Rozliczenia odbywać się miały w okresach miesięcznych, na podstawie faktur wystawionych przez pozwanego z terminem płatności nie krótszym niż 14 dni od daty wystawienia. Dokładniej do dziesiątego dnia danego miesiąca pozwany wystawiać miał fakturę VAT w wysokości pięćdziesięciu procent należności, płatną do dwudziestego piątego dnia danego miesiąca dostawy. Następnie w terminie do piątego dnia miesiąca bezpośrednio następującego po danym miesiącu dostawy, dostawca miał wystawić fakturę końcową VAT za zrealizowaną dostawę, a jej wartość miała być pomniejszona o wartość wcześniejszej faktury VAT. Ewentualna nadpłata miała zostać zaliczona na poczet należności za kolejny miesiąc dostaw.

Pozwany zobowiązany był także do nieodpłatnego udzielania powodowi informacji dotyczących rozliczeń oraz warunków aktualnie obowiązującej taryfy. Powód miał również możliwość złożenia wniosków lub reklamacji w sprawie rozliczeń, które pozwany miał obowiązek terminowo rozpatrzyć. Reklamacja dotycząca faktury miała być składna w formie pisemnej, nie później niż w terminie 14 dni kalendarzowych od daty otrzymania faktury. Złożenie reklamacji nie dawało odbiorcy uprawnienia do opóźnienia płatności, jej zmniejszenia lub odmowy zapłaty. W przypadku niedotrzymania standardów jakościowych obsługi oraz parametrów technicznych paliwa gazowego, powodowi przysługiwała bonifikata w wysokości określonej w taryfie (§ 11 pkt 3, 5 umowy, § 4, § 2 pkt 2.9, 2.13, 2.12, § 7 OWU).

Pozwany miał obowiązek powiadamiania odbiorcy o terminach i czasie trwania planowanych przerw w dostawach, bądź ograniczeń w dostarczaniu paliwa, ze wskazaniem na ich przyczyny, a także bezzwłocznie wznawiać dostawy po ustaniu przeszkód. Strony przyjęły, że dostarczanie surowca mogło zostać wstrzymane po uprzedzeniu odbiorcy, gdy ten zwleka z zapłatą za pobrane paliwo lub wykonane usługi co najmniej miesiąc po upływie płatności, pomimo uprzedniego powiadomienia na piśmie o zamiarze wypowiedzenia umowy i wyznaczeniu dodatkowego, dwutygodniowego terminu do zapłaty zaległych i bieżących należności, a nadto – z uwagi na planowane prace konserwacyjno-remontowe lub modernizacyjne – z powodu braku zgody odbiorcy na zainstalowanie przedpłatowego układu pomiarowego, braku ustanowienia lub odnowienia wymaganych w umowie zabezpieczeń oraz inne przypadki wskazane w umowie lub przewidziane prawem. Strony wymieniły również sytuacje, w których dostawca zwolniony był z obowiązku uprzedzenia odbiorcy o wstrzymaniu dostaw. Sytuacje te dotyczyły w szczególności awarii i wystąpienia zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi, środowiska i mienia (§ 2 pkt 2.4, 2.5, 2.6, § 9 OWU).

W razie braku możliwości dostarczania paliwa gazowego przez pozwanego z powodu awarii lub innych nadzwyczajnych zdarzeń, powód miał prawo zmienić sposób zasilania z paliwa gazowego na paliwo olejowe. Do powrotu na zasilanie paliwem gazowym miało dochodzić w ciągu dwóch dni od poinformowania odbiorcy przez dystrybutora o wznowieniu dostaw. W razie zaistnienia takiej sytuacji strony miały proporcjonalnie zmniejszyć minimalne roczne zapotrzebowanie odbiorcy na paliwo gazowe ustalone na poziomie 7.400. (...)rok (§ 17 pkt 2). Możliwość „przestawiania się” przez powoda z paliwa gazowego na olejowe, została mu zapewniona, poprzez budowę przyłącza umożliwiającego technicznie taką zmianę.

Zgodnie z postanowieniami § 11 OWU umowa kompleksowa miała ulec rozwiązaniu:

- w każdym czasie na mocy pisemnego porozumienia stron (pkt 1.1),

- w odniesieniu do umowy zawartej na czas określony za wypowiedzeniem przez każdą ze stron z zachowaniem siedmiodniowego terminu wypowiedzenia w przypadku rażącego naruszenia postanowień umowy przez drugą stronę, pomimo uprzedniego wezwania jej do zaniechania naruszeń i usunięcia ich skutków w wyznaczonym, odpowiednim terminie - w szczególności dotyczyło to opóźnienia w zapłacie, braku zgody odbiorcy na zainstalowanie przedpłatowego układu pomiarowego, nie ustanowienia lub nie odnowienia przez odbiorcę wymaganych w umowie zabezpieczeń, sytuacji zagrożenia i awarii, nielegalnego poboru paliwa gazowego, odmowy dostępu do sieci w sytuacji zagrożenia, samowolnego przyłączenia do sieci oraz urządzeń i dokonanie zmian lub uszkodzeń w układzie pomiarowym (pkt 2, 3),

- z przyczyn ekonomicznych lub technicznych uniemożliwiających pozwanemu wywiązywanie się z umowy (pkt 4),

- utratę przez odbiorcę tytułu prawnego do obiektu (pkt 5),

- utrzymywanie się siły wyższej nieprzerwanie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym (pkt 6).

W przypadku rozwiązania umowy (jak również odstąpienia od umowy) przez którąkolwiek ze stron z przyczyn leżących po stronie odbiorcy, przed zakupieniem minimalnej ilości paliwa, odbiorca miał zapłacić karę umowną (§ 8 pkt 1 OWU, § 2 umowy) w wysokości obliczonej według następującego wzoru: KARA UMOWNA = (KG + KP) x (...), gdzie:

– KG oznacza różnicę pomiędzy minimalną ilością paliwa gazowego, którą odbiorca zobowiązany był nabyć w okresie obowiązywania umowy, a wskazaną na fakturze i zapłaconą na dzień rozwiązania umowy ilością paliwa gazowego pomnożoną przez aktualną cenę paliwa określoną w taryfie;

– KP oznacza różnicę pomiędzy minimalną ilością paliwa gazowego, którą odbiorca zobowiązany był nabyć w okresie obowiązywania umowy, a wykazaną na fakturze i zapłaconą na dzień rozwiązania umowy ilością paliwa gazowego pomnożoną przez aktualną opłatę zmienną za świadczoną usługę dystrybucyjną określoną w taryfie.

– (...) oznacza procent do naliczenia kary umownej wynoszący 10%.

W okresie obowiązywania umowy łączącej strony, pozwany prowadził działalność gospodarczą polegającą na obrocie gazem ziemnym na podstawie koncesji na obrót paliwami gazowymi na terenie Rzeczpospolitej Polskiej udzielonej mu przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki decyzją z dnia 27 marca 2006 r. znak (...)

W dniu 4 listopada 2011 r. strony zawarły porozumienie, którym ustanowiły tymczasowe zabezpieczenie finansowe powyższej umowy kompleksowej nr (...) w formie weksla opiewającego na kwotę 3.000.000 zł poręczonego przez firmę (...) sp. z o.o. (wspólnika powodowej spółki posiadającego 99.843 udziałów). Porozumienie to miało być ważne do czasu dostarczenia pozwanemu (przez powoda gwarancji bankowej w wysokości 3.000.000 zł, zgodnie z zapisami umowy kompleksowej. Jej dostarczenie miało nastąpić nie później niż w dniu uruchomienia dostaw paliwa gazowego.

Tego samego dnia (...) sp. z o.o. (wystawca weksla) w imieniu powoda złożył do dyspozycji pozwanej spółki (remitenta) weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, zgodnie z którą remitent miał prawo wypełnić weksel na sumę zadłużenia wystawcy, na którą składać się mogły kwoty wynikające z niedotrzymanych przez wystawcę płatności wynikających z umowy dostaw gazu ziemnego skroplonego, w szczególności lecz nie wyłącznie z tytuły należności za gaz, przy czym remitent miał prawo wypełnić weksel na sumę odpowiadającą kwocie zadłużenia wystawcy nie wyższej niż 3.000.000 zł. Weksel oraz deklaracja wekslowa podpisane zostały przez prezesa (...) Sp. z o.o. O. M., pełniącego również funkcję prezesa zarządu w powodowej spółce.

Następnie w dniu 13 kwietnia 2012 r. strony zawarły kolejne porozumienie, którym zmieniły formę zabezpieczenia finansowego umowy kompleksowej na dostawy paliwa gazowego. Tym samym zabezpieczenie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy kompleksowej w formie gwarancji bankowej zastąpione zostało kaucją w tej samej wysokości, tj. w kwocie 3.000.000 zł. Kaucja miała być utrzymana przez powoda przez cały okres obowiązywania umowy kompleksowej. Brak ustanowienia zabezpieczenia w tej formie w ciągu 60 dni licząc od dnia 30 września 2012 r., upoważniał pozwanego do rozwiązania umowy kompleksowej z 2011 r. w trybie natychmiastowym z winy odbiorcy. W związku z tą zmianą strony określiły również, że zabezpieczenie tymczasowe w postaci weksla in blanco ma być ważne do momentu zaksięgowania wskazanej kwoty kaucji na rachunku bankowym pozwanej spółki, a nie jak dotychczas – do czasu dostarczenia gwarancji bankowej.

30 lipca 2012 r. strony na drodze pisemnego porozumienia zmniejszyły wysokość kaucji z 3.000.000 zł do 2.000.000 zł. Kaucja miała być utrzymana przez powoda przez cały okres obowiązywania umowy kompleksowej. Wszelkie zmiany w tym porozumieniu wymagały formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Również w tym dniu strony na drodze „Aneksu nr (...)” do umowy nr (...) zmieniły zasady płatności za towar i postanowiły rozliczać się na podstawie przedpłat za sprzedaż paliwa gazowego pomnożoną przez współczynnik 65% na dany miesiąc w pierwszym dniu tego miesiąca według średnich miesięcznych prognozowanych stawek za gaz. Według prognozy odbiorca miał odbierać po 700. (...) gazu na miesiąc i regulować faktury w terminie do 14 dnia każdego miesiąca kalendarzowego, którego dotyczyła prognoza. Z kolei faktury rozliczające pozwany miał wystawiać w danym miesiącu z datą ostatniego dnia miesiąca dostaw. Brak przedpłaty, bądź należności z faktury końcowej upoważniał pozwanego do wstrzymania dostaw paliwa gazowego w każdym czasie.

Ostatecznie powód wpłacił na rzecz pozwanego kaucję w wysokości 1.700.000 zł. Mimo to wyżej opisana umowa kompleksowa na dostawę paliwa gazowego weszła w życie i była wykonywana przez strony. Dostawy paliwa gazowego rozpoczęły się w sierpniu 2012 r. i były kontynuowane przez klika następnych lat. Pierwsza faktura VAT (prognoza) została wystawiona w dniu 8 sierpnia 2012 r., a ostatnia w dniu 1 grudnia 2017 r. (rozliczenie za miesiąc listopad 2017 r.). W międzyczasie, z uwagi na zmianę przepisów prawa, zastąpiono dotychczasową jednostkę rozliczeniową metr sześcienny (m3) kilowatogodziną (kWh).

W toku współpracy stron, dokładnie w sierpniu i listopadzie 2012 r., w grudniu 2013 r. oraz w styczniu i lutym 2014 r., zaistniały przejściowe, nieplanowane przerwy w dostawie paliwa gazowego dla odbiorcy. W związku z tym powód zmuszony był dokonać zmian w procesie produkcji i przełączać instalację na olej opałowy, a to generowało dodatkowe koszty. Z drugiej strony po stronie odbiorcy powstało zadłużenie na kwotę 272.083,22 zł wynikające z braku płatności za dostarczone paliwo gazowe.

Z uwagi na zaistniałą sytuacją strony w dniu 7 kwietnia 2014 r. podpisały „Aneks nr (...)” do umowy kompleksowej z 2011 r., którym wydłużyły okres obowiązywania umowy sprzedaży i dystrybucji paliwa gazowego z 5 do 7 lat, nie zmieniając przy tym pierwotnie ustalonej minimalnej ilości paliwa gazowego, którą powód miał nabyć w czasie trwania całej umowy (§ 3). Nadto z tytułu wystąpienia przerw w dostawach paliwa gazowego, pozwany przyznał powodowi rabat w wysokości 500.000 zł netto (§ 3 ust. 1). W zamian za to powód zrzekł się nieodwołalnie wszelkich roszczeń względem pozwanego oraz zobowiązał się nie dochodzić od niego jakichkolwiek należności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w okresie do dnia 31 marca 2014 r. Po spełnieniu dalszych warunków powodowi miał przysługiwać rabat w wysokości 0,07 zł od każdego m ³ nabytego paliwa gazowego (§ 3 ust. 4) począwszy od dnia 1 czerwca 2014 r.

Natomiast dalsze przerwy w dostawach gazu, mające miejsce w sierpniu i wrześniu 2014 r., zostały uregulowane przez strony porozumieniem z dnia 25 listopada 2014 r., w którym ustalono wysokość przysługującej powodowi rekompensaty na kwotę 61.705,60 zł.

Z przyczyn technicznych także w następnych latach dochodziło do ograniczania lub wstrzymywania dostaw paliwa gazowego. Za każdym razem powód był o tym informowany drogą elektroniczną lub telefonicznie przez pracowników pozwanego.

W trakcie 2017 r. powód zaprzestał regulowania należności za dostarczane przez pozwanego paliwo gazowe. W związku z tym pozwany wielokrotnie wzywał powoda do uregulowania zaległych należności za dostarczone paliwo i wykonane usługi dystrybucji, a także do uzupełnienia brakującej części kaucji zabezpieczającej należyte wykonanie umowy uprzedzając o zamiarze wypowiedzenia umowy, a także wyznaczając kilkukrotnie dodatkowe terminy na wywiązanie się powoda z jego obowiązków umownych. Konsekwencją długotrwałego zalegania przez powoda z zapłatą było wstrzymanie przez pozwanego dostaw paliwa. Miało to miejsce w dniach 4 sierpnia 2017 r. i 15 września 2017 r. Wraz ze wstrzymaniem pierwszej z wymienionych dostaw, pozwany potrącił z kaucji na zabezpieczenie roszczeń kwotę 910.000 zł, na którą składała się kwota odsetek w wysokości 495.585,58 zł oraz należność w kwocie 414.414,42 zł wynikająca z faktury VAT nr (...) z dnia 4 maja 2017 r., która po skorygowaniu została wystawiona na łączną kwotę 1.244.665,56 zł (częściowe zaspokojenie). Nie wyczerpało to jednak całości zadłużenia powoda.

W międzyczasie powód pismem z dnia 21 lipca 2017 r. został poinformowany przez pozwanego o zmianie przepisów prawa energetycznego skutkujące tym, że zmianie ulegnie sposób rozliczania usług świadczonych przez pozwaną spółkę na rzecz powoda, a wysokość ceny sprzedaży paliwa gazowego nie będzie podlegać już zatwierdzeniu przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Wraz z pismem powód otrzymał projekt zmian w OWU, „Taryfę sprzedaży nr 1” oraz „Taryfę dla paliw gazowych nr 11”, zgodnie z którymi cena za paliwo gazowe dla grupy taryfowej (...) wyniosła 13,232 gr/kWh, a opłata zmienna za świadczoną usługę dystrybucyjną została określoną na poziomie 2,277 gr/kWh. Brak wypowiedzenia umowy w terminie 14 dni od dnia doręczenia OWU miał skutkować wejściem w życie jego warunków.

Pozwany nie ustosunkował się do planowanych zmian rozliczania, nie wypowiedział też umowy. Dopiero na początku listopada 2017 r. powód zakwestionował ceny gazu za miesiące od stycznia do września 2017 r. podnosząc ogólnie, że cena za dostarczony gaz jest niezgodna z wcześniejszymi ustaleniami. Co do wcześniejszych rozliczeń stron powód reklamacji nie składał.

Ostatecznie pozwany w dniu 24 listopada 2017 r. wystosował do powoda pismo stanowiące wypowiedzenie umowy kompleksowej nr (...) z dnia 2 czerwca 2011 r. W piśmie tym pozwany wskazał, że wypowiada umowę kompleksową z zachowaniem siedmiodniowego okresu wypowiedzenia, a powodem wypowiedzenia są: zwłoka w zapłacie należności przekraczająca jeden miesiąc po upływie płatności poszczególnych faktur oraz brak uzupełnienia wymaganego umową zabezpieczenia należytego wykonania umowy.

W związku z wypowiedzeniem umowy pozwany w dniu 7 grudnia 2017 r. wystawił notę księgową nr (...) na kwotę 572.693 zł stanowiącą karę umowną za nieodebranie minimalnej ilości paliwa gazowego, którą (...) sp. z o.o. zobowiązany był nabyć w okresie trwania umowy i przesłał ją powodowi wraz z wezwaniem do jej zapłaty w terminie do dnia 21 grudnia 2017 r. Pozwany wyjaśnił przy tym, że umowa kompleksowa uległa rozwiązaniu z dniem 6 grudnia 2017 r., a do dnia jej rozwiązania odbiorca nie zakupił minimalnej ilości paliwa gazowego wskazanej w § 2 umowy kompleksowej, co było podstawą naliczenia kary umownej zgodnie z § 8 ust. 1 OWU.

Kara umowna została wyliczona według wzoru (KG + KP) x (...) (zgodnie z § 8 pkt 1 OWU, § 2 umowy) przy przyjęciu, że:

- powód miał odebrać w okresie obowiązywania umowy paliwo gazowe w ilości 37.000.000 m ³ co daje 405.964.000 kWh,

- procent do naliczenia kary umownej wynosił 10%,

- od początku trwania umowy powód odebrał łącznie 369.037.505,743 kWh paliwa gazowego,

- cena paliwa gazowego wynosi 13,232 gr/kWh,

- opłata zmienna za świadczoną usługę dystrybucyjną wynosi 2,277 gr/kWh.

Powód nie zapłacił kary umownej w wysokości 572.693 zł, wobec czego pozwany poinformował go pisemnie o skorzystaniu z pozostałej części kaucji wynoszącej 790.000 zł. Dokładniej pozwany wskazał, że w dniu 27 grudnia 2017 r. dokonał zaspokojenia należności w kwocie 572.693 zł stanowiącej wcześniej naliczoną karę umowną oraz w kwocie 217.307 zł, na którą składają się należności wynikające z faktury VAT nr (...) z dnia 4 maja 2017 r. (do kwoty 60.585,58 zł) i faktury VAT nr (...) z dnia 2 czerwca 2017 r. (do kwoty 156.721,42 zł), wobec czego kaucja została wyczerpana.

Na początku lutego 2018 r. O. M. złożył pozwanemu oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych czynności zawarcia w dniu 4 listopada 2011 r. porozumienia w sprawie ustanowienia tymczasowego zabezpieczenia w postaci weksla, argumentując to brakiem koncesji na dostawę gazu do miejscowości S. przez spółkę (...) S.A. Oświadczenie to zostało uznane przez pozwanego za bezskuteczne wobec (...) S.A. z uwagi na to, że dostawca gazu posiadał i posiada wszelkie wymagane prawem energetycznym koncesje oraz zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej.

Z kolei w marcu 2018 r. powód odesłał pozwanemu notę księgową nr (...) na kwotę 572.693 zł bez księgowania, a następnie wystosował do niego przedsądowe wezwanie do zapłaty, w którym nie zgodził się ze stanowiskiem pozwanego oraz nie wyraził zgody na dokonane potrącenie zaznaczając, że brak jest faktycznych oraz prawnych podstaw do skorzystania z kaucji. W związku z tym powód wezwał pozwanego do zwrotu bezpodstawnie pobranej kwoty 527.693 zł w terminie do dnia 6 kwietnia 2018 r.

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty pozwany poinformował powoda, że brak jest jakichkolwiek podstaw do zapłaty żądanej kwoty, a w świetle braku zapłaty kary umownej skorzystanie z kaucji było w pełni uzasadnione i nie wymagało zgody drugiej strony.

Powód w sprawie domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 572.693 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 maja 2018 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. Żądana kwota wysokością odpowiada karze umownej jaką pozwany naliczył powodowi po rozwiązaniu umowy za nieodebranie w trakcie jej trwania minimalnej ilości paliwa gazowego określonej w umowie kompleksowej z dnia 2 czerwca 2011 r. i zdaniem powoda bezprawnie potrącił z kaucji, która po rozwiązaniu umowy wina ulec zwrotowi. Uzasadniając żądanie powód wskazał, że przedmiotowa umowa nigdy nie weszła w życie, bowiem powód nie wpłacił wymaganej kaucji w pełnej wysokości, a jedynie do kwoty 1.700.000 zł, a także dlatego, że pozwany nie miał uprawnień do dystrybucji gazu płynnego na terenie S.. To z kolei zdaniem powoda stało na przeszkodzie obciążeniu go karą umowną i zaspokojeniu jej z kaucji. Z kolei przy przyjęciu, że umowa kompleksowa łączyła strony, powód twierdził, że zabezpieczeniem jej należytego wykonania był jedynie weksel, a nie kaucja. Mimo, że powód nie kwestionował swojego zadłużenia względem pozwanego stał na stanowisku, że nie zaistniały przesłanki do wypowiedzenia umowy, zaś samo zastrzeżenie kary umownej w umowie jest nieważne, ponieważ kara ta została zastrzeżona na wypadek niewykonania przez odbiorcę świadczenia pieniężnego, podczas gdy mogło to dotyczyć jedynie świadczenia niepieniężnego. Ostatecznie jednak i tak w ocenie powoda pozwany nie przedstawił wiarygodnego wyliczenia kary umownej. A nadto w wyliczeniach nie uwzględniał przerw w dostawach surowca. Za niewykazaną przez pozwanego powód uznał okoliczność braku odbioru paliwa gazowego w minimalnej ilości określonej w umowie, która to przesłanka stanowiła podstawę naliczenia kary umownej.

Pozwany zakwestionował roszczenie zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Zwrócił przy tym uwagę, że umowa kompleksowa obowiązywała strony, bowiem była przez nie wykonywana przez szereg lat. W ocenie pozwanego zabezpieczeniem tej umowy była zarówno kaucja jak i weksel, który pozostał ważny, z uwagi na niewpłacenie przez powoda kaucji w pełnej wysokości. Pozwany zaznaczył przy tym, że niezależnie od braku uzupełnienia wymaganej kwoty zabezpieczenia, podstawą rozwiązania umowy przez (...) sp. z o.o. były przede wszystkim długotrwałe i ponad dwumilionowe zaległości płatnicze powoda za dostarczone mu paliwo gazowe. Co do kary umownej pozwany wyjaśnił, że została ona naliczona zgodnie z postanowieniami umownymi, a sposób jej skalkulowania został przedstawiony powodowi. Pozwany zaprzeczył również jakoby nie miał uprawnień do realizowania umowy oraz podkreślił, że prowadzi działalność gospodarczą w oparciu o wszelkie wymagane prawem energetycznym koncesje i zezwolenia. Pozwany zaznaczył też, że twierdzenia powoda dotyczące przerw w dostawach gazu oraz ich wpływu na naliczoną karę umowną nie polegają na prawdzie, ponieważ strony rozliczyły się już za te wstrzymane dostawy, które nie wynikały z planowanych przerw technicznych. Nadto, w ocenie pozwanego, jakiekolwiek roszczenia powoda związane z rzekomymi nierozliczonymi przerwami w dostawie gazu, pozostają bez znaczenia dla rozstrzygnięcia, ponieważ kara umowna została naliczona w odniesieniu do całości zakontraktowanego paliwa, którego wielkość nie ma związku z wielkościami minimalnego rocznego zapotrzebowania na paliwo gazowe. Pozwany nie podzielił również stanowiska powoda co do charakteru prawnego naliczonej kary umownej.

Mając na uwadze stanowiska stron w pierwszej kolejności należało ocenić, czy umowa kompleksowa sprzedaży paliwa gazowego, świadczenia usług dystrybucji oraz wykonania przyłącza nr (...) z dnia 2 czerwca 2011 r. łączyła strony.

Umowa kompleksowa obowiązywać miała początkowo przez pięć, a następnie przez siedem lat od dnia wystawienia pierwszej faktury za sprzedaż, a jej wejście w życie pierwotnie uzależnione zostało od doręczenia pozwanemu przez powoda gwarancji bankowej na kwotę 3.000.000 zł lub innego zaakceptowanego przez dystrybutora zabezpieczenia. Następnie strony ustanowiły tymczasowe zabezpieczenie powyższej umowy w formie weksla opiewającego na kwotę 3.000.000 zł poręczonego przez firmę (...) sp. z o.o. (wspólnika większościowego powodowej spółki). Powód przekazał pozwanemu weksel, a ten go zaakceptował. Porozumienie dotyczące zabezpieczenia tymczasowego umowy miało być ważne do czasu dostarczenia pozwanemu (wówczas (...) S.A.) przez powoda gwarancji bankowej w wysokości 3.000.000 zł nie później niż w dniu uruchomienia dostaw paliwa gazowego. Następnie zabezpieczenie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy kompleksowej w formie gwarancji bankowej zastąpione zostało kaucją w tej samej wysokości, tj. w kwocie 3.000.000 zł. Ostatecznie jednak strony zmniejszyły wysokość kaucji z 3.000.000 zł do 2.000.000 zł z zaznaczeniem, że wszelkie zmiany w tym zakresie wymagać będą formy pisemnej pod rygorem nieważności. Powód zaakceptował wszystkie te warunki, ale na konto pozwanej spółki wpłacił kaucję w niepełnej wysokości, mianowicie w kwocie 1.700.000 zł. Mając to na uwadze, należałoby stwierdzić, że nie została spełniona przesłanka wejścia umowy w życie. Niemniej zgodnie z pozostałymi postanowieniami umowy pozwany wybudował na terenie przedsiębiorstwa powoda przyłącze, a od sierpnia 2012 r. rozpoczął sprzedaż i dystrybucję paliwa gazowego na rzecz powoda, która trwała przez kolejne lata, aż do listopada 2017 r. Zatem nie budziło wątpliwości i pozostawało poza sporem, że przez ponad pięć lat obie strony wykonywały umowę. Pozwany dystrybuował i sprzedawał paliwo gazowe powodowi, a powód je odbierał i dokonywał za nie płatności. W tym czasie strony aneksowały umowę i dokonywały na jej podstawie rozliczeń. Wówczas żadna ze stron nie kwestionowała faktu jej obowiązywania. Powyższe okoliczności wynikają z dokumentów zgromadzonych w sprawie, a dodatkowo poparte zostały zeznaniami przesłuchanych w sprawie świadków oraz stron. Nie powinno zatem budzić wątpliwości, że umowa weszła w życie i obowiązywała strony, a jej zabezpieczeniem była zarówno kaucja, jak i weksel. Skoro bowiem powód uiścił tytułem kaucji jedynie 1.700.000 zł zamiast ustalonych 2.000.000 zł, przesłanki do wygaśnięcia zabezpieczenia tymczasowego w postaci weksla nigdy nie wystąpiły. Z kolei prowadzenie działalności gospodarczej w oparciu o wymagane prawem energetycznym koncesje i zezwolenia zostało wykazane przez pozwanego stosownymi dokumentami w trakcie postępowania, a ich wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu i nie była kwestionowana przez stronę przeciwną.

Za chybione należało uznać twierdzenia strony powodowej, jakoby zastrzeżenie dotyczące kary umownej zawarte w umowie na dostawę paliwa gazowego było nieważne.

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W świetle przywołanego artykuły dopuszczalne jest nałożenie kary umownej na wypadek skorzystania przez kontrahenta z uprawnienia kształtującego, jakim jest wypowiedzenie umowy. Tak samo należy traktować jej naliczenie z uwagi na niewywiązanie się kontrahenta z umowy poprzez nieodebranie minimalnej umownej ilości paliwa gazowego. Nie może budzić wątpliwości, że wymienione przesłanki odnoszą się do zobowiązań o charakterze niepieniężnym, których niewykonanie może być obwarowane karą umowną. W omawianym przypadku to były przesłanki nałożenia kary umownej i nie należy ich mylić z przyczynami samego wypowiedzenia umowy przez pozwanego z winy powoda, z uwagi na znaczne zaległości płatnicze powoda względem pozwanego za dostarczone mu paliwo oraz nieuzupełnienie kaucji do pełnej wysokości, które to przyczyny niewątpliwie miały charakter pieniężny. Powód nie zakwestionował przy tym skutecznie zaistnienia po jego stronie podstaw do wypowiedzenia umowy kompleksowej. W szczególności nie zaprzeczył, że nie uzupełnił kaucji do wymaganej kwoty 2.000.000 zł, która to okoliczność, zgodnie z § 11 OWU, była wystarczająca do wypowiedzenia przez pozwanego umowy.

Nawiązując do rozwiązania umowy łączącej strony należy podkreślić, że jej wypowiedzenie było skuteczne. Pozwany nie regulował swoich zobowiązań względem powoda pomimo wielokrotnych wezwań do zaniechania naruszeń i usunięcia ich skutków w wyznaczonym terminie. Jest to okoliczność bezsporna między stronami. Stanowiło to rażące naruszenie postanowień umowy zawartej na czas nieokreślony i pozwalało pozwanemu na wypowiedzenie umowy, z którego to uprawnienia pozwany skorzystał zgodnie z procedurą przyjętą w umowie kompleksowej z 2011 r. (§ 11 pkt 2 i 3 OWU).

Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania poprawności noty księgowej nr (...) z dnia 7 grudnia 2017 r., w której wysokość kary umownej została określona na 572.693 zł. Już na etapie jej wystawienia oraz wezwania powoda do jej zapłaty, pozwany w sposób przejrzysty i wyczerpujący przedstawił powodowi sposób jej wyliczenia. Skalkulowanie kary umownej zostało dokonane w oparciu o wzór przewidziany w umowie i OWU. Nadto pozwany przyjął prawidłowe dane do jej wyliczenia. Stawki należności za gaz i opłaty dystrybucyjnej zmiennej wynikały z taryfy sprzedaży nr 1 i taryfy dla paliw gazowych nr 11, z którymi powód został zapoznany jeszcze w lipcu 2017 r., i które zaakceptował. Procent do naliczenia kary umownej na poziomie 10% wynikał z § 2 umowy, podobnie jak ilość paliwa gazowego, którą powód zobowiązany był odebrać w okresie trwania umowy (37.000.000 m3/405.964.000 kWh). Natomiast ilość paliwa jaką faktycznie odebrał powód do czasu rozwiązania umowy wynikała z wystawionych na rzecz powoda faktur VAT (369.037.505,743 kWh). W tym miejscu należy dodać, że z materiału zgromadzonego w sprawie nie wynika, aby w toku realizowania umowy powód kwestionował przedstawione mu do zapłaty faktury VAT. Zgodnie z postanowieniami OWU (§ 7) powód miał możliwość zgłoszenia reklamacji faktury w terminie 14 dni kalendarzowych od daty jej otrzymania, jednak z uprawnienia tego nie skorzystał. Próba zareklamowania faktur obejmujących kilka miesięcy przed zakończeniem współpracy, nie wynikała w ocenie Sądu z nieprawidłowości samych faktur, a miała na celu uniknięcie ewentualnej odpowiedzialności względem pozwanego, wobec czego Sąd nie traktował tego jako okoliczności skutecznie podważającej prawidłowość wystawienia dokumentów księgowych. Podobnie Sąd ocenił zarzuty powoda dotyczące ceny za m ³ paliwa gazowego i układu pomiarowego.

Strony nie przeczyły temu, że w czasie trwania umowy dochodziło do przerw lub ograniczeń w dostawach paliwa gazowego, przy czym powód twierdził, że nie dochodziło do nich z uwagi na jego zadłużenie, a jedynie z przyczyn technicznych. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że przyczyny wstrzymywania dostaw były różne, w tym wynikały z braku płatności ze strony powoda. Nie miały one jednak związku z minimalną ilością paliwa jaką powód zobowiązany był odebrać w całym okresie obowiązywania umowy.

Z § 17 pkt 2 umowy kompleksowej z 2011 r. wynika, że w przypadku braku możliwości dostarczenia paliwa gazowego przez pozwanego, powód miał możliwość przełączenia instalacji na zasilanie paliwem olejowym. Takie sytuacje miały wpływ na minimalne roczne zapotrzebowanie odbiorcy na paliwo gazowe (którego wysokość została określona w § 2 umowy na 7.400. (...)), a które podlegało proporcjonalnemu zmniejszeniu. Nie odnosiło się to jednak do wolumenu paliwa, które powód miał odebrać w ciągu trwania całej umowy, a od którego naliczona została kara umowna będąca przedmiotem tego postępowania. Minimalna roczna ilość paliwa nie została przez strony powiązana z wielkością minimalną przewidzianą dla całej umowy ani w umowie kompleksowej, ani później na etapie zawierania kolejnych aneksów i porozumień do umowy. Brak takiego związku potwierdza również fakt, że wydłużając okres obowiązywania umowy o dwa kolejne lata, strony nie zwiększyły wolumenu przewidzianego dla całego okresu umowy. Niewątpliwie jednak taki zabieg miał umożliwić powodowi zrealizowanie umowy w zakresie odebrania umówionej ilości paliwa, mimo ewentualnych ograniczeń lub wstrzymań dostaw.

Z uwagi na powyższe Sąd uznał powództwo za bezzasadne i powództwo oddalił.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku złożył powód, zaskarżył go w całości. Powód zarzucał orzeczeniu:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 65 k.c. poprzez:

1.  błędną wykładnię oświadczeń woli stron wyrażonych w umowie kompleksowej na dostarczanie paliwa gazowego nr (...) (zwanej dalej: „umową kompleksową”) polegającą na przyjęciu, że zabezpieczeniem istniejącej między stronami umowy kompleksowej stanowiły dwie formy zabezpieczenia łącznie tj. weksel oraz kaucja oraz, że nigdy nie nastąpiły przesłanki do wygaśnięcia zabezpieczenia tymczasowego w postaci weksla, podczas gdy :

-

Sąd I instancji przyjął w swoich ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, że pomimo wpłaty przez powoda kaucji w wysokości 1.700.000 zł zamiast umownej 2.000.000 zł umowa kompleksowa weszła w życie i była wykonywana przez strony, przez co uznać należy, że pozwany zaakceptował wpłaconą wysokość kaucji co dało wyraz w kontynuowaniu umowy przez wiele lat oraz braku wzywania do jej uzupełniania w trakcie trwania umowy, co w konsekwencji stanowi przyjęcie uznania kaucji przez pozwanego w wysokości 1.700.000 zł;

-

zeznania świadków: G. G., M. G., L. A., które zostały uznane przez Sąd I instancji jako wiarygodne, wyraźnie wskazują na okoliczność istnienia między stronami jednej formy zabezpieczenia tj. kaucji i jej zaakceptowania przez pozwanego w wysokości wpłaconej przez powoda oraz, że umowa była wykonywana przez strony pomimo, że nie dokonano wpłaty kaucji w pełnej wysokości;

-

zeznania strony pozwanej, tj. M. Z. wskazują na okoliczność, że strona pozwana zaakceptowała istnienie kaucji ponieważ rozpoczęła dostawy gazu, co jak stwierdził ww. rozpoczęcie dostaw gazu następowało po uzyskaniu zabezpieczenia przez pozwanego;

-

zapisy OWU stanowiące załącznik do umowy kompleksowej w § 5 ust. 1 wskazują, że w celu zabezpieczenia należności wynikających z umowy, Odbiorca przedstawi jedną z wymienionych form zabezpieczenia, co skutkuje przyjęciem, że obowiązywała jedynie jedna forma zabezpieczenia w postaci kaucji;

-

zapisy § 4 ust. 3 porozumienia z dnia 13.04.2012 r. przewidują możliwość skutecznego naliczenia przez pozwanego kary umownej za każdy dzień spóźnienia w wpłacie kaucji jak również rozwiązania umowy w przypadku braku ustanowienia zabezpieczenia a fakt, że pozwany żadnej z ww. instytucji nie wykorzystał świadczy o tym, że kaucja wpłacona w ww. wysokości została w pełni uznana przez pozwanego;

co skutkowało błędnym przyjęciem przez Sąd I instancji, że nastąpiły przesłanki do wypowiedzenia umowy kompleksowej przez pozwanego z przyczyny polegającej na nieuzupełnieniu wysokości kaucji jako zabezpieczenia a w konsekwencji postawienie powoda w sytuacji braku możliwości odebrania minimalnej ilości paliwa gazowego i bezpodstawnym naliczeniu kary umownej przez pozwanego;

2.  błędną wykładnię oświadczeń woli stron wyrażonych w umowie kompleksowej i przyjęcie przez Sąd I instancji, że minimalna roczna ilość paliwa gazowego nie została przez strony powiązana z minimalną wielkością przewidzianą dla całej umowy, co potwierdzać miałby brak zwiększenia wolumenu umownego przez pozwanego w sytuacji przedłużenia umowy o 2 lata, podczas gdy:

-

zeznania świadków: G. G., S. S., J. J. oraz występującego jako strona pozwana M. Z., które uznane zostały przez Sąd I instancji jako wiarygodne, wyraźnie wskazują na fakt, że wielkość roczna jak i umowna powiązane były ze sobą w ścisły sposób, związane były z okresem trwania umowy jak również przewidywanym zwrotem kosztów inwestycji co stanowiło wyraz w zawarciu umowy na 5 lat x 7.400.000, (...)rok = 37.000.000,00 m ³ w okresie całej umowy;

-

okoliczność braku zapisu umownego mówiącego o możliwości zmniejszenia minimalnej umownej ilości paliwa gazowego przy istniejących zapisach dotyczących zmniejszenia minimalnej rocznej ilości paliwa gazowego zawartych w § 17 ust. 2 umowy nie świadczy o braku możliwości ich stosowania, skoro żaden zapis umowny ich nie zabrania a strona powodowa miała pewność w czasie podpisywania oraz obowiązywania umowy o związku ww. wolumenów i tak też rozumiała i wykonywała treść umowy;

co skutkowało błędnym przyjęciem przez Sąd I instancji, że przerwy w dostawie paliwa gazowego przez pozwanego dla powoda oraz zmiana zasilania dokonywana przez powoda wówczas na paliwo olejowe miały wpływ na zmniejszenie jedynie minimalnego rocznego zapotrzebowania na paliwo gazowe a nie na dalsze proporcjonalne zmniejszenie ilości paliwa zakontraktowanego w okresie obowiązywania całej umowy, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że zaistniały przesłanki po stronie pozwanego do naliczenia powodowi kary umownej za nieodebranie minimalnej ilości paliwa gazowego w okresie trwania umowy;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w zw. z art. 353 ¹ k.c. w stanie faktycznym sprawy i przyjęcie przez Sąd I instancji, że pozwany miał prawo do zastosowania podwójnego zabezpieczenia istniejącej między stronami umowy, wbrew zapisom umownym oraz ponad wysokość zabezpieczenia, co w konsekwencji doprowadziło do ustanowienia i wykorzystania przez pozwanego zabezpieczenia na kwotę 4 mln zł z kaucji oraz z weksla, który pozwany wypełnił, podczas gdy powód nigdy nie wyraził zgody ani nie umówił się z pozwanym na zabezpieczenie przewyższające 2 mln zł;

III.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 484 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie przez Sąd I instancji oraz pominięcie okoliczności związanych z wielkością wykorzystanej ilości paliwa gazowego przez powoda w okresie trwania umowy stron i przyjęcie, że pozwany był uprawniony do naliczenia kary umownej w pełnej wysokości, podczas gdy zastosowanie przepisu art. 484 § 2 k.c. skutkowałoby miarkowaniem kary umownej i ew. adekwatnym jej zmniejszeniem;

IV.  naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną i tym samym błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, tj. porozumienia z dnia 25 listopada 2014 r. polegającą na pominięciu okoliczności, że w pkt II ww. porozumienia strony zmieniły zapis § 2 umowy kompleksowej i zmniejszone zostało minimalne roczne zapotrzebowanie na dostarczanie paliwa gazowego o 215, (...) odpowiadające ograniczeniom w dostawie gazu przez pozwanego w sierpniu, wrześniu 2014 r., co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia przez Sąd I instancji, że wykazywane przez powoda w postępowaniu przerwy w dostawie paliwa gazowego w latach od 2012 do 2017 (pismo przygotowawcze powoda z dnia 22.08.2019 r.), które nie zostały przez strony rozliczone, nie mają związku z minimalną ilością paliwa gazowego jaką powód był zobowiązany odebrać w okresie trwania umowy, przez co Sąd I instancji nie zbadał ww. kwestii;

2.  art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny faktycznego wskazywanych przez powoda przerw w dostawie paliwa gazowego w latach 2012 — 2017, które nie zostały przez strony rozliczone w okresie trwania umowy, podczas gdy Sąd I instancji przyjął fakt zaistnienia ww. przerw w dostawie paliwa gazowego a następnie nie dokonał ich rzetelnego zbadania i uznał, że przerwy te nie mają związku dla rozstrzygnięcia sprawy;

3.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj. aneksu nr (...) do umowy kompleksowej zawartego w dniu 7 kwietnia 2014 r. w zakresie okoliczności udzielenia rabatu przez pozwanego dla powoda oraz anulowania not odsetkowych z tytułu wystąpienia przerw w dostawie paliwa gazowego, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania przez Sąd I instancji, że przerwy w dostawie paliwa gazowego nie miały wpływu na minimalne zużycie paliwa gazowego a tym samym spełniła się przesłanka braku odebrania minimalnej ilości paliwa gazowego, skutkująca naliczeniem przez pozwanego dla powoda kary umownej;

4.  art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na przyjęciu przez Sąd I instancji, że uznane za wiarygodne zeznania świadków K. A., M. G. i W. G. były zbieżne z twierdzeniami strony pozwanej oraz, że ww. osoby wskazywały na ustanowione w umowie kompleksowej dwie formy zabezpieczenia tj. weksel i kaucja, podczas gdy takie twierdzenia nie zostały wypowiedziane przez ww. osoby a wręcz przeciwnie, świadkowie M. G. i W. G. wyraźnie wskazywali na istnienie jednej formy zabezpieczenia jaką była kaucja, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia, że między stronami istniały dwie formy zabezpieczenia;

5.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, oraz stwierdzenie, że okoliczności omawianej nie potwierdził żaden inny dowód oprócz zeznań świadków, to jest zapisów aneksu nr (...) do umowy kompleksowej z dnia 07. 04.2014 r. gdzie w ust. II pkt 4 b strony ustaliły kwotę 2 mln zł, do których będzie ustanowione saldo należności powoda a co więcej o takiej umowie między stronami wskazywał też sam pozwany w osobie M. Z., który potwierdził istnienie umowy co do salda należności do 2 mln zł oraz uzależnionego od tej okoliczności rabatu dla powoda, powód O. M. którego zeznania Sąd nie uznał za wiarygodne, świadek M. G. oraz K. A. co w konsekwencji doprowadziło do uznania przez Sąd I instancji, że pozostawanie w zwłoce przez powoda było rażącym naruszaniem umowy i pozwalało pozwanemu na wypowiedzenia umowy, podczas gdy umowa stron w trakcie kilkuletniej współpracy zezwalała na utrzymywanie salda do 2 mln zł i nie była to przyczyna pozwalająca na wypowiedzenie umowy przez pozwanego a dalej naliczenia kary umownej;

6.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj.: zeznań Świadka L. A., K. A., M. G., O. M. oraz samego pozwanego M. Z. i uznanie przez Sąd I instancji, że z materiału dowodowego nie wynika jakoby między stronami zaistniał konflikt w zakresie cen gazu, podczas gdy ww. świadkowie jak również sam przedstawiciel pozwanego przyznali, że taki konflikt rozpoczął się kiedy pozwany zwiększył od 2017 r. cenę gazu dla powoda na 1,54 zł;

7.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj. zeznań świadka I. W., który zdaniem Sądu I instancji nadmiernie skupił się na kwestiach wstrzymania dostaw paliwa gazowego, co nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy zeznania ww. świadka są istotne, spójne i mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

8.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału tj. w zakresie zeznań świadka L. A. i błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że świadek ten nie był w stanie podać wysokości umówionej kaucji i tego, czy powód był wzywany do jej uregulowania, podczas gdy świadek L. A. wyraźnie wskazał, na jedną formę obowiązywania umowy jaką była kaucja w wysokości ok. 2 mln zł i że pozwany nie wzywał do jej uzupełnienia po wpłaceniu przez powoda 1.700.000 zł;

9.  art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na przyjęciu przez Sąd I instancji, że brak uzupełnienia przez powoda kaucji do wysokości 2 mln zł stanowiło okoliczność wystarczającą do wypowiedzenia przez pozwanego umowy, podczas gdy zeznania świadków L. A., W. G., K. A., M. G. oraz M. Z. wskazują, że wejście umowy w życie uzależnione było od wpłacenia kaucji a wieloletnia współpraca stron, jej realizacja i wykonywanie świadczy o tym, że strona pozwana zaakceptowała wpłaconą kwotę jako formę i wysokość zabezpieczenia;

10.  art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na uznaniu, że pozwany w sposób przejrzysty i wyczerpujący przedstawił powodowi sposób wyliczenia kary umownej, podczas gdy z materiału dowodowego zebranego w sprawie a w szczególności z zeznań świadka J. J., który dokonywał ww. wyliczeń wynika, że sumę kary umownej stanowiło zestawienie wszystkich odbiorów paliwa gazowego i odniesienie tego do wymagań czyli do 37.000. (...) (minimalne umowne), co potwierdza okoliczność, że przerwy w dostawie paliwa gazowego nie były w ww. zestawieniu ujmowane a doprowadziło to do wykonania wyliczeń jedynie w oparciu o dostarczone paliwo gazowe, podczas gdy winny być zgodnie z ww. wyliczeniami brane pod uwagę również te ilości paliwa gazowego, które powód mógłby odebrać gdyby nie przerwy w dostawie, co stanowiłoby dokładne i rzetelne odzwierciedlenie ilości umownej minimalnej i ustalenie, że powód odebrał minimalne umowne ilości paliwa gazowego i nie zaistniała przesłanka do naliczenia kary umownej;

-

art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez błędne dokonanie przez Sąd I instancji rozkładu ciężaru dowodu i pominięcie, że pozwany nie zakwestionował wyliczeń powoda wskazanych w sprawie, które przedstawiają ilości oraz okresy korzystania przez powoda z paliwa olejowego i które tym samym uzasadniają pomniejszenie ilości umownej minimalnej o wskazane wartości, a w konsekwencji brak zakwestionowania przez pozwanego oraz brak przeciwdowodów w sprawie oznacza potwierdzenie prawdziwości i słuszności dowodów powoda, które Sąd I instancji nie wziął pod uwagę.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty w wysokości 572.693 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 572.693 zł od dnia 21.05.2018 r. do dnia zapłaty; zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych; ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację ostatecznie podlegała uwzględnieniu w całości, jakkolwiek większość podniesionych w niej zarzutów pozostawało bez istotnego znaczenia dla oceny zasadności wniesionego środka zaskarżenia.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie budzą wątpliwości i dlatego Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Z przyczyn, o których mowa dalej, istotna była przede wszystkim treść wytworzonych z udziałem stron dokumentów, konstruujących samą umowę, oraz niesporne okoliczności związane z jej wykonywaniem.

Doszło natomiast do naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego, które sąd odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu, niezależnie od treści zarzutów apelacyjnych (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008r w sprawie III CZP 49/07, OSNC, z. 6 z 2008r, poz. 55).

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że sąd I instancji nie wypowiedział się w sposób jednoznaczny, czy za uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia przez pozwanego umowy kompleksowej z dnia 2 czerwca 2011r. (dalej: „umowa”), na podstawie § 11 ust. 2 i 3 ogólnych warunków umowy (dalej: „o.w.u.”) uznaje także brak uzupełnienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy, czyli dopłaty brakującej części kaucji gwarancyjnej, przewidzianej porozumieniem z dnia 30 lipca 2021 r. (k. 118 – 119) w niespornej kwocie 300.000 zł.

W tym zakresie należy w pełni podzielić argumentację prezentowaną przez stronę powodową w toku procesu i ponawianą w apelacji, iż brak uzupełnienia tej kaucji do kwoty łącznej 2.000.000 zł nie stanowił naruszenia warunków umowy i nie uzasadniał wypowiedzenia przez dostawcę umowy na podstawie § 11 ust. 3 w zw. z § 9.ust. 1.4 o.w.u.

Słusznie skarżący zwraca uwagę, że, mimo literalnej treści w/w porozumienia, umowa, mimo nieuiszczenia przez odbiorcę całości uzgodnionej sumy kaucji, weszła w życie i była przez ponad 5 lat przez strony realizowana.

Pozwany nie wykazywał też, aby w tym okresie wzywał powoda do uiszczenia brakującej części kaucji czy, tym bardziej, podejmował jakiekolwiek kroki w celu wyegzekwowania tej należności.

Niewątpliwie związane było to z udzieleniem przez odbiorcę dodatkowego zabezpieczenia wekslowego, które, jak należy uznać, pozwany uznał za dostateczne uzupełnienie uzyskanej już kaucji.

W tym stanie rzeczy uznać należy, że co najmniej w sposób dorozumiany (art. 60 kc) pozwany zwolnił powoda z obowiązku dopłaty brakującej części kaucji gwarancyjnej, ze skutkiem o jakim mowa w art. 508 kc.

W związku z tym powołanie jako podstawy wypowiedzenia braku uzupełnienia wspomnianej kaucji nie znajdowało oparcia w treści łączącego strony zobowiązania (art. 353 ¹ kc, art. 354 kc).

Dodać jednak zarazem należy, że przesądzenie tej kwestii nie miało decydującego znaczenia, o czym mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia.

Z kolei sąd I instancji naruszył przepis art. 483 § 1 kc, przyjmując, że pozwany miał prawo obciążyć powoda karami umownymi na podstawie § 8 ust. 1 o.w.u.

Przede wszystkim bezzasadnie sąd ten przyjął, kierując się zapewne brzmieniem pism (wezwań) kierowanych przez pozwanego w tym przedmiocie, że powoda obciążono karami umownymi „za nieodebranie minimalnej ilości paliwa gazowego”.

Tymczasem winno być niesporne, że powód został obciążony karą umowną z tytułu „rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie odbiorcy”, na co wskazuje wprost treść noty księgowej z dnia 7 grudnia 2017 r. oraz powoływanie się na treść § 8 ust. 1 o.w.u.

Należy wyraźnie przy tym odróżnić wynikające z umowy okoliczności (podstawy) uzasadniające obciążenie kontrahenta karami umownymi od sposobu (podstawy) ich obliczenia.

Strony w § 8. ust. 1 in fine o.w.u. ilość nieodebranego przez powoda na skutek wcześniejszego rozwiązania umowy paliwa gazowego wskazały jedynie jako miernik służący obliczeniu wysokości kary umownej.

Natomiast z przyczyn oczywistych samo nieodebranie przez odbiorcę paliwa na skutek rozwiązania przez pozwanego umowy nie mogłoby stanowić podstawy do obciążania powoda karami umownymi.

Co do zasady zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2020 r. w sprawie IV CSK 579/17, LEX nr 2766614).

Nie sposób byłoby postawić powodowi zarzutu niewykonania (niewłaściwego wykonania) umowy (art. 483 § 1 kc, art. 484 § 1 kc, art. 471 kc), polegającego na „nieodebraniu zakontraktowanego paliwa”, po skutecznym rozwiązaniu przez pozwanego umowy.

Z tą datą bowiem tego rodzaju zobowiązanie niepieniężne po stronie powoda wygasło.

Strony nie zastrzegły natomiast w umowie na rzecz dostawcy świadczeń o charakterze gwarancyjnym, które miałyby zabezpieczać mu, w trybie innym niż odszkodowawczy, ewentualną ochronę interesów naruszonych na skutek przedwczesnego rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie odbiorcy (zob. uzasadnienie do w/w wyroku Sądu Najwyższego w sprawie IV CSK 579/17).

Nieuzasadnione jest przy tym powoływanie się przez pozwanego na tzw. klauzulę take or pay.

Polega ona, w uproszczeniu, na takim skonstruowaniu umowy o dostawy paliwa gazowego, że odbiorca zobowiązany jest do zapłaty ceny (lub jej części) za samą gotowość po stronie dostawcy do dostarczania umówionej ilości paliwa, mimo faktycznego jego nieodebrania (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie II CSK 544/06, LEX nr 453133).

W związku z tym należy stwierdzić, że strony tego rodzaju klauzuli nie wprowadziły expressis verbis do treści umowy.

Co prawda w judykaturze uznano, że klauzula take or pay może zostać wyrażona także w postaci kary umownej, jeżeli wynika to tylko jednoznacznie z woli stron umowy (por. w/w wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II CSK 544/06).

Można by zatem co najwyżej przyjąć, że wymieniona klauzula znalazła wyraz w treści § 2 ust. 1.9.3. o.w.u., gdzie przewidziano kary umowne z tytułu nieodebrania przez odbiorcę minimalnych ilości zakontraktowanego paliwa w poszczególnych okresach obowiązywania umowy.

Natomiast, z natury rzeczy, klauzula take or pay wygasa z chwilą rozwiązania umowy o dostarczanie paliwa.

Tymczasem pozwany zdaje się bezzasadnie przyjmować, że obowiązuje ona także już po ustaniu łączącego strony stosunku umownego.

Z kolei z treści art. 483 § 1 kc wynika, verba lege, że kary umowne mogą być zastrzeżone wyłącznie na wypadek niewykonania (niewłaściwego wykonania) przez dłużnika zobowiązania niepieniężnego.

W orzecznictwie i literaturze prawniczej sporne było w związku z tym, czy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy przez wierzyciela w przypadku, gdy podstawą odstąpienia jest wyłącznie niewykonanie (niewłaściwe wykonanie) przez dłużnika zobowiązania o charakterze pieniężnym.

Ostatecznie w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2019 r. w sprawie III CZP 3/19 (OSNC, z. 5 z 2020 r., poz. 35) przesądzono, że nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym (por. też analog. w/w wyrok Sądu Najwyższego w sprawie IV CSK 579/17).

Stanowisko wyrażone w w/w judykatach, wraz z powołaną tam argumentacją, Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje, przyjmując je jako integralną część niniejszego uzasadnienia.

Oznacza to, że strony nie mogły w umowie skutecznie zastrzec prawa pozwanego do obciążenia powoda karami umownymi z tytułu niewykonania przez niego zobowiązań o charakterze pieniężnym, a tego rodzaju postanowienia umowne były nieważne (art. 58 § 1 kc).

Dodać należy, że tego rodzaju zarzut podnoszony był w toku procesu wprost przez powoda, przede wszystkim w piśmie procesowym z dnia 22 sierpnia 2018 r. (k. 413 i nast.).

Prowadzi to z kolei do wniosku, że, w realiach rozpoznawanej sprawy, nie było podstaw prawnych do obciążenia powoda karami umownymi w wysokości 572.693 zł z tytułu wypowiedzenia umowy, dokonanego oświadczeniem zawartym w piśmie z dnia 2 czerwca 2011 r.

Jako podstawy wypowiedzenia wskazano tam bowiem wyłącznie niewykonanie przez powoda zobowiązań o charakterze pieniężnym (zwłoka w zapłacie za dostarczone paliwo oraz nieuzupełnienie kaucji gwarancyjnej).

W konsekwencji pozwany nie miał podstaw do skompensowania nieistniejącej wierzytelności z tytułu kar umownych z wierzytelnością powoda o zwrot kaucji gwarancyjnej.

Co do zasady kaucja gwarancyjna w niewykorzystanej części powinna być zwrócona po ustaniu stosunku umownego (o ile, co oczywiste, nie zaistniały uzasadnione podstawy do jej zatrzymania).

Z właściwości tego zobowiązania wynika (art. 455 kc), że z tą datą zobowiązany do zwrotu kaucji pozostaje w opóźnieniu, skutkującym m.in. obowiązkiem uiszczenia odsetek na podstawie art. 481 kc.

Zasadne w tej sytuacji było roszczenie powoda, częściowo ograniczone w apelacji, o zasądzenie takich odsetek od dnia 21 maja 2018 r., tym bardziej, że przed procesem pozwany wzywany był o zapłatę świadczenia (k. 27).

Skutkuje to zmianą zaskarżonego wyroku w omówionym wyżej kierunku.

Pociąga to także za sobą zmianę zawartego tam rozstrzygnięcia o kosztach procesu, które w tej sytuacji ponosi w całości pozwany ( art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc).

Koszty poniesione przez powoda obejmowały opłatę od pozwu w wysokości 28.635 zł oraz wynagrodzenie radcy prawnego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej wysokości 10.817 zł, czyli razem kwotę 39.452 zł.

Z tych przyczyn na podstawie art. 386 § 1 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego i procesowego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1. sentencji wyroku.

O należnych stronie apelującej kosztach postępowania odwoławczego, obejmujących opłatę od apelacji w wysokości 28.635 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 8.100 zł, czyli razem kwotę 36.735 zł, orzeczono w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 391 kpc, przy uwzględnieniu treści przepisów § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt. 7) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015.1800 ze zm.).

Karol Ratajczak Mikołaj Tomaszewski Bogdan Wysocki