Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód M. G. w pozwie przeciwko (...) w Ż. domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 80 161,81 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. 21 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty, a ponadto zwrotu kosztów procesu.

Uzasadniając pozew podniósł, że zawarł z pozwanym ustną umowę o nadzór nad wykonywaniem robót budowlanych w ramach zadania inwestycyjnego „Rewitalizacja linii kolejowej nr (...) C. B. – T., odcinek B. – Z. – C. B.” dla części obejmującej wykonanie robot branży nawierzchniowej w torze nr 1 i 2 na szlaku Z. – P. i stacjach L., C., P.. Wynagrodzenie z tego tytułu ustalone było na kwotę 7 500 zł netto za miesiąc przy 40-godzinnym tygodniu pracy, powiększone o miesięczne koszty zakwaterowania - 1 700 zł, koszty telefonu i Internetu - 200 zł, przybory do drukarki - 200 zł, ubezpieczenie -1 300 zł oraz koszty dojazdów do pracy - 1 300 zł. Od sierpnia do października 2015 r. powód przepracować miał łącznie 990 godzin, przy stawce godzinowej wynoszącej 55,78 zł. Z tego tytułu wystawił pozwanemu fakturę VAT na kwotę 80 161.81 zł. Powód podkreślił, że pozwany otrzymał fakturę i wezwanie do zapłaty, jednakże nie uregulował ww. należności.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany zaprzeczył, aby pomiędzy stronami zawarta była kiedykolwiek w jakiejkolwiek formie umowa o nadzór nad wykonywaniem robot budowlanych w ramach zadania inwestycyjnego opisanego w pozwie. Nie ustalono w związku z tym warunków wynagrodzenia oraz zwrotu innych kosztów, jak również nie doszło do wykonania jakichkolwiek usług o takim charakterze i wymiarze wskazywanym przez powoda. W ocenie pozwanego, powód w żaden sposób nie wykazał istnienia jakiejkolwiek umowy o charakterze wskazywanym przez powoda, a przedstawiona wraz z pozwem faktura (wystawiona zresztą dopiero w roku 2017) nigdy nie była mu doręczona. Pozwany przyznał natomiast, że jako podwykonawca zawarł w sierpniu 2015 r. z (...) (...) z siedzibą w K. umowę zlecenia, której przedmiotem było wykonanie robot budowlanych na szlaku Z. – P.. Prace to zostały przez pozwanego zakończone jeszcze w październiku 2015 r., powód nie mógł więc wykonywać żadnych czynności, na które powołuje się w pozwie po tym okresie. Wobec powyższego pozwany podniósł względem dochodzonego roszczenia zarzut przedawnienia, powołując się na upływ terminu dwóch lat od tej daty (art. 751 pkt 1 k.c.). Pozwany zauważył także, że powód wykonywał na rzecz pozwanego część robót objętych ww. zleceniem i z tego tytułu otrzymał on już od pozwanego wynagrodzenie. W związku z wcześniej dokonanymi wpłatami zaliczek na poczet wynagrodzenia powstała nadpłata w kwocie 23 500 zł, którą to kwotę powód zwrócił pozwanemu przelewem w dniu 27 stycznia 2016 r. W ocenie pozwanego z tego faktu należy wysnuć wniosek, że powód mając nadpłatę z pewnością skorzystałby z możliwości zaliczenia jej na poczet istniejącego już wówczas długu z tytułu rzekomej usługi nadzoru, która w roku 2016 byłaby już zakończona.

Występując następnie z pozwem wzajemnym powód wzajemny - pozwany (...) w Ż., domagał się zasądzenia od pozwanego wzajemnego - powoda M. G. kwoty 60 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 marca 2016 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając pozew wzajemny pozwany (powód wzajemny) podniósł, że był podwykonawcą powoda (pozwanego wzajemnego), w ramach umowy podwykonawczej nr (...) z dnia 4 listopada 2015 r. zawartej pomiędzy pozwanym wzajemnym, a firmą (...) z siedzibą we W.. W związku z tym (...) świadczył na rzecz M. G. roboty budowlane, polegające na demontażu starego torowiska i ułożeniu nowego torowiska na inwestycji w G. (stacja PKP G.) wraz z usługami transportowo – sprzętowymi. Strony uzgodniły w ramach tego stosunku zasadę podziału przychodu z tytułu realizacji kontraktu zawartego pomiędzy pozwanym wzajemnym, a firmą (...) w proporcjonalnych, równych częściach, pozostałych po odliczeniu poniesionych przez strony kosztów realizacji robot budowlanych będących przedmiotem współpracy, które pozwany wzajemny (powód) miał zapłacić powodowi wzajemnemu (pozwanemu). Powód wzajemny (pozwany) zaznaczył, że uzyskał akceptację od pozwanego wzajemnego (powoda) zapłaty kosztów wykonania na jego rzecz robot budowlanych w łącznej wysokości 265 255,73 zł, na którą składały się koszty: zwozu rozjazdów dźwigiem (2 341 zł), rozładunek wózka widłowego w celu ułożenia podkładów na stacji w C. (900 zł), przerzut równiarki (2 848,68 zł), transport ładowarki i kontenera (6 474,72 zł), wynajęcie ładowarki (6 697 zł), usługi sprzętowe od firmy (...) (73 014,03 zł), usługi sprzętowo – transportowe firmy (...) (172 950,30 zł). Z tytułu wykonanych robót budowlanych i poniesionych z tego tytułu kosztów, które zostały przez powoda (pozwanego wzajemnego) zaakceptowane, zapłacił on pozwanemu (powodowi wzajemnemu) kwotę 160 500 zł, czego dotyczyły faktury VAT nr (...) – wystawione w styczniu i lutym 2016 r. Do zapłacenia pozostała natomiast faktura VAT nr (...) z dnia 4 marca 2016 r. na kwotę 60 000 zł. Faktura ta obejmuje wyłącznie udokumentowane koszty (faktury wystawione przez inne podmioty w listopadzie i grudniu 2015 r.), jakie zostały poniesione przez powoda wzajemnego w związku z realizacją usług na rzecz pozwanego wzajemnego.

W odpowiedzi na pozew wzajemny – w piśmie z dnia 6 lipca 2019r. powód (pozwany wzajemny) wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego oraz o zasądzenie od powoda wzajemnego kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko przyznał, że był wykonawcą i świadczył roboty budowlane – w październiku, listopadzie i do dnia 15 grudnia 2015 r. – polegające na demontażu torowiska i ułożeniu nowego torowiska na inwestycji w G. wraz z usługami transportowo – sprzętowymi. Pozwany (powód wzajemny) za wykonane i udokumentowane roboty budowlane otrzymał już zapłatę - łącznie kwotę 165 500 zł, za faktury nr (...). Do przedstawionej faktury nr (...) na kwotę 60 000 zł nie zostały natomiast dołączone dokumenty potwierdzające wykonanie tych robót. Skoro zaś pozwany (powód wzajemny) nie dochodził roszczeń wynikających z tej faktury, poza wezwaniem do zapłaty z dnia 8 kwietnia 2016 r., to upłynął już 3-letni termin przedawnienia właściwy dla roszczeń wynikających z wykonywania robót budowlanych. W związku z tym także i powód (pozwany wzajemny) podniósł zarzut przedawnienia co do dochodzonego przeciwko niemu roszczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany (powód wzajemny) (...) w Ż. dnia 3 sierpniu 2015 r. przyjął, jako podwykonawca od firmy (...) (...) z siedzibą w K. zlecenie wykonania robót budowlanych polegających na:

-

demontażu toru S 60 na podkładach betonowych z przytwierdzeniem typu K z wywiezieniem i przesianiem tłucznia kolejowego do ponownego wbudowania, wykonanie kinety podtorza do żądanej niwelety w torze nr 2 szlaku Z. – P. km 278,800 -281,900 na odcinku 3100 mb wraz z rozliczeniem, utylizacją itp. odzyskanych materiałów,

-

kompleksowej rewitalizacja przejazdów kolejowych zgodnie z (...) znajdujących się na odcinku prowadzonych robót,

-

wynajmie pracowników do robót torowych,

-

montaż i układki toru na subwarstwie z podsypki tłuczniowej w km 278,800 – 282,902.

Strony ustaliły, że termin rozpoczęcia robót objętych zleceniem to dzień 3 sierpnia 2015r., zaś termin ich zakończenia ustalono na dzień 5 października 2015 r.

Ostatecznie powyższe roboty zostały odebrane protokołem z dnia 28 października 2015r. i po tej dacie pozwany (powód wzajemny) nie wykonywał już żadnych dalszych czynności związanych z realizacją przedmiotowego zadania.

( dowód: zlecenia z dn. 3.08.2015r. – k. 57, protokół odbioru robót z dn. 28.10.2015 r. – k. 58 – 60 akt)

Powód (pozwany wzajemny) działając w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej pod nazwą (...) M. G., a także działając w imieniu swojej żony B. P. (2) - prowadzącej wówczas działalność gospodarczą pod nazwą B. M. (...) wykonywał, jako podwykonawca, na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) część zadań objętych ww. zleceniem z dnia 3 sierpnia 2015 r.

Z tego tytułu pozwany (powód wzajemny) wypłacił wynagrodzenie za wykonane roboty na podstawie:

-

faktury VAT nr (...) na kwotę 15 375 zł oraz faktury nr (...) na kwotę 15 735 zł - obydwie wystawione na B. M. (...),

-

faktury VAT nr (...) na kwotę 41 820 zł wystawioną na firmę (...).

W związku z wcześniej dokonanymi wpłatami zaliczek na poczet wynagrodzenia pomiędzy stronami powstała nadpłata w kwocie 23 500 zł., którą to powód (pozwany wzajemny) zwrócił pozwanemu (powodowi wzajemnemu) przelewem w dniu 27 stycznia 2016 r.

( dowód: faktura VAT nr (...) – k. 65, faktura VAT nr (...) – k. 62, faktura VAT nr (...) – k. 69, dowody wpłat – k. 63-64, 66-68 i 70-72, przelew z dn. 27.01.2016 r. – k. 61, pismo z dnia 11.05.2016 r. – k. 73-74 akt, wydruki z CEiDG – k. 55 i 56 akt)

Powód (pozwany wzajemny) M. G. w dniu 16 listopada 2016 r. wystawił pozwanemu (powodowi wzajemnemu) (...) w Ż. fakturę VAT nr (...) na kwotę 80 161,81 zł, z terminem płatności do dnia 16 grudnia 2016 r.

W treści przedmiotowej faktury VAT wskazano, że została ona wystawiona z tytułu nadzoru nad robotami według wykazu i specyfikacji w piśmie (...). W pismach z dnia 17 grudnia 2016 r. i 19 stycznia 2017 r. – oznaczonych takim numerem i określonych jako wezwania do zapłaty – powód wskazywał, że ww. faktura dotyczyła ustnie zawartej umowy wykonywania przez niego nadzoru, jako świadczącego pracę w charakterze kierownika robót, na zadaniu „Rewitalizacja linii kolejowej nr (...) C. B. – T., odcinek B. – Z. – C. B.” na odcinku Z. – P. tor nr 2, w okresie od 3 sierpnia 2015 r. do 15 października 2015 r. Wykonywania w tym czasie (1 sierpnia 2015 r. do 15 października 2015 r.) przez powoda dla pozwanego pracy w charakterze kierownika robót dotyczy także pismo datowane na 17 listopada 2016 r., podpisane przez prezesa zarządu (...) (...) z siedzibą w K. – M. W. i Dyrektora Produkcji – J. J.. Dla tego podmiotu pozwany – powód wzajemny wykonywał wówczas na wskazanym odcinku roboty torowe.

( dowód: faktura VAT nr (...) – k. 17, wykaz godzin – k. 10-12, wezwania do zapłaty datowane na 17.01.2017 r., 25.10.2016 r. i z dn. 17.12.2016 r. z potwierdzeniem nadania (odbioru) z dn. 27.12.2016 r. – k. 7-9, 196-198v., pismo z dn. 17.11.2016 r. – k. 199, zeznania powoda – pozwanego wzajemnego – k. 475-475 v. ,477 akt)

Pozwany (powód wzajemny) wykonywał ponadto roboty budowlane na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) w zakresie objętym umową podwykonawczą nr (...) z dnia 4 listopada 2015 r., zawartą na piśmie pomiędzy powodem (pozwanym wzajemnym), jako podwykonawcą, a (...) z siedzibą we W., jako wykonawcą – polegające na wykonaniu wymiany nawierzchni, tj. demontażu starego torowiska i ułożeniu nowego - na stacji G. toru nr 2 wraz z robotami towarzyszącymi w zakresie demontażu rozjazdów i rozliczeniem materiałów rozbiórkowych.

Powyższe prace pracownicy pozwanej spółki (powoda wzajemnego) wykonywali w ustnym uzgodnieniu poczynionym pomiędzy jej przedstawicielem, a powodem (pozwanym wzajemnym). Zgodnie z tymi uzgodnieniami za wykonane przez pozwanego (powoda wzajemnego) roboty budowlane wraz z usługami transportowo – sprzętowymi, miał on otrzymać od powoda (pozwanego wzajemnego) zapłatę przy uwzględnieniu poniesionych przez niego i udokumentowanych kosztów.

( dowód : korespondencja mailowa – k. 91-103, 252-266, zeznania świadków: K. Ż. – k. 338-339, 341, J. W. – k. 339 – 339v., 341, J. S. – k. 346-346v, 348, C. T. – k. 369-370, 371, Ł. D. – k. 370-370 v. T. K. – k. 400-401, zeznania powoda -pozwanego wzajemnego – k. 475-475v, 477 akt)

W dniu 19 listopada 2015 r. (...) wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 6 697,35 zł na podstawie zlecenia transportowego i harmonogramu wykonania prac – z terminem płatności 26 listopada 2016 r.

W dniu 11 grudnia 2015 r. (...) wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 172 950,30 zł wyliczoną na podstawie kart pracy maszyn oraz tygodniowych zestawień wykonanych robót – z terminem płatności 10 stycznia 2016 r.

W dniu 14 grudnia 2015 r. (...) wystawiła pozwanemu fakturę nr (...) na kwotę 73 014,03 zł wyliczoną na podstawie raportów dziennych i tygodniowych pracy sprzętu – z terminem płatności 13 stycznia 2016 r.

Także we wcześniejszym okresie pozwany (powód wzajemny) ponosił koszty związane z wykonaniem przedmiotowych prac.

( dowód: korespondencja mailowa – k. 91-103, faktura VAT nr (...) – k. 111, raporty pracy sprzętu – k. 112- 144, faktura VAT nr (...) z kartami pracy – k. 145 -161, faktura VAT nr (...) – k. 162, raport pracy – k. 163-164, zlecenie transportowe – k. 165, faktura nr (...) – k. 166, raport pracy – k. 167, faktura VAT nr (...) – k. 168, raport pracy – k. 169, faktura nr (...) – k. 170, karta drogowa – k. 171, faktura VAT nr (...) – k. 172, dowód wpłaty – k. 173 akt)

Główne prace wykonywane w ramach ww. umowy podwykonawczej wykonywane były do dnia 18 listopada 2015 r. Po tej dacie wykonywane przez pracowników pozwanego (powoda wzajemnego) wykonywane były jeszcze prace dodatkowe i poprawkowe – do połowy grudnia 2015 r.

W dniu 31 grudnia 2015 r. sporządzony został protokół odbioru częściowego dotyczący robót wykonanych na podstawie umowy podwykonawczej nr (...) z dnia 4 listopada 2015 r. - z udziałem kierownika budowy Ł. D., działającego z ramienia wykonawcy (...) oraz powoda (pozwanego wzajemnego), jako podwykonawcy. Na jego podstawie przewidziano wypłatę podwykonawcy 85% wynagrodzenia przewidzianego w umowie tj. kwoty 254 728 zł netto.

( dowód: protokół odbioru częściowego z dn. 31.12.2015 r. – k. 357, zeznania powoda -pozwanego wzajemnego –k. 475-475v, 477 akt, zeznania świadków: K. Ż. – k. 338-339, 341, J. W. – k. 339 – 339v., 341, Ł. D. – k. 370-371 akt)

Pozwany (powód wzajemny) uzyskał akceptację od powoda (pozwanego wzajemnego) zapłaty poniesionych przez niego kosztów wykonania na jego rzecz robót budowlanych w łącznej wysokości 265 255,73 zł. Z tytułu wykonanych robót budowalnych i poniesionych w związku z tym kosztów, powód (pozwany wzajemny) zapłacił pozwanemu (powodowi wzajemnemu) łącznie kwotę 160 500 zł, objętą fakturami VAT nr (...) z dnia 29 stycznia 2016 r., nr (...) z dnia 4 lutego 2016 r. i nr (...) z dnia 9 lutego 2016 r. – gdzie jako tytuł płatności w każdym przypadku wskazano: „usługi przy realizacji zadania – Modernizacja linii kolejowej nr (...) przy wymianie nawierzchni na stacji G.”.

( dowód : faktura VAT nr (...) – k. 105, faktura VAT nr (...) – k. 104, faktura VAT nr (...) – k. 106, potwierdzenia przelewa z dn. 12.02.2016 r. i 17.02.2016 r. – k. 108-110, zeznania świadków: K. Ż. –k. 338-339, 341, C. T. – k. 369-370, 371, zeznania powoda – pozwanego wzajemnego – k. 475-475v, 477 akt)

Pozwany (powód wzajemny) wystawił także pozwanemu w dniu 4 marca 2016 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 60 000 zł z terminem płatności określonym na dzień 11 marca 2016 r. Faktura ta również dotyczyła kosztów poniesionych przez pozwanego (powoda wzajemnego) w związku z realizacją na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) ww. robót budowlanych.

Wskazanej faktury powód (pozwany wzajemny) jednak już nie zapłacił. W treści kierowanej do przedstawiciela pozwanego (powoda wzajemnego) korespondencji mailowej z dnia 7-9 marca 2016 r., powód powoływał się na niedostarczenie mu zaaprobowanych przez niego lub jego przedstawiciela na budowie – P. D., kart pracy, gdy chodzi o ww. faktury VAT wystawione pozwanemu w grudniu 2015 r. przez Z. S. i J. P..

Pismem z dnia 8 kwietnia 2016 r. pozwany (powód wzajemny) wezwał powoda (pozwanego wzajemnego) do zapłaty kwoty 59 955 zł, w związku z realizacją usług transportowo-sprzętowych i robót budowlanych, wykonywanych w ramach kontraktu do umowy podwykonawczej nr (...). (...) z dnia 4 listopada 2015 r. – zawartej pomiędzy (...), a M. G.. W treści tego pisma powołano się na porozumienie dotyczące wspólnej realizacji ww. robót w ramach którego miała być uzgodniona zasada podziału przychodu w proporcjonalnych częściach, która wynikowo uwzględniać miała poniesione przez każdą ze stron koszty. Powołując się na wykonanie szczegółowo określonych tam robót, pozwany wskazywał na ich dobrą jakość potwierdzoną odbiorem dokonanym przez generalnego wykonawcę oraz uiszczoną przez niego zapłatą kwoty 368 606,40 zł brutto.

Pozwany (powód wzajemny) przygotował wówczas także powodowi (pozwanemu wzajemnemu) projekt rozliczenia ww. robót określony jako „Porozumienie powykonawcze”, którego ten jednak nie podpisał. W jego treści wskazano, że (...) wykonywał tam prace począwszy od dnia 12 października 2015 r. do dnia 10 grudnia 2015 r.

( dowód: faktura VAT nr (...) – k. 107, projekt porozumienia powykonawczego – k. 174 -184 akt, wezwanie do zapłaty z dnia 8.04.2016 r. – k. 185-191 akt, zeznania świadków: C. T. - k. 369 – 370, 371, K. Ż. –k. 338-339, 341 J. S. – k. 346-346v, 348, zeznania powoda-pozwanego wzajemnego –k. 475-475v, 477, faktura VAT nr (...) – k. 111, faktura VAT nr (...) z kartami pracy – k. 145 -161 akt)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny ustalony został na podstawie przedłożonych przez strony, opisanych powyżej dokumentów prywatnych (art. 245 k.p.c.). Podstawę wskazanych ustaleń stanowiły także – w istotnym dla rozstrzygnięcia zakresie – zeznania świadków: K. Ż., J. W., J. S., C. T., T. K., Ł. D., a także powoda (pozwanego wzajemnego).

Co do zeznań świadka K. Ż., w zakresie w jakim wskazywał on na okoliczności mogące świadczyć o tym, że stosunek stron odnośnie realizacji umowy podwykonawczej – zawartej pomiędzy powodem (pozwanym wzajemnym), jako podwykonawcą, a(...) z siedzibą we W., jako generalnym wykonawcą – powinien podlegać ocenie jako umowa konsorcjum ( zob. k. 338 v., 341 akt; czas nagrania: 00:07:42 – 00:14:17), a także co do uzgodnionym pomiędzy stronami zasad rozliczeń, gdy chodzi o poniesione przy jej wykonywaniu koszty (czas nagrania: 00:14:17-00:33:00), to na tej podstawie – przy braku potwierdzenia uzgodnień stron na piśmie – nie udało się poczynić precyzyjnych ustaleń odnośnie terminu w którym aktualizował się obowiązek dokonania takiego rozliczenia, późniejszego niż sam moment ich poniesienia przez pozwanego (powoda wzajemnego) – z uwagi na to, że terminy wymagalności z faktur, którymi został obciążony przypadały na październik – grudzień 2015 r. ( zob. k. 162, 166, 168, 170, 172 akt), a najpóźniej na dzień 13 stycznia 2016 r. ( k. 111, 145 akt). Zgodnie zaś z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, to stan wymagalności danego zobowiązania jest już tożsamy za jego poniesieniem. Samo bowiem zaciągnięcie zobowiązania i powstanie długu oznacza „zarezerwowanie” w majątku określonych aktywów na poczet świadczenia, którego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne w terminie wymagalności (zob. uchwały SN z dnia 10 lipca 2008 r., III CZP 62/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 106, a także z dnia 13 marca 2020 r., III CZP 63/19, OSNC 2020, nr 11, poz. 96).

Potwierdzenia tezy strony pozwanej (powoda wzajemnego) o tym, że najwcześniejszy moment takiego rozliczenia powinien być powiązany z wpływem środków od generalnego wykonawcy na rachunek powoda (pozwanego wzajemnego) – jak wywodził on w piśmie z dnia 7 stycznia 2020 r. ( k. 250-251 akt) – Sąd nie odnalazł w dotyczącej tego korespondencji mailowej stron, a także w projekcie porozumienia powykonawczego i późniejszych pismach z wezwaniami do zapłaty ( zob. k. 98 – 101, 265 i 174-190 akt). Natomiast w treści maila z dnia 11 stycznia 2016 r., skierowanego do przedstawiciela generalnego wykonawcy pełnomocnik pozwanej spółki powoływał się jedynie na zbliżające się terminy zapłaty dla firm, za pomocą których wykonywane były ww. roboty ( k. 92 akt). Było to istotne, skoro w odpowiedzi na pozew wzajemny, dotyczący obowiązku takiego rozliczenia, strona przeciwna podniosła zarzut przedawnienia.

Wobec uznania, iż zarzut taki – zarówno podniesiony przez powoda (pozwanego wzajemnego) względem roszczeń z pozwu wzajemnego, jak i przez pozwanego względem roszczeń z pozwu głównego – zasługuje w obu przypadkach na uwzględnienie, z powodów które zostaną opisane w dalszej części uzasadnienia – Sąd oddalił wnioski dowodowe stron o: zwrócenie się do Urzędu Skarbowego w O. o przedłożenie deklaracji VAT składanych przez powoda za miesiące listopad i grudzień 2016 r., o zwrócenie się do osób trzecich o przedłożenie dokumentacji wskazywanych przez pozwanego (powoda wzajemnego), o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wysokości pozostałej do rozliczenia należności na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) od powoda (pozwanego wzajemnego), a ponadto o przesłuchanie świadków: M. P., M. W. i J. J., jak i o przedłożenie dokumentacji wskazanej w piśmie z dnia 17 czerwca 2021 r. ( zob. k. 474 v., 477 akt).

Powyższe wnioski dowodowe ( zob. k. 54, 87, 88, 89, 278 i 473 akt), mające w założeniu służyć wykazaniu roszczeń stron, tak co do zasady, jak i wysokości – Sąd oddalił jako nieistotne dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c. a contrario). Skoro bowiem z materiału dowodowego wynikała już skuteczność podniesionych przez strony zarzutów przedawnienia, zbędnym było badanie, czy zachodzą wszystkie inne przesłanki prawnomaterialne mogące uzasadniać uwzględnienie żądania pozwu – tak głównego, jak i wzajemnego (por. m.in. uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 114).

Gdy chodzi o roszczenie z pozwu głównej, jego przedmiotem było żądanie zapłaty wynagrodzenia za sprawowanie dla pozwanego nadzoru nad robotami budowlanymi w ramach opisanego wyżej zadania inwestycyjnego, którego realizacja przypadała bez wątpienia na okres od sierpnia do października 2015 r. (zob. zlecenie z dnia 3.08.2015 r. – k. 57, protokół odbioru z dnia 28.10.2015 r. – k. 58-60 akt). Także i sam powód, pomimo początkowego twierdzenia w pozwie, że usługi za które domaga się wynagrodzenia świadczył w roku 2016 ( zob. k. 5 akt), przyznał następnie – w piśmie z dnia 29 marca 2019 r. – że stanowiło to jedynie błąd pisarski, a swoją pracę w zakresie wykonywania nadzoru rzeczywiście wykonywał w okresie od 3 sierpnia 2015 r. do 15 października 2015 r. ( k. 195 akt), czego też dotyczy przedłożone przy pozwie pismo z dnia 19 stycznia 2017 r. ( k. 7-8 akt).

Nie budzi wątpliwości, że tego rodzaju umowa musiałaby zostać zakwalifikowana jako umowa o świadczenie usług. Stosownie do art. 750 k.c. do umów tego rodzaju stosować należy przepisy o zleceniu. Podnieść trzeba, że nadzór, w związku z wykonaniem którego powód domagał się zapłaty umówionego wynagrodzenia, polega na dokonywaniu określonych działań, a nie na uzyskaniu konkretnego rezultatu, zdatnego do poddania sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (por. wyrok SN z dnia 27 marca 2013 r., I CSK 403/12 LEX nr 1341643). Niezależnie jednak od ustalenia, czy strony rzeczywiście łączyła tego rodzaju umowa – czemu pozwany konsekwentnie zaprzeczał – właściwy dla roszczeń o wynagrodzenie za spełnione w ramach takiej umowy czynności i o zwrot poniesionych wydatków - przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju (co też powód podnosił w pozwie) jest dwuletni termin przedawnienia (art. 751 pkt 1 k.c.).

Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, w przypadku zaś zobowiązań o charakterze bezterminowym należy początek biegu przedawnienia liczyć od dnia w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność, a więc wezwał dłużnika do spełnienia świadczenia, w najwcześniej możliwym terminie (zob. uzasadnienie uchwały SN z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 76/14, OSNC 2015, nr 7-8, poz. 86).

W tym przypadku, zdaniem Sądu, nic nie stało na przeszkodzie aby roszczenie z tego tytułu mogło być dochodzone już w momencie w którym powód miał zakończyć świadczenie usług dla pozwanego, tj. najwcześniej już w październiku 2015 r. Z tego względu trzeba przyjąć, że w dacie wystąpienia z przedmiotowym pozwem (tj. w dniu 21 kwietnia 2018 r.; zob. k. 26 akt) dwuletni termin przedawnienia liczony od najwcześniejszej daty w której powód mógł wezwać pozwanego do zapłaty z pewnością upłynął jeszcze w roku 2017 (por. art. 751 pkt 1 i art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 i 2 zd. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. 2018, poz. 1104).

Żadnego znaczenia dla takiej oceny nie mogło mieć wystawienie przez powoda faktury z tego tytułu dopiero w dniu 16 listopada 2016 r., wraz z określeniem w treści tego dokumentu terminu płatności dopiero na dzień 16 grudnia 2016 r. ( zob. k. 17 akt). W przypadku bowiem zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nadchodzi dopiero z momentem wezwania (art. 455 k.c.) – a brak podstaw do ustalenia, że przedmiotowe zobowiązanie miało inny charakter – gdy wezwanie nie następuje, dochodzi do swoistego „wymuszenia” początku wymagalności na zasadach określonych w 120 § 1 zd. 2 k.c.

Zważyć należy, że w ten właśnie sposób realizowana jest rola przedawnienia, stabilizującą stosunki prawne i gwarantującą ich pewność, poprzez wyeliminowanie czynnika subiektywnego, który nie powinien decydować o dacie od której przedawnienie rozpocznie swój bieg. Pozostawienie określenia tego momentu wyłącznie woli wierzyciela, bez jakiegokolwiek ograniczenia w czasie, prowadziłoby do sytuacji, w której strony pozostawałyby przez dziesiątki lat w niepewności co do swej sytuacji prawnej, której to sytuacji nie można akceptować (por. uzasadnienie wyroku składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90, OSNC 1992, nr 7-8, poz. 137, jak również wyrok SN z dnia 29 listopada 1999 r., III CKN 474/98, LEX nr 142585).

Mając na uwadze przytoczone okoliczności powództwo główne podlegało zatem oddaleniu jako przedawnione (art. 117 § 2 zd. 1 k.c.).

W istocie rzeczy te same argumenty, związane z koniecznością ustalenia najwcześniejszego momentu, którym swoich roszczeń mógł się domagać powód wzajemny (pozwany) przesądziły również o oddaleniu powództwa wzajemnego – jako przedawnionego.

Takiej oceny nie zmienia kwestia oceny stosunku stron, z którego powód wzajemny wywodził swoje roszczenie o zapłatę, bądź to jako świadczenia robót budowlanych na rzecz pozwanego wzajemnego, w charakterze podwykonawcy w ramach umowy podwykonawczej nr (...) w dniu 4 listopada 2015 r. (jako początkowo twierdzono w pozwie wzajemnym – zob. k. 85 akt), bądź też jako mającego cechy umowy konsorcjum (co podniósł pełnomocnik tej strony na rozprawie w dniu 18 czerwca 2021 r. ( k. 475v. i 477 akt; czas nagrania: 01:21:18-01:28:04). W obu przypadkach bowiem, przy założeniu bezterminowego charakteru dochodzonego roszczenia – wobec tego, że termin jego spełnienia wyznaczałby moment wezwania (art. 455 k.c.) – należało ustalić w którym momencie wezwanie takie było najwcześniej możliwe, prowadząc do „wymuszenia” początku wymagalności na zasadach określonych w 120 § 1 zd. 2 k.c., tak jak to wyżej opisano.

Nie ulega wątpliwości, że ewentualna umowa dalszego podwykonawstwa miała być między stronami zawarta w roku 2015 ustnie. Należy w związku z tym podnieść, że dla tego rodzaju umów przepis art. 647 ¹ § 2 i 4 k.c. (w brzmieniu obowiązującym przed 1 czerwca 2017 r., znajdującym zastosowanie w tym przypadku – por. art. 12 ustawy z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności; Dz.U. z 2017 r., poz. 933) przewidywał formę pisemną i to pod rygorem nieważności ( ad solemnitatem; zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, LEX nr 1391375). W związku z wykonaniem między stronami takiej nieważnej umowy podwykonawczej powodowi wzajemnemu mogłoby przysługiwać roszczenie o zwrot wartości nienależnego świadczenia (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.), które może przybierać postać roszczenia o zwrot wartości wbudowanych materiałów, robocizny świadczonej w wykonaniu nieważnej umowy o roboty budowlane, czy też innych poniesionych w związku z tym kosztów (zob. m.in. wyroki SN z dnia 14 marca 2008 r., IV CSK 460/07, LEX nr 453070, z dnia 29 kwietnia 2005 r., V CK 537/04, LEX nr 519298 i z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, LEX nr 1391375). Jeżeli bowiem mowa o roboty budowlane jest nieważna, to w miejsce wynagrodzenia przysługuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu kwota odpowiadająca „równowartości robót” (por. m.in. uzasadnienie wyroku SN z dnia 7 lipca 2017 r., V CSK 629/17, LEX nr 2352171).

O takiej, możliwej kwalifikacji dochodzonego roszczenia – w świetle twierdzeń pozwu wzajemnego o istnieniu relacji podwykonawczej między stronami ( k. 85 akt) – Przewodniczący poinformował strony w toku rozprawy ( k. 474, 477 akt; czas nagrania: 00:03:57 – 00:07:29; por. także wyrok SN z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 368/14, LEX nr 1657598). W przypadku takiej oceny stosunku łączącego strony powód wzajemny (pozwany) miał niewątpliwie możliwość domagania się zwrotu kosztów poniesionych w związku z tymi robotami, już bezpośrednio po tym jak zostały one poniesione. Jak to wyżej opisano, skoro terminy wymagalności roszczeń z faktur, których rozliczenia się domaga, przypadały na październik – grudzień 2015 r. ( zob. k. 162, 166, 168, 170, 172 akt), a najpóźniej na dzień 13 stycznia 2016 r. ( k. 111, 145 akt), to moment „poniesienia” tych kosztów należałoby utożsamiać z zaistnieniem stanu ich wymagalności (zob. cytowane już wyżej uchwały SN z dnia 10 lipca 2008 r., III CZP 62/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 106, a także z dnia 13 marca 2020 r., III CZP 63/19, OSNC 2020, nr 11, poz. 96).

Należy w związku z tym podkreślić, że bezpodstawne wzbogacenie w postaci nienależnego świadczenia występuje od samego początku bezwzględnie nieważnej czynności prawnej, czyli działania bez podstawy prawnej ( condictio sine causa), przewidzianego m.in. w art. 410 § 2 k.c. Żądanie zwrotu przysporzenia wynika w takim przypadku z nieważnej bezwzględnie czynności prawnej. Skoro tak, to roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia sine causa) staje się wymagalne już od chwili spełnienia świadczenia (wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, OSNC 2001, nr 11, poz. 166). Bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z nienależnego świadczenia, spełnionego w wykonaniu bezwzględnie nieważnej czynności prawnej rozpoczyna się zatem od dnia, w którym uprawniony (zubożony) mógł w najwcześniej możliwym terminie wezwać zobowiązanego (bezpodstawnie wzbogaconego) do zapłaty (art. 120 § 1 zd. 2 i art. 410 § 1 i 2 w zw. z art. 405 k.c.; por. wyrok SN z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 625/08, LEX nr 520070).

Trzeba także podkreślić – co już wyżej sygnalizowano – że dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia nie ma żadnego znaczenia, kiedy wierzyciel dowiedział się o tym, że świadczenie było nienależne, ani też kiedy rzeczywiście wezwał dłużnika do zwrotu nienależnego świadczenia, stosownie do art. 455 k.c. (zob. wyrok SN z dnia 16 grudnia 2014, III CSK 36/14, OSNC 2016, nr 1, poz. 5). Jak natomiast wskazał Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01 (OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117), a także z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 126/10 (LEX nr 602678) początek biegu terminu przedawnienia określać musi zdarzenie obiektywne, niezależne od woli stron. W zakresie przedawnienia roszczeń obowiązuje zasada, że początek biegu przedawnienia jest niezależny od świadomości wierzyciela co do przysługującego mu roszczenia, rozstrzyga zatem tylko obiektywnie ustalony najwcześniej możliwy termin wezwania dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania. Takim terminem jest chwila powstania zobowiązania, a więc w przypadku zobowiązania o zwrot nienależnego świadczenia chwila spełnienia tego świadczenia i liczony od niej czas potrzebny dłużnikowi na wykonanie zobowiązania, tj. na zwrot nienależnego świadczenia. Nie ma natomiast żadnego znaczenia brak świadomości wierzyciela, że uiścił nienależne świadczenie, ani też jego przekonanie, że miał możliwość wezwania do zwrotu świadczenia dopiero po uzyskaniu stosownych informacji i świadomości tego, iż świadczenie było nienależne. Zapatrywanie, że bieg przedawnienia należy liczyć od wezwania do zapłaty, które jest możliwe dopiero od chwili, w której wierzyciel dowiedział się, iż świadczenie było nienależne, jest poglądem przekreślającym sens art. 120 § 1 zd. 2 k.c.

Przy takiej argumentacji żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia nie miałyby ewentualne uzgodnienia stron – dokonane w ramach nieważnej czynności prawnej – co terminu spełnienia świadczenia z tego tytułu dopiero po wystawieniu faktury VAT nr (...), tj. w marcu 2016 ( zob. k. 107 akt). Należy przyjąć, że w takim przypadku bieg trzyletniego terminu przedawnienia roszczeń powoda wzajemnego – jako związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (art. 118 k.c.; zob. cytowany wyżej wyrok SN z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01) – musiał rozpocząć się najpóźniej w styczniu 2016 r. (moment wymagalności ostatniej z faktur „kosztowych”), przy założeniu obiektywnej możliwości wezwania pozwanego wzajemnego o zwrot nienależnego świadczenia bezpośrednio po jego spełnieniu. Oznacza to, że w dniu wystąpienia z pozwem wzajemnym – tj. 11 marca 2019 r. ( zob. k. 192 akt) i ten termin z pewnością już upłynął (art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 i 2 zd. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. 2018, poz. 1104).

Taki sam termin przedawnienia należałoby zastosować w przypadku zakwalifikowania roszczenia z pozwu wzajemnego, jako związanego z wykonaniem pomiędzy stronami umowy konsorcjum. Niewątpliwie roszczenie tego rodzaju – jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej – również podlegałoby przedawnieniu po upływie trzech lat (art. 118 k.c.).

Nie kwestionując samej możliwości zakwalifikowania stosunku stron jako umowy konsorcjum, należy przede wszystkim podkreślić jednak, że ustalenie ewentualnych warunków odnoszących się do sposobu i terminu rozliczenia stron jest w niniejszej sprawie utrudnione z uwagi na to, iż wszelkie uzgodnienia między stronami następowały ustnie (zob. zeznania świadka Ż., pełnomocnika pozwanej spółki – k. 338-339,341 akt oraz pozwanego – powoda wzajemnego, który powoływał się na „dżentelmeński” charakter umowy między stronami – k. 475v., 477 akt; czas nagrania: 00:59:26-01:03:41).

Z uwagi na nienazwany (pozbawiony szczególnej regulacji ustawowej) charakter umowy konsorcjum, podmioty uczestniczące w nim mogą, w granicach swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), samodzielnie ukształtować wzajemne relacje w stosunkach wewnętrznych (por. wyroki SN z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 177/14, LEX nr 1544407; 9 lipca 2015 r., LEX nr 1765999; 10 września 2015 r., II CSK 536/14, LEX nr 1844076). Przedmiotem takich ustaleń – określających zasady współdziałania uczestników konsorcjum – mogły być zarówno zasady podziału otrzymanego od zamawiającego (generalnego wykonawcy) wynagrodzenia (wypłaconego w całości powodowi- pozwanemu pozwanemu, jako stronie umowy podwykonawczej), jak i terminy w jakich rozliczenie z tego tytułu powinno nastąpić. Rzecz jednak w tym, że – jako to wyżej opisano w tej części uzasadnienia, w której odniesiono się do oceny poszczególnych dowodów – że przy braku potwierdzenia uzgodnień stron na piśmie brak podstaw do formułowania stanowczego wniosku co do terminu w którym aktualizował się obowiązek dokonania rozliczenia poniesionych kosztów między stronami, późniejszego niż sam moment ich poniesienia przez pozwanego (powoda wzajemnego).

Jak to już wyżej zauważono potwierdzenia tezy strony pozwanej (powoda wzajemnego) o tym, że najwcześniejszy moment takiego rozliczenia powinien być powiązany z wpływem środków od generalnego wykonawcy na rachunek powoda (pozwanego wzajemnego) – jak strona ta wywodziła w piśmie przygotowawczym z dnia 7 stycznia 2020 r. ( k. 250-251 akt) – Sąd nie odnalazł w dotyczącej tego korespondencji mailowej stron, a także w projekcie porozumienia powykonawczego i późniejszych pismach z wezwaniami do zapłaty ( zob. k. 98 – 101, 265 i 174-190 akt). W treści maila z dnia 11 stycznia 2016 r., skierowanego do przedstawiciela generalnego wykonawcy pełnomocnik pozwanej spółki powoływał się jedynie na zbliżające się terminy zapłaty dla firm, za pomocą których wykonywane były ww. roboty ( k. 92 akt). Należy w związku z tym uznać, że także i tym przypadku, jak to już wyżej szczegółowo opisano, to już z momentem wykonania prac i poniesienia związanych z tym kosztów przez powoda wzajemnego, aktualizowała się możliwość dochodzenia roszczeń z tego tytułu od strony przeciwnej. Także więc i w tym przypadku bieg trzyletniego terminu przedawnienia (art. 118 k.c.) – musiał rozpocząć się najpóźniej w styczniu 2016 r. (moment wymagalności ostatniej z faktur „kosztowych”), przy założeniu obiektywnej możliwości wezwania pozwanego wzajemnego o zapłatę już w tym momencie. Oznacza to, że także i w takim przypadku w dniu wystąpienia z pozwem wzajemnym – tj. 11 marca 2019 r. ( zob. k. 192 akt) termin ten z pewnością już upłynął (art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 i 2 zd. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. 2018, poz. 1104).

Mając to na uwadze także i powództwo wzajemne – niezależnie od właściwej kwalifikacji prawnej dochodzonego nim roszczenia – musiało zostać oddalone jako przedawnione (art. 117 § 2 zd. 1 k.c.).

Przy uwzględnieniu odrębnego charakteru obu spraw, tj. roszczeń dochodzonych w ramach powództwa głównego oraz wzajemnego (zob. wyrok SN z dnia z dnia 23 stycznia 2009 r., II CSK 597/08, LEX nr 527253), o kosztach procesu Sąd obowiązany był orzec odrębnie. Należy jednak wskazać, że gdyby ściśle zastosować w niniejszym postępowaniu zasadę odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 k.p.c.), strony musiałyby wzajemnie zwrócić sobie w jednakowej wysokości koszty zastępstwa procesowego – 5 400 zł (por. § 2 pkt 6 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, a także za czynności radców prawnych [Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.; tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r., poz. 265]), a także być wzajemnie obciążone opłatami sądowymi od pozwu głównego i wzajemnego – w zbliżonej wysokości ( zob. k. 30 i 90 akt). W takiej sytuacji procesowej słuszne jest więc – w ocenie Sądu – zastosowanie regulacji art. 102 k.p.c. i odstąpienie od obciążenia każdej ze stron kosztami procesu.

O nieuiszczonych w toku postępowania kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 a contrario ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 755 ze zm. – dalej „u.k.s.c.”).

Na oryginale właściwy podpis