Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lipca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa B. J.

przeciwko Związkowi (...) w W.

(poprzednio – Związkowi (...) w W.)

o wydanie ruchomości

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 27 kwietnia 2018 r. sygn. akt VII GC 254/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok przez nadanie mu treści:

„I. oddala powództwo;

II. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz radcy prawnego M. Ś. (1) kwotę 10.800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych), w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w procesie;

III. odstępuje od obciążenia powódki kosztami postępowania na rzecz strony pozwanej.”;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz radcy prawnego M. Ś. (1) kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), w tym podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym, a nadto kwotę 484,76 zł (czterysta osiemdziesiąt cztery złote 76/100) tytułem zwrotu wydatków poniesionych w postępowaniu apelacyjnym;

4.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 55.600 zł (pięćdziesiąt pięć tysięcy sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Jerzy Bess SSA Anna Kowacz-Braun SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt I AGa 410/18

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 27 listopada 2017 r. po wódka B. J. wnosiła o nakazanie od pozwanemu Związkowi (...) w W. Delegatura (...) w K. wydanie do jej rąk ruchomości znajdujących się w lokalu użytkowym położonym w K. przy ulicy (...) obejmujące: artykuły kolekcjonerskie i zabytkowe eksponaty z (...)”, odzież zabytkowa z różnych epok wzięta w komis, regały, wieszaki, manekiny, szafy, stoliki, biurka, szafki, krzesła, fotele, maszyny do szycia (typu: S.), żelazka (2 szt.), automat ręczny do parowania, wentylatory, dekoracje, deski, materiały, dodatki krawieckie, literatura fachowa, katalogi, wzory szyte, albumy ze zdjęciami, dyplomy, książki z podziękowaniami. wystrój kącika dla dzieci: krzesełka, stoliki, zabawki, piłki, książeczki: wystrój kącika dla seniorów: półki, siedziska, wózek; wyposażenie wypożyczalni: stroje regionalne, ludowe, historyczne (z różnych epok), suknie balowe, suknie ślubne, sukienki komunijne, stroje sportowe, ubiory okolicznościowe wraz z dodatkami; bielizna (nowa), odzież dziecięca i dla dorosłych, torebki, kapelusze, czapki, dodatki i akcesoria i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powódka prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą (...)w K. podnosiła, że dnia 16 grudnia 2016 roku zawarła z pozwanym Związkiem (...) w W., ul. (...), w imieniu którego działa Dyrektor Delegatury (...) w K. umowę najmu lokalu użytkowego o powierzchni użytkowej 135 m2 położony w budynku przy ulicy (...) w K.. W lokalu użytkowym po dokonaniu po dokonaniu przez powódkę nakładów podnoszących jego standard zostały umieszczone stanowiące jej własność przedmioty wskazane w pozwie. Z uwagi na problemy zdrowotne zawiesić musiała zawiesić prowadzoną działalność gospodarczą. Przestój spowodował problemy z płatnościami w czynszu, które uregulowała korzystając pieniędzmi z renty czy też z ww. nagród. Pismem 30 czerwca pozwany rozwiązał z powódką umowę najmu, w sposób bezprawny, bezpodstawny, godzący w dobre czaję umowę najmu powołując się na rzekomo istniejące zadłużenie czynszowe. W ocenie powódki nie ma żadnego zadłużenia. Jednocześnie pozwany bezprawnie uniemożliwił powołując się na prawo zastawu przysługujące mu na rzeczach wniesionych przez najemcę i w efekcie pozbawił mnie możliwości prowadzenia i doprowadził powódkę do ruiny finansowej i zdrowotnej.

W odpowiedzi na pozew pozwany wnosił o odrzucenie powództwa w całości, zasądzenie od powódki na jago rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ewentualnie o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany wywodził, że Rzeczy zostały złożone przez powódkę w najmowanym od pozwanej lokalu na podstawie umowy z dnia 16.12.2016 r. Z uwagi na zaniechanie opłacania czynszu najmu i pozostałych opłat eksploatacyjnych, po uprzednim wezwaniu i zagrożeniu rozwiązania umowy, umowa została ostatecznie wypowiedziana za pismem z dnia 30.06.2017 r. Zaległość czynszowa na ten dzień wyniosła łącznie kwotę 13.100 zł (miesięczny czynsz wg umowy wynosił kwotę 3.375,00 zł). Ponieważ czynsz nie został uregulowany, na rzeczach powódki złożonych najmowanym lokalu ustanowiony został zastaw ustawowy. Pozwany odmówił wydania rzeczy do czasu uregulowania zadłużenia. W sprawie zadłużenia B. J. przed Sądem Rejonowym dla (...) w W. toczy się odrębne postępowanie (sygn. akt: (...). Pomimo wezwania powódka zadłużenia nie uregulowała, jak też nie wydała uprzednio najmowanego lokalu. Pozwany powołując się na przepis art. 670 § 1 k.c. skorzystał z prawa zastawu i sprzeciwia się wydaniu rzeczy. Powódka uzasadnia żądania pozwu twierdzeniem, że czynsz najmu za omawiany okres został uregulowany. Na powyższe nie przedkłada jednak żadnego dowodu. Jednocześnie powódka informuje, że w okresie umowy zapadła na zdrowiu i przyznaje, że miała problemy z płatnością czynszu. Twierdzenia powódki nie usprawiedliwiają faktu niewywiązywaniu się z obowiązków wynikających z umowy. Jak bowiem zauważa Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17.08.1994 r. (I ACr 312/94; OSA 1995/5/30) okoliczność, iż przyczyną niewywiązywania się przez stronę z obowiązków najemcy (zapłaty czynszu) jest wyłącznie brak oczekiwanych zysków z prowadzonej działalności gospodarczej, nie ma wpływu na ocenę skuteczności rozwiązania umowy. Efekt działalności najemcy jest jego ryzykiem gospodarczym, którego nie można przerzucać na innych.

Sąd Okręgowy w Kielcach zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2018 r. sygn. akt VII GC 254/17

I.  nakazał Związkowi (...) w W. Delegatura (...) w K. wydanie do rąk B. J. ruchomości znajdujących się w lokalu użytkowym położonym w K. przy ulicy (...) wymieniając enumeratywnie wszystkie ruchomości wskazane w pozwie;

II.  przyznał od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Kielcach na rzecz radcy prawnego M. Ś. (1) kwotę 17.745,43 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę pranego z urzędu,

III.  nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 65.212 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy przedstawił m.in. następujące motywy swego rozstrzygnięcia:

Powództwo jest zasadne i podlega uwzględnieniu.

W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powódki jest w pełni udokumentowane załączonymi do pozwu dokumentami a co za tym idzie udowodnione. Bezspornym i niewątpliwym w niniejszej sprawie jest to, że w dniu 16 grudnia 2016 r. strony sporu zawarły umowę najmu lokalu użytkowego przy ul. (...) w K..

Wskazać należy, iż w połowie lipca 2017 r. pozwany bez wiedzy i udziału powódki dokonał wymiany zamków w przedmiotowy lokalu użytkowym, uniemożliwiając tym samym powódce zabranie z lokalu ruchomości stanowiących jej własność o wartości około 950.000zł. Bezsporna jest kwestia własności ruchomości pozostawionych w przedmiotowym lokalu przez powódkę. W dniu 22 lutego 2018 r. Sąd Rejonowy dla(...)w W.na skutek pozwu, który wniósł powód: Związek (...) w W. nakazał, aby pozwana B. J. zapłaciła na rzecz powoda kwotę 13.100 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie: od kwoty 1.375 zł od dnia 15 marca 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 3.375 zł od dnia 11 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 maja 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 lipca 2017 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2.492 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w terminie dwóch tygodni od otrzymania nakazu zapłaty albo wniosła w tymże terminie sprzeciw.

Pozwany Związek (...) w W. powołując się na przepis art. 670 § 1 k.c. skorzystał z prawa zastawu i sprzeciwia się wydaniu ruchomości należących do powódki.

Zdaniem Sądu Okręgowego istota niniejszego sporu sprowadza się do ustalenia czy strony wiązała umowa najmu lokalu użytkowego i czy pozwany jako wynajmujący skutecznie wypowiedział powódce jako wynajmującej umowę najmu, czy po rozwiązaniu umowy w tym konkretnym przypadku powódka posiada uprawnienie do zabrania z lokalu ruchomości oraz, czy pozwany skutecznie skorzystał z prawa zastawu i sprzeciwia się wydaniu rzeczy.

W ocenie Sądu Okręgowego, zarzuty i argumenty strony pozwanej odnośnie uprawnienia do skorzystania z prawa zastawu i sprzeciwu wydania ruchomości należących do powódki są chybione. Niewątpliwie, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, okolicznością niekwestionowaną przez strony był fakt, iż w dniu 16 grudnia 2016 r. strony sporu zawarły umowę najmu. Umowa najmu lokalu została wypowiedziana ze skutkiem natychmiastowym bez zachowania okresu wypowiedzenia przez wynajmującego z dniem 30.06.2017 r. na mocy postanowienia §13 pkt. 3 umowy.

Wskazać trzeba, iż przepis art. 670 § 1 k.c. stanowi, że dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu. Rzeczy nie podlegające zajęciu wskazuje art. 829 k.p.c. Zgodnie z przepisem art. 670 § 1 k.c., ustawowym prawem najmu objęte są tylko ruchomości zabezpieczające płatność czynszu i świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok. W takim też tylko zakresie wynajmujący uprawniony jest do skorzystania z prawa do sprzeciwienia się usunięciu rzeczy z przedmiotu najmu i ich zatrzymania na podstawie art. 671 § 2 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14.04.2010 r. I ACa 240/10; LEX nr 628186).

Zważyć trzeba, iż niniejszym pozwem powódka dochodzi wydania przez pozwanego ruchomości stanowiących jej własność na podstawie przepisu art. 222 §1 k.c..

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba, że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Roszczenie wydobywcze nie przysługuje właścicielowi w przypadku, gdy osobie władającej rzeczą przysługuje uprawnieni do władania rzeczą, co może wynikać z umowy, orzeczenia sądowego, decyzji właściwego organu administracyjnego. W takim wypadku, osoba taka może podnieść odpowiedni zarzut, który będzie podstawą nieuwzględnienia (oddalenia powództwa) żądania właściciela. Oddalenie żądania wydania ruchomości nie może nastąpić na podstawie art. 5 k.c., który stanowi, iż nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko powódki, iż w przedmiotowym wypadku pozwany nie może się powoływać na uprawnienie do skorzystania z prawa zastawu na ruchomościach powódki znajdujących się przedmiotowym lokalu użytkowym. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadków P. R. i M. Ś. (2), iż ruchomości pozostawione w przedmiotowym lokalu użytkowym, stanowią własność powódki i, że pomimo ponawianych żądań przez powódkę, pozwany odmawia wydania jej tych ruchomości. Należy w tym miejscu podnieść, że w połowie lipca 2017r. pozwany bez wiedzy i udziału powódki dokonał wymiany zamków w przedmiotowym lokalu użytkowym, uniemożliwiając tym samym powódce zabranie z lokalu ruchomości stanowiących jej własność o wartości około 950.000zł. Wskazać trzeba, iż w tych okolicznościach, powoływanie się przez pozwanego na ustawowe prawo zastawu na ruchomościach stanowiących własność powódki nie może skorzystać z ochrony prawnej wynikającej z przepisu określonego w art. 670 § 1 k.c., albowiem wartość zatrzymanych przez pozwanego ruchomości wielokrotnie przewyższa wartość jego wierzytelności wobec powódki wynikających z umowy najmu lokalu. Nie bez znaczenia jest także to, że poprzez takie działanie pozwanego polegające w istocie rzeczy na samowolnym ich zatrzymaniu i pozbawieniu powódki nad nimi władztwa uniemożliwił a wręcz pozbawił on powódką z korzystania z ruchomości dla celów prowadzenia przez nią prowadzenia działalności gospodarczej.

Z tych też względów, mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku.

O kosztach procesu stosownie do rozstrzygnięcia, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 §1 i §3 k.p.c. w związku z art. 3 ust. 2 pkt 1, art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016r. poz. 623), § 8 ust 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2015r., poz. 1805).

Pozwany apelacją zaskarżyła niniejszy wyrok w całości i wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa

2.  oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego Związku (...) kosztów procesu za obydwie instancje według norm przypisanych,

a przypadku nieuwzględnienia powyższych żądań, pozwany wniósł o:

3.  uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania,

zarzucając:

naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:,

- art. 64 § l ¹ k.p.c. i art. 240 § 4 ustawy z dnia 16.09.1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2017 r. poz. 1560 z późn. zm.) poprzez uznanie, iż Delegatura (...) w K. jako jednostka organizacyjna Związku (...) posiada zdolność sądową w sytuacji, gdy przymiot ten ustawa przyznaje jedynie związkowi rewizyjnemu;

- art. 670 k.c. w zw. z 222 § 1 in fine i art. 344 § 1 k.c. poprzez nieuznanie prawa pozwanego posiadania i władania ruchomościami powódki uzyskanego z mocy prawa poprzez ustanowienie na tych rzeczach zastawu ustawowego;

- art. 670 k.c. w zw. z art. 671 § 1 k.c. poprzez doprowadzenie do wygaśnięcia zastawu ustawowego ustanowionego na rzeczach ruchomych powódki, poprzez wykonanie wyroku wydania rzeczy, w sytuacji braku przesłanek do zniesienia tego prawa;

naruszenie prawa procesowego, a mianowicie przepisu:

- art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z § 2 tego przepisu poprzez nieodrzucenie pozwu z uwagi na wskazanie pozwanego, który nie ma zdolności sądowej, a wiec wystąpiły przesłanki do rozstrzygnięcia wskazanego we tym przepisie, których nie ma możliwości uzupełniania,

- art. 325 k.p.c. poprzez wskazanie w sentencji wyroku jednostki organizacyjnej nie posiadającej zdolności sądowej, tj. „ Związek (...) w W. Delegatura (...) w K.” jako strony i osoby zobowiązanej do nakazanego zachowania się, co czyni wadliwym treść wyroku;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez powołanie się w uzasadnieniu wyroku na nieprzedłożone dowody, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia, poprzez przywołanie okoliczności prawnych niezwiązanych z przedmiotem sporu, a mających wpływ na rozstrzygniecie oraz poprzez niewskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia nakazującemu pozwanemu wydanie wszystkich rzeczy ruchomych obciążonych zastawem ustawowym jak też niewskazanie zasad obliczenia kosztów procesu,

- art. 233 k.p.c. poprzez uznanie za udowodnione przez powódkę faktu uniemożliwienia prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, udowodnienie wartości zatrzymanych przez pozwaną rzeczy oraz udowodnienie prawa do posiadania tych rzeczy w sytuacji, gdy na powyższe okoliczności powódka żadnego dokumentu nie przedłożyła;

art. 278 § 1 w zw. z art. 25 § 1 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie z urzędu dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność wartości zastawionych rzeczy zatrzymanych przez pozwanego, w sytuacji wystąpienia oczywistej rozbieżności w oświadczeniach powódki zawartych w oświadczeniu majątkowym i w pozwie wskazującym na wartość przedmiotu sporu i w tym zakresie bezpodstawne przyjęcie, że wartość ta wielokrotnie przewyższa wartość wierzytelności pozwanego;

- art. 103 k.p.c. poprzez nieobciążenie strony powodowej kosztami postępowania w sytuacji złożenia przez powódkę niezgodnych z prawdą wyjaśnień, co do jej sytuacji majątkowej,

- art. 98 § 1 k.p.c. i § 3 w zw. z § 3 i § 23 rozp. MS z dnia 3.10.2016 r. z w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715) poprzez orzekanie z powołaniem aktu prawnego nieobowiązującego w dacie wyrokowania, jak też obciążenie pozwanego kosztami nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce, w sytuacji niezłożenia przez umocowanego radcę prawnego wniosku o zasądzenie stosownych kosztów od Skarbu Państwa,

- art. 98 k.p.c. w zw. art. 2 i 3 u.k.s.c. poprzez niewskazanie zasad obliczenia kosztów procesu oraz powołanie wadliwych podstaw prawnych przy ich określaniu.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powódki wniósł o:

1.  oddalenie apelacji w całości jako niezasadnej,

2.  przyznanie pełnomocnikowi od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu za instancję odwoławczą, oświadczając, że nie zostały one uiszczone przez stronę reprezentowaną w całości, ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Na wstępie wskazać należy podzielić argumentację powódki przedstawioną w odpowiedzi apelację, ale jedynie w tej części, w jakiej wskazuje, że w swoim piśmie procesowym z dnia 26 lutego 2018 r. dokonała sprostowania oznaczenia strony pozwanej w pozwie. Wskazane w piśmie orzecznictwo i zawarte w nim tezy zachowują aktualność. Tym samym, skoro wadliwość pozwu została skutecznie sanowana w toku postępowania, to nie ma podstawy do odrzucenia pozwu w niniejszej sprawie. Artykuł 199 § 1 pkt 3 w zw. z § 2 k.p.c. nie może zatem znaleźć tu zastosowania. W piśmie procesowym oznaczenie pozwanego w pozwie zostało prawidłowo sprecyzowane przez powódkę. Tym samym również nie znajduje uzasadnienia zarzut naruszenia art. 64 § 1 w związku z art. 240 § 4 ustawy - Prawo spółdzielcze.

Przechodząc do meritum zauważyć należy, że Sąd Okręgowy co do zasady trafnie wskazał, iż istota niniejszego sporu sprowadza się do ustalenia czy strony wiązała umowa najmu lokalu użytkowego i czy pozwany jako wynajmujący skutecznie wypowiedział powódce jako wynajmującej umowę najmu, czy po rozwiązaniu umowy w tym konkretnym przypadku powódka posiada uprawnienie do zabrania z lokalu ruchomości oraz, czy pozwany skutecznie skorzystał z prawa zastawu i sprzeciwia się wydaniu rzeczy na gruncie uprawnień wynikających z art. 670 k.c.

W pierwszej kolejności w ocenie Sądu apelacyjnego wskazać należy, że zgodnie z art. 670 § 1 k.c. dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu.

Kwestią regulowaną w art. 670 k.c. jest także powstanie ustawowego prawa zastawu. Ustawowe prawo zastawu z art. 670 k.c. na rzeczy ruchomej lub udziale w niej, której najemca jest właścicielem lub współwłaścicielem, wniesionej do przedmiotu najmu z wyłączeniem tych rzeczy, które nie podlegają zajęciu według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym (art. 829 i n. k.p.c.), powstaje ex lege z chwilą wymagalności wierzytelności wynajmującego o zapłatę czynszu lub świadczeń dodatkowych. Do powstania ustawowego prawa zastawu nie jest konieczne dokonanie jakiejkolwiek czynności przez najemcę lub wynajmującego; prawo zastawu nie powstaje bowiem z chwilą złożenia oświadczenia wierzyciela ani też nie tworzy tego go żaden wpis (np. jak przy hipotece), a także wydanie przedmiotu zastawu wynajmującemu, obojętna jest także świadomość najemcy co do skutku wniesienia rzeczy ruchomej do przedmiotu najmu oraz wartość rzeczy ruchomych i ich stosunek do wartości zabezpieczanej przez prawo zastawu wierzytelności, ale konieczne jest istnienie określonej wierzytelności – należności z tytułu czynszu lub innych świadczeń dodatkowych za okres nie dłuższy niż rok ( Por. uzasadnienie wyroku SA w Warszawie z 10.09.2003 r., VI ACa 129/03, OSA 2005/1, poz. 3; Z. Radwański [w:] System prawa cywilnego..., t. III, cz. 2, s. 279; G. Kozieł [w:] Kodeks cywilny..., red. A. Kidyba, t. III, 2010, s. 381–382; J. Górecki, G. Matusik [w:] Kodeks cywilny..., red. K. Osajda, t. II, 2013, s. 1294–1295.)

Jeżeli kilka rzeczy ruchomych najemcy wniesiono do przedmiotu najmu, to powstaje taka sama liczba ustawowych praw zastawu zabezpieczających wspomnianą wierzytelność wynajmującego.

Wygaśnięcie prawa zastawu powstałego na mocy art. 670 k.c. reguluje art. 671 k.c., zgodnie z którym:

§ 1. Przysługujące wynajmującemu ustawowe prawo zastawu wygasa, gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte.

§ 2. Wynajmujący może się sprzeciwić usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na własne niebezpieczeństwo, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony.

§ 3. W wypadku gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną usunięte na mocy zarządzenia organu państwowego, wynajmujący zachowuje ustawowe prawo zastawu, jeżeli przed upływem trzech dni zgłosi je organowi, który zarządził usunięcie.

Wynajmujący może nie dopuścić do usunięcia rzeczy z przedmiotu najmu i tym samym do wygaśnięcia ustawowego prawa zastawu zabezpieczającego jego wierzytelności o czynsz i świadczenia dodatkowe wobec najemcy.

Przesłanką pozytywną sprzeciwu i zatrzymania rzeczy obciążonej ustawowym prawem zastawu jest zaleganie z zapłatą lub brak zabezpieczenia zapłaty (art. 671 § 2 in fine k.c.), a negatywną usunięcie rzeczy obciążonych prawem zastawu w sytuacji określonej w art. 671 § 3 k.c.

Sprzeciw i zatrzymanie rzeczy stanowią dozwoloną samopomoc, która polega na użyciu przez wynajmującego lub osoby, którymi się on posługuje, przymusu fizycznego w celu ochrony przysługującego mu prawa zastawu na rzeczach zabezpieczającego jego wierzytelności. W orzecznictwie przyjmuje się, że w ramach samopomocy, o której mowa w art. 671 § 2 k.c., wynajmujący może żądać od innej osoby określonego zachowania się lub ma prawo do użycia wobec niej środków zmuszania (Uchwała SN z 27.04.1994 r., I KZP 8/94, ONSKW 1994/5–6, poz. 28). Przykładami zachowań wynajmującego, które zmierzają do zatrzymania rzeczy, są: wymiana zamków w drzwiach, zamknięcie bramy, celem uniemożliwienia wyniesienia rzeczy, czy przejęcie faktycznego władztwa nad rzeczą itp. (Zob. m.in. I. Rosenblüth [w:] J. Korzonek, I. Rosenblüth, Kodeks zobowiązań..., t. I, 1936, s. 999; J. Panowicz-Lipska [w:] Kodeks cywilny..., red. M. Gutowski, t. II, 2016, komentarz do art. 671, nb 2; K. Pietrzykowski [w:] Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. II, 2009, s. 438; J. Górecki, G. Matusik [w:] Kodeks cywilny..., red. K. Osajda, t. II, 2013, s. 1297.). (Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczególna (art. 535-764(9).

Należy przypomnieć, ze w realiach niniejszej sprawy powódka roszczenie swe opiera na twierdzeniu, że nie posiadała żadnego zadłużenia z tytułu najmu, tym samym bezprawne było wypowiedzenie jej umowy najmu w trybie nagłym, a w konsekwencji pozwany bezprawnie uniemożliwił korzystanie z rzeczy, powołując się na prawo zastawu przysługujące mu na rzeczach wniesionych przez najemcę i w efekcie pozbawił powódkę możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, czym doprowadził powódkę do ruiny finansowej i zdrowotnej.

Natomiast z uzasadnienia Sądu I instancji wynika, że odmowa uznania uprawnienia pozwanego postawienia zarzutu wskazanego w art. 222 § 1 in fine wynika z faktu:

- zatrzymania przez pozwanego rzeczy powódki o wartości wielokrotnie przewyższającej wartość wierzytelności pozwanego;

- zastosowania przez pozwanego samopomocy;

- pozbawieniu powódki możliwości korzystania z ruchomości dla celów prowadzenia przez nią działalności gospodarczej.

Przechodząc do oceny motywów rozstrzygnięcia Sądu I instancji przyznać należy rację skarżącemu, który zarzuca wadliwość wywodu prawnego zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku:

„W uzasadnieniu wyroku (5. 12 uzasadnienia) Sąd pierwszej instancji podnosi, iż: „roszczenie wydobywcze nie przysługuje właścicielowi w przypadku, gdy osobie władającej rzeczą przysługuje uprawnienie do władania rzeczą, co może wynikać z umowy, orzeczenia sądowego, decyzji właściwego organu administracyjnego”. Sąd pierwszej instancji stwierdza, że: „w takim wypadku osoba taka może podnieść odpowiedni zarzut, który będzie podstawą nieuwzględnienia (oddalenia powództwa) żądania właściciela”.

Sąd I instancji nie wyjaśnia, dlaczego wśród zarzutów hamujących nie wskazuje zastawu ustawowego, ustanowionego na rzeczach ruchomych właściciela. Przemilczenie to w żaden sposób nie zostało wyjaśnione. Pominięcie zastawu ustawowego jako zarzutu hamującego wydanie rzeczy „ułatwia”, w oparciu o ochronę prawa własności, uznanie roszczenia powódki za uzasadnione, a w istocie sprawia, ze wywód prawny jest niepełny i w efekcie prowadzi do błędnych wniosków.

Sąd pierwszej instancji stwierdza, że: „pozwany nie może powoływać się na uprawnienie do skorzystania z prawa zastawu na ruchomościach powódki znajdujących się w przedmiotowym lokalu użytkowym”. Jak wynika z treści art. 670 k.c. powyższe stwierdzenie pozostaje w sprzeczności z przepisem prawa.”

Oczywiście w ocenie Sądu Apelacyjnego, w kontekście wskazanych powyżej przesłanek, wadliwym jest też oparcie rozstrzygnięcia na zakwestionowaniu prawa pozwanego do skorzystania z prawa do dozwolonej samopomocy na gruncie art. 671 § 2 k.c., poprzez wymianę zamków.

Przede wszystkim jednak Sąd I instancji, ani w ustaleniach faktycznych, ani w rozważaniach prawnych, jednoznacznie nie odniósł się do faktu istnienia zadłużenia i istnienia podstaw do wypowiedzenia powódce umowy najmu przez pozwanego, co jest kluczową wyjściową przesłanką zastosowania art. 670 k.c.

Kwestia ta została przesądzona prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dła (...) W. w W. z dnia 17 grudnia 2020r., sygn. akt: (...) wydanego w sprawie z powództwa Związku (...) z/s w W. przeciwko B. J. o zapłatę na okoliczność ustalenia zaległości czynszowej powódki względem pozwanego oraz jej wysokości, na mocy którego zasądzono od B. J. na rzecz Związku (...) w W. kwotę 13.100 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie: od kwoty 1.375 zł od dnia 15 marca 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 3.375 zł od dnia 11 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 maja 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2.950 zł od dnia 11 lipca 2017 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu – z odpisu którego dopuszczono dowód w toku postępowaniu apelacyjnego, zresztą przedłożonego przez pełnomocnika powódki.

W tym kontekście prima facie oczywistym faktem było przesądzenie istnienie wierzytelności z tytułu najmu, jak również brak podstaw do zakwestionowania wypowiedzenia umowy najmu, co było jedna z podstaw podstawy faktycznej żądania pozwu.

Rzeczą w sumie nieistotną w kontekście oceny prawa do skorzystania przez pozwanego z ustawowego prawa zastawu z art. 670 k.c., a zresztą nawet w żaden sposób nie wykazaną przez powódkę, było oparcie oddalenia powództwa na przesłance pozbawieniu powódki możliwości korzystania z ruchomości dla celów prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, co nawet pozostawała w sprzeczności z twierdzeniami powódki, która z uwagi na stan zdrowia zawiesiła tą działalność. Wszak ustawowego prawa zastawu z art. 670 k.c. na rzeczy ruchomej powstaje ex lege z chwilą wymagalności wierzytelności wynajmującego o zapłatę czynszu lub świadczeń dodatkowych.

Ewentualnie rzeczą dyskusyjna może być spór co do zakresu tego prawa, tj. czy ogranicz się on do pozostawionych rzeczy, których wartość jest porównywalna z wartością wierzytelności wynajmującego, czy też prawa zastawu powstaje na wszystkich rzeczach pozostawionych w wynajmowanym lokalu, a rzeczą następczą jest ewentualna odpowiedzialność odszkodowawcza wynajmującego za zatrzymanie rzeczy, których wartość w istotnym zakresie przekracza wartość wierzytelności.

Przykładowo prezentowane są stanowiska, że przepis art. 671 k.c. łączy wygaśnięcie prawa zastawu z usunięciem rzeczy najemcy z przedmiotu najmu. W celu zachowania prawa zastawu wynajmujący może sprzeciwić się usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i w drodze samopomocy zatrzymać je na własne niebezpieczeństwo. Oznacza to odpowiedzialność wynajmującego wobec najemcy za wynikłą szkodę w razie nieuzasadnionego zatrzymania rzeczy, np. gdy pozostałe ruchomości dają dostateczne zabezpieczenie, za brak staranności w przechowywaniu (Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II). O tym, że dopuszczalne jest zatrzymanie wszystkich rzeczy wskazują także inne poglądy, zgodnie z którymi jeżeli wynajmujący udowodni, że zajęcie całego przedmiotu najmu było jedynym praktycznym sposobem wykonania prawa zastawu na wszystkich rzeczach najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, to podstawy skutecznej ochrony posiadania najemcy będą niewielkie (G. Kuźma, D. Okolski, Ochrona..., s. 45).

Jednakże niezależnie od tego podkreślić należy, że niezależnie od przyjętego poglądu co do zakresu ustawowego prawa zastawu, podkreślić należy, że prawo to powstało na rzeczach powódki, tj. albo na części, albo na wszystkich.

Mając na uwadze fakt, że upadła podstawa faktyczna żądania pozwu o nieistnieniu wierzytelności i braku podstaw do wypowiedzenia umowy najmu, rzeczą powódki było sprecyzowania żądania pozwu, a tym samym wniosków apelacji, tj.:

- czy powódka domaga się wydania wszystkich rzeczy – co z uwagi na powyższe ustalenia jest żądaniem nieuzasadnionym, tj. z uwagi na powstanie co najmniej co do części rzeczy ustawowego prawa zastawu ex lege

- czy też powódka domaga się wydania tylko części tych rzeczy., a jeśli tak to których.

Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku wymagana jest inicjatywa po stronie powódki poprzez wskazanie odrębnie wartości każdej z tych rzeczy, bądź ewentualnie wartości poszczególnych wyodrębnionych zbiorów tych rzeczy.

Profesjonalny pełnomocnik powódki, dopytywany przez Sąd II instancji na rozprawie apelacyjnej poprzedzającej wydanie wyroku w tej sprawie, uprzedzony przez Sąd o istocie tego pytania w kontekście znaczenia wyroku przesądzającego istnienie wierzytelności i charakteru niniejszej sprawy, tj. sprawy o wydanie, o aktualne stanowisko procesowe, podtrzymał wnioski zawarte w odpowiedzi na apelację.

W tym kontekście wskazać należy, że rzeczą powódki w tej sytuacji jest wskazanie wartości poszczególnych zatrzymanych rzeczy, dla oceny zasadności powództwa. Poza tym w sytuacji kiedy żądanie pozwu jest co najmniej w części bezzasadną, ciężar wykazania tej wartości i wskazania ewentualnie konkretnych rzeczy leży po stronie powódki.

Niezależnie od tego, choć jedynie na marginesie dodatkowo wskazać należy, że z zasad doświadczenia życiowego wynika, że rzeczą wysoce wątpliwą jest fakt, czy wartość zatrzymanych rzeczy wynosi jak wskazano w pozwie 950.000 zł, na co zwracano uwagę pełnomocnikowi powódki w toku w/w rozprawy apelacyjnej, choćby w kontekście zarzutów apelacji.

Powódka nie wykazała by rzeczy te, mające dla niej zapewne wielką wartość emocjonalną, w rzeczywistości wielokrotnie przewyższały wartość przedmiotowej wierzytelności (wraz z zasądzonymi odsetkami i kosztami sądowymi). Powódka była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, który parokrotnie pytany przez Sąd II instancji na okoliczność modyfikacji stanowiska zawartego w odpowiedzi na apelację, podtrzymał swoje stanowisko i nie złożył żadnych nowych wniosków dowodowych.

W tej sytuacji zasadnym okazały się zarzuty apelacji naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez uznanie za udowodnione przez powódkę faktu uniemożliwienia prowadzenia przez nią działalności gospodarczej – choć ta okoliczność okazał się marginalna. A przede wszystkim udowodnienie wartości zatrzymanych przez pozwaną rzeczy oraz udowodnienie prawa do posiadania tych rzeczy w sytuacji, gdy na powyższe okoliczności powódka żadnego dokumentu nie przedłożyła.

W konsekwencji zasadnym okazał się zarzut naruszenia prawa materialnego:

- art. 670 k.c. w zw. z 222 § 1 in fine i art. 344 § 1 k.c. poprzez nieuznanie prawa pozwanego posiadania i władania ruchomościami powódki uzyskanego z mocy prawa poprzez ustanowienie na tych rzeczach zastawu ustawowego;

- art. 670 k.c. w zw. z art. 671 § 1 k.c. poprzez doprowadzenie do wygaśnięcia zastawu ustawowego ustanowionego na rzeczach ruchomych powódki, poprzez wykonanie wyroku wydania rzeczy, w sytuacji braku przesłanek do zniesienia tego prawa.

Podkreślić należy, że powódka nie udowodniła, ze nawet gdyby jej powództwo byłoby w jakimś zakresie zasadne, to powódka nie wskazała konkretnych przedmiotów, których miałaby prawo domagać się ich wydania.

Dlatego też, uznając apelację za uzasadnioną, Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji na mocy art. 386 § 1 k.p.c. (co do oddalenia powództwa pkt 1.II)

Poza oddaleniem powództwa korekcie podlegało także rozstrzygnięcia o kosztach procesu przed Sądem I instancji.

W apelacji trafnie zarzucono, że Sąd Okręgowy ustalił wynagrodzenie pełnomocnika powódki w oparciu o § 8 rozp. MS z dnia 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz. 1805) w sytuacji, gdy jest to akt prawny nieobowiązujący, uchylony przez § 23 rozp. MS z dnia 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715).

W tej sytuacji zasadnym było ustalenie wynagrodzenia pełnomocnika powódki w oparciu po aktualne rozporządzenie, tj. zgodnie z stawkami określonym w § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 05.11.2015 r. poz. 1804; zm. Dz.U. z 12.10.2016 r. poz. 1667). W zakresie wysokości wynagrodzenia za pomoc prawna z urzędu istotna jest nadto następująca uwaga. Wynagrodzenie to określone zostało według cyt. wyżej rozporządzenia, czyli tzw. normalnej taksy, a nie według niższych stawek określonych w rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, uznając, że różnicowanie tych stawek za dokonywanie porównywalnych czynności jest niekonstytucyjne. (pkt 1. II sentencji).

O kosztach procesu pomiędzy stronami orzeczono jak w pkt 1.3. sentencji na mocy art. 102 k.p.c. W realiach niniejszej sprawy, zdaniem Sądu Apelacyjnego, powódka mogła być głęboko subiektywnie przekonana o zasadności swego roszczenia, tym bardziej, że nie było jeszcze prawomocnego rozstrzygnięcia przesądzającego ostatecznie o istnieniu względem niej wierzytelności pozwanego oraz o braku podstaw do zakwestionowania skierowanego wobec niej wypowiedzenia najmu. Nie bez znaczenia pozostaje też wiek powódki i jej osobiste emocjonalne zaangażowanie związane z kolekcjonerskim charakterem zgromadzonych przez nią rzeczy.

Dlatego też apelacja pozwanego w tej części podlegała oddaleniu na mocy art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c., co znalazło odzwierciedlenie w pkt 2 sentencji.

O wynagrodzeniu pełnomocnika powódki orzeczono jak w pkt 3 sentencji zgodnie z stawkami określonym w § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 05.11.2015 r. poz. 1804; zm. Dz.U. z 12.10.2016 r. poz. 1667). W zakresie wysokości wynagrodzenia za pomoc prawna z urzędu istotna jest analogiczna uwaga, jak w zakresie określenia tego wynagrodzenia za pomoc prawną przed Sądem I instancji.

Ponadto wynagrodzeni to powiększono o wykazane przez tego pełnomocnika koszty ujęte w spisie kosztów, tj. o kwotę 486,76 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego pomiędzy stronami orzeczono jak w pkt 4 sentencji według zasady odpowiedzialności za wynik postępowania określonej w art. 98 § 1 k.p.c., a co do wysokości odnośnie zwrotu kosztów zastępstwa, zgodnie z stawkami określonym w § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 05.11.2015 r. poz. 1804; zm. Dz.U. z 12.10.2016 r. poz. 1667) w wysokości 8.100 zł.

Ponadto pozwany poniósł wydatki w postaci opłaty od apelacji w kwocie 47.500 zł. Tym samym zasadnym było zasądzeni od powódki na rzecz pozwanego kwoty 55.600 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Na tym etapie brak było podstaw do odstąpienia od obciążenia kosztami należnymi na rzecz pozwanego, albowiem powódka znała już motywy wyroku Sądu I instancji, była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika i pomimo wyroku w w/w wskazanej sprawie przesądzającego istnienie wierzytelności po stronie pozwanego, do końca postępowania apelacyjnego w całości podtrzymywała swoje powództwa, wnosząc o oddalenie apelacji w całości. W tej sytuacji brak było podstaw do odmowy zwrotu poniesionych przez pozwanego celowych kosztów obrony w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Jerzy Bess SSA Anna Kowacz - Braun SSA Grzegorz Krężołek