Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 30.08.2019 r. pozwana L. K. wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 31 października 2017 roku w sprawie sygn. akt I.C 1588/17, mocą którego stwierdzono wygaśnięcie nieodpłatnej służebności osobistej ustanowionej w umowie darowizny z dnia 19 maja 2005 r. (Rep. (...)) przed notariuszem B. B., na rzecz L. K. przez W. G. (1), na zabudowanej nieruchomości położonej w S. na działce oznaczonej nr geodezyjny (...) o pow. 393 m ², dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) - z dniem 20 maja 2015 r. (pkt I. wyroku) oraz zasądzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.357,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 1.457,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego (pkt II. wyroku).

W uzasadnieniu skargi pozwana podniosła, iż w sprawie I.C 1588/17 Sądu Rejonowego w Suwałkach pozbawiona została możności działania wskutek oczywistego naruszenia przepisów prawa dotyczących doręczeń, a w szczególności art. 138§1 kpc i art. 139 kpc. Pozwana wskazywała, iż w pozwie w ww. sprawie nie wskazano adresu jej zamieszkania, a całą korespondencję sądową przesyłano jej na adres nieruchomości objętej żądaniem pozwu stwierdzenia wygaśnięcia służebności osobistej mieszkania, opartego na twierdzeniu, że pozwana od lat tam nie mieszka. W zaistniałej sytuacji pozwana domagała się zmiany wyroku zapadłego w ww. sprawie i oddalenia powództwa oraz zasądzenia od powoda na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Powód P. M. domagał się oddalenia skargi i zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2020 r. Sąd Rejonowy w Suwałkach wznowił postępowanie w sprawie I. C 1588/17 tegoż Sądu z powództwa P. M. przeciwko L. K. o stwierdzenie wygaśnięcia służebności przesyłu.

Wyrokiem z dnia 22 marca 2021 r. w sprawie sygn. akt I.C 1126/19 Sąd Rejonowy w Suwałkach oddalił powództwo (pkt I.) oraz zasądził od powoda P. M. na rzecz pozwanej L. K. kwotę 1.497,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 497,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II.).

Powyższy wyrok zapadł przy tym w oparciu o następujące ustalenia faktyczne, poczynione na podstawie: aktu notarialnego Rep. A (...) (k. 4-7), aktu notarialnego Rep. A (...) (k. 11-13), karty informacyjnej (k. 17-18), zgłoszenia (k. 15) – w aktach sprawy Sądu Rejonowego w Suwałkach sygn. I.C 1588/17, wydruku księgi wieczystej nr (...), informacji (k. 201), dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy sygn. I.C 2773/17 Sądu Rejonowego w Suwałkach, wyjaśnień informacyjnych pozwanej L. K. (k. 105v-106v), wyroku (k. 391 akt sprawy I.C 483/17 Sądu Okręgowego w Suwałkach), zeznań świadków: C. S. (k. 154v-155), Ł. O. (k. 155-155v) i T. M. (k. 194-195):

Dnia 19 maja 2005 r. przed notariuszem B. B. w S. L. K. zawarła ze swoją matką W. G. w formie aktu notarialnego nr Rep. (...) umowę darowizny zabudowanej nieruchomości oznaczonej nr (...) o pow. 393 m ², położoną w S. przy ul. (...), której własność nabyła w wyniku działu spadku i podziału majątku dorobkowego W. G. (1) i zmarłego A. G.. Zgodnie z zapisem § 8 ww. umowy W. G. (2), przyjmując powyższą darowiznę, ustanowiła na rzecz L. K. na nabytej nieruchomości nieodpłatną i dożywotnią służebność osobistą, polegającą na prawie korzystania z jednego pokoju usytuowanego na parterze budynku wraz z używalnością kuchni i łazienki znajdujących się w nowszej (dobudowanej) części budynku mieszkalnego, zaś L. K. wyraziła na to zgodę. Roczną wartość służebności strony określiły na kwotę 1.200,00 zł, a skapitalizowana wartość tego prawa określona została na kwotę 18.000,00 zł.

Dokonując tej czynności L. K. wiedziała, że nieruchomość pozostanie faktycznie w rękach jej syna J. K., który mieszkał na tej nieruchomości i zajmował się nią. Z czasem zamieszkała tam również jego dziewczyna. W przeszłości L. K. wraz z mężem rozbudowali tę nieruchomość.

Następnie, własność wyżej opisanej nieruchomości nabyli S. i A. małżonkowie M. na podstawie umowy o dożywocie zawartej z W. G. w dniu 21 kwietnia 2017 r., sporządzonej w formie aktu notarialnego za nr Rep. A (...) przez notariusza w S. W. L..

Dnia 13 czerwca 2017 r. przed notariuszem W. U. w S. – A. M. (1), S. M. i A. M. (2) (działająca jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz swojego syna P. M.) – zawarli umowę darowizny nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) o pow. 393 m ².

Aktualnie ww. nieruchomość pozostaje własnością P. M..

W roku 2015 r. W. G. (2) zachorowała na nowotwór. W okresie od 2014 r. do kwietnia 2017 r. udzielano jej pomocy medycznej w ramach świadczeń domowej opieki paliatywnej dla osób dorosłych. W trakcie wizyt domowych personel medyczny wykonywał m.in. czynności polegające na pomiarze RR, tętna, saturacji, temperatury ciała, obserwacji skóry, edukacji na temat podawania leków, obserwacji stanu psychicznego chorej. W czerwcu 2016 r. W. G. (2) była też hospitalizowana w Szpitalu Wojewódzkim w S..

W dniu 20 marca 2017 r. do Sądu Rejonowego w Suwałkach wpłynął pozew W. G. (1) przeciwko L. K. o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej mieszkania z dniem 19 maja 2015 r. Postępowanie w niniejszej sprawie zostało zawieszone z uwagi na śmierć powódki. Następnie, podjęto postępowanie i w dniu 11 grudnia 2017 r. w sprawie sygn. akt I.C 2773/17 wydano orzeczenie o odrzuceniu pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2) k.p.c. wskazując, iż w tutejszym Sądzie toczyła się sprawa o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej mieszkania przy ul. (...) w S. z powództwa P. M., która została zakończona prawomocnym wyrokiem z dnia 31 października 2017 r.

W. G. (2) zamieszkiwała na nieruchomości przy ul. (...) w S. do 06 stycznia 2017 r. W tym czasie relacje jej z wnukiem J. K. nie zawsze były poprawne, dochodziło do konfliktów. Jesienią 2016 r. J. K. został tymczasowo aresztowany i na nieruchomości przy ul. (...) pozostała jego konkubina.

Pod koniec 2016 r. stan zdrowia W. G. (1) zaczął się pogarszać. Z uwagi na powyższe, jak też brak osób sprawujących bezpośrednią opiekę nad ww. – w dniu 06 stycznia 2017 r. zabrana została ona przez siostrę S. M. i jej męża A. M. (1) do ich miejsca zamieszkania.

W. G. (2) zmarła w dniu 29 kwietnia 2017 r.

L. K. zamieszkiwała w domu przy ul. (...) od dzieciństwa do 26 stycznia 2006 r. Wówczas wyjechała do R. za pracą zarobkową. Od tego czasu do 2017 r. przyjeżdżała i zatrzymywała się tam podczas corocznych pobytów w Polsce, które miały miejsce głównie w okresie letnim. Na nieruchomości położonej przy ul. (...) posadowione są dwa domy. Do roku 2006 r. w starszej części mieszkała L. K., jej syn z żoną i dzieckiem, zaś jej matka W. G. (2) mieszkała w nowszej części domu. Po 2006 r. nastąpiła zmiana. Nowsza część domu dobudowana została przez L. K. i jej męża.

W październiku 2010 r. L. K. zgłosiła w Urzędzie Miejskim w S. wyjazd do Wielkiej Brytanii na pobyt czasowy do 12 października 2015 r.

L. K. przez cały czas traktuje nieruchomość przy ul. (...) jako swój dom, ma tam pozostawione wszystkie swoje rzeczy, opłacała rachunki, kupowała opał, przeprowadzała remonty. Trwało to do początku stycznia 2017 r., tj. do czasu pobytu tam jej matki. L. K. traktuje swój pobyt za granicą jako tymczasowy, zamierza pozostać tam do uzyskania świadczeń emerytalnych. Po tej dacie planuje powrót do Polski już na stałe do domu przy ul. (...). L. K. posiada wiedzę, że na chwilę obecną dom ten jest własnością M., ale jak twierdzi nie zna okoliczności, w jakich jej matka W. G. (2) przepisała ten dom na nich.

Obecnie L. K. utrzymuje kontakt ze swoją bratową T. M., u której zatrzymuje się podczas przyjazdów z zagranicy po 2017 r., jak też z Ł. O.. L. K. przedmiotową nieruchomość przepisała na matkę przed wyjazdem do W..

Z S. M. i A. M. (1) L. K. nie utrzymuje kontaktów od stycznia 2017 r., tj. od momentu zabrania przez nich W. G. (1) z domu przy ul. (...). Twierdzi, iż ww. uniemożliwiali jej kontakt z matką, nie przekazywali matce telefonów od niej.

Przed Sądem Okręgowym w Suwałkach pod sygn. akt I.C 483/17 toczyła się sprawa z powództwa J. K. przeciwko S. i A. M. (1) oraz P. M. o ustalenie, że umowa zawarta w dniu 21 kwietnia 2017 r. pomiędzy W. G. a S. i A. M. (1) jest nieważna z uwagi na stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji przez W. G. (1). Prawomocnym wyrokiem z dnia 22 marca 2019 r. powództwo zostało oddalone w całości.

Na kanwie tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd I instancji wskazał, iż w myśl art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c., odsyłającym do stosowania do służebności osobistych odpowiednio przepisów o służebnościach gruntowych – służebność ta wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. Wygaśnięcie służebności stanowi naturalną konsekwencję braku korzystania z niej przez uprawnionego, a długotrwały stan niewykonywania świadczy o jej zbędności. Zgodnie zaś z utrwalonym poglądem doktryny niewykonywanie służebności ma miejsce jedynie wtedy, gdy uprawniony zaprzestaje wykonywania wszystkich uprawnień składających się na treść służebności. Oznacza to, że jeśli uprawniony wykonuje służebność w jakimkolwiek zakresie, nie wygaśnie ona na podstawie art. 293 k.c. Wygaśnięcie służebności następuje niezależnie od tego, jakie były przyczyny niewykonywania jej przez uprawnionego.

W kontekście powyższego Sąd Rejonowy wskazał, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dał podstaw do uznania zasadności wywiedzionego powództwa. Nie sposób bowiem, zdaniem tego Sądu, było przyjąć, iż pozwana nie wykonuje służebności wynikającej z aktu notarialnego z dnia 19 maja 2005 r. od 10-ciu lat. Jak wskazał Sąd I instancji, wyżej wymieniona bezsprzecznie nie zamieszkuje na stałe w Polsce w S. przy ul. (...), ale od momentu wyjazdu za granicę, tj. od 2006 r. do chwili obecnej, przyjeżdżała i przyjeżdża do S.. W tym okresie, aż do 2017 r., podczas pobytu w S., zatrzymywała się w domu przy ul. (...) i tam znajdują się jej rzeczy. Nieruchomość, na której ma ustanowioną dożywotnią służebność traktowana jest przez nią jako centrum życiowe, do którego zamierza powrócić na stałe po uzyskaniu świadczeń emerytalnych za granicą. Oznacza to, że corocznie przez określony okres pozwana korzystała z przedmiotowej nieruchomości i wykonywała ustanowioną na jej rzecz służebność osobistą.

Sąd Rejonowy zaakcentował, że strona powodowa nie udowodniła faktu niewykonywania przez pozwaną przez lat dziesięć służebności osobistej polegającej na korzystaniu z pokoju usytuowanego na parterze budynku położonego w S. przy ul. (...) wraz z używalnością kuchni i łazienki, znajdujących się w dobudowanej części budynku mieszkalnego wraz prawem korzystania z klatki schodowej i korytarzy w budynku mieszkalnym, chociaż to właśnie stronę powodową obciążał ciężar dowodu w tym zakresie (art. 6 k.c.). W takim stanie rzeczy Sąd I instancji skonstatował, że powództwo o wygaśnięcie służebności osobistej nie zasługiwało na uwzględnienie i podlegało oddaleniu.

Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, iż powoływane przez powoda wnioski dowodowe o zasięgnięcie informacji z (...) i (...) Paliatywnej zostały pominięte, gdyż pozostawały bez znaczenia dla niniejszego postępowania i zmierzały jedynie do jego przedłużenia. Fakt pomocy udzielanej W. G. (2) przez przywoływane instytucje był bezsporny, jednakże wykonywania służebności przez pozwaną nie sposób łączyć z obowiązkiem sprawowania osobistej opieki nad jej matką W. G..

Odnośnie rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał, iż oparto je o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. § 5 pkt 3) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Sąd ten podkreślił przy tym, że powód, jako strona przegrywająca, zobowiązany został do zwrotu na rzecz pozwanej poniesionych przez nią kosztów procesu, na które złożyły się: opłata od skargi o wznowienie postępowania – 1.000,00 zł, wynagrodzenie fachowego pełnomocnika – 480,00 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17,00 zł.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód P. M., zaskarżając go w całości. Przedmiotowemu wyrokowi w apelacji zarzucono przy tym naruszenie:

1.  przepisów postępowania w postaci art. 148 ¹ § 1 k.p.c. w zw. z art. 15 zzs ¹ pkt 2 i art. 15 zzs ² ustawy z dnia 02 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, prowadzące do nieważności postępowania w tej sprawie z powodu pozbawienia strony powodowej prawa należytej obrony jego praw, albowiem naruszenie tychże przepisów polegało na zaniechaniu wyznaczenia terminu do złożenia sprzeciwu-zastrzeżenia co do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym oraz terminu do zajęcia końcowego stanowiska w sprawie w szczególności, że tego samego dnia postanowieniem z dnia 22 marca 2021 r. Sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym pominął wniosek dowodowy powoda o uzyskanie informacji z (...), czy i kiedy były przeprowadzane wywiady środowiskowe w latach 2014-2016 dotyczące W. G. (1) i podanie przyczyny udzielania pomocy bezpośredniej w okresie od 19 do 31 grudnia 2016 r. oraz o uzupełnienie informacji (...) Paliatywnej w zakresie wskazania, gdzie i konkretnie w jakich miejscach pobytu udzielana była pomoc medyczna W. G. (2) w ramach świadczeń domowej opieki paliatywnej dla osób dorosłych w okresie 2014 r. do 05 stycznia 2017 r. oraz w okresie po 05 stycznia do kwietnia 2017 r., jednocześnie naruszając i odmawiając możliwości złożenia zastrzeżenia w trybie art. l62 k.p.c.;

2.  przepisów postępowania w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie przez Sąd I instancji wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającego na pominięciu przy ustaleniu stanu faktycznego sprawy dowodów z zeznań świadków: S. M., A. M. (1) i A. M. (2), zaś przyjęcie za jedynie wiarygodne zeznań świadków strony pozwanej, których to zeznania stoją w oczywistej sprzeczności z materiałem dowodowym, w tym z faktem złożenia przez W. G. (1) pozwu o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej pozwanej oraz okoliczności faktycznych potwierdzających, iż pozwana od ponad 10 lat zaprzestała wykonywania wszystkich uprawnień składających się na treść służebności oraz opieki nad swoją matką W. G.; w ramach naruszenia tego przepisu powód zarzucał też naruszenie art. 235 ¹ k.p.c. i art. 235 ² § 1 pkt 2) i 5) k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 2 k.p.c. i art. 162 k.p.c., albowiem Sąd I instancji błędnie przyjął, iż wnioski o dopuszczenie dowodu z informacji z (...) oraz o uzupełnienie informacji (...) Paliatywnej miały wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy oraz zmierzać jedynie do przedłużenia postępowania;

3.  przepisów postępowania w postaci art. 327 ¹ § 1 pkt 1) i 2) k.p.c., albowiem uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, obejmującej ustalenie faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, co nie zostało wskazane w uzasadnieniu Sądu I instancji, gdyż pominięte lub zignorowane zostały okoliczności, dowody i wnioski składane przez powoda, a Sąd I instancji na k. 11 uzasadnienia jedynie uznał, iż strona powodowa nie udowodniła faktu niewykonywania przez pozwaną przez lat dziesięć służebności osobistej chociaż to stronę powodową obciążał ciężar dowodu w tym zakresie, a uznał natomiast za wiarygodne jedynie zeznania świadków strony pozwanej oraz samej pozwanej;

4.  wznowienie przez Sąd I instancji postępowania z naruszeniem zasad prawa cywilnego oraz procedury cywilnej, nie podając faktycznej podstawy i przyczyny wznowienia;

5.  prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w postaci art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c., albowiem fakt niewykonywania przez pozwaną L. K. przez lat dziesięć służebności osobistej został udowodniony, gdyż powyższe potwierdzają zarówno dowody osobowe (zeznania świadków), jak też okoliczności faktyczne (dokumentacja zgłoszenia o wyjeździe pozwanej do Wielkiej Brytanii na pobyt czasowy oraz potwierdzony dalszy wyjazd do W., gdzie obecnie przebywa na stałe oraz fakt złożenia wcześniej tożsamego pozwu przez W. G. (1));

6.  prawa materialnego dotyczącego nadużycia prawa podmiotowego wynikającego z art. 5 k.c., albowiem nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego, a takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

W świetle powyższego, powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku, a tym samym orzeczenie wygaśnięcia nieodpłatnej służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanej. Ewentualnie, powód wnosił o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji oraz zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W myśl art. 386§4 k.p.c. (niezależnie od zarzutów apelacji) sąd drugiej instancji uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania m.in. wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu powyższego przepisu oznacza zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1998 r. w sprawie II CKN 897/97 opubl. w zbiorze orzecznictwa LEX za nr 34232, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2000 r. w sprawie IV CKN 175/00 opubl. w zbiorze orzecznictwa LEX za nr 515416, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie I UK 137/04, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2006 r. w sprawie V CSK 140/06 opubl. w zbiorze orzecznictwa LEX za nr 1101691). Przez nierozpoznanie istoty sprawy należy zatem rozumieć nierozstrzygnięcie żądań stron, czyli niezałatwienie przedmiotu sporu.

Zdaniem Sądu Okręgowego w sprawie niniejszej Sąd Rejonowy istoty sprawy nie rozpoznał.

Zgodnie z art. 412 § 1 k.p.c., Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. W myśl zaś § 2 ww. przepisu ustawy, po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd stosownie do okoliczności bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

Wskazać w tym miejscu należy, że w piśmiennictwie i orzecznictwie Sądu Najwyższego charakter prawny skargi o wznowienie postępowania jest sporny zarówno z uwagi na ocenę samego charakteru tego środka, jak i ocenę skutków wznowienia postępowania w relacji do postępowania, którego dotyczy skarga o wznowienie. Część prezentowanych w tym zakresie ocen opiera się na założeniu, że wznowienie postępowania nie powoduje powrotu do sytuacji procesowej istniejącej przed wydaniem orzeczenia, którego dotyczy skarga. Skarga o wznowienie postępowania, podobnie jak pozew, wszczyna nowe postępowanie sądowe, które nie stanowi kontynuacji postępowania zakończonego wcześniej prawomocnym orzeczeniem sądowym (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 kwietnia 1992 r., II CRN 1/92, i z dnia 07 kwietnia 1994 r., III CZP 41/94, PS 1998, nr 2, s. 100). Prezentowane są też poglądy odmienne, w myśl których na skutek wznowienia postępowania sprawa wraca do stanu przed uprawomocnieniem się zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji kontynuowana jest rozprawa zamknięta przed uprawomocnieniem się orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2002 r., I PZ 62/02, OSNP 2004, nr 11, poz. 195). Jednoznaczną ocenę w tym zakresie utrudnia niejednolity charakter możliwych podstaw prowadzących do wznowienia postępowania. Z tego punktu widzenia teza o kontynuacji dotychczasowego postępowania jest łatwiejsza do obrony w przypadku podstawy restytucyjnej, gdzie w wyniku wznowienia postępowania ma być np. uzupełniony materiał dowodowy sprawy. Trudno byłoby natomiast uznać ją za zasadną, gdy wznowienie postępowania jest związane z podstawą nieważności. Nie można bowiem zakładać, że miałoby być kontynuowane postępowanie dotknięte nieważnością, skoro w wyniku uwzględnienia skargi powinno być zniesione. Teza o kontynuacji postępowania poprzedzającego wydanie wyroku zaskarżonego skargą o wznowienie i powrocie do stanu poprzedzającego zamknięcie rozprawy, musi zakładać również pośrednio, że po wznowieniu postępowania nie istnieje już orzeczenie objęte skargą o wznowienie. Wymagałoby to uchylenia zaskarżonego wyroku po wznowieniu postępowania, a brak jest ku temu podstaw. Takiej ocenie sprzeciwia się nadto brzmienie art. 414 k.p.c., wskazujące wyraźnie na utrzymywanie się skutków prawomocnego wyroku zaskarżonego skargą o wznowienie postępowania oraz brzmienie art. 412 § 2 k.p.c., z którego wynika, że przy orzekaniu o zasadności skargi zachodzi potrzeba odniesienia się do zaskarżonego orzeczenia. Ponieważ art. 412 k.p.c. nie różnicuje sposobu rozpoznania sprawy w zależności od podstawy wznowienia i jednocześnie jego § 1 przewiduje, że po wznowieniu postępowania sprawa jest rozpoznawana na nowo, należy przyjąć, iż wznowienie postępowania nie oznacza zwykłej kontynuacji dotychczasowego postępowania. Wznowienie postępowania prowadzi jedynie do ponownego rozpoznania sprawy.

Wobec tego wydanie postanowienia o wznowieniu postępowania nie powoduje uchylenia orzeczenia kończącego postępowanie, które wznowiono - z kilku powodów. Po pierwsze treść art. 412 § 2 k.p.c. określa jakiego rodzaju orzeczenia wydawane są po wznowieniu postępowania, a mianowicie Sąd może oddalić skargę o wznowienie bądź uwzględnić ją i zmienić zaskarżone orzeczenie albo je uchylić i pozew odrzucić lub postepowanie umorzyć. W sytuacji gdyby wydanie postanowienia o wznowieniu powodowało automatycznie uchylenie orzeczenia, to niepotrzebne byłoby określenie w art. 412 § 2 k.p.c., że w razie uwzględnienia skargi o wznowienie należy zmienić zaskarżone orzeczenie lub je uchylić. Skoro w art. 412 § 2 k.p.c. znajduje się sformułowanie o zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia to oznacza to, że samo postanowienie o wznowieniu nie skutkuje automatycznym uchyleniem orzeczenia. Po drugie, z żadnego przepisu kodeksu postępowania cywilnego nie wynika, że wydanie postanowienia o wznowieniu powoduje uchylenie orzeczenia. Nie ulega wątpliwości, iż gdyby ustawodawca chciał wprowadzić taki skutek, to określiłby to w przepisie kodeksu postępowania cywilnego. Po trzecie, z treści art. 414 k.p.c. wynika, że wniesienie skargi o wznowienie nie tamuje wykonania zaskarżonego wyroku, a jedynie na wniosek strony Sąd może wstrzymać wykonanie orzeczenia. Analiza wymienionego przepisu wskazuje, że mimo wniesienia skargi o wznowienie, kwestionowanie orzeczenie funkcjonuje w obrocie prawnym i wywołuje skutki prawne, a jedynie na wniosek strony Sąd może wstrzymać jego wykonanie. Dowodzi to, że wydanie postanowienia o wznowieniu postępowania nie powoduje uchylenia zaskarżonego orzeczenia (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Łodzi z dnia 22 stycznia 2015 r., III SA/Łd 986/14).

W sytuacji zatem, gdy nie dochodzi do oddalenia skargi o wznowienie postępowania, Sąd uwzględniając skargę uchyla bądź zmienia zaskarżone orzeczenie (art. 412 § 2 k.p.c.) i tylko w ten sposób może nastąpić jego zniweczenie. Wydanie postanowienia o wznowieniu postępowania nie podważa prawomocnego orzeczenia sądowego i skutków prawomocności przewidzianych w art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. (w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a może to nastąpić jedynie w sposób przewidziany ustawą (tu: w trybie art. 412 § 2 k.p.c.).

Przenosząc powyższe na grunt sprawy niniejszej zauważyć należy, że Sąd Rejonowy o skardze wywiedzionej przez pozwaną de facto nie orzekł. Sąd ten wydał wprawdzie postanowienie o wznowieniu postępowania w sprawie I. C 1588/17, ale w zaskarżonym wyroku w żaden sposób nie odniósł się do owej skargi, a jedynie orzekł (ponownie) o żądaniu pozwu w sprawie I. C 1588/17 (odmiennie aniżeli pierwotnie to uczyniono). Tym samym Sąd I instancji istoty sprawy nie rozpoznał; co gorzej, doprowadził do sytuacji, że w obrocie prawnym funkcjonują dwa sprzeczne ze sobą orzeczenia – jedno (wcześniejsze), stwierdzające wygaśnięcie służebności mieszkania i drugie (późniejsze), oddalające powództwo o stwierdzenie wygaśnięcia takiej służebności. Podkreślenia wymaga zaś, że uchylenia bądź zmiany prawomocnego orzeczenia nie można ani domniemywać ani, wywodzić z wydania późniejszego orzeczenia o odmiennej treści (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 listopada 1997 r., II CKN 442/97).

Opisana powyżej sytuacja po pierwsze skutkować musiała uchyleniem zaskarżonego wyroku (z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy), a po drugie – zwalniała Sąd Okręgowy z obowiązku odniesienia się do zarzutów apelacji (merytoryczna kontrola orzeczenia może mieć miejsce wówczas jedynie, gdy istota sprawy została rozpoznana).

Mając wszystko powyższe na uwadze, z mocy art. 386§4 kpc w zw. z art. 108§2 k.p.c., orzeczono jak w sentencji wyroku. Zaznaczyć należy przy tym, że ponownie rozpoznając sprawę Sąd I instancji winien rozważyć, czy w kontekście zarzutów skargi, tj. rozpoznania sprawy I. C 1588/17 Sądu Rejonowego w Suwałkach w warunkach nieważności, postępowanie w tejże sprawie nie powinno być zniesione (w całości lub części). Nadto, ponownie rozpoznając sprawę Sąd ten winien orzec o skardze o wznowienie postępowania stosownie do wskazań płynących z art. 412§2 k.p.c.

SSO Aneta Ineza Sztukowska