Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2021 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, III Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Paweł Poręba – sprawozdawca

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2021 r. w Nowym Sączu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa T. M.

przeciwko M. P.

o ochronę posiadania

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Targu

z dnia 12 kwietnia 2021 roku, sygn. akt I C 539/19

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Nowym Targu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

(...)

Sygn. akt III Ca 476/21

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu

z dnia 23 września 2021 r.

Powódka T. M. w pozwie o ochronę posiadania domagała się nakazania pozwanej M. P. przywrócenia stanu poprzedniego poprzez usunięcie pni ściętych drzew, ułożonych w północnej części działek oznaczonych numerami (...), położonych w P. ora wydania powódce posiadania nieruchomości położonej w P., składającej się z działek wymienionych wyżej od ich strony północnej, leżących bezpośrednio przy granicy nieruchomości będącej własnością powódki, a także nakazania pozwanej M. P. zaniechania naruszeń powódki w posiadaniu działek oznaczonych numerami (...).

Na rozprawie z dniu 23 września 2020 r. ( k. 71/2 od 00:06:59 ) powódka podtrzymując pozew sprecyzowała swoje żądanie wskazując, iż sporny pas gruntu ma szerokość 9 m i znajduje się od strony północnej, stanowiąc w terenie przejazd do działek będących własnością powódki, a także dalszą część działek oznaczonych numerami (...), na których znajdują się rzeczy należące do powódki, takie jak piła, cyrkularka i stos drewna.

W uzasadnieniu żądania powódka wskazała, że w 1984 r. nabyła od rodziców pozwanej M. P. gospodarstwo, do którego dojazd prowadził po działkach należących aktualnie do pozwanej. Poza dojeżdżaniem pasem gruntu, który powódka w tym celu utwardziła, korzystała ona również z dalszej części działek od strony północnej o szerokości ok. 9 m.

Pozwana składając odpowiedź na pozew domagała się oddalenia powództwa w całości i przyznała, że pod koniec lat 90-tych były prowadzone rozmowy odnośnie ustanowienia służebności przejazdu pasem o szerokości 3,5 m wzdłuż budynku powódki na działce oznaczonej numerem (...) położonej w P.. Ostatecznie pozwana M. P. w 2014 r. wyraziła zgodę na przejazd i korzystanie z pasa gruntu o szerokości 7 m liczonych od budynku powódki. We wrześniu 2019 r. powódka zaczęła korzystać z pasa gruntu przekraczającego tą szerokość, co spowodowało cofnięcie udzielonej wcześniej zgody przez pozwaną.

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2021 r. Sąd Rejonowy w Nowym Targu powództwo oddalił i nie obciążał powódki kosztami postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił jedynie, że przedmiotem sporu jest pas gruntu mający szerokość 9 m, znajdujący się od strony północnej działek oznaczonych numerami (...), położonych w P.. W toku postępowania w dniu 9 września 2020 r., pozwana M. P. i jej mąż w drodze umowy darowizny przenieśli własność nieruchomości składającej się z ww. działek na rzecz syna S. P..

Sąd Rejonowy ocenił, iż w związku z przeniesieniem prawa własności nieruchomości składającej się z działek nr (...) po dacie zawisłości sporu, pozwana utraciła legitymację bierną w sprawie o przywrócenie naruszonego posiadania, gdyż utraciła ona władztwo nad rzeczą odnośnie. Dlatego wytoczone przeciwko niej żądanie zdaniem Sądu Rejonowego stasło się bezprzedmiotowe, co skutkowało oddaleniem powództwa.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na zasadzie art. 102 k.p.c..

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka (k. 137-138 ) , zaskarżając go w całosci i zarzucając naruszenie przepisów postępowania nmające wpływ na wydanie wyroku, tj.

- art. 194 § 1 k.p.c. polegające na nieuzasadnionym oddaleniu wniosku powódki o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze poswanego S. P., syna J. i M., który jest aktualnie właścicielem spornej nieruchomości,

- art. 233 § 1 k.p.c. polegające na nierozważeniu materiału dowodowego, co skutkowało niepoczynieniem ustaleń faktycznych niezbędnych do prawidłowego rozstrzygnięcia sporu.

Powołując się na powyższe zarzuty, apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwana nie złożyła odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki okazała się zasadna a podniesione w niej zarzuty naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. prowadzą do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Nowym Targu z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy i potrzebę przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości.

Na wstępie należy wskazać, iż zgodnie dyspozycją z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.2019 poz. 1469 ) do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - kodeks postępowania cywilnego w brzmieniu dotychczasowym.

Ww. ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. w zakresie dotyczącym środków odwoławczych weszła w życie z dniem 7 listopada 2019 r.

Dlatego do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych po dniu wejścia w życie tej ustawy ( a tak jest w niniejszej sprawie – bo apelację złożono 11 czerwca 2021 r. k. 137 ) stosuje się przepisy w brzmieniu aktualnie obowiązującym.

Zgodnie z art. 374 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 7 listopada 2019 r. Sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania.

W apelacji skarżąca nie wniosła o przeprowadzenie rozprawy.

Dlatego rozpoznanie apelacji nastąpiło na posiedzeniu niejawnym.

Zgodnie z obowiązującą od 03 lipca 2021 r. dyspozycją art. 4 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. 2021 poz. 1090 ) i art. 15zzs ¹ ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn. zm.) apelacja podlegała rozpoznaniu w składzie jednego sędziego.

Brak jest jedynie podstaw do uchylenia zaskarżonego postanowienia z powodu nieważności postępowania, gdyż Sąd Rejonowy nie dopuścił się uchybień, które Sąd Okręgowy bierze pod rozwagę z urzędu – art. 378 § 1 k.p.c.

\

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 194 § 1 k.p.c. jest chybiony.

Zgodnie z ogólną regułą z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.2019 poz. 1469 ) w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem 7 listopada 2019 r. , stosuje się od dnia 7 listopada 2019 r. przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym tą ustawą.

Przedmiotowa sprawa podlegała zatem z uwagi na przedmiot rozpoznaniu jako sprawa uproszczona. Żądanie zawarte w pozwie ( k. 1 ) o ochronę posiadania jest bowiem niewątpliwie roszczeniem o świadczenie, zaś wartość przedmiotu sporu ( k. 1 ) wynosząca 5000 zł pozwala przyjąć, iż sprawa mieści się w katalogu spraw określonych w art. 505 ¹ § 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy z kolei nie rozpoznawał niniejszej sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym ( art. 505 ¹ § 3 k.p.c. ).

Podkreślić zatem trzeba, iż w postępowaniu uproszczonym w myśl art. 505 ⁴ § 1 k.p.c. zmiana powództwa jest niedopuszczalna a przepisów art. 194-196 i art. 198 k.p.c. nie stosuje się.

Oznacza to, że Sąd Rejonowy oddalając postanowieniem z dnia 26 lutego 2021 r. ( k. 100 ) wniosek powódki o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego S. P. nie naruszyl dyspozycji art. 194 § 1 k.p.c.

Zachodzi jednak podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku na podstawie art. 368 § 4 k.p.c. z powołaniem na nierozpoznanie istoty sprawy.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „istoty sprawy” odnosi się do jej aspektu materialnego, a nierozpoznanie istoty zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, a więc gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 czerwca 2013 roku, I ACa 306/2013, publ. LexPolonica nr 6960459; wyrok SN z dnia 24 maja 2012 roku, V CSK 260/2011, publ. LexPolonica nr 4934975; wyrok SN z dnia 24 marca 2004 roku, I CK 505/2003, publ. LexPolonica nr 2025461).

O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np. sąd nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie jednej okoliczności, w związku z czym przedwcześnie oddalił powództwo ( np. z uwagi na brak legitymacji procesowej ) albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów ( np. zarzutu przyczynienia, przedawnienia, itp. ).

Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w związku z tym w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych.

Skorzystanie w takim wypadku z możliwości uzupełnienia postępowania dowodowego przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji RP ( tak: wyroki SN: z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, nie publ., z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, nie publ., z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK 140/06, nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, nie publ., z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, nie publ. i z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11, nie publ. oraz postanowienia z dnia 13 listopada 2014 r., V CZ 73/14, nie publ., z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, nie publ., z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15, nie publ., z dnia 2 lipca 2015 r., V CZ 39/15, nie publ. i z dnia 26 czerwca 2015 r., I CZ 60/15, nie publ.).

W polskim procesie cywilnym obowiązuje zasada „ da mihi factum, dabo tibi ius”, co w praktyce oznacza, że obowiązkiem strony jest jedynie wskazywanie na okoliczności faktyczne i przedstawianie dowodów (art. 6 k.c., art. 3 k.p.c. i art. 232 k.p.c.). Strona domagająca się udzielenia jej ochrony prawnej w postępowaniu cywilnym ma zatem obowiązek dokładnie określić żądanie oraz przedstawić okoliczności faktyczne, którymi je uzasadnia (art. 187 § 1 pkt 1 i 3 k.p.c.).

Żądanie pozwu, o którym mowa w art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. to - w sprawie o świadczenie - wskazanie na zachowanie pozwanego (dare, facere, non facere, pati), o nakazaniu którego sąd ma orzec, jeżeli w świetle okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda i zweryfikowanych w toku postępowania zgodnie z jego twierdzeniami, uzna je za mające oparcie w normach prawa materialnego, według których należy ocenić stosunek prawny łączący strony ( tak: uchwała SN z dnia 8 listopada 2019 r. III CZP 27/19, publ. OSNC 2020/6/48 ).

Żądanie pozwu z przywołaną w celu jego uzasadnienia podstawą faktyczną wyznacza granice przedmiotu procesu (treść roszczenia procesowego), a zarazem dopuszczalne ramy rozpoznania i rozstrzygnięcia sądu (art. 321 § 1 k.p.c.).

Oznacza to, iż zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o istocie sprawy o świadczenie ogranicza się do wypowiedzi o zachowaniu pozwanego, które ten powinien spełnić na rzecz powoda w świetle okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda w pozwie.

Wprawdzie to sąd w oparciu o ustalony w toku postępowania dowodowego stan faktyczny dokonuje kwalifikacji prawnej zgłoszonego roszczenia, ale nawet powołanie przez powoda błędnej podstawy prawnej nie może wywoływać ujemnych następstw po jego stronie ( tak: uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 września 1977 roku, publ. OSNC z 1978 r., nr 4, poz. 112). Sąd jest bowiem obowiązany rozpatrzyć sprawę wszechstronnie i wziąć pod rozwagę wszystkie przepisy prawne, które powinny być zastosowane w rozważanym przypadku ( tak: wyrok SN z dnia 13 lipca 2005 roku I CK 132/05, publ. LEX 646306 ).

Zasadę „ da mihi factum, dabo tibi ius” należy zatem rozumieć jako powinność wydania przez sąd orzeczenia, czyli realizowanie wymierzania sprawiedliwości ( tak wyrok SN z dnia 16 września 2009 roku, II CSK 189/09, publ. LEX 564981 ).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy stwierdzić trzeba, iż z treści samego pozwu sporządzonego samodzielnie przez powódkę wynika ( k. 1 ), że roszczenie swoje o ochronę posiadania opierała ona niewątpliwie na faktycznym władztwie działkami nr (...), które zostało naruszone przez pozwaną. Roszczenie zgłoszone w pozwie zawierało dwa żądania, tj. żądanie przywrócenia przez pozwaną stanu poprzedniego przez usunięcie przeszkód oraz żądanie zaniechania przez pozwaną naruszeń na przyszłość.

Jako dowody wskazywano w pozwie zeznania świadków. Powódka złożyła też do akt sprawy dowody z fotografii. Na rozprawie z dnia 23 września 2020 r. ( k. 72 ) Sąd Rejonowy z kolei zarządził oględziny.

Wszystkie te dowody Sąd Rejonowy przedwcześnie pominął postanowieniem z dnia 21 grudnia 2020 r. ( k. 91 ) w obliczu stanowiska pozwanej z dnia 20 października 2020 r. ( k. 81 ), iż własność działek nr (...) przeniosła ona na syna S. P..

Sąd Okręgowy co do zasady podzIela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie III CZP 25/16, iż powództwo o przywrócenie posiadania rzeczy nie może być skutecznie dochodzone przeciwko osobie, która naruszyła posiadanie rzeczy jeżeli w toku sprawy przeniosła ona posiadanie tej rzeczy na inna osobę.

W okolicznościach niniejszej sprawy nie można jednak zasadnie przyjmować, iż wskutek umowy darowizny z dnia 10 września 2020 r. ( k. 82-84 ) pozwana przeniosła posiadanie na S. P.. Z § 6 tej umowy jednoznacznie wynika, że powódka przeniosła własność na syna, zaś był on już wcześniej w posiadaniu tych nieruchomości. Okoliczność ta nie wyklucza, że pozwana współposiada przedmiot sporu.

Nadto nawet gdyby przyjąć, że przez przeniesienie własności nieruchomości umową z dnia 10 września 2020 r. doszło też do przeniesienia posiadania co wyklucza roszczenie o przywrócenie posiadania, to przecież w pozwie zgłoszono też drugie roszczenie – o zakazanie naruszeń, które nie zależy wprost od przywrócenia posiadania.

Co do tego roszczenia Sąd Rejonowy nie wypowiedział się w żaden sposób.

Po uwzględnieniu tych wszystkich okoliczności w ocenie Sadu Okręgowego w realiach niniejszej sprawy jej istota nie została zatem przez Sąd Rejonowy należycie ustalona, zbadana i wyjaśniona.

Z pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika zaś ( k. 130-132), że Sąd Rejonowy nie prowadził szczegółowego postępowania dowodowego odnośnie ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia powództwa o ochronę posiadania.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia wymogu z art. 327 ¹ k.p.c., gdyż nie zawiera danych pozwalających na kontrolę merytoryczną tego orzeczenia pod kątem zgłoszonego żądania o ochronę posiadania ( tak: postanowienie SN z dnia 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, publ. LEX nr 52726, zob. też wyroki SN: z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, publ. LEX nr 109420, z dnia 5 października 2005 r., I UK 49/05, publ. M.Praw. 2006, nr 4, s. 214).

Sąd Rejonowy zobowiązany był do wyjaśnienia motywów podjętego rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Rejonowy tymczasem odniósł się jedynie do skąpego materiału dowodowego zebranego dotychczas w sprawie ( umowa darowizny z dnia 10 września 2020 r. ) wypowiadając się arbitralnie w kwestii roszczenia o przywrócenie posiadania a pomijając drugie roszczenie zgłoszone w pozwie.

Sąd Rejonowy nie prowadził natomiast żadnych dowodów na okoliczność jaki był ostatni stan posiadania i czy miał miejsce fakt jego naruszenia. Nie jest możliwa zatem obecnie kontrola rozstrzygnięcia Sądu I instancji przez sąd odwoławczy.

Skoro ustalenia faktyczne zawarte w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie są adekwatne do zgłoszonego żądania, to nie można też kategorycznie stwierdzić iż przez to nie są wadliwe. Podobnie ocena dowodów przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przez Sąd Rejonowy nie została dokonana pod kątem roszczenia zgłoszonego w pozwie.

Sąd Okręgowy nie może ocenić obecnie czy powództwo o ochronę posiadania jest zasadne, czy to w całości czy w części.

Wszystko to musiało doprowadzić do uchylenia orzeczenia z powodu nierozpoznania istoty sprawy.

Nadto zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy poczyni ustalenia faktyczne w zakresie dochodzonego roszczenia z 344 k.c. Sąd Rejonowy przesłucha zgłoszonych w sprawie świadków i przeprowadzi ewentualne dalsze dowody zgłoszone przez strony postępowania.

Celem Sądu Rejonowego będzie zatem dokonanie określonych ustaleń faktycznych pozytywnych bądź negatywnych i ostateczne ustalenie stanu faktycznego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia.

Następnie Sąd Rejonowy ponownie dokona oceny dowodów i orzeknie co do istoty sprawy w zależności od tego jak wykazana zostanie prawdziwość faktów, z których powódka i pozwany wywodzą skutki prawne. Rozstrzygnie też na nowo o kosztach postępowania, w tym o kosztach postępowania apelacyjnego.

(...)