Pełny tekst orzeczenia

Przewodniczący

-

sędzia Jacek Klęk

Protokolant

-

st. sekr. sąd. Zdzisława Dróżdż

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II Ka 150/21

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Wieluniu z 26 kwietnia 2021 r. w sprawie II K 5/21

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

1)  Obraza przepisów prawa materialnego tj. art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. 2020, poz. 111) poprzez jego niezastosowanie i wskutek tego przyjęcie, iż oskarżony mógł podjąć dodatkowe zatrudnienie umożliwiające mu płacenie alimentów, podczas gdy wskazany przepis prawny wprost wyłącza możliwość podjęcia przez uprawnionego do specjalnego zasiłku opiekuńczego, jakiegokolwiek zatrudnienia,

2)  Mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku rażąca obraza prawa procesowego, a mianowicie art. 2 § 1 pkt 1 oraz art. 4 w zw. z art. 5 § 1 i 2 oraz art. 7 i 410 k.p.k., przez wydanie orzeczenia skazującego bez dowodów uprawdopodobniających fakt zawinienia oraz przez naruszenie podstawowych zasad procesowych określających regułę dowodzenia winy i zastąpienie ich przez domniemanie winy oskarżonego, w szczególności poprzez dowolną ocenę dowodów w zakresie ustaleń co do zdrowia matki oskarżonego, możliwości podjęcia przez oskarżonego pracy dodatkowej, oceny możliwości zajęcia się matką oskarżonego przez jego siostrę, a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, a polegający na przyjęciu, że oskarżony R. O. uchylał się od obowiązku alimentacyjnego, podczas gdy okoliczności sprawy wskazują, iż brak płatności z tytułu alimentów, wynikał wyłącznie z braku możliwości zarobkowych oskarżonego wobec faktu, iż nie jest w stanie on podjąć zatrudnienia z uwagi na konieczność sprawowania stałej opieki nad matką, wymagającą stałej pomocy osób trzecich, a brak możliwości podjęcia dodatkowego zatrudnienia wynikał zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzut z art. 7 k.p.k. aby był skuteczny, nie może sprowadzać się wyłącznie do wskazania faktycznej błędnej oceny dowodów, lecz musi wykazać, że miało to wpływ na ustalenia faktyczne, które przez to zostały błędnie ustalone. Nie może przy tym zachodzić wyłącznie pozorność tego zarzutu, tzn. oparcie się tylko o formalne przesłanki, lecz prowadzić do rzeczywistego wykazania błędu. Oznacza to, że Sąd w procesie dochodzenia do prawdy obiektywnej, wbrew zasadom wymienionym w art. 7 k.p.k., musiałby pominąć zgromadzone w sprawie dowody, dokonać ich niewłaściwej oceny przy zastosowaniu niezgodnego z logiką i doświadczeniem życiowym wnioskowania, oprzeć się na dowodach nieujawnionych bądź obciążonych zakazami dowodowymi albo przeprowadzonych w sposób niedozwolony. Dotyczy to także sytuacji, gdy sporządził uzasadnienie niezrozumiałe, nadmiernie lapidarne, wewnętrznie sprzeczne lub też sprzeczne z regułami poprawnego rozumowania, wyłączając przez to możliwość merytorycznej oceny kontrolno-odwoławczej i sprowadzając postępowanie do konieczności dokonania ponownego, pełnego postępowania dowodowego. Sąd przy tym uprawniony jest do samodzielnej oceny materiału dowodowego, a także do wzięcia pod uwagę tych dowodów, które uznaje za wiarygodne i pozwalające na wyciągnięcie logicznego ciągu przyczynowo – skutkowego właściwego dla ustaleń faktycznych w sprawie. To zatem do skarżącego należy wykazanie, że Sąd wyciągnął z nich błędne wnioski i w sposób niewłaściwy dokonał subsumpcji zachowania pod naruszone przepisy ustaw karnych. Skarżący musi zatem wykazać wpływ zaobserwowanych naruszeń na prawidłowość wydanego rozstrzygnięcia. W innym przypadku mamy bowiem do czynienia z polemiką z prawidłowym rozstrzygnięciem Sądu I instancji. Tym samym nie każdy błąd logiczny powoduje konieczność zmiany rozstrzygnięcia, jeżeli mimo niego pozostaje ono prawidłowe.

Jednocześnie pamiętać należy, że Sąd II instancji nie jest sądem „faktów”, tzn. nie do niego należy przeprowadzanie na nowo postępowania dowodowego, lecz ocena prawidłowości jego dokonania przez Sąd I instancji. Ocenia się zatem prawidłowość rozumowania i dedukcji rozstrzygnięcia Sądu I instancji. Bada się przy tym całokształt postępowania dowodowego, układając w ten sposób całość ustaleń faktycznych. Warto przy tym pamiętać o współzależności dowodów, bowiem większość z nich wymaga ich łącznej oceny razem z innymi, w przeciwnym wypadku nie wskazują rzeczywistego stanu faktycznego. Jest to zatem przejaw swoistej władzy dyskrecjonalnej Sądu, choć ograniczonej konkretnymi przepisami prawa.

W niniejszej sprawie Sąd przyjął argumenty obrony za częściowo słuszne. Ma bowiem rację skarżący wskazując na dowolność argumentacji Sądu przyjętej za podstawę zanegowania wiarygodności tej części wyjaśnień oskarżonego, która odnosi się do stanu zdrowia jego matki. Sąd I instancji dokonał tych ustaleń w sposób całkowicie dowolny, poprzestając na własnej ocenie stanu zdrowia, bez oparcia się o opinię specjalistów lub chociażby tak jak to przedstawia obrońca – w oparciu się o decyzje (...)u, przy jednoczesnej analizie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r., poz. 111). To jednak uchybienie pozostaje bez istotnego wpływu na treść orzeczenia z dwóch powodów. Po pierwszej, jest faktem, że oskarżony ma obowiązek opieki zarówno wobec matki, jak i syna. Przy jego wykształceniu (technik mechanik) oraz doświadczeniu życiowym (wieloletnie zatrudnienie na stanowisku mechanika maszyn i kilkuletni okres świadczenia usług ogólnobudowlanych), świadomą rezygnację z zatrudnienia celem podjęcia opieki nad matką, należy uznać za realizację znamienia uporczywego uchylania się od obowiązku łożenia na utrzymanie syna. Sąd marginalnie jedynie wspomni, bowiem okres zarzutu nie obejmuje tych sytuacji, że oskarżony od wielu lat nie łożył na utrzymanie syna, mając ku temu sposobność, bowiem po pierwsze, przez wiele lat nie podejmował działań w celu podjęcia terapii odwykowej uzależnienia od alkoholu i przez to nie znajdował stałego zatrudnienia, a po drugie nie podjął nawet próby wystąpienia do Sądu o zmniejszenie alimentów powołując się na trudną sytuację życiową, właściwie nie interesując się swoją sytuacja prawną i mając jedynie mgliste pojęcie o zapadłych wobec niego orzeczeniach. To było świadome zaniechanie. Oskarżony przyjął rolę opiekuna schorowanej matki, świadomie rezygnując z prawa do zatrudnienia, a więc z góry założył, bowiem był w tym zakresie odpowiednio pouczony oraz miał świadomość ciążącego na nim zadłużenia i obowiązku płatności świadczeń alimentacyjnych, że nie będzie łożył na utrzymanie syna. Należy przy tym pamiętać, że ustanowiono go opiekunem matki na jego wniosek. Miał wówczas świadomość ciążącego na nim obowiązku oraz wysokości przyznanych świadczeń alimentacyjnych. W istniejącej sytuacji oskarżony przed podjęciem decyzji o przyjęciu na siebie roli opiekuna winien aktywnie poszukiwać pracy nie tylko poprzez PUP i nie tylko w miejscu zamieszkania. Oskarżony dobrowolnie rezygnując z możliwości zarobkowania wykluczył nawet możliwość uwzględnienie powództwa o obniżenie alimentów. Jednocześnie sprawowanie faktycznej opieki nad matką, a więc nie poprzez formalne ustanowienie się w roli opiekuna, nie wyklucza możliwości podjęcia zatrudnienia celem spłaty zadłużenia – z wywiadu środowiskowego przeprowadzonego dla potrzeb sprawy nie wynika, aby stan matki oskarżonego uzasadniał konieczność przyjęcia na siebie roli opiekuna, choć też i tego nie wyklucza. Należy bowiem pamiętać, że sama choroba, na którą cierpi matka oskarżonego, uzasadnia przyjęcie opieki i świadczenia, nawet mimo różnych stanów faktycznych u osób ubiegających się o zastosowanie tej instytucji. Oskarżony po prostu potraktował to jako wygodną wymówkę bierności wobec opieki nad dzieckiem objętym obowiązkiem szkolnym, któremu oskarżony odmówił nawet prawa do takiego wykształcenia, jakie sam posiada. Co więcej, obrońca tutaj dokonuje dokładnie tego samego, co zarzucał Sądowi I instancji, a więc dowolności oceny materiału dowodowego, bowiem nie przedstawił w zakresie zdrowia matki oskarżonego pełnych i wiarygodnych informacji, poprzestając jedynie na oświadczeniach oskarżonego. Oprócz tego nie można zapominać, że przy uwzględnieniu wyjaśnień oskarżonego w tym zakresie, matka oskarżonego może korzystać z pomocy jeszcze jednej osoby – swojej córki, a siostry podsądnego. Co prawda, mieszka ona w W., jednak obowiązki związane z koniecznością zapewnienia opieki bliskiej osobie wynikają nie tylko z norm moralnych, ale także i przepisów ustaw. Jeżeli siostra sama nie jest w stanie (tzn. własną obecnością) zapewnić opieki matce, to biorąc pod uwagę jej wykształcenie, a także sugerowane przez oskarżonego sukcesy w pracy (a więc również i wysokie wynagrodzenie), może ona przy współudziale oskarżonego zapewnić matce opiekę korzystając z usług profesjonalnych podmiotów. Choć koszty umieszczenia w takim miejscu nie należą do najniższych, to rodzina uiszcza je tylko w części – część jest pobierana z emerytury lub innych świadczeń osób tam umieszczonych. Jeżeli zaś ani oskarżony ani siostra nie chcieliby oddawać matki do takiego ośrodka, istnieje obowiązek zapewnienia opieki przez gminę.

Droga, którą wybrał oskarżony, jest drogą dla niego wygodną, co tym bardziej należy ocenić negatywnie, że oskarżony deklaruje kilkuletnią abstynencję od alkoholu, który był przyczyną jego problemów w przeszłości, wobec tego mógłby już od kilku lat podjąć zatrudnienie zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Sąd nie może akceptować stanu bezczynności jako przesłanki zwalniającej z odpowiedzialności, zwłaszcza że nie można oskarżonemu zarzucić, aby jego stan świadomości czy inteligencja prezentowały się poniżej średniej – z materiału dowodowego można wywnioskować, że pozostaje on osobą zaradną i operatywną, potrafi sobie radzić na rynku pracy, jednak nie chce z tej możliwości skorzystać czyniąc to z pokrzywdzeniem swojego syna.

Odnosząc się zaś do kwestii wspomnianego art. 16a ustawy o świadczenia rodzinnych, to należy wskazać, że przedstawione przez obrońcę decyzję (...) ustanawiające oskarżonego opiekunem i przyznające mu świadczenie obejmują swym okresem czas od 01.11.2019 r. do 31.10.2020 r. oraz od 09.12.2020 r. do 31.10.2021 r., a więc tylko pierwszy okres, i to w części, dotyczy czasu wskazanego w zarzucie. Oskarżonemu bowiem zarzucono (i skazano) za przestępstwo z art. 209 § 1 i 1a k.k. za okres od 23.01.2019 r. do 29.06.2020 r. Oskarżony zatem jeszcze przez kilka miesięcy przed uzyskaniem decyzji mógł zapewnić spłatę alimentów przez podjęcie zatrudnienia, czego jednak nie uczynił. Trzeba przy tym zaznaczyć, że zakaz łączenie opieki z wykonywaniem pracy zarobkowej był następstwem wniosku oskarżonego o ustanowienie go opiekunem oraz dobrowolnego rezygnacji z wykonywania pracy zarobkowej.

Wniosek

O zmianę lub uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

W ocenie Sądu argumenty przedstawione przez obronę, nie mogą prowadzić do zmiany rozstrzygnięcia, ani nie uzasadniają przeprowadzenia na nowo całego postępowania.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Wyrok Sądu Rejonowego w Wieluniu z 26 kwietnia 2021 r. w sprawie II K 5/21 – co do winy.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Argumentacja obrońcy, choć częściowo słuszna, nie mogła prowadzić do zmiany rozstrzygnięcia. Wyrok Sądu I instancji, mimo uchybienia pomówionego wyżej, jest prawidłowy. Oskarżony miał możliwość zachowania zgodnego z prawem, wybrał jednak dla siebie drogę łatwiejszą, mimo uprzednich skazań za to samo przestępstwo. Mając zatem możliwość podjęcia pracy, wolał uniknąć (w swoim mniemaniu) odpowiedzialności posiłkując się stanem zdrowia swojej matki. Oskarżony przy tym od wielu lat przejawia postawę bierną, której tak naprawdę nie chce zmieniać. Dotyczy to zarówno niskiej świadomości ciążących na nim obowiązków czy brak jakiejkolwiek próby zmiany sytuacji w tym zakresie, jak i niechęć do poszukiwania i podjęcia stałego zatrudnienia, mimo deklarowanej i utrzymywanej od wielu lat abstynencji od alkoholu. To wszystko oznacza, że nie można przyjąć, aby sprawowanie opieki nad matką i pobieranie zasiłku opiekuńczego było wystarczającą podstawą do stwierdzenia, że oskarżony nie ze swojej winy nie jest w stanie łożyć alimentów na rzecz dziecka, a tym samym przyjąć za koniecznym jego uniewinnienie. Wyrok Sądu I instancji w całości zasługuje na uwzględnienie, a podniesiony zarzuty pozostają z nim polemiczne.

Badając zaskarżone orzeczenie Sąd nie stwierdził przy tym konieczności jakiejkolwiek zmiany w obrębie rozstrzygnięć penalnych. W szczególności orzeczona kara ma znaczenie w kontekście nadal istniejącego obowiązku alimentacyjnego – bo sam fakt, iż obecnie syn oskarżonego nie jest objęty już ustawowym obowiązkiem szkolnym (tak było w okresie czynu przypisanego) to jednak nadal na oskarżonym ciąży obowiązek alimentacyjny.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.a

Należna opłatę ustalono w oparciu o art. 2 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 8 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz.U. z 1983 r., nr 49, poz. 223).

2.b

Kwota zryczałtowanych kosztów doręczeń odzwierciedla ogół wydatków tymczasowo wyłożonych przez Skarb państwa w toku postępowania. Sąd nie znalazł przy tym podstaw do zwolnienia oskarżonego od obowiązku zwrotu Skarbowi Państwa tego wydatku bowiem oskarżony ma możliwości zarobkowania.

7.  PODPIS

SSO Jacek Klęk

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Obrońca oskarżonego

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wina oskarżonego

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana