Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I Ca 384/21

POSTANOWIENIE

Dnia 11 sierpnia 2021 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu - Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

Protokolant: sekr. sąd. Joanna Wołczyńska-Kalus

po rozpoznaniu w dniu 11 sierpnia 2021 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z wniosku G. K. i D. Z.

z udziałem J. Z. (1), G. Z., A. Z. (1) i A. Z. (2)

o zasiedzenie i ustanowienie służebności drogi koniecznej

na skutek apelacji uczestnika postępowania G. Z.

od postanowienia częściowego Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 7 maja 2021 roku,

sygn. akt I Ns 335/19

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w całości w ten sposób, że oddalić wniosek o stwierdzenie zasiedzenia służebności drogi koniecznej.

Sygn. akt I Ca 384/21

UZASADNIENIE

Postanowieniem częściowym z 7 maja 2020 r., wydanym pod sygn. akt I Ns 335/19, Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że z dniem 18 stycznia 2013 r. doszło do zasiedzenia na rzecz każdoczesnych właścicieli działki nr (...) (KW nr (...)) i działki nr (...) (KW nr (...)), położonych w obrębie ewidencyjnym 1 A., gmina P., służebności gruntowej drogi koniecznej obciążanej działki:

-

nr (...) położoną w obrębie ewidencyjnym 1 A., gmina P., powiat (...), województwo (...), KW Nr (...), na obszarze oznaczonym punktami 251-3-4-6-9-253-824-819-251 na mapie do ustalenia służebności drogi koniecznej, sporządzonej w dniu 20 sierpnia 2020 r. przez geodetę B. Z., przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 7 września 2020 r. identyfikator ewidencyjny P. (...).2020. (...),

-

nr (...) położoną w obrębie ewidencyjnym 1 A., gmina P., powiat (...), województwo (...), KW Nr (...), na obszarze oznaczonym punktami 251-254-905-1-2-5-7-8-253-824-819-25 na mapie do ustalenia służebności drogi koniecznej, sporządzonej w dniu 20 sierpnia 2020 r. przez geodetę B. Z., przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 7 września 2020 r. identyfikator ewidencyjny P. (...).2020. (...)

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski:

Działki nr (...) położone są w obrębie 1 A., gmina P.. Działka nr (...) stanowi obecnie własność wnioskodawczyni G. K., a działka nr (...) wnioskodawcy D. Z.. W/w działki powstały z podziału działki nr (...), należącej do matki wnioskodawców J. Z. (1) i jej męża J. Z. (2), którą nabyli 18 stycznia 1983 r.

Działka nr (...) położona w obrębie 1 A., gmina P. jest obecnie własnością uczestnika G. Z., a działka nr (...) położona w obrębie 1 A., gmina P. jest obecnie współwłasnością na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej uczestników A. i A. Z. (2).

Od początku lat 80-tych XX wieku J. Z. (1) i jej domownicy korzystali z przejazdu i przechodu przez działki nr (...) do drogi publicznej o nr działki (...). Działka nr (...) przylegała do drogi publicznej (działka nr (...)). Działki nr (...) także przylegają do drogi publicznej (działki nr (...)). Przejazd przez działki nr (...) był jednak wygodniejszy. Na granicy działek nr (...) został wyjeżdżony pas gruntu. Uczestnik G. Z. i jego poprzednicy prawni także korzystali z tego pasa gruntu

w celu przejazdu i przechodu do drogi publicznej. W celu ulepszenia drogi na działkach nr (...) G. Z. i jego poprzednicy prawni, ale także J. Z. (1) nawozili żwiru, kamieni i szlaki na tą drogę.

Biegły geodeta zaznaczył na mapie przebieg drogi na działkach nr (...) łączącej działki nr (...) z drogą publiczną nr działki (...).

W przedstawionym stanie faktycznym, w ocenie Sądu pierwszej instancji spełnione zostały przesłanki zasiedzenia służebności określone w 292 k.c., bowiem J. Z. (1) jako właścicielka działki nr (...) w okresie co najmniej od dnia nabycia własności tej działki (18 stycznia 1983 r.) korzystała z działek nr (...) w pasie zaznaczonym przez biegłego geodetę w zakresie przejścia i przejazdu przez te działki do działki władnącej nr (...) (obecnie numery 78/2 i 78/3) z drogi publicznej (działka nr (...)), co czyniła nie tylko osobiście, ale także poprzez swoich domowników i usługodawców (np. przedsiębiorstwo wywożące śmieci). J. Z. (1) w ten sposób ograniczała prawo własności właścicieli działek obciążonych. Pas gruntu na działkach nr (...), który był wykorzystywany przez uczestniczkę jako droga Sąd Rejonowy uznał za trwałe i widoczne urządzenie, ponieważ jest on doskonale widoczny w terenie (w tym na zdjęciach lotniczych i satelitarnych) i jest utwardzony kamieniami, żwirem i szlaką, co stwierdzono podczas oględzin nieruchomości. Zdaniem Sądu Rejonowego, 30-letni termin zasiedzenia minął w dniu 18 stycznia 2013 r. Właściciele działek obciążonych w okresie biegu w/w terminu (18 stycznia 1983 r. - 18 stycznia 2013 r.) nie podjęli żadnych działań, które przerwałyby bieg terminu zasiedzenia (art.123 § 1 k.c.), w szczególności nie wytoczyli przeciwko J. Z. (1) albo innym osobom, które przechodziły i przejeżdżały przez działki obciążone do działki władnącej powództwa o zaniechanie naruszania własności nieruchomości.

Z powyższych względów Sąd pierwszej instancji orzekł jak w postanowieniu częściowym.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się uczestnik postępowania G. Z., który wniósł apelację i zaskarżył orzeczenie w całości, zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie

a.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegające na błędnej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez ustalenie, że:

- na działkach (...) znajdują się trwałe i widoczne urządzenia
umożliwiające wykonywanie prawa przejazdu lub przechodu;

- uczestniczka J. Z. (1) i jej domownicy korzystali
z przejazdu i przechodu przez działki nr (...) oraz nawoziła
żwir, kamienie i szlakę na ww. działki w okresie objętym wnioskiem
o zasiedzenie;

- korzystanie przez wnioskodawców i ich domowników z działek nr
165/1 i 166/1 miał miało charakter trwały i samoistny - bez zgody
uczestnika G. Z. i jego poprzedników prawnych;

- działki (...) nie były okresowo zalewane, nieprzejezdne lub
też zaorywane;

a w konsekwencji na nieprawidłowym stwierdzeniu zasiedzenia służebności drogi koniecznej;

b.  art. 227 k.p.c. i art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, nierozważenie zebranego materiału w sposób wszechstronny i naruszenie zasad logicznego rozumowania w zakresie oceny wiarygodności przeprowadzonych dowodów z zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania i przyjęcie z jednej strony za niewiarygodne zeznań świadków M. Z., Z. Z., J. Z. (3), M. A. (1), M. A. (2), R. Z., H. G., T. Z., E. Z., H. P. co do charakteru korzystania przez wnioskodawców z działek (...), przy jednoczesnym przeciwstawieniu im uznanych za w pełni wiarygodne zeznania świadków zgłoszonych przez wnioskodawców tj. M. S., A. K., S. K., W. P. i S. Z.;

2.  naruszenie prawa materialnego, a to:

a.  art. 292 k.c. poprzez błędną wykładnię owego przepisu i uznanie, że w sytuacji braku jakichkolwiek widocznych i trwałych urządzeń na działkach (...), okresowej zmiany przebiegu trasy, uzasadnione są przesłanki zasiedzenia służebności gruntowej;

b.  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej, w sytuacji gdy właściciele działek (...) posiadają swobodny dostęp do drogi publicznej drogą gminą numer (...) zarządzaną przez Gminę P.;

c.  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej wyznaczonej przez samowolnie wybudowany przepust - przejazd przez rów odwodniający, w stosunku do którego to obiektu budowlanego Państwowe Gospodarstwo (...) prowadzi postępowanie legalizacyjne/likwidacyjne, a na skutek tej samowoli budowlanej uległy zmianie stosunki wodne i dochodzi do zalewania nieruchomości należącej do uczestnika G. Z..

W oparciu o wskazane zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności drogi koniecznej w granicy zachodniej nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...), będącej własnością G. Z., a także w granicy wschodniej nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) będącej własnością A. Z. (1), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji oraz o zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestnika G. Z. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych za obie instancje.

Wnioskodawcy domagali się oddalenia apelacji na koszt skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

W związku z wyjątkowym charakterem art. 292 k.c. powinien być on interpretowany restryktywnie zgodnie z zasadą exceptiones non sunt extendandae.

W świetle wskazanego unormowania, do zasiedzenia służebności nie prowadzi każde korzystanie z nieruchomości odpowiadające treści służebności, ale tylko takie, które polega na władaniu nieruchomością odpowiadającym treści służebności polegającej na korzystaniu

z widocznego i trwałego urządzenia. Przepisy kodeksu nie wyjaśniają, co należy rozumieć pod pojęciem trwałego i widocznego urządzenia, niewątpliwie jednak chodzi o rodzaj mechanizmu lub zespół elementów służących do wykonywania określonych czynności, czy też ułatwiających je (zob. M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1979, s. 619). Przyjmuje się w doktrynie i judykaturze, że za trwałe i widoczne urządzenie, o którym mowa, należy uznać obiekt będący wynikiem świadomej i celowej aktywności człowieka, sztuczną konstrukcją. Zatem urządzeniem, z którego korzystanie prowadzi do zasiedzenia służebności, jest wynik działań człowieka uzewnętrzniony w trwałej postaci, który ma umożliwiać lub ułatwiać korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści oznaczonej służebności.

W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się również, że posiadanie służebności gruntowej, które ma prowadzić do jej nabycia przez zasiedzenie, musi być stabilne

i nieprzypadkowe (tak: J. Szachułowicz, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2008, t. I, art. 292, Nb 5; K. Zaradkiewicz, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, t. I, art. 292, Nb 7).

Co do zasady należy także przyjąć, iż niedopuszczalne jest nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie w przypadku, gdy trwałe i widoczne urządzenie na nieruchomości, z której korzysta posiadacz służebności, zostało wykonane przez jej właściciela (tak: orzeczenie SN z dnia 7 lutego 1972 r., III CRN 418/71, „Informacja Prawnicza” 1972, nr 3-4, poz. 3, wyrok SN z 24 maja 1974 r., III CRN 94/74, OSN 1975, Nr 6, poz. 94, wyrok SN z dnia 8 maja 2001 r., IV CKN 235/01 oraz postanowienia: z dnia 27 maja 1990 r., II CKN 366/98, z dnia 10 marca 1998 r., I CKN 543/97, z dnia 29 maja 2000 r., III CKN 742/98 i z dnia 9 marca 2004 r., I CK 434/03, a także: R. Czarnecki, [w:] Resich, Komentarz 1972, t. I, s. 739; S. Rudnicki, Glosa do postanowienia SN z 27.1.2006 r., III CSK 38/05, OSP 2006, Nr 10, poz. 114; J. Szachułowicz, [w:] Pietrzykowski, Komentarz 2008, t. I, art. 292, Nb 3). Konsekwencją przyjęcia takiego stanowiska jest uznanie, że do przesłanek nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie należy wykonanie trwałego i widocznego urządzenia przez posiadacza służebności (tak: uchwała SN (7) z 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, OSNC 2011, Nr 12, poz. 129; G. W., Zasiedzenie służebności gruntowej. Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów SN z 9 sierpnia 2011 r., (III CZP 10/11), PS 2012, Nr 4, s. 117–125). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej uchwały składu 7 sędziów, należy przyjąć, że skoro przepis nie zawiera żadnej treści odnośnie do osoby, która zbudowała urządzenie trwałe i widoczne, to jego interpretowanie przez zastosowanie wyłącznie dyrektyw wykładni językowej nie może doprowadzić do ustalenia znaczenia zawartej w nim normy. Konieczne jest więc sięgnięcie do wykładni historycznej, funkcjonalnej i celowościowej, ich bowiem zastosowanie pozwala na uwzględnienie w procesie ustalania znaczenia normy prawnej zawartej w art. 292 k.c. jej kontekstu społecznego, ekonomicznego i moralnego. Uzależnienie zasiedzenia służebności od posiadania polegającego na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia niewątpliwie ma na celu ochronę właściciela nieruchomości, a także niedopuszczenie do przekształcania się przypadków grzecznościowego korzystania z cudzej nieruchomości w stosunki prawnorzeczowe. Korzystanie z cudzej nieruchomości związane z trwałym i widocznym urządzeniem jest na ogół oparte na nieformalnej umowie lub grzecznościowym zezwoleniu. Jeżeli zaś wyjątkowo jest inaczej, to właściciel nieruchomości musi się liczyć

z usankcjonowaniem powstałego stanu faktycznego przez obciążenie jego nieruchomości służebnością. Gdyby miało ono nastąpić w drodze zasiedzenia służebności, urządzenia,

o których mowa w art. 292 k.c. powinny spełniać funkcję ostrzegawczą dla właściciela nieruchomości. Stanie się tak tylko wtedy, gdy urządzenia wzniesione zostaną przez osobę, która faktycznie korzysta z drogi w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność. Nie ulega wątpliwości, że inne intencje przyświecają właścicielowi nieruchomości, przez który przebiega szlak drożny, inne zaś posiadaczowi korzystającemu z niego, gdy obaj budują na szlaku drożnym trwałe i widoczne urządzenie (utwardzenie szlaku) w celu urządzenia drogi. Właściciel nieruchomości czyni to dla własnej wygody, nie zaś dla wygody osób, które korzystają z przejazdu drogą, natomiast właściciel nieruchomości władnącej buduje urządzenia w celu korzystania z służebności przez jej ustanowienie lub nabycie w przyszłości w drodze zasiedzenia. W tej sytuacji przekonującą także w świetle zasad doświadczenia życiowego jest teza, że tylko urządzenie wzniesione przez posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, stanowią widomy znak przestrzegający, że istniejący na gruncie stan powstały na skutek działania osoby nieuprawnionej może doprowadzić do ograniczenia prawa własności. Takie stanowisko prezentowane było przez dziesięciolecia w orzecznictwie Sądu Najwyższego, a zatem można je uznać za ugruntowane. Przedstawiona wykładnia art. 292 k.c. znajduje także mocne oparcie w dyrektywie interpretacyjnej przepisów o zasiedzeniu, uwzględniającej aspekt konstytucyjnie gwarantowanej ochrony własności. Zasadą konstytucyjnie określoną, od której ustawodawca wyjątkowo odstępuje, jest nienaruszalność prawa własności. Instytucja zasiedzenia, mająca daleko idące skutki w odniesieniu do prawa własności, jest przykładem takiego wyjątkowego odstępstwa, wszelkie zatem wątpliwości nasuwające się przy jej interpretowaniu powinny być tłumaczone - co podkreślają także przedstawiciele nauki prawa cywilnego - na rzecz ochrony własności.

Tymczasem w sprawie przedmiotowej Sąd pierwszej instancji nie dokonał ustalenia, że wnioskodawcy, a raczej ich poprzedniczka prawna J. Z. (1) wykonała na nieruchomościach uczestników przed 18 stycznia 1983 r. jakiekolwiek trwałe i widoczne urządzenie, a wręcz przeciwnie, poza sporem pozostawało, że w momencie nabycia przez nią nieruchomości droga już istniała i miała charakter wyjeżdżonego pasa gruntu, a co najważniejsze korzystali z niej właściciele gruntu, przez który przebiegała, czyli poprzednicy prawni uczestnika G. Z., a następnie on sam, bowiem jego zabudowana działka o nr (...) sąsiaduje z działkami wnioskodawców o nr (...)

Jak zasadnie zauważył Sąd Najwyższy, zniwelowanie terenu przez zasypanie nierówności, w wyniku którego nie powstał utwardzony szlak drożny o wytyczonym przebiegu, nie może być traktowane jako trwałe i widoczne urządzenie w rozumieniu art. 292 k.c. (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999 r., III CKN 379/98).

Działania podejmowane przez J. Z. (1) przybierały jedynie postać nawożenia żwiru, kamieni i szlaki na drogę w określonych miejscach, nie zaś na całej długości drogi, co skutkowałoby wytyczeniem jej przebiegu i - co najważniejsze - miały miejsce znacznie później, aniżeli w 1983 r., a ponadto podejmował je również właściciel G. Z. i jego poprzednicy prawni. Wnioskodawczyni mówiła o czynnościach tego typu mających miejsce ok. 2018 r., przy czym chodziło o „naprawianie” i „utwardzanie” i to przy pomocy G. Z.. Również sama J. Z. (1) zeznawała o „wspólnym naprawianiu drogi”, czy „wożeniu szlaki”, nie wskazując, kiedy konkretnie tego rodzaju czynności miały miejsce.

Podsumowując, w ustalonym przez Sąd pierwszej instancji stanie faktycznym błędne jest stanowisko tego Sądu, że zostały spełnione przesłanki zasiedzenia służebności przez wnioskodawców. Zatem zgodzić należy się ze skarżącym, że doszło do naruszenia prawa materialnego w postaci art. 292 k.c.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że wniosek oddalił.

Sąd Rejonowy winien w tej sytuacji rozpatrzyć wniosek ewentualny o ustanowienie drogi koniecznej, a w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji rozstrzygnąć także o kosztach postępowania apelacyjnego, zgodnie z art. 108 § k.p.c.